Xem mẫu
- Journal of Thu Dau Mot university, No2 – 2011 NHAÂN VAÄT TRONG TRUYEÄN NGAÉN SÔN NAM Nguyeãn Vaên Ñoâng Tröôøng Ñaïi hoïc Thuû Daàu Moät TOÙM TAÉT Baøi vieát naøy tìm hieåu veà ñaëc ñieåm, tính caùch heä thoáng nhaân vaät trong truyeän ngaén Sôn Nam. Nhöõng nhaân vaät naøy khaùc nhau veà ngheà nghieäp, tuoåi taùc, giôùi tính… nhöng phaàn lôùn hoï thuoäc taàng lôùp thaáp trong xaõ hoäi vaø vì hoaøn caûnh phaûi ñeán vuøng ñaát Haäu Giang xa xoâi, coøn nhieàu gian khoù. Trong taùc phaåm cuûa mình, Sôn Nam thöôøng xaây döïng nhöõng nhaân vaät coù soá phaän haåm hiu, coù khi laø baát haïnh vaø qua ñoù, giuùp ngöôøi ñoïc thaáy ñöôïc tính caùch, loái soáng cuûa ngöôøi daân mieàn Taây Nam Boä. Saùng taïo nhöõng con ngöôøi trong xaõ hoäi khaùc nhau veà hoaøn caûnh, tính caùch, Sôn Nam ñaõ ghi laïi ñöôïc böùc tranh ña daïng veà noâng thoân thôøi khaån hoang treân queâ höông cuûa taùc giaû. Từ khóa: ñaëc ñieåm, nhaân vaät, soá phaän * Sôn Nam sinh ra vaø lôùn leân trong nhau vaø moãi nhaân vaät ñeàu coù moät tính nhöõng naêm ba möôi cuûa theá kæ tröôùc, haàu caùch, dieän maïo vaø soá phaän khaùc nhau. nhö ñaõ daønh suoát ñôøi mình ñeå vieát veà Sôn Nam hieám khi moâ taû chi tieát hình mieàn ñaát cöïc Nam cuûa Toå quoác, nhaát laø daùng hay loät taû nhöõng dieãn bieán taâm lí mieàn Haäu Giang, queâ höông oâng. AÁn phöùc taïp trong noäi taâm cuûa hoï. Trong töôïng veà moät vuøng ñaát coù nhöõng con truyeän ngaén cuûa Sôn Nam coù ñuû loaïi ngöôøi ngheøo khoå nhöng thaät thaø vaø moät nhaân vaät thuoäc moïi thaønh phaàn trong xaõ thieân nhieân giaøu coù nhöng cuõng ñaày khaéc hoäi mieàn Nam thôøi ñoù. Tuy vaäy, xeùt toång nghieät, trong hôn saùu möôi naêm caàm buùt, quaùt, caùc nhaân vaät coù moät maãu soá chung Sôn Nam ñaõ ñeå laïi cho ñôøi nhieàu taùc hoï thöôøng laø nhöõng ngöôøi soáng ôû thoân phaåm, chuû yeáu laø truyeän ngaén vaø nhöõng queâ, ngheøo khoå, luoân gaùnh chòu nhieàu coâng trình nghieân cöùu, bieân khaûo raát coù hoaïn naïn vaø baát haïnh. Sôn Nam laø nhaø giaù trò veà vaên hoùa mieàn Nam. Nhaø vaên vaên cuûa ngöôøi ngheøo, trong taùc phaåm cuûa Sôn Nam ‘caøy xôùi’ thaàm laëng treân caùnh oâng ñeàu thaáp thoaùng boùng daùng cuûa ñoàng chöõ nghóa ñeå ghi laïi hình aûnh, taâm nhöõng ngöôøi noâng daân ngheøo khoå, hay tình cuûa nhieàu theá heä löu daân thôøi khaån nhöõng ngöôøi daân ngheøo, möu sinh nhoïc hoang. nhaèn nôi thò thaønh. Qua töøng truyeän ngaén cuûa mình, Sôn Trong vieäc xaây döïng hình töôïng nhaân Nam giôùi thieäu nhöõng maãu nhaân vaät khaùc vaät trong truyeän ngaén, Sôn Nam thöôøng 88
- Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 2 - 2011 taäp trung ñaëc taû caùc nhaân vaät coù tính OÂng Naêm Heân laø nhaân vaät tieâu bieåu cho ñieån hình, khaùi quaùt cao nhöõng maãu lôùp ngöôøi daùm ñöông ñaàu vôùi nhöõng ngöôøi taøi naêng voâ danh choán ruoäng vöôøn, thaùch thöùc cuûa vuøng ñaát Nam Boä thuôû nhöõng keû yeâu nöôùc baát khuaát. Hoï noåi baät xöa. trong ñaùm ñoâng nhöõng ngöôøi daân hieàn Neáu nhö truyeän ngaén Baét saáu röøng U laønh, cuøng khoå, yeáu ñuoái vaø baát haïnh. Minh haï ñöôïm veû huyeàn bí, ma quaùi gheâ Trong theá giôùi nhaân vaät cuûa truyeän rôïn, thì truyeän ngaén Soâng Gaønh Haøo ngaén, nhaø vaên Sôn Nam ñaõ saùng taïo ra döïng neân moät caûnh huøng traùng veà hai nhieàu maãu ngöôøi bình dò nhöng laãm lieät: cha con chuù Tö Ñöùc phaûi chieán ñaáu vôùi OÂng Hai Chaùy vaø oâng Naêm Töï trong Con con saáu döõ. heo khòt chieán ñaáu moät maát moät coøn vôùi Truyeän keå chuyeän oâng Taây kieåm laâm con heo röøng luoân phaù hoaïi muøa maøng ñeå Roáp ñöôïc tieáng nhaân töø vì khoâng hay ñi tröø hoaï cho daân laøng ôû ven röøng Ngaõ Baùt. baét caùc ghe xuoàng chôû cuûi laäu vaø ñoïc saùch OÂng ñaïo Tö chuyeân trò raén caén cöùu ngöôøi veà ñaïo Phaät. Moät ñeâm xuoàng cuûa chuù Tö trong OÂng thaày Raén, vaø oâng thaày Hai Ñöùc chôû cuûi ñi qua bò oâng baét, nhöng Raén trong Caây hueâ xaø. OÂng Naêm Heân khoâng coù tieàn noäp neân oâng Roáp cho cha trong Baét saáu röøng U Minh haï, vaø Con con chuù ôû ñaäu taïi nhaø döôùi cuûa ñoàn kieåm saáu cuoái cuøng ñôn ñoäc chieán ñaáu vôùi loaøi laâm, côm aên khoâng tính tieàn, buø laïi hai thuù döõ, vaø hai cha con chuù Tö Ñöùc, moät cha con oâng phaûi laøm coû, queùt nhaø. Nhôø con ngöôøi taàm thöôøng chuyeân ñoán cuûi laäu gan daï, lieàu lónh, coù saùng kieán ñoäc ñaùo, trong Soâng Gaønh Haøo, cuõng coù taøi choáng hai cha con chuù tö Ñöùc ñaõ quaàn thaûo vôùi laïi loaøi saáu laøm cho Taây phaûi xaù tay con saáu döõ tôïn treân soâng vaø cuoái cuøng haï khaâm phuïc.... ñöôïc noù. Vieäc laøm cuûa hoï ñaõ khieán oâng Ñoái vôùi oâng Naêm Heân, ngheà baét saáu quan Taây phaûi thay ñoåi suy nghó vaø thaùi coù theå laøm giaøu ñöôïc nhöng oâng khoâng ñoä cuûa mình tröôùc nhöõng ngöôøi noâng daân maøng thöù phuù quí ñoù. Heã nghe ñaâu coù saáu chaát phaùc vaø coù veû khôø khaïo naøy: “Gioûi hoaønh haønh, ñe doaï maïng soáng con ngöôøi quaù! Chuù Tö gioûi quaù! Thaèng nhoû gan laø oâng tìm ñeán. Hoâm con daâu oâng cai toång quaù! Noù bò bònh reùt maø coøn maïnh quaù! Hy bò saáu aên thòt, coù ngöôøi ñaõ ngaõ giaù Toâi môøi hai cha con voâ ñoàn”. [16: 258]. treân hai traêm ñoàng vaø sôû höõu hai löôïng Khoâng nhö coïp ôû mieàn Ñoâng, coïp vaøng trong buïng saáu thì môùi chòu ra tay. mieàn Taây Nam Boä soáng giöõa sình laày Nhöng oâng Naêm Heân thì khaùc. Vaøi böõa nöôùc ñoïng, trong baõi buøn nöôùc lôï hay ôû goø sau, oâng hoûi han kó löôõng roài xin pheùp ñaát troàng göøa, keø. Noåi tieáng laø coïp U baét saáu khoâng phaûi vì soá voøng vaøng trong Minh, coïp Goø Quao… Coïp laø noãi aùm aûnh buïng noù nhö ngöôøi ta nghó maø oâng muoán ngöôøi daân ñeán ñoä cöù nghe tôùi teân coïp laø gieát saáu ñeå giaûm bôùt tai hoaï cho daân hoaûng hoát. Taøu mo cau ruïng xuoáng laïi laøng, ñeå giaûi oan cho nhöõng vong hoàn bò töôûng con coïp löng vaøng, buïng raèn. Coïp ‚huøm tha saáu baét ôû ñaàu gheành cuoái baõi”. chuïp baø giaø ngoài caâu döôùi goác caây xoäp laïi 89
