Xem mẫu
- Nh ng i u c n thi t có tin hay Chưa dám nói nh ng tin ki u này góp ph n gây b i r i cho xã h i, nhưng ch c ch n nó đi ngư c l i nh ng nguyên t c cơ b n c a báo chí. Th c ra nh ng nguyên t c cơ b n này luôn là nh ng đi u đ u tiên đư c nh c nh đ i v i b t kỳ nhà báo nào, v y t i sao tình tr ng đăng tin không ki m ch ng, đăng tin đ n, tin v i quan đi m thiên v , th m chí tin sai, l i nhi u như v y? Sau khi đ m b o n m v ng c u trúc cơ b n c a tin, hãy đ ý đ n m t s y u t c n thi t đ bài vi t đư c hay. Nh ng y u t này g m có: tin t c chính xác, xác đ nh ngu n g c c a tin, công b ng, cân b ng, không thiên v và th u đáo. Di n đàn Báo chí Vi t Nam xin gi i thi u quan đi m c a Peter Eng và Jeff Hodson, nêu trong cu n "C m nang vi t tin." Chính xác Đi u quan tr ng hơn c là phóng viên c n ph i đưa tin th t chính xác, n u không, đ c gi s không tín nhi m vào báo c a b n và mua báo khác. Các sai sót có th làm h i đ n các ngu n tin và đ c gi .
- Không bao gi nên cho r ng m t đi u gì đó là đúng. Luôn luôn đ t câu h i. Luôn luôn ki m ch ng. Chính xác có nghĩa là luôn luôn lưu ý đ n m i chi ti t. B t đ u t vi c đơn gi n nh t như: cách đánh v n tên, ch c danh và đ a đi m. Ti p đ n là vi c xác nh n các thông tin ch a đ ng trong các thông cáo báo chí, và trích l i m t ngư i nào đó th t đúng, ho c mô t đúng quan đi m c a h . Có th b n nghĩ r ng vi t tên sai ‘không quan tr ng l m’ nhưng n u b n m c l i này, m t đ c gi bi t cách đánh v n đúng s nghĩ r ng, ‘n u phóng viên vi t tên cũng sai thì không hi u còn sai thêm nh ng gì n a trong bài.’ Các ngu n cung c p tin có th b c mình n u b n vi t sai tên c a h . H có th không tin c y b n n a. Hãy h i ngu n tin này cách đánh v n, xin h danh thi p. Xem trong niên giám đi n tho i. Vi t là Chuan Leepai hay Chuan Leekpai? Jacky Chan hay Jackie Chan? M t t báo có th gây ra nhi u v n đ n u ph m sai l m. M t t báo Campuchia làm cho ngư i dân lo ng i khi đưa tin r ng m t lo i bao cao su tránh thai có th đã b nhi m vi khu n HIV gây ra b nh AIDS. Chính ph đã ph i m m t cu c h p báo đ bác b tin này. T báo đăng t i l i xin l i: ‘Chúng tôi sai l m trong tư cách phóng viên chuyên nghi p.’ Sai sót là quá t khi chúng ta ph i v i vã và đ k p h n ra báo. Nhưng m c l i l m ch vì b t c n hay lư i bi ng không ki m l i tin là đi u không th tha th đư c.
