Xem mẫu
- NHỮNG NHÂN TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN SỰ PHÁT TRIỂN
CỦA THỊ TRƢỜNG CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH VIỆT NAM
Âu Thanh Tâm, Trần Nguyên Trí
Khoa Kế toán – Tài chính – Ngân hàng, trường Đại học Công nghệ TP.HCM (HUTECH)
TÓM TẮT
Thị trường chứng khoán phái sinh là cấp độ cao nhất của thị trường chứng khoán. Thực tế phát triển cho
thấy thị trường chứng khoán phái sinh đang đóng vai trò ngày càng quan trọng trong việc phòng vệ rủi ro
của các nhà đầu tư cũng như các trung gian tài chính. Thông qua việc sàng lọc, chuyển giao và phân phối
lại rủi ro giữa các nhà đầu tư, thị trường chứng khoán phái sinh sẽ giúp tăng cường chức năng của thị
trường tài chính, mở rộng hoạt động huy động vốn và giảm chi phí sử dụng vốn, qua đó tạo điều kiện cho
nền kinh tế phát triển. Thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam chính thức hoạt động vào tháng 08
năm 2017, với 2 sản phẩm chính đó là hợp đồng tương lai trên chỉ số VN30 và hợp đồng tương lai trên
trái phiếu chính phủ (thời hạn 5 năm). Bên cạnh đó, trong thời gian tới “chứng quyền có bảo đảm” (được
triển khai vào ngày 28/06). Từ lúc bắt hoạt động đến nay, thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam chỉ
hoạt động với quy mô thị trường nhỏ, mức độ tham gia của các nhà đầu tư tổ chức trong và ngoài nước
còn khá khiêm tốn, để vận hành thị trường chứng khoán phái sinh thành công cũng còn nhiều thách thức.
Bài viết sau đây sẽ phân tích những cơ hội và thách thức mà thị trường chứng khoán phái sinh đã và
đang gặp phải trong giai đoạn hiện nay.
Từ khóa: Sự phát triển của Thị trường chứng khoán phái sinh, thị trường chứng khoán Việt Nam.
1. GIỚI THIỆU
Thị trường chứng khoán phái sinh đã hình thành và phát triển từ hàng trăm năm nay trên thế giới. Các
sản phẩm trong thị trường chứng khoán phái sinh chính là các công cụ tài chính, được định giá dựa trên
giá trị của một hay nhiều loại tài sản cơ sở, được thể hiện dưới nhiều kiểu hình thức hợp đồng, trong đó
quy định quyền lợi, nghĩa vụ của các bên tham gia đối với việc thanh toán bằng tiền, chuyển giao tài sản
cơ sở tại mức giá được thỏa thuận trước vào một thời điểm nhất định trong tương lai. Chứng khoán phái
sinh tại Việt Nam chính thức hoạt động từ tháng 08/2017. Hợp đồng tương lai trên chỉ số VN30 và Hợp
đồng tương lai trái phiếu chính phủ được thiết kế là những sản phẩm phái sinh đầu tiên trên thị trường.
Từ đó, chúng ta có thể xem xét nhiều khía cạnh về cơ hội và thách thức của thị trường chứng khoán phái
sinh tại Việt Nam trong giai đoạn đầu hoạt động.
2. NỘI DUNG
2.1 Cơ sở hình thành thị trƣờng chứng khoán phái sinh Việt Nam
Trước khi nói về thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam chúng ta cần phải hiểu được lịch sử hình
thành của các nền chứng khoán phái sinh trên thế giới, với bốn giai đoạn lịch sử:
Thời kì cổ đại: từ 2250 BC-1750BC, những hợp đồng cung cấp hàng hoá trong tương lai đầu tiên đã xuất
hiện rải rác, trải dài từ Lưỡng Hà cho đến Ai Cập, Hy Lạp và thế giới La Mã với những hàng hoá phái sinh
tiêu biểu là hạt giống và nô lệ.
Thời kì trung cổ châu Âu: Năm 1515 tại thành phố Antwerp đã xuất hiện nơi tập trung dành riêng cho các
thương nhân trong nước và quốc tế để giao dịch phái sinh hàng hoá chủ yếu là nông sản: lúa mì, các loại
gia vị, hoa tuy-lip,... bên cạnh đó còn có hàng dệt may và kim loại. Chủ yếu ở các nước Anh, Pháp, Hà
Lan, Bồ Đào Nha và Đức.