- Journal of Thu Dau Mot university, No2 – 2011 töôûng bò heo röøng nhaùt: “Laàn ñoù, coïp tôùi huyeàn thoaïi nay ñaõ luøi vaøo quaù khöù saân toâi chaïy voøng quanh tìm caùch voâ nhaø. nhöng toûa saùng maõi trong taâm thöùc cuûa Ñöùa con toâi ôû moät mình. Nghe tieáng ñoäng ngöôøi Vieät treân maûnh ñaát phöông Nam. ñaäy noù chaïy ra saùt haøng raøo. Coïp ta Ñoái vôùi ngöôøi Vieät vuøng Nam Boä noùi khoâng phöông theá naøo vaøo trong ñöôïc neân rieâng, ngöôøi Vieät Nam noùi chung thì tieát day laïi, thoø ñuoâi voâ keõ haøng raøo. Tröa veà nghóa, yeâu nöôùc, thöông daân laø haønh vi nhaø nghe con toâi noùi laïi: “Ba ôi! Hoài ba ñi cao nhaát cuûa ñaïo ñöùc. Song treân ñaát Nam ruoäng, coù con meøo veän laïi ñaây, thoø ñuoâi Boä naøy, nghóa vôùi nöôùc vôùi daân, nieàm töï voâ. Con naém ñuoâi maø noù maïnh laém, keùo haøo daân toäc ñaõ coù moät noäi dung khaùc so ra ñöôïc chaïy vuoät”. Chöøng ñoù, loái xoùm ai vôùi chöõ ‚Nghóa‛ nguyeân maãu, taïo neân caùi cuõng hoaûng sôï xaây haøng raøo chung quanh goïi laø ‚Nghóa khí Nam Boä‛, laø ‚Haøo khí nhaø. Ñeâm cuõng nhö ngaøy chæ nghe ñoäng Ñoàng Nai‛. tónh laø nghó tôùi coïp”. [16: 193]. Tröôùc khi Phaùp xaâm chieám nöôùc ta Nhöõng con ngöôøi lao vaøo choã nguy thì mieàn Nam laø vuøng ñaát giaøu coù vaø hieåm ñeå ñem laïi an toaøn cho daân laønh thanh bình. Daân chuùng lo laøm aên, vui vôùi ñöôïc ngöôõng moä nhö nhöõng vò anh huøng gia ñình, laøng xoùm, noã löïc khai khaån theâm vaø thaønh tích cuûa hoï ñöôïc truyeàn tuïng ñaát môùi. Sinh soáng giöõa moät vuøng trôøi ñaát maõi nhö nhöõng huyeàn thoaïi daân gian. bao la, caù toâm, luùa gaïo ñaày ñoàng, öôùc mô lôùn OÂng Cai Thoaïi cheát roài, coøn laïi chieác aùo nhaát cuûa ñôøi hoï laø coù moät cuoäc soáng bình yeân raùch, moãi khi coïp veà xoùm quaáy nhieãu, beân gia ñình, baø con laøng xoùm. ngöôøi ta tin töôûng raèng chæ caàn muøi moà Theá nhöng khi Toå quoác laâm nguy, thì hoâi cuûa oâng cuõng ñuû söùc laøm coïp kinh haõi: cuõng chính nhöõng con ngöôøi aáy saün saøng “Hoï maëc aùo cuûa oâng Cai, quaùt to coá yù cho töø giaõ maûnh ñaát thaân yeâu, xung phong coïp nghe. “Ñi ra xa! Thöû höûi moà hoâi thì chieán ñaáu, thaønh nhöõng chieán só gan daï, bieát ta laø ai!” Theá laø coïp ruùt lui. Laàn hoài, kieân cöôøng. Soá phaän ñaõ ñaåy hoï vaøo côn chieác taøn y noï raùch naùt. Ngöôøi ñi röøng loác cuûa lòch söû khoác