- Ki m ch ng Không bao gi nên đăng t i nh ng tin d gây tranh cãi mà không ki m ch ng. N u đư c, hãy ki m ch ng b ng cách đ n t n nơi. N u không th đ n đư c thì yêu c u nh ng ai ch ng ki n t n m t xác nh n s vi c. Đ ng th i, cũng nên xem nh ng tài li u ch ng t s vi c có th t. Trong cu c chi n t i Campuchia năm 1997, m t viên ch c t nh Siem Reap đã nói v i m t phóng viên là không h có v n đ gì t i nơi đó, ông cho bi t ch Phnom Penh m i có giao tranh. Tuy nhiên, ngư i phóng viên này nghe th y ti ng súng t xa v ng l i. Anh đã không tin l i viên ch c đó. Anh đ n xem tình hình t i nhà thương. T i đ y, anh g p các bác sĩ đang ch a tr cho m t bé trai b thương vì đ n. Thân nhân c a em cho bi t, hai nông dân l n tu i đã thi t m ng. Nhưng ngư i phóng viên này không th y có binh lính nào b thương. Anh đ n b nh vi n quân đ i bên ngoài thành ph đ xem xét. T i đó anh th y có nhi u binh lính b thương, h cho anh bi t có nh ng ngư i khác b thi t m ng n a. Anh phóng viên li n đ n m t ngôi chùa đ xem, chùa là nơi xác nh ng ngư i ch t đư c h a táng.
- Ki m ch ng c gi y t n a. N u b n không ki m ch ng, b n có th tr thành n n nhân b l a. M t đêm, t báo Căm B t, Campuchia, nh n đư c m t t fax c a ai đó nói r ng ông ta là tân ch t ch c a đ ng đang c m quy n. T fax nói các đ ng viên đã b phi u b u tân ch t ch đ ng trong m t bu i h p đ c bi t t i m t nơi h o lánh trong nư c. T báo không ki m ch ng đư c tin này nhưng v n đăng. Đó là m t sai sót l n. Ngày hôm sau, các viên ch c trong đ ng nói không h có m t bu i h p như v y. X trí như th nào v i các tin đ n là m t trong các th thách khó nh t c a ngư i ký gi đang ph i g p rút vi t bài cho k p kỳ h n. Các chính tr gia và nh ng ngư i khác mu n đ cao quy n l i riêng c a h thư ng l i d ng các phóng viên đ nói x u đ i th . Không bao gi nên đăng t i tin đ n. H i th ng ngu n g c c a tin đó, đòi ph i có ch ng c . H i ngư i b đ n v th c hư. N u không th ki m ch ng đư c tin đ n đó là th c, đ ng đăng. Các sai sót gây b i r i cho t báo và làm h i đ n uy tín c a báo. Nhưng không ph i ch có th . Có th còn làm cho báo b t n hao n a. M t t báo H ng Kông đăng m t bài ng m ý cho r ng m t trong các hoàng t c a qu c vương Norodom Sihanouk không ph i là con chính th c c a ngài. Qu c vương Sihanouk nói tin này sai và làm h i đ n uy tín c a ngài. Ngài d a s ki n t báo, đòi b i thư ng hàng tri u USD. N u m t t báo nh ph i b i thư ng m t s ti n như v y, báo s ph i đóng c a.