372
- Thời kì bước ngoặt: Thị trường chứng khoán phái sinh chính thức xuất hiện ở Nhật Bản, Sở giao dịch gạo
Dojima tại Osaka ra đời với sự hỗ trợ của chính phủ. Những giao dịch sẽ được lưu trữ tại một nhà kho,
vào lúc này thì thị trường không giao dịch về tiền tệ hay chứng từ. Sản phẩm chứng khoán phái sinh thời
kì này chưa được điện tử hoá.
Thời kì mới (thời kì hiện đại): Thị trường tài chính xuất hiện với trái phiếu, cổ phiếu, quỹ tiền tệ,.. Từ đó,
xuất hiện chứng khoán phái sinh trên tài sản tài chính và có tổng cộng bốn sản phẩm chính: tương lai, kỳ
hạn, hoán đổi, quyền chọn. Sự đa dạng về tài sản cơ sở được nâng cao hơn với nông sản, tỷ giá hối
đoái, lãi suất tín dụng,... Trong thời gian này, do sự phát triển về ứng dụng khoa học công nghệ nên
chứng khoán phái sinh được điện tử hoá và giúp tăng nhanh chóng tốc độc giao thương, loại bỏ rào cản
địa lý thông qua phát minh về tàu hoả và điện tín. Thị trường chứng khoán phái sinh thời kỳ này được
quản lý bởi Hội đồng thương mại Chicago (CBOT).
Tại Việt Nam, các công cụ phái sinh có nguồn gốc từ hàng hóa, tiền tệ và chứng khoán đã được sử dụng
từ nhiều năm nay. Phái sinh hàng hóa được quản lý và điều hành bởi Bộ công thương, đối với các sản
phẩm cơ bản như gạo, cà phê, cao su, thép đã được các doanh nghiệp trong nước sử dụng nhiều trên
các sở giao dịch phái sinh nước goài dưới dạng giao dịch theo hợp đồng kỳ hạn và hợp đồng tương lai.
Ở trong nước thì có ba sàn giao dịch hàng hóa là trung tâm giao dịch cà phê Buôn Mê Thuột, sở giao dịch
hàng hóa Việt Nam và Sàn Giao dịch Sài Gòn Thương Tín. Đến năm 2006 thì trung tâm giao dịch cà phê
Buôn Mê Thuột được thành lập, nhưng đến cuối năm 2010 thì trung tâm này mới đi vào hoạt động nhưng
chỉ dừng lại ở bước đầu thử nghiệm. Đến năm 2011 sở giao dịch hàng hóa Triệu Phong chính thức được
thành lập với nhiệm vụ giao dịch phái sinh đối với ba mặt hàng là cà phê, cao su và thép, nhưng các giao
dịch phái sinh này cũng chỉ dừng lại ở mức độ thăm dò, sự tham gia của các doanh nghiệp xuất nhập
khẩu và nhà đầu tư không đáng kể do khung pháp lý phục vụ cho các giao dịch này chưa được rõ ràng và
chặt chẽ, hệ thống thanh toán bù trừ của trung tâm chưa được hình thành nên các rủi ro mang đến cho
khách hàng thường rất cao.
Trái ngược với bề dày lịch sử của thị trường chứng khoán phái sinh trên toàn thế giới thì thị trường chứng
khoán phái sinh Việt Nam đã quyết định bỏ qua giai đoạn chọn hàng hoá là tài sản cơ sở do không thể
phát triển được thị trường hàng hoá trong tám năm qua, thay vào đó chính là tập trung vào việc lấy tài
sản tài chính làm tài sản cơ sở. Bắt đầu triển khai từ tháng 8 năm 2017 với một loại sản phẩm là hợp
đồng tương lai và bắt đầu hoạt động chính thức dựa trên tài sản cơ sở là tài sản tài chính với chỉ số
chứng khoán VN30 (30 cổ phiếu của các công ty có độ thanh khoản tốt nhất, đáng tin cậy và cộng với giá
trị chứng khoán cao tại thị trường chứng khoán Việt Nam). Theo quan điểm của những công ty chứng
khoán SSI, VNDIRECT hiện đang chiếm khoảng 50% thị phần của thị trường chứng khoán phái sinh tại
Việt Nam là hiện tại thị trường chứng khoán phái Việt Nam đang đi theo xu hướng của quốc tế mà dẫn
đầu là thị trường chứng khoán phái sinh của Mỹ. Bên cạnh đó, vì Việt Nam và Trung Quốc cùng có chung
một thể chế chính trị là Xã hội chủ nghĩa, cho nên thị trường phái sinh Việt Nam sẽ bị ảnh hưởng ít nhiều
bởi thị trường chứng khoán phái sinh của Trung Quốc. Cuối cùng là bị ảnh hưởng bởi thị trường chứng
khoán phái sinh châu Âu thông qua sản phẩm sắp được Uỷ ban chứng khoán Việt Nam cho ra mắt vào
tháng 6 đó chính là “chứng quyền có bảo đảm”, một loại hợp đồng tương tự như hợp đồng quyển chọn
mua kiểu châu Âu và đặc biệt nó không có hợp đồng quyền chọn bán.
