Xem mẫu
- TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 24 - Thaùng 11/2014 NHỮNG NỘI DUNG CẦN ĐỔI MỚI TRONG ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ GIÁO DỤC Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG HIỆN NAY PHẠM VĂN KHANH(*) TÓM TẮT Đánh giá kết quả giáo dục là một hoạt động nhằm xác định mức độ đạt được mục tiêu giáo dục (hệ thống các chuẩn “đầu ra”) được thể hiện ở mỗi cá nhân người được giáo dục; từ những thông tin về kết quả đạt được đó mà tìm kiếm giải pháp, cải tiến hoạt động dạy và học, góp phần nâng cao chất lượng. Đánh giá kết quả giáo dục có vai trò quan trọng trong phát triển giáo dục. Từ khóa: đánh giá kết quả giáo dục, mục tiêu giáo dục, chuẩn “đầu ra”, cải tiến hoạt động dạy và học, quản lý giáo dục ABSTRACT Education assessment- an activity aims at defining the set level of educational objectives (system of standard outcomes) that are found out in the educated individuals; based on the information of results, the solutions will be sought to improve teaching and learning, increasing the quality. Assessment of education plays an important role in education development. Keywords: education assessment, education objectives, “standard outcomes) improve the teaching and learning, education management. 1. ĐÁNH GIÁ VÀ ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ đánh giá sẽ có được mục đích nhất định GIÁO DỤC(*) nào đó. 1.1. Một số khái niệm Kết quả giáo dục: Theo PGS.TS. Trần Đánh giá: Theo Từ điển tiếng Việt, Kiều, kết quả giáo dục là những điều đạt đánh giá là nhận định giá trị (2). Theo đó được ở một mức độ nào đó đối với mục việc nhận định giá trị được áp dụng trên tiêu giáo dục đã đề ra sau một giai đoạn nhiều đối tượng khác nhau như là sự vật, giáo dục. Mục tiêu giáo dục ở đây được hiện tượng, quá trình và con người, thí dụ hiểu là một hệ thống bao gồm các chuẩn như đánh giá tài sản, đánh giá môi trường, “đầu ra” mà người học cần đạt được. đánh giá học sinh... Đánh giá giáo dục: PGS.TS. Trần Kiều Có thể hiểu rộng hơn: Đánh giá là cho rằng đánh giá kết quả giáo dục là một phán xét về mức độ giá trị, hoặc chất hoạt động nhằm xác định mức độ đạt được lượng của sự vật...(4). mục tiêu giáo dục (hệ thống các chuẩn Tuy vậy, bản thân của đánh giá là “đầu ra”) được thể hiện ở mỗi cá nhân không có mục đích tự thân. Tùy theo chủ người được giáo dục; từ những thông tin về thể đánh giá, đối tượng đánh giá mà việc kết quả đạt được đó mà tìm kiếm giải pháp, cải tiến hoạt động dạy và học, góp phần (*) NGƯT.TS, Hội Khoa học Tâm lý và Giáo dục nâng cao chất lượng. tỉnh Tiền Giang 10
- Đánh giá kết quả giáo dục có vai trò giáo dục là nhằm góp phần cho việc nâng quan trọng trong phát triển giáo dục. cao chất lượng các hoạt động giáo dục, sản Không có đánh giá kết quả giáo dục thì chủ phẩm giáo dục và các chương trình, kế thể tổ chức quản lý giáo dục sẽ không biết hoạch giáo dục. được chất lượng các hoạt động giáo dục Chức năng cơ bản của đánh giá kết quả đang ở mức độ nào, mục tiêu, chương giáo dục là xác định hiện trạng giáo dục, trình, kế