- Khách quan Các phóng viên luôn luôn nên tìm cách tư ng thu t s th t m t cách trung l p và gi không đ ý ki n cũng như tình c m c a mình len l i vào bài. N u phóng viên pha tr n gi a s th t và ý ki n riêng, đ c gi s không th coi bài báo là tin chính xác đư c. Phóng viên nên dành cho đ c gi c a mình quy n t có ý ki n, d a trên s th t mà phóng viên tư ng thu t trong tin. Đi u này không có nghĩa là báo c a b n không đư c có quan đi m v các v n đ . Báo có quy n làm như v y, và nên làm. Nhưng, t báo ph i xác đ nh rõ các ý ki n đó là bình lu n, ho c xã lu n, đăng trên m t trang riêng, khác v i các trang tin t c. Làm như v y s gia tăng uy tín c a t báo. M t bài g n đây đăng trên t báo ti ng Campuchia đã g i m t viên ch c hàng đ u trong chính ph là: ‘ch bi t có ti n... cha đ c a tham nhũng ch ng khác gì m t con cá s u già c i, m t nhà đ c tài v i các tư tư ng quan liêu.’ Bài báo này nói, đây là ‘l i c a các viên ch c B Phát
- tri n Nông thôn’ nhưng không nêu danh nh ng viên ch c đó cũng như không đưa ra b ng c nào đ ch ng minh cho nh ng l i cáo giác c a h . Nhưng không ph i ch riêng các tin chính tr g p ph i l i l m này. Không may là nhi u phóng viên thư ng hay thêm ý c a h vào đ m i lo i tin, k c tin xã h i, th thao, t i ph m, hay ngay c v tai n n n a. Không th nào t ra vô tư 100% đư c. T t c m i chúng ta đ u có tình c m và ý ki n gây nh hư ng đ n cách chúng ta đưa tin và vi t bài. Song phóng viên gi i bi t s d ng tình c m c a mình. M t phóng viên n i gi n khi th y các v n đ c a nông dân nghèo kh có th quy t đ nh vi t bài đ chia s tình c m v i nh ng ngư i khác và bu c chính ph ph i có hành đ ng. Nhưng cho dù phóng viên có c m nh n sâu s c v m t câu chuy n nào đi n a, phóng viên đó cũng v n ph i vi t bài m t cách chính xác và công b ng. Cách đây vài năm, nhi u t báo Campuchia ch đăng t i ý ki n. Nhưng nay, h đăng thêm nhi u tin t c. Không nh ng ch các báo đ c l p, mà c các báo thân chính ph và ch ng chính ph n a. Đó là vì ngư i dân bây gi mu n đ c ‘không nh ng ch ý ki n, mà còn v nh ng gì x y ra đâu đó,’ ông Pen Samitthy, ch biên c a nh t báo bán ch y nh t Rasmei Kampuchia (ánh sáng Campuchia), nói v y. Xác đ nh xu t x
- N u b n có m t t i m t s ki n có tính ch t th i s nào đó, b n ch c n vi t l i nh ng gì m t th y tai nghe t i đó. Nhưng trong nhi u trư ng h p, tin c a b n do ngư i khác cung c p hay t nơi khác đ n. Đó cũng có th là m t l i tuyên b , m t cu c ph ng v n, m t văn ki n. V y ph i xem ai đã nói. Cho đ c gi bi t tin c a b n t đâu đ n g i là xác đ nh ngu n tin. N u đ c gi bi t tin đó t đâu đ n, h có th nh n đ nh xem có nên tin hay không, ho c tin đó quan tr ng như th nào. B n ph i ghi rõ xu t x nh ng l i trích d n, cũng như nh ng l i mô t hay gi i thích v s ki n mà chính b n không ch ng ki n. N u b n không xác đ nh rõ ràng xu t x ngu n tin, ngư i đ c s cho r ng chính phóng viên hay t báo là nơi xu t phát ra nh ng tin đó. Xác đ nh ngu n tin thư ng đư c đ t đ u hay cu i câu. Ch đ t tùy theo cách vi t và ý trong sáng c a bài. Sau đây là vài thí d : - B Trư ng Ngo i giao Thái Lan nói qu c gia ông s ti p t c h p tác lâu dài v i ASEAN - Con s du khách nư c ngoài đ n thăm Malaysia đã tăng g p đôi trong năm ngoái, theo l i văn phòng du l ch chính ph . Xác đ nh xu t x ngu n tin không làm cho tin đó xác th c nhưng ch cho đ c gi bi t đó là l i c a m t ngư i khác. B n không nên đăng t i b t c l i ai nói ch vì b n có th nêu xu t x c a l i nói. B n không nên trích