Từ đó, thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam có nhiều cơ hội, nhưng cũng đối mặt với rất nhiều
thách thức.
2.2 Xác định vấn đề
Sự ra đời của thị trường chứng khoán phái sinh sẽ làm thay đổi căn bản về cách thức đầu tư ở thị trường
chứng khoán Việt Nam. Về lý thuyết, sự ra đời của thị trường chứng khoán phái sinh sẽ mang lại khá
nhiều lợi ích cho nhà đầu tư như cung cấp thêm công cụ giúp nhà đầu tư giao dịch chủ động hơn, hiệu
quả hơn và có thể đạt được khoản lợi nhuận lớn trong thời gian ngắn. Thực tế, lợi nhuận của người này
thường là thua lỗ của người khác, tương tự như thị trường cổ phiếu, thị trường phái sinh không phải là
một cuộc chơi dễ dàng dành cho các nhà đầu tư thiếu kinh nghiệm và sự hiểu biết nhất định về thị
373
- trường. Nhưng thực tế thì kiến thức về chứng khoán phái sinh của các nhà đầu tư còn rất hạn chế. Bởi vì
vậy, để tham gia được thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam thì các nhà đầu tư cần chuẩn bị cho
mình một nền tảng tốt.
Có sự chênh lệch rất lớn giữa số lượng các nhà đầu tư trong nước và nước ngoài, theo thống kê từ Uỷ
ban Chứng khoán Nhà nước, tính đến hết 27/12/2018, khối lượng giao dịch trên TTCK phái sinh đã đạt
hơn 19 triệu hợp đồng, tăng gấp khoảng 17,7 lần năm 2017. Ngoài ra, khối lượng giao dịch bình
quân/ngày đạt khoảng 78.600 hợp đồng gấp khoảng 7,2 lần năm 2017. Khối lượng mở (OI) toàn thị
trường tiếp tục duy trì xu hướng tăng đạt hơn 20.000 hợp đồng, gấp 2,46 lần so với phiên giao dịch đầu
năm. Số lượng tài khoản giao dịch phái sinh vẫn tiếp tục tăng lên, đạt 67.387 tài khoản, tăng 5,51% so với
tháng 2/2019. Tỉ trọng giao dịch của NĐT cá nhân trong nước chiếm tỉ trọng lớn, đạt 97,64% khối lượng
giao dịch toàn thị trường. Giao dịch của nhà đầu tư tổ chức trong nước (bao gồm tự doanh) cũng tăng lên
mức 2,11%. Giao dịch NĐT nước ngoài trong tháng 3 cũng tăng mạnh, đạt 13.360 hợp đồng, gấp 2,4 lần
so với tháng trước, chiếm 0,26% tổng khối lượng giao dịch toàn thị trường. Đây cũng là tỉ trọng giao dịch
lớn nhất của NĐT nước ngoài từ khi thị trường chính thức đi vào vận hành. Nguyên nhân chủ đạo khiến
thị trường chứng khoán phái sinh hấp dẫn NĐT là được phép bán khống các hợp đồng tương lai và tỷ lệ
ký quỹ thấp. Đây cũng là điểm đặc trưng của phái sinh tại hầu hết quốc gia trên thế giới, không riêng gì
Việt Nam. Đối với khu vực Châu Á, có thêm một đặc điểm khác biệt, đó là hơn 90% các nhà đầu tư cá
nhân tham gia thị trường (khẩu vị ưa mạo hiểm, ngắn hạn, chủ yếu giao dịch). Trong khi ở khu vực Châu
Âu, nhiều NĐT tổ chức sử dụng phái sinh như công cụ phòng vệ - lý giải vì sao thanh khoản phái sinh
trên thị trường Châu Âu kém hơn so với các thị trường ở Châu Á – Và Việt Nam cũng không nằm ngoài
quy luật chung đó.