lieät. Heát phaûi chaïy beøn xöng danh hieäu, vaén taét: naïn troán laùnh nhöõng cuoäc ruoàng boá cuûa - Tao laø Cai Thoaïi ñaây! giaëc Taây, laïi ñeán bom phaùo cuûa Myõ rôi Möôøi laàn nhö moät, coïp ñeàu chaïy troán” treân ñaàu. Heát choáng choïi vôùi thieân nhieân [19: 79]. khaéc nghieät, thuù döõ, nay hoï phaûi caàm Baét saáu, baét coïp nôi soâng saâu röøng taàm voâng vaït nhoïn, suùng oáng thoâ sô ñeå thaúm laø ngheà nguy hieåm, coù khi phaûi ñoåi chieán ñaáu vôùi keû thuø maïnh hôn hoï nhieàu caû sinh maïng nhöng vì söï soáng cuûa con laàn. Hoï tieáp tuïc ngaõ xuoáng trong maùu löûa ngöôøi treân ñaát môùi, caùch ñöông ñaàu ñoái nhö cha oâng hoï ñaõ naèm xuoáng vì sôn lam phoù vôùi hieåm nguy chính laø choïn löïa baét chöôùng khí choán röøng saâu nöôùc ñoäc. buoäc. Cuõng töø khoaûng caùch mong manh Sôn Nam nhaéc ñeán hoï nhö nhöõng giöõa söï soáng vaø caùi cheát tröôùc daõ thuù, taøi taám göông saùng ngôøi veà loøng yeâu nöôùc maø ngheä cuûa nhöõng ngöôøi thôï ñaõ trôû thaønh ngöôøi daân Nam Boä ñaõ noi theo. Nhieàu 90
- Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 2 - 2011 ngöôøi xem ñoù laø thöôùc ño cuûa loøng yeâu laùnh”. Coù theå noùi, hình aûnh oâng Töø nöôùc, chaúng haïn oâng Töø Thoâng trong Hoøn Thoâng laø moät trong nhöõng ñieåm saùng cuûa Coå Tron, oâng saùu Boä trong Ñaûng Caùnh loøng yeâu nöôùc trong saùng taùc cuûa Sôn Buoàm Ñen… Hoï laø söï tieáp noái con ñöôøng Nam. maø cha oâng ñaõ ñi. Sôn Nam ñaõ nhaéc veà Khoâng chæ oâng Töø Thoâng, maø baát cöù hoï nhö muoán toân theâm veû ñeïp baát bieán ngöôøi daân Nam Boä naøo coù löông tri cuõng cuûa ngöôøi daân Nam Boä, ca ngôïi truyeàn muoán giöông cao nghóa khí yeâu nöôùc baèng thoáng baát khuaát cuûa ngöôøi daân nôi ñaây. caùch thöùc cuûa mình, trong hoaøn caûnh cuï OÂng Töø Thoâng trong Hoøn Coå Tron theå cuûa moãi ngöôøi. Roài nhöõng ngöôøi noâng khoâng muoán chöùng kieán caûnh giaëc Phaùp daân hoàn nhieân soáng ôû mieät Xeûo Baàn xa xaâm chieám chöôùng tai gai maét ôû queâ nhaø xoâi duø khoâng ñöôïc hoïc haønh nhöng hoï ñaõ neân oâng ñaõ choïn cuoäc soáng coâ ñoäc ngoaøi saün saøng hy sinh caû tính maïng cho ñaát hoøn Coå Tron, quanh naêm laøm baïn vôùi nöôùc trong nhöõng ngaøy khôûi nghóa thaùng soùng bieån maây trôøi. Tuy nhieân, taâm hoàn Taùm: “Naêm 1945, caû xoùm ngoïn Xeûo Baàn oâng luùc naøo cuõng höôùng veà queâ cha ñaát toå. khoâng naáu xaø boâng nöõa. Hoï phaûi lo Khi nghe ngöôøi thoâng ngoân noùi veà nhöõng chuyeän khaùc cao caû hôn. Nhöng yù nghóa tin töùc trong ñaát lieàn thì moät noãi buoàn cuûa cuoäc chieán ñaáu môùi naøo coù gì laï hôn len vaøo taâm trí oâng, moät thöù löông tri röïc laø laøm cho daân giaøu nöôùc maïnh, phaùt saùng nhaéc nhôû oâng moùn nôï ñoái vôùi ñoàng trieån noäi hoùa. Coù leõ vì lí do ñoù maø hoï