- b t c l i nói nào c a b t c m t ngư i nào đó. Trư c tiên, ngu n tin ph i có th m quy n v v n đ mà h nói t i. Ti p đ y, b n có trách nhi m ki m tra l i xem l i nói đó có đúng s th t hay không. N u đi u đó không đúng nhưng b n v n trích dùng vì đó là l i c a m t viên ch c cao c p hay c a m t nhân v t có ti ng nào đó, b n ph i thêm vào trong bài m t câu cho đ c gi bi t s th c là như th nào. Đi u này có th tr thành m t v n đ trong m t tình hu ng d gây va ch m, vì ngư i này nói ngư c l i v i ngư i kia. B n nên trình b y l i c a c hai phía và cho đ c gi bi t rõ ràng l i nào là c a ai. Phóng viên nên ghi xu t x các ngu n tin c a h b ng cách dùng tên, ch c v ngh nghi p và các chi ti t khác, n u có. Đ c gi càng bi t nhi u v ngu n tin, h càng d quy t đ nh xem tin đó có đúng hay không, ho c h nên ph n ng như th nào trư c tin đó. L y thí d , có ngư i nói: ‘n n kinh t đang b t đ u c i thi n’. Ngư i đ c s ph n ng khác đi n u đó là l i c a giám đ c ngân hàng trung ương thay vì c a m t ngư i ch ti m bán hàng. Nhưng b n không c n ph i đ tên hay toàn b ch c v c a ngu n tin ngay trên đ u. N u tên này không đư c nhi u ngư i bi t đ n, hay ch c v c a h dài dòng, đo n m đ u s tr nên khó đ c. B n có th đ các chi ti t đó trong đo n văn th nhì. Hãy tránh lo i m đ như sau, đó là tin c a m t cơ quan thông tin Lào:
- Ngư i đ ng đ u cơ quan nông nghi p và tr ng r ng t nh Borikhamsay Bounckham Phommachuk tuyên b các nông dân trong t nh đã b t đ u g t lúa v mùa mưa vào tháng 10. Đo n m đ sau đây c a c u h c viên IMMF Parista Yuthamanop cho th y cách đưa các chi ti t đó vào đo n văn th nhì c a bài vi t: Ngân hàng Th gi i ng i khen chính ph Thái Lan đã đ t đư c ti n b trong vi c gi m nghèo và gi i quy t các v n đ trong ngành ngân hàng. Ông Jemal-ud-din Kassum, Phó Ch t ch Ngân hàng Th gi i t i Đông Á và Thái Bình Dương, nói, ông th y ph n kh i vì chính sách c a chính ph Thái Lan chú tr ng đ n ngư i nghèo và đ n phương pháp qu n lý trong thương nghi p. Không c n ph i nêu xu t x c a t t c m i th . Đ ng ghi xu t x c a nh ng l i nói đã rõ ràng quá r i, d ki m ch ng và không gây tranh cãi: - Hàng đ ng rác ch t đ y trên con đư ng chính t i Pattaya. (rõ ràng quá, do chính m t phóng viên trông th y)
