Xem mẫu
- NH NG H N CH TRONG VI C ƯA S LI U TRÊN BÁO CHÍ Có th nói, hi n nay s li u ã tr thành m t ph n không th thi u c a h u h t các tác ph m báo chí. S hi n di n c a nh ng con s trong m t bài vi t v a giúp ngư i c hình dung rõ ràng, c th hơn v v n , s vi c, hi n tư ng,... ư c c p l i v a làm gia tăng xác th c và tính thuy t ph c c a thông tin: chúng t o cho c gi c m giác là ngư i vi t ã kh o sát nh ng gì mình ph n ánh m t cách k lư ng, công phu và ti p xúc v i nh ng ngu n tin áng tin c y. Tuy nhiên, vi c s d ng s li u trên báo chí v n còn m c ph i không ít nh ng h n ch . 1. Hình th c th hi n s li u không nh t quán S li u trên báo chí có th t n t i dư i hai d ng th c là con s và ch . Riêng con s l i bao g m khá nhi u ki u: s tương i, s tuy t i, s th p phân, ...Và chính cái s a d ng như v y v m t hình th c th hi n c a s li u ã làm cho không ít nhà báo m c ph i l i không nh t quán trong vi c trình bày chúng. Ch ng h n, trong cùng m t b i c nh: a, Khi thì dùng d ng ch , khi thì dùng d ng s . Ví d : " Như v y, m i con chó nuôi ki u " công nghi p " cũng có th lên t i m i tháng 4 kg, tính sơ sơ m i con lãi t 40 - 60 ngàn ng/ tháng. Gia ình ông N. H. . C u Khâu - Thanh Oai - Hà Tây có thu nh p 200.000 / tháng mà r t nhàn... "; " - Ch thu nh p m t ngày ư c kho ng bao nhiêu? - Khá ư c mươi ngàn, trung bình t 5 - 7000 ng... - Giá lynon bao nhiêu m t kg?
- - T m t ngàn t i m t ngàn hai trăm ng. ". b, ang dùng s tuy t i l i chuy n sang dùng s tương i hay ngư c l i. Ví d : " Nh t B n, ph n dành th i gian cho nh ng vi c không tên, nhi u hơn chín l n so v i nam gi i. I-ta-li-a, nhi u hơn 28%, Áo ( 12% ) và Pháp 11% ". 2. ưa s li u không chính xác D ng l i này có liên quan t i hai nguyên nhân cơ b n sau ây: a, Ngu n cung c p thông tin sai Nh ng trư ng h p ki u này g p khá nhi u trong th c ti n báo chí. Nhà báo sau khi nh n ư c s li u t m t ngu n nào ó, ã v i vã ưa ngay lên m t báo mà không ti n hành ki m ch ng m t cách k càng và ch c ch n tin c y c a nó. Và ây là lý do khi n cho công chúng ôi lúc không bi t nh hư ng lòng tin c a mình vào ai khi v cùng m t s vi c, v cùng m t i tư ng, m i báo ưa ra m t s li u khác nhau ( ch ng h n v th i i m di n ra m t v ho ho n có báo vi t là 14 gi , báo khác vi t: 13 gi 20 phút, báo th ba vi t: 15 gi ; r i v dân s Vi t Nam năm 1997 có báo vi t là 71 tri u ngư i, báo khác vi t: 74 tri u ngư i, báo khác n a l i vi t: 77 tri u ngư i, v. v. ). b, Nhà báo tính toán không úng Không ít s li u ư c ưa lên m t báo là k t qu c a s tính toán c a chính ngư i c m bút. Vì l ó, ch c n anh ta thi u c n tr ng m t chút ho c không thông th o l m các phép tính c a toán h c là s li u ã có th b sai l ch so v i th c t . Ví d : " Ch trong vòng 6 tháng u năm 1999, Phúc Tân ã b t gi 34 v v i 48 i tư ng bán l hêrôin. So v i cùng kỳ năm trư c con s này tăng lên 16 v và b ng 400%. "
- Căn c vào các d ki n ã có s n thì rõ ràng s v buôn bán ma tuý mà Phúc Tân b t ư c vào năm trư c là 18 v ( 34 - 16 ). Như v y thì 34 v ( năm 1999 ) so v i 18 v ( năm trư c ) ch b ng x p x 190% ch làm sao b ng ư c 400% như tác gi tính toán? " ... trong vòng 3 năm 3 tháng 9 ngày, ngư i ta th ng kê ư c t ng c ng 405 con thú r ng ã ch t trư c bàn tay ngoéo cò c a ông. Bình quân m i tháng m t sinh linh c a r ng ph i n p m ng cho ông. " M t phép tính nh m cũng cho th y ngay r ng 3 năm 3 tháng tương ương v i 39 tháng. Như th thì m i tháng ph i có hơn 10 con thú r ng b ch t trư c mũi súng c a ông ch không th ch là 1 con. Vi c ưa s li u không chính xác trong nh ng tình hu ng nh t nh có th gây ra nh ng h u qu nghiêm tr ng vì s th t khách quan ã b bóp méo ( như v doanh thu, l i lãi, thua l c a doanh nghi p; hay v s tham nhũng, ưa h i l , nh n h i l c a cán b , công ch c,...). Do v y, các nhà báo c n h t s c t nh táo và th n tr ng h n ch t i m c th p nh t d ng l i này. 3. L m d ng s li u S li u là minh ch ng c bi t quan tr ng i v i l p lu n trong tác ph m báo chí. Tuy nhiên, s hi n di n c a quá nhi u s li u trong m t ng o n d làm cho ngư i c có c m giác n ng n , khó ti p nh n, nh t là khi chúng liên quan t i nh ng lĩnh v c mà h không am tư ng hay quan tâm. Vì l ó, nhà báo c n l a ch n k càng ch ưa ra m t li u lư ng v a ph i nh ng con s tiêu bi u nh t, có s c n ng hơn c v m t thông tin. Dư i ây là hai ví d v vi c l m d ng s li u: " n nay, i n lư i qu c gia ã ư c ưa n toàn b 61 t nh và thành ph . 100% s huy n ã có i n ( trong ó 469/491 huy n có i n lư i, t t l 95,5%, còn 13 huy n mi n núi và 9 huy n o u ư cl p t các tr m i-ê-den ho c thu i n nh ); 6862/8894 xã có i n, t t l 68,1%.