hoạch giáo dục được thực hiện có chỉ ra những mặt tích cực, những sai sót, tốt không cần có biện pháp cải tiến gì lệch lạc trong giáo dục cần sửa sai, điều không. chỉnh và góp phần hoàn thiện mục tiêu Do vậy, mục đích của đánh giá kết quả giáo dục, phát triển giáo dục. Mục tiêu giáo dục Đánh giá kêt quả Nội dung chương trình GD giáo dục Phương pháp GD Phương tiện GD Đối tượng giáo dục (Nhân cách Phương pháp đánh giá GD học sinh) Sơ đồ: Mối quan hệ giữa mục tiêu giáo dục với đối tượng giáo dục và đánh giá kết quả giáo dục ở trường phổ thông 11
- 1.2. Phân loại đánh giá kết quả giáo dục giá phải lựa chọn cách thức đánh giá như Khoa học đánh giá ngày càng phát tiến hành khảo sát, điều tra, phân tích, tổng triển, các loại hình đánh giá kết quả giáo hợp, nghiên cứu sản phẩm, thu thập dữ dục rất đa dạng tùy theo các quan điểm tiếp liệu; thông qua các hình thức kiểm tra, thi cận. Sau đây là một số cách phân loại đánh cử, các thao tác đối chiếu, so sánh; sử dụng giá kết quả giáo dục đang được áp dụng các công cụ đo lường, thống kê toán khá phổ biến: học…để đánh giá. Xét theo qui mô đối tượng được đánh Về tính hiệu quả của đánh giá kết quả giá: Có hai loại là đánh giá trên diện rộng giáo dục, để các đánh giá kết quả giáo dục (trên số đông và phạm vi rộng), đánh giá được khách quan, các số liệu phải có độ tin trên diện hẹp (đánh giá trên lớp học, trên cậy cao, thuyết phục, công cụ đánh giá phù từng học sinh, từng môn học). hợp, các tiêu chí đánh giá được lượng hóa Xét theo khách quan và chủ quan rõ ràng, cụ thể. trong đánh giá: Có hai loại đánh giá trong Ngoài ra quá trình đánh giá kết quả và đánh giá ngoài (kể cả tự đánh giá và giáo dục cũng cần đảm bảo các yêu cầu được đánh giá đối với cá nhân). công khai, rõ ràng, công bằng trong đánh Xét theo hình thức đánh giá: Có hai giá như sự tham gia của đối tượng được loại đánh giá, đánh giá định tính và đánh đánh giá. Đối tượng được đánh giá phải giá định lượng. được phản hồi kết quả đánh giá, có cơ hội Xét theo thành phần tham gia giáo tham gia đánh giá, hiểu cách đánh giá và dục: Có ba loại chính là đánh giá kết quả hiểu cách sử dụng kết quả đánh giá. Kết giảng dạy của giáo viên, đánh giá kết quả quả đánh giá cần được biểu hiện với nội học tập của học sinh và đánh giá kết quả dung sao cho có tác động tích cực đến đối của các phương tiện hỗ trợ giáo dục. tượng được đánh giá. Xét theo quá trình giáo dục: Có ba 2. THỰC TRẠNG VỀ ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ loại là đánh giá đầu vào, đánh giá quá trình GIÁO DỤC Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG giáo dục (hoặc quá trình đào tạo) và đánh HIỆN NAY giá theo chuẩn "đầu ra". Theo nghĩa rộng, đánh giá kết quả giáo Xét theo tiến trình thời gian năm học, dục là sự lượng giá kết quả giáo dục trên khóa học: Có đánh giá thường xuyên và nhiều khía cạnh của giáo dục. Trong phạm đánh giá định kỳ. vi bài này tôi chỉ đề cập đến đánh giá kết Ngoài ra còn có nhiều loại hình đánh quả giáo dục trên khía cạnh sản phẩm chủ giá kết quả giáo dục khác như: đánh giá yếu của giáo dục là