- - Ch có năm công ty li t kê trên danh sách th trư ng ch ng khoán non tr c a Vi t Nam (d ki m ch ng) - Nhi u ngư i t i Đông Nam Á b thi t h i vì cu c kh ng ho ng tài chính b t đ u vào năm 1997. (không gây tranh cãi) Có đư c trích đăng l i ngu n tin hay không Đôi khi ngu n tin gi i h n vi c cách th c b n s d ng tin c a h cung c p. M t ngu n tin có th cho phép b n dùng t t c m i thông tin h cung c p và dùng tên c a h trong bài vi t. Trong trư ng h p đó, cu c ph ng v n c a b n đư c g i theo ti ng Anh là ‘on the record,’ nghĩa là đư c trích đăng. Nói chung, m t khi b n đã t gi i thi u là phóng viên, b n có th cho r ng m i cu c ph ng v n đ u đư c trích đăng. Không bao gi đ ngh đ ngu n tin nói ‘off the record,’ nghĩa là không đư c dùng trong bài. Đôi khi m t ngu n tin có th nói b n không đư c dùng b t c đi u gì h nói trong bài vi t c a b n. Trong trư ng h p đó, cu c ph ng v n c a b n b g i là ‘off-the record,’ nghĩa là ‘không đư c đăng’. Ngu n tin có th có các d ki n giúp b n hi u m t tình hu ng nào đó, nhưng có th quá nh y c m, không loan báo cho công chúng đư c. Ho c đi u đó có th làm cho ngu n tin b m t m t ho c làm h i đ n h
- n u b n đem dùng vào bài vi t. N u b n đã đ ng ý không dùng các d ki n đó trong bài vi t, b n ph i gi l i. Lúc nào cũng ph i ch c ch n r ng b n và ngu n tin c a b n hi u rõ các đi u ki n c a cu c ph ng v n. Các ngu n tin vô danh Đôi khi m t ngu n tin s n sàng cho b n thông tin nhưng v i đi u ki n b n không nêu tên h là xu t x c a tin đó trong bài. Có th b n ph i vi t như th này: ‘theo l i m t viên ch c chính ph yêu c u không nêu danh’. M t ngu n tin như v y đư c g i là tin vô danh. B n luôn luôn nên tìm các tin có th đăng rõ xu t x , nhưng có th b n c n ph i dùng đ n các ngu n tin vô danh khi tin đó quan tr ng cho bài vi t c a b n. B n và ngu n tin c a b n nên tho thu n trư c v cách gi i thi u hay xác đ nh ngu n g c xu t phát tin c a h . Càng nói rõ càng hay mà không c n ph i nêu tên tu i c a ngu n tin. Ch ng h n, ‘m t viên ch c cao c p trong B Tài chính’ hay hơn là ‘m t viên ch c chính ph ’. Càng nói rõ v ngu n tin, tin đó càng có giá tr .
- Đ ng dùng quá nhi u ngu n tin vô danh. N u không nêu tên ngu n tin thì ngư i đó có th t ra không có trách nhi m v l i nói c a mình. H có th ch trích d n ho c đưa ra nh ng nh n xét không đúng v ngư i khác hay v các bi n c n u h bi t r ng h s không ph i ch u trách nhi m. H có th mu n nói gì thì nói đ giúp ích cho chính đ ng hay ch trương nào đó h mu n ng h . B n càng dùng nhi u ngu n tin vô danh trong bài, giá tr c a bài càng gi m đi. Hãng tin Associated Press cho bi t h dùng các ngu n tin vô danh khi các ngu n tin này nói v các d ki n có th t, không ph i v ý ki n riêng. AP nói h ch dùng tin vô danh trong nh ng tình hu ng n u (1) AP bi t rõ ngu n tin; (2) ngu n tin vào đ a v đư c bi t v tin đó; (3) tin đó t i c n cho bài vi t; và (4) không th nào tìm đư c ai khác cho bi t v tin đó mà ‘cho phép đư c đăng’ Cân đ i và công b ng Phóng viên bi t r ng trong m i câu chuy n đ u có nhi u m t khác nhau. Vì th h ph ng v n nhi u ngu n tin cho bài c a h . Quan tr ng nh t là khi h vi t v các v n đ chính tr hay xã h i, các cu c v n đ ng b u c , hay các di n bi n khác liên quan đ n nhi u ngư i có các ý ki n khác nhau.