baøo, giang sôn: “Moät moái buoàn len vaøo haêng haùi hôn ai heát. Vì hoï ñaõ thaáy roõ moät taâm naõo oâng Töø Thoâng. OÂng nghe gioù laàn roài” [16: 63]. thoåi boán beà, laïnh luøng. Löông tri nhö röïc Ñoù coøn laø hình aûnh oâng saùu Boä trong saùng nhaéc nhôû oâng moùn nôï gì ñoái vôùi Ñaûng Caùnh Buoàm Ñen. Sau nhöõng naêm ñoàng baøo, giang sôn. Khoâng giuùp nöôùc thaùng ñi taàm sö hoïc ñaïo treân nuùi Coâ Toâ, ñöôïc thì ít ra oâng cuõng caàn bieát nhöõng gì oâng ñaõ hieåu ra lôøi cuûa moät vò ñaïo só giaø: xaûy ra ñau buoàn trong nöôùc. Caây coù coäi. Khoâng theå tìm moät thöù ñaïo phaùp naøo Nöôùc coù nguoàn. Chim coù toå. Caù coù hang. khaùc ñeå tu thaân laùnh ñôøi, laùnh naïn giöõa Ñoâi maét giaø cuûa oâng Töø Thoâng ngaån ngô thôøi buoåi maït phaùp naøy ñöôïc. Trong khi nhìn muoân lôùp soùng coàn. Chaân trôøi u aùm, giaùo phaùp ñang suy ñoài, ñaïo ñöùc cuûa tieàn maáy ñaùm maây tan bay thaáp laø ñaø… OÂng nhaân khoâng ñöôïc toân troïng thì chöa coù ai hoå theïn, tuûi baáy phaän mình khoâng baèng thaønh tieân ñöôïc. OÂng saùu Boä ñöôïc moät con ñoã quyeân ñeâm heø keâu khaéc khoaûi‛ ñaïo só truyeàn cho caây roi vaø ñöôøng quyeàn [16: 17]. Löu Thuûy. Nhôø voõ ngheä cao cöôøng, oâng Khoâng laøm traùi ñaïo cuûa moät ngöôøi trôû thaønh chuùa ñaûng Caùnh Buoàm Ñen, daân, cuoäc soáng coâ ñôn cuûa oâng Töø Thoâng huøng cöù töø Caø Mau ñeán haûi phaän Haø giöõa trôøi bieån bao la luùc baáy giôø laø moät Tieân. Tuy nhieân Ñaûng cuûa oâng: “Tuyeät vieäc laøm raát ñaùng traân troïng. Ngöôøi ñôøi khoâng ñöôïc xaâm phaïm taøi saûn cuûa ngöôøi sau ví oâng nhö ‚moät caùi voû oác xaø cöø laáp chaøi löôùi ôû ven bieån. Hai keû thuø chaùnh 91
- Journal of Thu Dau Mot university, No2 – 2011 caàn ñaùnh ñoå khoâng nöông tay laø ñoaøn taøu nhaø nöôùc Lang Sa, coøn chöa ñeán muøa “ñoan” cuûa Taây vaø ghe buoân laäu Haûi nöôùc noåi, chöa ñeán leä thöôøng maø ñua ghe Nam” [16: 72]. laø traùi vôùi tuïc leä, maát caû yù nghóa thieâng Khi veà giaø, nghe tin giaëc Taây trôû laïi lieâng” [16: 99]. xaâm chieám nöôùc ta, oâng Saùu Boä boãng Thaùi ñoä im laëng khoâng noùi nöûa lôøi nhieân xuaát hieän sau nhieàu naêm mai danh cuûa Luïc cuï khi bieát phaàn thöôûng aáy laø aån tích. OÂng mong muoán truyeàn daïy voõ ‚moät laù côø tam saéc to töôùng‛. Cuï nuoát ngheä cho ñaùm thanh nieân ñang noâ nöùc ñi nöôùc mieáng nhö coá neùn chuùt gì tuûi nhuïc ñaùnh giaëc, goùp phaàn vaøo ñaïi cuoäc cuûa ñaát xoùt xa. Cuoái cuøng, tröôùc xaùc cuûa moät chieác nöôùc. Nhöng thôøi theá ñaõ ñoåi thay, caây roi ghe ngo môùi ñöôïc ñaøo leân töø lôùp phuø sa vaø ñöôøng quyeàn cuûa oâng khoâng coøn höõu gaàn moät thöôùc, cuï ñaõ quyeát ñònh laáp ñaát duïng. OÂng laõo ngaäm nguøi noùi vôùi ñaùm laïi cho ‚khoûi baän hoàn ngöôøi xöa”. thanh nieân chuaån bò choáng giaëc: “ÖØ. Laøm Cao quí bieát bao nhieâu taám loøng cuûa gì thì laøm, mieãn duøng noù ñöôïc thì thoâi. nhöõng ngöôøi naëng tình vôùi queâ höông ñaát Thieáu cuûi naáu côm, chaët khuùc noù maø nöôùc. Ñoù cuõng laø caùch ñeå Sôn Nam nhaéc chuïm, laõo ñaây cuõng khoâng tieác”. [16: 76]. nhôû vôùi con chaùu ñôøi sau. Khoâng phaân Coù theå noùi tinh thaàn yeâu nöôùc ñaõ bieät tuoåi taùc, thaønh phaàn toân giaùo… moãi daâng leân cao ñoä trong loøng ngöôøi daân Nam ngöôøi moät tinh thaàn, moät yù chí, taát caû vì Boä vaø khi caàn, hoï ñaõ saün saøng chieán ñaáu khaùt voïng ñaùnh ñuoåi keû thuø giaønh ñoäc laäp ñeán cuøng. Ñoaøn trai kieâu huøng ra ñi boán cho daân toäc. phöông trôøi, ít ai ñöôïc trôû veà xoùm cuõ, rieâng Ngoaøi vieäc vieát nhieàu veà nhöõng hieåm thaân phaän oâng laõo thì: “OÂng laõo noï cheát vì hoaï maø con ngöôøi phaûi chòu ñöïng töø thieân khoâng chòu taûn cö, löu laïi moät tình caûm laï nhieân khaéc nghieät, nhaø vaên Sôn Nam luøng, khoù döùt khoaùt ñoái vôùi nhöõng ai chöa khoâng theå khoâng quan taâm ñeán nhöõng tai hieåu roõ hoaøn caûnh ñaëc bieät cuûa phaàn ñaát öông gaây ra do bôûi chính con ngöôøi coù teân Caø Mau taän cuøng naøy” [16: 77]. goïi laø giaëc Taây, laø Vieät gian, laø boïn cöôøng Ñoù coøn laø taâm traïng cuûa luïc cuï Taêng haøo aùc baù, ñòa chuû… laø nhöõng nhaân vaät Lieân, höông quaûn Hem trong Chieác ghe phaûn dieän khoâng theå thieáu trong saùng taùc ngo. Hoï laø nhöõng ngöôøi theå hieän tinh cuûa oâng. thaàn traùch nhieäm cuûa mình trong vieäc Nhaän vaät phaûn dieän ñieån hình ñaõ baûo veä, gìn giöõ vaø traân troïng di saûn vaên xuaát hieän ngay töø taùc phaåm ñaàu tay cuûa hoaù daân toäc, phong tuïc taäp quaùn cuûa cha nhaø vaên Sôn Nam laø Taây Ñaàu Ñoû, vaø oâng oâng. Luïc cuï ñaõ toû ra khoù xöû khi phaûi ñem ñaõ saùng taïo moät chi tieát ñaét giaù ñeå moâ taû chieác ghe ngo cuûa nhaø chuøa tham döï cuoäc teân Taây gian aùc naøy. Haén ñaõ nhaãn taâm ñua aên möøng ngaøy leã quoác khaùnh cuûa baét ngöôøi noâng daân ngheøo laøm thòt con boø Phaùp, chaúng lieân quan gì ñeán daân toäc ñang coù chöûa cho haén thöôûng thöùc moùn mình. Luïc cuï phaân vaân: “Neáu khoâng tuaân beâ non trong buïng meï. Con boø laø taøi saûn leänh quan treân thì coù toäi laø choáng laïi vôùi lôùn nhaát cuûa hoï. Vôùi ngöôøi noâng daân, noù 92
- Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 2 - 2011 coøn laø bao tình caûm thaém thieát gaén boù vaãn noå vaø ngoïn löûa chaïy treân con ñöôøng maø hoï daønh cho con vaät thaân yeâu gaàn guõi saét voâ taän.” [19: 191]. ñoù. Loøng thöông xoùt vaø caêm thuø daâng cao Bi ñaùt nhöùt chính laø vaøo nhöõng thôøi ngaát trong loøng anh noâng daân nhöng anh khaéc laâm nguy cuûa lòch söû, beân caïnh khoái phaûi ñeø neùn maø laúng laëng laøm theo meänh quaàn chuùng