nhân cách của người chẩn đoán, đánh giá phát triển, đánh giá được giáo dục (học sinh phổ thông) và trên tổng kết.... cơ sở những loại hình đánh giá đang sử Tuy đa dạng về loại hình nhưng yêu dụng hiện nay ở trường phổ thông. cầu chung của đánh giá kết quả giáo dục là Về mục tiêu giáo dục, mục tiêu cơ bản, phải đảm bảo các nguyên tắc cơ bản là tổng quát của giáo dục phổ thông nước ta công bằng, khách quan khoa học, nhất hiện nay vẫn là giáo dục toàn diện cho học quán và toàn diện. sinh với các mục tiêu giáo dục cụ thể với Về phương pháp, khi đánh giá kết quả các yếu tố: đức dục, trí dục, thể dục, thẩm giáo dục trên một đối tượng, chủ thể đánh mỹ và các kỹ năng cơ bản...(1). 12
- Về hình thức đánh giá, chủ yếu vẫn là - Những đánh giá kết quả giáo dục dựa đánh giá định tính và đánh giá định lượng. theo quá trình giáo dục cũng đã chỉ ra Đánh giá định tính thường áp dụng cho những những bất cập, không phù hợp của đánh giá về đạo đức, hạnh kiểm với 4 mức chương trình, sách giáo khoa hiện hành để xếp loại hạnh kiểm là tốt, khá, trung bình, có những định hướng và hình thành chủ kém. Các mặt trí dục, thể dục, thẩm mỹ... trương thay sách giáo dục phổ thông giai thường được đánh giá bằng điểm số theo đoạn sau năm 2015. thang điểm 10 và qui ra 5 loại gồm có giỏi, - Sự phát triển của khoa học đánh giá ở khá, trung bình, yếu, kém. Ở trường phổ nước ta đã có những tiến triển đáng kể góp thông, các hình thức đánh giá kết quả giáo phần làm cho ngành giáo dục tiếp cận được dục này là quyền của giáo viên và do giáo các thành tựu khoa học đánh giá tiên tiến viên chủ nhiệm, giáo viên bộ môn đánh giá trên thế giới và có nhiều vận dụng vào và xếp loại cho học sinh của mình. trong thi, kiểm tra, đổi mới cách đánh giá Về nội dung đánh giá, các đánh giá kết kết quả giáo dục trong thời gian qua trong quả giáo dục ở trường phổ thông chủ yếu dựa toàn ngành nói chung và trong các trường trên 3 mặt kiến thức, kỹ năng, thái độ, trong phổ thông nói riêng. đó đánh giá tri thức là trọng tâm, cốt lõi. - Những đánh giá kết quả giáo dục Về phương pháp đánh giá, việc đánh dưới các góc nhìn khác nhau về khách giá kết quả giáo dục ở trường phổ thông quan, chủ quan, chính thức, không chính hiện nay dựa trên kết quả thi cử, kiểm tra là thức đã chỉ ra được những yếu kém trong chính, một số ít trường hợp được đánh giá thực hiện và những lệch hướng, lạc hậu, qua năng lực thực tế. chậm đổi mới trong đề ra mục tiêu giáo 2.1. Những mặt tích cực của đánh giá dục và đào tạo đã đưa đến những đòi hỏi kết quả giáo dục ở trường phổ thông hiện nay phải đổi mới căn bản toàn diện nền giáo - Hệ thống văn bản pháp quy về kiểm dục nước nhà như hiện nay. tra, đánh giá giáo dục tuy còn những hạn 2.2. Những nhược điểm của đánh giá chế nhất định song trong thời gian qua nó kết quả giáo dục ở trường phổ thông thời đã góp phần cho đánh giá kết quả giáo dục gian qua ở các trường phổ thông được công bằng, Bên cạnh những ưu điểm, việc đánh giá nhất quán... kết quả giáo dục phổ thông ở nước ta thời Việc xây dựng các tiêu chuẩn, tiêu chí gian qua cũng