- Bài vi t c a b n s cân đ i n u b n cho th y quan đi m c a c hai phía trong m t v n đ . Bài vi t c a b n là công b ng khi không thiên v b t c bên nào. Đi u này không có nghĩa là b n ph i dành ch ngang nhau cho m i quan đi m. Nhưng b n ph i bao g m trong bài m t đi u gì đó cho th y các quan đi m khác nhau. M t bài v v n đ ng b u c không th nào đư c coi là công b ng n u không bao g m quan đi m c a t t c các chính đ ng l n. Khi có l i t cáo nào đó nh m vào m t ngư i, b n ph i đ cho ngư i đó có ph n ng. B n ph i cho h có cơ h i t bi n minh. Các cơ quan thông tin do chính ph hay chính đ ng ki m soát cũng ph i nên tìm cách cân đ i bài vi t và t ra công b ng. N u không, đ c gi s nghĩ r ng bài đó ch là đ tuyên truy n. Bài vi t s uy tín hơn n u bao g m m t l i đ c p nào đó đ n các quan đi m khác cho dù cu i bài đi n a. Trong sáng Nên vi t bài cho th t trong sáng đ đ c gi có th d hi u. Mu n vi t rõ, b n ph i bi t suy nghĩ rõ ràng. B n ph i hi u v s ki n đó trư c khi vi t v các s ki n đó. Đ th c hi n đi u này, nên h i nh ng câu h i
- khéo và đ t nhi u câu h i khéo đ tìm đư c các tin c n thi t. Ti p đ y, ng m nghĩ v các thông tin b n thu lư m đư c trư c khi vi t. M t khi b n hi u rõ v n đ b n có th ch n đư c khía c nh chính cho đo n m đ . Ti p đ y, b n có th s p x p các chi ti t cho m ch l c. Trong sáng nghĩa là dùng các t đơn gi n đ ngư i thư ng cũng hi u đư c. Tránh dùng thu t ng , hay nh ng ch lóng c a các chuyên gia. Trong sáng cũng có nghĩa là g n gàng. Không dùng nhi u ch hơn c n thi t. Vi t rõ r t, và tránh nói chung chung. Đo n m đ sau đây c a m t hãng tin châu Á vi t b ng ti ng Anh xem ra có v như do các viên ch c B Thương m i vi t: Malaysia và Myanmar s p s a hoàn t t tho thu n đ làm cho công cu c buôn bán đ i chác gi a hai nư c đư c d dàng hơn, B Trư ng Công nghi p và Thương m i Qu c t Malaysia Rafidah Aziz tuyên b hôm th năm. Nh ng t đó có nghĩa gì? Hãy vi t l i g n gàng hơn: Malaysia va Myanmar s p s a hoàn t t m t tho thu n đ thúc đ y buôn bán, trao đ i hàng hoá, B trư ng Thương m i Malaysia tuyên b hôm th năm.
- Trong sáng có nghĩa là gi i thích rõ các t . N u b n dùng t ‘deflation’ ‘thi u phát’ trong m t bài vi t v thương m i, hãy thêm câu gi i thích này cho đ c gi :’ thi u phát nghĩa là ngư c l i v i l m phát, nghĩa là giá hàng hóa và d ch v b t t m nh’. Trong sáng có nghĩa là dùng ch ng n và vi t câu ng n. Trong nhi u ngôn ng , c u trúc Ch ng đ ng t -tân ng là cách vi t rõ ràng nh t cho m t câu. Thí d : C nh sát b t ba ngư i đàn ông hôm th năm Ch ng : C nh sát Đ ng t : B t Tân ng : Ba ngư i đàn ông Thí d : Th tư ng s đi thăm Trung Qu c Ch ng : Th tư ng Đ ng t : S đi thăm Tân ng : Trung Qu c Hoàn thi n
- Bài vi t c a b n không nên đ thi u b t c m t y u t quan tr ng nào. Không nh ng b n ph i tr l i năm ch W và m t ch H, b n còn c n ph i nói chuy n v i các ngu n tin chính, xem xét các văn ki n chính y u, đi thăm nh ng nơi then ch t. Nh ng y u t then ch t đó là gì tùy ch bài c a b n nói v gì. Thí d b n vi t m t bài phóng s v s lây lan c a b nh AIDS t i Hà N i. N u có m t bác sĩ hàng đ u chuyên v đ tài này, b n nên h i chuy n bác sĩ đó. N u có ai t ng vi t m t b n nghiên c u l n v đ tài này, b n nên đ c b n nghiên c u đó. N u có m t b nh vi n đi u tr cho ph n đông các b nh nhân b nh AIDS trong thành ph , b n nên đ n thăm b nh vi n./.
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học