- S n lư ng i n s n xu t bình quân u ngư i năm 1999 t hơn 320 kw gi . T ng v n u tư trong 5 năm qua t ư c tính g n 40 nghìn t ng ".1 " S li u th ng kê cho th y s n lư ng lúa ng b ng sông C u Long là 5 tri u t n năm 1990, 4,5 tri u t n năm 91. Trong năm 1994 ch còn 2,5 tri u t n gi m 50% so v i năm 90. Khuynh hư ng suy thoái ó cũng tương t trong s n xu t cà phê. S li u cho th y năm 90 là 2 tri u t n, năm 91 là 1,5 tri u t n gi m 25% so v i năm trư c ...".2 N u như trong báo in vi c s d ng quá nhi u s li u ã là không nên thì trong báo phát thanh và truy n hình i u này l i càng c n ph i tránh. Nguyên do là b i phát thanh và truy n hình ngư i nghe ph i ti p nh n và lĩnh h i thông tin m t cách t c th i ( nghĩa là h không có kh năng quay l i v i nh ng gì mình nghe không rõ ), vì th khi b các con s làm phân tán tư tư ng h r t d b qua các thông tin k ti p. Khi s li u trong bài vi t ã nhi u mà chúng l i ư c ưa ra dư i d ng chính xác tuy t i thì vi c lĩnh h i thông tin c a c gi l i càng khó khăn. Có l ít ai l i không th y ng i ng n khi ph i c nh ng con s ki u 257. 365. 728. 000 ; 126,745%, v. v. T t nhiên, trong m t s lĩnh v c như giá c , t l lãi su t ngân hàng, ... s chính xác như trên là c n thi t; song trong i a s các tình hu ng giao ti p khác, ngư i c s th y d ch u hơn v i nh ng ki u nói " làm tròn " v a h n ch s có m t c a các con s khô khan, v a giúp h d hình dung giá tr th c c a chúng, như: g n m t n a, kho ng 70%, x p x 2/3, ư c ch ng 250 t , ... 4. ưa s li u mà không có căn c so sánh S li u ch có ý nghĩa ích th c khi ư c t trong s i chi u, so sánh. Còn n u ng m t mình, chúng h u như không có giá tr thông tin, th m chí còn gây c n tr cho quá trình nh n th c c a i tư ng ti p nh n.Trong m t s trư ng h p, căn c i chi u so sánh có th do c gi
- t tìm ra. Ch ng h n, nh ng con s như 100 nghìn ng hay 10 tri u ng s ư c so v i lương tháng hay các v t d ng thư ng g p trong gia ình ( xe máy, ti vi, t l nh, ièu hoà không khí,..). Tuy nhiên, trong a ph n các trư ng h p khác, n u ngư i vi t không tr c ti p ưa ra căn c so sánh thì s li u c a anh ta, cho dù có là k t qu c a s ki m tìm công phu n m y, v n r t d b b qua ho c ít nh t cũng không có tác d ng như mong mu n. Ví d : " Thành ph H Chí Minh chi 15.000 t ng xây nhà cho ngư i có thu nh p th p ". Rõ ràng 15.000 t ng là m t s ti n r t l n. Nhưng th c ch t nó là bao nhiêu? Mu n làm n i b t giá tr c a s ti n này, trư c h t c n ph i ch rõ s căn nhà, s mét vuông di n tích s ư c xây d ng, và th m chí c s ngư i có th cư trú ó; r i trên cơ s y, nêu ra t l ph n trăm nh ng ngư i thu nh p th p có nhu c u v nhà s ư c áp ng. Tương t , các con s trong nh ng ví d sau ây cũng có r t ít giá tr thông tin vì chúng không ư c t trong quan h i chi u so sánh: " Ngành giao thông v n t i ng thêm 2000 t ng xây d ng các công trình "; " Năm qua, t nh Hoà Bình ã tr ng m i ư c 150 ha r ng ". Có l , ch có các chuyên gia trong ngành xây d ng m i nhìn ra ư c giá tr c th c a 2000 t ng và cũng ch có nh ng ngư i có liên quan tr c ti p t i ngành lâm nghi p m i c m nh n ư c 150 ha r ng là con s nh hay to. Tuy nhiên, cũng c n lưu ý là các s li u ư c ưa ra i chi u so sánh ph i n m trong nh ng hoàn c nh gi ng nhau. Có th so sánh lương c a m t v b trư ng và m t v giáo sư cùng m t qu c gia, nhưng s là vô nghĩa n u so sánh lương c a m t ngư i qu n lý nhà băng Nh t v i ng
- nghi p c a anh ta Thái Lan mà không căn c vào i u ki n s ng c th hai nư c này. Như v y, qua nh ng i u ã trình bày trên ây, có th kh ng nh r ng vi c ưa s li u trên báo chí không ph i là v n ơn gi n như nhi u ngư i v n nghĩ. Mu n th t s chinh ph c ư c công chúng, nh ng con s c a nhà báo c n ph i v a chính xác, v a có tính th m m l i v a có giá tr thông tin cao.
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học