kieân cöôøng, baát khuaát, luùc leänh cuûa teân Taây gian aùc ñoù. Chính söï ñeø naøo döôøng nhö cuõng coù nhöõng ngöôøi cuøng neùn caâm laëng ñaõ laøm cho noãi ñau khoå leân doøng gioáng, vì tö lôïi maø phaûn boäi ñoàng ñeán ñieåm toät cuøng trong taâm hoàn ngöôøi baøo, gaây neân bao thaûm hoaï cho daân toäc. daân noï. Trong saùng taùc cuûa Sôn Nam, ñieån hình Neâu leân toäi aùc cuûa thöïc daân khoác lieät gheâ gôùm nhaát cho soá naøy laø teân Baûy Tieåu, nhaát laø truyeän ngaén Mieãu baø Chuùa Xöù. moät teân cöôùp caïn, theo Taây, ñöôïc quyeàn Caâu chuyeän veà haøng loaït ngöôøi daân laønh tieàn traûm haäu taáu, trôû thaønh teân cöôùp trong ngoâi laøng nhoû bò Taây maëc tình taøn man rôï, gieát luoân caû chính thaày cuûa haén: saùt daõ man, nhöõng caûnh töôïng khoâng ‚- Trôøi ñaát ôi! Noù gieát anh Leâ Höõu Vinh hieám trong thôøi Taây chieám nöôùc ta: roài. Toâi vaãn chöa tin. Nhöng roõ raøng caùi “Ngöôøi cheát quaù nhieàu. Ngöôøi coøn soáng thaây cuûa Leâ Höõu Vinh naèm uùp maët döôùi quaù ít. Laøm sao maø choân? Ban ñaàu coøn boù xuoàng beân caïnh caäu Baûy Tieåu‛ [18: 34]. thaây baèng chieáu, moãi haàm choân moät Sôn Nam ñaõ thaønh coâng khi taïo söï ngöôøi. Sau cuøng, cöù choân chung moät haàm, oaùn gheùt trong loøng ngöôøi ñoïc khi ñöùng ñuû giaø treû beù lôùn. Khieâng nhieàu chuyeán tröôùc loaïi ngöôøi bôï ñôõ boïn Lang Sa. quaù sanh ra meät moûi! Hoï khoâng ñaët xaùc Ngöôøi ta khoâng theå nhòn cöôøi tröôùc veû cheát leân taám vaùn ñeå khieâng. Hoï khieâng keäch côõm cuûa ‚Baø ñaàm Phoâ-xi-ñoâng‛ vaø baèng voõng, ñaët hai xaùc cheát treân moät coâ Maïc-gô-rít Taây lai (Moái tình… ñaàm lai). voõng, ngöôøi trôû ñaàu phía tröôùc, ngöôøi trôû Khinh bæ nhaân vaät cai toång Baùu xum xoe ñaàu phía sau.” [16: 124]. quan phoù tham bieän Lu-ca trong leã gaén Khi rôøi nhöõng trang vieát cuûa oâng, ta huy chöông Canh Noâng; ñaùng thöông cho nhö coøn nhôù maõi moät xoùm ngheøo hiu giaùo Chích sôï uy quan hai Pheït-naêng (Hai quaïnh, daân laøng ñang chaïy xao xaùc nhö oâng giaø), moïi ngöôøi caøng caêm giaän caëp baày ong vôõ toå khi bò Taây ruoàng boá, coù raèng Höïc (Yeâu cho ñöôïc), caëp raèng Be tieáng suùng noå leû loi trong ñeâm vaéng, coù (Nhöùt phaù sôn laâm) xem traâu boø vaø ñaát noãi khoán cuøng cuûa nhöõng con ngöôøi yeáu ñai nöôùc Vieät thuoäc chuû quyeàn cuûa Taây. ñuoái nhoû nhoi. Hoï chaïy troái cheát, maø vaãn Ñoái dieän vôùi nhaân vaät phaûn dieän bôï Taây ñuøm tuùm theo nhöõng ñöùa beù ñang theøm ñeán dô daùy vaø nöïc cöôøi, ñoäc giaû khoâng söõa meï, vaø hoï vaãn quay nhìn veà choøm theå khoâng thuù vò lieân töôûng ngay ñeán xoùm cuõ, nôi coù maùi nhaø tranh tôi taû ñang ngoøi buùt cuûa Sôn Nam. chaùy ñoû röïc trong boùng ñeâm: “Phía raïch Ñaùm nhaân vaät du thöû du thöïc, loâng Long Phuù, löûa chaùy ñen mòt, heát nhaø naøy boâng voâ ích trong truyeän ngaén cuûa Sôn noái qua nhaø kia. Caû xoùm bò ñoát roài. Suùng Nam ñaùng gheùt maø cuõng ñaùng toäi. Xaõ hoäi 93