bộc lộ nhiều nhược điểm: đánh giá kết quả giáo dục ngày càng rõ - Đánh giá về việc thực hiện mục tiêu ràng, cụ thể và được thể chế hóa. Việc xây giáo dục: dựng hệ thống khảo thí, kiểm định chất Không đánh giá được đầy đủ những sai lượng giáo dục góp phần cho cải tiến mạnh sót trong thực hiện mục tiêu giáo dục toàn mẽ việc đánh giá kết quả giáo dục ở trường diện nhất là những lệch hướng trong dạy phổ thông. chữ, dạy người, dạy nghề, những thất bại - Bệnh thành tích là một nguyên nhân trong phân ban đầu cấp Trung học phổ quan trọng làm cho đánh giá kết quả giáo thông, những yếu kém trong phân luồng dục bị sai lệch đang dần được khắc phục, có học sinh sau Trung học cơ sở, những bất nhiều chuyển biến để việc đánh giá kết quả hợp lý trong phân luồng học sinh sau giáo dục ở trường phổ thông thực chất hơn. Trung học phổ thông. 13
- - Về hình thức đánh giá: để thi, thi như thế nào học như thế đó dẫn Việc đánh giá kết quả giáo dục qua đến học lệch . hình thức xếp loại học sinh ở trường phổ - Tạo ra tâm lý khoa bảng, bằng cấp thông chủ yếu là do giáo viên thực hiện cho học sinh, nhiều học sinh sau trung học cho học sinh. Học sinh ít có cơ hội tham không sẵn sàng tham gia lao động, lúng gia đánh giá, tự đánh giá mình, đánh giá túng trước việc chọn ngành nghề cho mình bạn. một cách phù hợp, đúng đắn. - Về nội dung đánh giá: - Nhiều học sinh sau trung học phổ Quá chú trọng về đánh giá kiến thức thông có vốn kiến thức thực tế và kỹ năng coi nhẹ đánh giá kỹ năng, thái độ. sống không nhiều. Năng lực tự đánh giá, - Về phương pháp đánh giá: khả năng sáng tạo, tư duy độc lập, tự giải Quá chú trọng đánh giá kết quả giáo quyết vấn đề không cao. dục qua thi cử, kiểm tra, nhưng trong thi cử 3. NHỮNG KHUYẾN NGHỊ và kiểm tra chủ yếu là thi kiến thức, xem 3.1. Với các cơ quan quản lý giáo dục nhẹ thi, kiểm tra thực hành, thí nghiệm, kỹ các cấp năng cơ bản. Trong thi, chủ yếu là thi viết, - Cần tiếp tục kiện toàn và nâng cao thi kiến thức đơn môn, không thi kiến thức chất lượng của hệ thống khảo thí và kiểm có tính tổng hợp, liên môn. Đề thi đơn điệu định chất lượng giáo dục trong ngành tạo theo dạng cấu trúc chưa theo dạng ma trận. thuận lợi cho việc cải tiến, đổi mới việc Do vậy đánh giá kết quả giáo dục chỉ nhằm đánh giá kết quả giáo dục ở trường phổ vào đánh giá kiến thức, chưa đánh giá tư thông. Hoàn thiện các văn bản pháp qui về duy, trí tuệ, đánh giá năng lực thực tế và kiểm định, đánh giá, quản lý chất lượng ứng dụng, sáng tạo. giáo dục chặt chẽ, nhất quán trong các lĩnh - Về tính hiệu quả của đánh giá kết quả vực quan trọng của giáo dục cần đánh giá giáo dục: hiện nay. Đánh giá kết quả giáo dục hiện nay ở - Cải tiến, đổi mới công tác thi cử, nhà trường phổ thông chủ yếu là để xếp kiểm tra đánh giá ở trường phổ thông nhất loại học sinh, chưa quan tâm đầy đủ đến là trong thi hoặc công nhận tốt nghiệp tính tích cực của đánh giá kết quả giáo dục Trung học cơ sở, Trung học phổ thông vì là giúp cho học sinh thấy được sự tiến bộ, đây là một hình thức đánh giá kết quả giáo phát triển của bản thân qua học tập