Điển hình là, khi thị trường cơ sở sụt giảm thì thanh khoản TTCK phái sinh lại tăng. Thanh khoản trên
TTCK phái sinh tăng cho thấy sự gia tăng hoạt động phòng vệ rủi ro giá giảm, cũng như hoạt động tìm
kiếm lợi nhuận của các nhà đầu tư trong và ngoài nước. Điều đó cũng cho thấy, nếu như không có TTCK
phái sinh để phòng vệ và tìm kiếm lợi nhuận khi giá giảm, thì hoạt động cắt lỗ của nhà đầu tư trên TTCK
cơ sở sẽ còn nhiều hơn nữa và sẽ khiến thị trường cơ sở sụt giảm mạnh hơn nữa.
Ngoài ra, Việt Nam chưa có đẩy mạnh hết bốn sản phẩm phái sinh mà chỉ mới đẩy mạnh có hai sản
phẩm phái sinh là hợp đồng tương lai trên chỉ số cổ phiếu VN30 và hợp đồng tương lai trên trái phiếu
chính phủ. Chính vì vậy, để thị trường chứng khoán phái sinh phát triển trong thời gian tới đòi hỏi thị
trường cần có thêm một số sản phẩm phái sinh mới để giúp nhà đầu tư có thêm công cụ để phòng ngừa
rủi ro cũng như tìm kiếm lợi nhuận, cả trong thị trường giá lên và xuống.
Như vậy, những thách thức của thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam là:
– Kiến thức của nhà đầu tư về chứng khoán phái sinh còn hạn chế.
– Còn nhiều trở ngại khiến cho nhà đầu tư nước ngoài khó tiếp cận thị trường chứng khoán phái
sinh.
– Từ khi hoạt động đến nay, thì tỷ lệ chênh lệch giữa nhà đầu tư trong nước và nước ngoài còn rất
lớn.
– Là cần đa dạng hoá các sản phẩm phái sinh.
– Ngoài ra, còn rất nhiều thách thức của thị trưởng chứng khoán phái sinh Việt Nam nữa, sẽ được đề
cập đến trong bài nguyên cứu này.
3. TÍNH CẤP THIẾT
Tại Việt Nam, TTCK đang ở giai đoạn đầu phát triển với những biến động tương đối mạnh thì nhu cầu sử
dụng các chứng khoán phái sinh để phòng ngừa rủi ro trở thành một nhu cầu cấp thiết.
Thị trường chứng khoán Việt Nam có một quá trình hoạt động và phát triển tốt trong nhiều năm. Ngày
10/08/2017 thị trường chứng khoán phái sinh ở Việt Nam chính thức đi vào vận hành, đánh dấu một
bước phát triển mới của thị trường chứng khoán Việt Nam. Sự ra đời của thị trường chứng khoán phái
374
- sinh mang lại khá nhiều lợi ích cho nhà đầu tư, không chỉ đưa ra những dấu hiệu chỉ báo giá trong tương
lai của tài sản gốc, chứng khoán phái sinh còn là công cụ phòng vệ rủi ro cũng như đầu tư, đầu cơ hiệu
quả. Những nhà đầu tư, đặc biệt là các nhà đầu tư chuyên nghiệp, các quỹ đầu tư am hiểu về thị trường
và sử dụng thành thạo các công cụ chứng khoán phái sinh sẽ là những đối tượng đầu tiên quan tâm đến
những sản phẩm mới này. Do đó, sự ra đời của chứng khoán phái sinh là quá trình tất yếu trong tiến trình
phát triển của thị trường chứng khoán nhằm đa dạng hóa sản phẩm, là giai đoạn phát triển lên một tầm
cao hơn của thị trường. Nắm bắt được xu hướng này, Việt Nam đã và đang tích cực chuẩn bị các điều
kiện ban đầu để xây dựng và phát triển thị trường chứng khoán phái sinh.
4. CƠ HỘI VÀ THÁCH THỨC CỦA NHÀ ĐẦU TƢ KHI THAM GIA VÀO THỊ TRƢỜNG
CHỨNG KHOÁN PHÁI SINH VIỆT NAM
4.1 Cơ hội của nhà đầu tƣ
Cơ hội mà thị trường chứng khoán phái sinh có thể mang cho nhà đầu tư:
– Bằng việc tham gia vào thị trường chứng khoán phái sinh, nhà đầu tư có thể đưa ra thêm nhiều
chiến lược trong đầu tư, bên cạnh đó thị trường chứng khoán phái sinh cũng là một kênh quản trị
rủi ro mới nơi mà nhà đầu tư có thể xác định mức lỗ tối đa mà họ phải đối mặt, điều mà thông
thường sẽ không được tạo ra chỉ với những tài sản cơ sở. Ví du điển hình là vào ngày 28/06/2019
sắp tới, Uỷ Ban chứng khoán sẽ tung ra sản phẩm chứng quyền có đảm bảo (tương tự như hợp
đồng quyền chọn kiểu châu Âu) nhưng chỉ với hợp đồng quyền chọn mua, nhưng như vậy cũng đã
đủ để nhà đầu tư có thể quản trị rủi ro giá lên.
– Đòn bẩy tài chính cao là đặc trưng của sản phẩm phái sinh với chi phí để sở hữu chúng thường
thấp hơn giá trị của tài sản cơ sở rất nhiều, nhưng sản phẩm phái sinh lại cho phép người dùng ghi
nhận lợi nhuận hệt như đang nắm giữ tài sản cơ sở (tại thời điểm hợp đồng phái sinh đáo hạn,
hoặc bên có nghĩa vụ thực hiện thanh lý hợp đồng), điều này rất thuận lợi cho các nhà kinh doanh
trên lệch giá trên thị trường này.
– Với vòng đời sản phẩm ngắn hạn và chi phí giao dịch thấp, hợp đồng chứng quyền có bảo đảm sắp
ra mắt dự định sẽ rất phù hợp cho các nhà đầu tư cá nhân, đặc biệt là đối với thị trường chứng
khoán Việt Nam nơi mà nhà đầu tư cá nhân luôn chiếm tỷ trọng lớn.
4.2 Thách thức của nhà đầu tƣ
Về mặt kiến thức khi tham gia thị phái sinh, nhà đầu tư cần phải biết:
Đầu tiên, chứng khoán phái sinh sẵn sàng tiếp cận với mọi đối tượng muốn giao dịch: nhằm mục đích là
phòng ngừa rủi ro, đầu cơ và kinh doanh chênh lệch giá. Khi tham gia vào thị trường nếu nhà đầu tư cần
có một lượng tài sản cơ sở nhất định trong tương lai và nhà đầu tư phải dự đoán rằng là thị trường trong
tương lai sẽ tăng lên. Và ngược lại, khi nhà đầu tư đang có hoặc sẽ có một lượng tài sản trong tương lai
thì họ có thể chuyển toàn bộ rủi ro về biến động giá bằng bán trước số hàng hóa đó trên thị trường giao
dịch tương lai. Những nhà đầu cơ là những người không có nhu cầu thực tế mua/bán loại tài sản cơ sở
lại tham gia giao dịch chứng khoán phái sinh nhằm mục đích kiếm lời từ chênh lệch giá mua/bán trên thị
trường. Những nhà kinh doanh chênh lệch giá (Acbitragers) có thể đồng thời kinh doanh trên cả thị
trường phái sinh và thị trường tài sản cơ sở để kiếm lợi từ chênh lệch giữa hai thị trường.
Tiếp theo, tổng số lượng chứng khoán phái sinh không bị hạn chế. Nếu như trên thị trường cổ phiếu, số
lượng giao dịch cổ phiếu phụ thuộc vào số cổ phiếu được phát hành thì trên thị trường phái sinh, số
lượng chứng khoán phái sinh là không bị giới hạn mà phụ thuộc hoàn toàn vào nhu cầu của nhà đầu tư.
Kế tiếp, nhà đầu tư chỉ phải bỏ ra một số tiền ký quỹ bằng một phần giá trị hợp đồng chứng khoán phái
sinh mà nhà đầu tư muốn giao dịch trong thị trường chứng khoán, nếu muốn mua chứng khoán nhà đầu
tư phải có đảm bảo 100% tiền và muốn bán phải có đủ 100% chứng khoán trong tài khoản. Đây chính là
lợi thế đòn bẩy của chứng khoán phái sinh. các chứng khoán phái sinh chuẩn hóa có tính thanh khoản
cao do được niêm yết và giao dịch tập trung trên Sở giao dịch chứng khoán. Vì người mua và người bán
375
- là tập trung nên tạo ra khả năng thanh khoản cao nhất có thể. Hơn nữa, việc định giá, khối lượng và giá
trị giao dịch được công bố công khai cũng giúp thị trường minh bạch và tăng thanh khoản.