rèn dục quan trọng nền tảng về học vấn phổ luyện. Tác động của đánh giá đối với bản thông đối với người học. Nên cải tiến việc thân học sinh chưa tạo động lực mạnh mẽ thi, kiểm tra và công nhận kết quả theo cho sự phấn đấu vươn lên, chưa giúp học hướng: sinh có năng lực tự hiểu biết về mình tự + Đa dạng hóa hình thức đề thi, đề đánh giá được mình. kiểm tra: Tự luận, trắc nghiệm, viết, đọc 2.3. Một số hệ quả phát sinh từ các hiểu, đàm thoại, thực hành thí nghiệm ... nhược điểm của cách đánh giá kết quả giáo viên và học sinh cần làm quen dần với giáo dục thời gian qua ở trường phổ các hình thức đề thi, kiểm tra này. thông + Ra đề thi, đề kiểm tra: Kết hợp nhiều - Hình thành ở học sinh nhất là học hình thức đề thi, đề kiểm tra khi ra một đề sinh Trung học phổ thông quan niệm học thi, đề kiểm tra (đề thi ma trận) hoặc chỉ có 14
- một hình thức đề thi, đề kiểm tra khi ra một chuyên đề về đánh giá kết quả giáo dục cho đề thi, đề kiểm tra ( đề thi truyền thống). cán bộ quản lý giáo dục và giáo viên nhằm + Môn thi, môn kiểm tra: Có thể kết nâng cao chất lượng và hiệu quả đánh giá hợp thi môn bắt buộc, môn tự chọn, môn giáo dục. điều kiện, môn nhiệm ý. Có thể thi, kiểm - Chuẩn bị các điều kiện cần thiết để tra theo"đơn môn" hoặc "liên môn" trong vận dụng hoặc tham gia vào các chương một đề thi, đề kiểm tra thí dụ các môn sử, trình đánh giá kết quả giáo dục tiên tiến, địa và giáo dục công dân được kết hợp phù hợp với điều kiện của nước ta hiện trong một đề thi, đề kiểm tra. nay. + Nội dung thi, kiểm tra: Giảm thiểu - Cần có định hướng cho đổi mới đánh các đề thi, kiểm tra có tính tái hiện tri thức, giá kết quả giáo dục theo yêu cầu đổi mới trí nhớ, học thuộc lòng. Khuyến khích các chương trình sách giáo khoa phổ thông sau loại đề thi, kiểm tra phát huy trí sáng tạo, năm 2015. các ứng dụng thực tiễn, phát triển kiến thức 3.2. Với các trường sư phạm tích hợp, liên môn, thi thuyết trình, trình - Cần nghiên cứu đưa nội dung đổi mới bày một vấn đề bằng lời... đánh giá kết quả giáo dục vào chương trình + Xây dựng ngân hàng đề thi, đề kiểm đào tạo giáo viên ở các trường đào tạo giáo tra: Trên cơ sở các đề xuất cải tiến thi và viên phổ thông. kiểm tra như trên, các cơ quan quản lý giáo - Nghiên cứu và xây dựng các nội dục cần nghiên cứu phối hợp xây dựng một dung, tài liệu về đánh giá kết quả học tập ngân hàng đề thi và đề kiểm tra cho phù hợp. của học sinh trong chương trình giáo dục - Có kế hoạch bồi dưỡng, tập huấn theo phổ thông mới sau năm 2015. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2009), Luật Giáo dục, Nxb Giáo dục. 2. Lâm Quang Thiệp (2012), Đo lường và đánh giá hoạt động học tập trong nhà trường, Nxb ĐHSP Hà Nội. 3. Nguyễn Đức Chính (2004), Đánh giá kết quả học tập trong giáo dục đại học và đào tạo nguồn nhân lực, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội. 4. Trung tâm Từ điển học (1994), Từ điển tiếng Việt, Nxb Khoa học Xã hội. * Ngày nhận bài: 30/9/2014. Biên tập xong: 05/11/2014. Duyệt đăng: 07/11/2014 15
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học