Cuối cùng, các giao dịch chứng khoán phái sinh được Trung tâm bù trừ (CCP- Central Counterparty) bảo
đảm thực hiện. Trong trường hợp một trong hai bên của giao dịch (người mua hoặc người bán) mất khả
năng thanh toán, Trung tâm bù trừ (CCP)- Bộ phận thanh toán không thể thiếu cho thị trường chứng
khoán phái sinh sẽ đứng ra bảo đảm thanh toán cho bên còn lại. Đây là một ưu điểm vượt trội của các
chứng khoán phái sinh được chuẩn hóa, niêm yết và giao dịch trên Sở giao dịch chứng khoán.
Từ đó, mặt kiến thức về thị trường chứng khoán phái sinh rất rộng lớn, sản phẩm phái sinh là một sản
phẩm phức hợp và tương đối phức tạp nên nhà đầu tư nên cần tìm hiểu kỹ về những rủi ro phát sinh ra
từ thị trường này. Nhưng thực tế thì các nhà đầu tư ở Việt Nam còn rất hạn chế về mặt kiến thức về thị
trường phái sinh, bởi vì các nhà đầu tư còn e ngại thị trường chứng khoán phái sinh có độ rủi ro cao và là
công cụ phòng vệ rủi ro, nên trong định hướng mở cửa thị trường ban đầu chủ yếu nhắm đến đối tượng
đầu tư là các tổ chức, còn với nhà đầu tư cá nhân cần có thời gian để họ làm quen trước khi tham gia.
Với tâm lý chung của người Việt là ngại thay đổi và sợ rủi ro, nhà đầu tư đã quen với thị trường chứng
khoán cơ sở, bên cạnh đó thì thị trường chứng khoán phái sinh còn quá mới với họ, điều đó là một trong
những nguyên nhân thách thức rất lớn cản trở nhà đầu tư tiếp cận với thị trường chứng khoán phái sinh
Việt Nam.
Hiện nay thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam đang trong giai đoạn phát triển sơ khai, với duy nhất
hai sản phẩm là hợp đồng tương lai chỉ số VN30 và Hợp đồng tương lai trên trái phiếu chính phủ (kỳ hạn
5 năm). Do vậy, số lượng nhà đầu tư tổ chức tham gia thị trường chưa nhiều.
Trong giai đoạn đầu hoạt động thì thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam lấy chỉ số VN30 đại diện
cho các cổ phiếu vốn hóa lớn trên thị trường. Nhưng đến thực tế cho thấy diễn biến giá hợp đồng tương
lai biến động cùng chiều với chỉ số cơ sở VN30. Tuy nhiên, hiện nay VN30 không phản ánh đúng diễn
biến thị trường. Nguyên nhân là vài mã cổ phiếu thuộc nhóm có vốn hóa lớn ở thị trường chiếm tỉ trọng
lớn trong cách tính, trong khi chúng không đại diện cho cả thị trường.
Kết luận, những thách thức mà nhà đầu tư phải đối mặt khi tham gia vào thị trường chứng khoán phái
sinh Việt Nam là: lượng kiến thức về chứng khoán phái sinh của nhà đầu tư còn hạn chế; tâm lý chung
của người Việt Nam là ngại thay đổi; số lượng sản phẩm phái sinh trên thị trường còn hạn chế bởi vì nó
chưa phản ánh đúng được tính chất quản trị rủi ro tài chính của phái sinh; và cuối cùng là hợp đồng
tương lai dựa trên chỉ số các sản phẩm nằm trong rổ VN30 chưa phát huy được hiệu quả của nó đối với
nhà đầu tư.
5. KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý
5.1 Những thách thức của thị trƣờng chứng khoán phái sinh đối với Bộ Tài Chính và Uỷ
Ban chứng khoán Việt Nam
Hệ thống pháp lý liên quan đến thị trường chứng khoán phái sinh là một trong những thách thức đối với
các cơ quan quản lý chứng khoán phái sinh Việt Nam. Mặc dù Chính phủ đã ban hành Nghị định số
42/2015/Nghị định – Chính phủ về thị trường chứng khoán phái sinh, đồng thời Bộ Tài chính cũng ban
hành Thông tư số 11/2016/TT-BTC hướng dẫn một số điều của Nghị định này, đây là những cơ sở pháp
lý quan trọng để triển khai thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam trong thời gian tới. Tuy nhiên, do
thị trường chứng khoán phái sinh là một thị trường bậc cao nên việc hoàn thiện các quy định pháp luật là
rất cần thiết để phòng ngừa rủi ro cho nhà đầu tư, tránh việc các công cụ bị lợi dụng để thao túng thị
trường và cuối cùng là giúp thị trường chứng khoán Việt Nam có thể tiến xa hơn trên con đường phát
triển để vươn ra biển lớn trong tương lai.
Trong giai đoạn phát triển của thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam, xây dựng cơ sở hạ tầng là một
vấn đề mà các nhà quản lý thị trường này cần phải đối mặt. Trong thời đại mới, yếu tố công nghệ chiếm
tỷ trọng rất lớn trong việc phát triển thị trường, đặc biệt đây là thị trường chứng khoán phái sinh thì lại cần
376
- phải nâng cấp phần mềm hệ thống phục vụ cho việc giao dịch nhanh chóng, đảm bảo an toàn cũng như
giảm thiểu rủi ro đối với thị trường này.
Những sản phẩm phái sinh trên tài sản tài chính được triển khai hiện tại chưa thực sự hiểu quả về việc
kinh doanh trên lệch cũng như bảo hiểm rủi ro cho các danh mục một cách phù hợp đối với đa số nhà
đầu tư tại Việt Nam từ đó dẫn đền các tổ chức đầu tư lớn như các tổ chức quỹ sẽ không mấy mặn mà với
thị trường chứng khoán phái sinh hiện nay.
5.2 Cơ hội phát triển của thị trƣờng chứng khoán phái sinh Việt Nam
Ngày nay, thời kì hội nhập ngày càng sâu và toàn diện của nền kinh tế Việt Nam với nền kinh tế trong khu
vực và trên thế giới đã làm tăng nhu cầu đầu tư không chỉ từ phía các nhà đầu tư trong nước. Các nhà
đầu tư quốc tế càng bị thu hút bởi sự năng động của nền kinh tế Việt Nam. Nhu cầu đầu tư và phòng
ngừa rủi ro trong đầu tư sẽ tiếp tục được đẩy lên mạnh mẽ, đây là động lực phát triển các giao dịch
chứng khoán phái sinh. Bên cạnh đó, quá trình hội nhập quốc tế và các chính sách quản lý kinh tế vĩ mô
cởi mở đã tạo dựng ra môi trường đầu tư, kinh doanh minh bạch, công bằng và thân thiện với nhà đầu tư.
Đặc biệt là các quy định trong lĩnh vực chứng khoán đã từng bước đưa thị trường chứng khoán nói chung
và thị trường chứng khoán phái sinh trở nên minh bạch, công khai, công bằng hơn, làm giảm chi phí tham
gia và tiếp cận thị trường của các nhà đầu tư và tổ chức tham gia thị trường này.
Trước kia, thị trường phái sinh hàng hóa và thị trường phái sinh tiền tệ hình thành trước thị trường phái
sinh chứng khoán, nên một số sản phẩm phái sinh có nguồn gốc từ tiền tệ, hàng hóa đã được sử dụng từ
nhiều năm nay. Thực tế các sản phẩm phái sinh đơn giản như quyền chọn mua cổ phần, chứng quyền,
hợp đồng kì hạn và một số hình thức khác đã được sử dụng khá phổ biến trên thị trường phái sinh tiền tệ
và thị trường phái sinh hàng hóa đã được triển khai không chính thức tại một số công ty chứng khoán.
Đây là yếu tố thuận lợi để thu hút các nhà đầu tư có kinh nghiệm tham gia vào thị trường chứng khoán
phái sinh.
Sự phát triển của thị trường chứng khoán phái sinh còn được thúc đẩy bởi sự phát triển của hệ thống các
tổ chức kinh doanh dịch vụ chứng khoán, bao gồm các công ty chứng khoán và công ty quản lý quỹ. Với
số lượng lớn các tổ chức kinh doanh dịch vụ chứng khoán, môi trường kinh doanh của khu vực dịch vụ
chứng khoán đã rất cạnh tranh, bảo đảm chất lượng dịch vụ sẽ được cải thiện nhanh chóng trong thời
gian tới. Mặc dù còn nhiều điểm cần hoàn thiện, nhưng hệ thống các tổ chức kinh doanh dịch vụ chứng
khoán đã góp phần thúc đẩy tăng trưởng vượt bậc của thị trường chứng khoán cơ sở trong thời gian qua,
và là tiền đề quan trọng để thúc đẩy sự phát triển của thị trường chứng khoán phái sinh.
Thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam chính thức hoạt động đã mang lại rất nhiều lợi ích cho các
doanh nghiệp và các nhà đầu tư cá nhân và tổ chức có thêm một kênh đầu tư hiệu quả, bên cạnh đó là
giúp cho các doanh nghiệp cũng như các nhà đầu tư phòng ngừa được các rủi ro khi có sự biến động về
giá cả, về tỷ giá cũng như lãi suất trên thị trường. Do đó các loại chứng khoán phái sinh ra đời sẽ giúp
cho các doanh nghiệp có thêm một kênh huy động vốn hữu hiệu đồng thời yêu cầu về vốn vay ít hơn, sử
dụng vốn hiệu quả hơn và ít gặp khó khăn hơn khi có sự biến động về giá, tỷ giá cũng như lãi.
Hiện nay, lượng kiến thức về chứng khoán phái sinh rất đa dạng, khiến cho các nhà đầu tư khó tiếp cận
được với loại sản phẩm này. Chính vì vậy, để gia tăng số lượng nhà đầu tư tham gia vào thị trường
chứng khoán phái sinh thì các sàn giao dịch chứng khoán phái sinh nên cung cấp kiến thức về lý thuyết
và thực hành cho các nhà đầu tư. Bên cạnh đó, các trường đại học về các ngành kinh tế nên có các
chương trình đào tạo về các môn học, hội thảo, khoá học dành cho sinh viên khối ngành kinh tế về chứng
khoán phái sinh. Để có thể bổ sung nhân lực cho ngành này.
Từ việc thu hút nhà đầu tư cũng như nhân sự cho thị trường chứng khoán phái sinh sẽ làm nền tảng để
các nhà hoạch định chính sách có thể vạch ra thêm những lộ trình mới cho con đường phát triển thi
trường chứng khoán phái sinh tại Viêt Nam, với mục tiêu hiện tại là hấp dẫn đại đa số các nhà đầu tư cá
nhân và đặc biệt là các tổ chức đầu tư, xa hơn nữa là thu hút các nhà đầu tư nước ngoài đến với thị
trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam.
377
- Như vậy, thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam là một bộ phận tất yếu của thị trường chứng khoán
và thị trường tài chính Việt Nam, sự ra đời của thị trường chứng khoán phái sinh khẳng định mức độ phát
triển nhanh và ngày càng hoàn thiện hơn của thị trường chứng khoán và thị trường tài chính nước ta ở
thời điểm hiện tại, điều này hoàn toàn phù hợp với chủ trương và chính sách của Đảng và Nhà nước về
phát triển đồng bộ các loại thị trường với mục tiêu cao nhất là nâng cao và thúc đẩy kinh tế-xã hội Việt
Nam.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Nguyễn Sơn 2013, Xây dựng thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam 2013, Tài liệu Hội thảo
Khoa học phát triển thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam.
[2] Bùi Nguyên Hoàn 2013, Thị trường chứng khoán phái sinh một định chế tài chính của nền kinh tế,
Tài liệu Hội thảo Khoa học phát triển thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam.
[3] Trầm Tuấn Vũ 2013, Phát triển thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam, kinh nghiệm quốc tế
và công tác chuẩn bị, Tài liệu Hội thảo Khoa học phát triển thị trường chứng khoán phái sinh tại
Việt Nam.
[4] Phạm Thanh Nhật 2013, Thị trường chứng khoán phái sinh của các nước và bài học kinh nghiệm
cho Việt Nam, Tài liệu Hội thảo Khoa học phát triển thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam.
[5] Lê Nhị Năng 2013, Về khung pháp lý cho hoạt động của thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt
Nam, Tài liệu Hội thảo Khoa học phát triển thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam.
[6] Dubravko Mihaljeka, Frank Packer (2010), “Derivatives Markets in Emerging Countries”.
[7] Harish, A.S. (2001), Potential of derivatives market in India, The ICFAL Journal of applied finance,
Vol. 7, No. 5, pp 1-24.
[8] Uỷ ban chứng khoán nhà nước(2015), Nghị định số 42/2015/NĐ-CP quy định về chứng khoán phái
sinh (CKPS) và thị trường chứng khoán phái sinh.
[9] Công ty Cổ phần chứng khoán SSI (2019), Nhà đầu tư phái sinh - sẵn sàng cho những cơ hội mới
378
nguon tai.lieu . vn