- Journal of Thu Dau Mot university, No2 – 2011 tieâu cöïc ñaåy hoï vaøo choã löôøi nhaùc, duøng phaän con ngöôøi treân vuøng ñaát aáy. Soâng thuû ñoaïn ma maõnh gaït ngöôøi roài cuõng töï nöôùc, caây coû nôi aáy ñaõ sinh soâi vaø nuoâi haïi cuoäc ñôøi trong ngoõ cuït. Hình aûnh ñoù naáng con ngöôøi. Ngaøy kia, ñeán luùc naêm laø cuûa thaèng Khòt (AÊn thòt choù) haõnh dieän cuøng, thaùng taän, traû laïi kieáp ngöôøi, thì laøm choàng beù coâ Ba, cuûa Hai Khoaùnh (Caùi soâng nöôùc aáy laïi oâm aáp, cöu mang thaân va ly bí maät) tham tieàn tham cuûa ñeán baùn xaùc con ngöôøi trong loøng cuûa noù, moät caùch baïn, cuûa thaày Chaø (Ñaïi chieán vôùi thaày ñieàm nhieân, tónh laëng: “Noùi choân cho Chaø) khoaùc laùc baét thanh nieân trai traùng ñuùng tuïc leä chôù ñaát ôû ñaâu maø choân? Töù cung phuïng môùi daïy hoïc voõ, cuûa oâng thaày beà laø nöôùc. Coù hai caùch : moät laø xoùc caây Quít vôùi ‚ñaïo phaùt coû‛ löøng danh (Ñoùng treùo ôû giöõa ñoàng roài treo leân maët nöôùc, goâng oâng thaày Quít), cuûa Hai Kim (Thaèng chôø khi nöôùc giöït môùi ñem choân laïi döôùi ñieám voâ danh) loeø ngöôøi baèng taám baûng ñaát. Nhö vaäy maát coâng laém, dieàu quaï ‚Tieán Lôïi – Phono – Photo – Söûa ñoàng hoaønh haønh. Chi baèng boù xaùc laïi roài daèn hoà‛. caây daèn ñaù maø neo döôùi ñaùy ruoäng” [16: Vieát veà ñuû moïi haïng ngöôøi trong xaõ 152]. hoäi, Sôn Nam vôùi taâm hoàn ñaày yeâu Coù leõ ñaây laø moät trong nhöõng truyeän thöông, thöôøng baän loøng veà nhöõng soá ngaén ñaëc saéc nhaát cuûa nhaø vaên Sôn Nam. kieáp khoâng may. Caùi bi thaûm cuûa phaän Truyeän toaùt leân nhöõng suy nghieäm veà ngöôøi ñöôïc nhaø vaên Sôn Nam noùi ñeán ôû thaân phaän con ngöôøi. Hình aûnh chieác nhieàu caûnh ngoä khaùc nhau. xuoàng nhoû vaø ñöùa beù hieän leân treân böùc Ñoù laø thaèng beù chaên traâu soáng soùt tranh nhö moät chaám nhoû ñieåm xuyeát cho khi haøng loaït daân laøng hieàn laønh bò Taây caùi bao la cuûa soâng nöôùc trong moät gam taøn saùt khoâng thöông tieác trong Mieãu baø maøu xaùm xòt, laïnh ngaét. Chuùa Xöù : “Nhôø nguû ngoaøi chuoàng traâu, Ñaát mieàn Taây thuôû aáy meânh moâng ñöùa beù chaïy thoaùt ñöôïc. Noù qua xoùm keá maø hoang vaéng, laø nôi dung thaân cuûa beân caàu cöùu trong khi suùng noå lieân hoài, nhöõng phaän ngöôøi phieâu giaït, xieâu taùn. löûa boác chaùy. Ñaàu canh naêm, tieáng suùng Ñôøi hoï laø ñôøi cuûa nhöõng deà luïc bình beành vaãn coøn thöa thôùt. Maët trôøi gaàn moïc, boàng theo con nöôùc. Trong ñoaøn quaân töù chöøng ñoù daân laøng keá beân môùi daùm ñi xöù ñoå xoâ ñeán ñaây trong cuoäc Nam tieán qua cöùu giuùp” [16: 124]. tröôøng chinh vó ñaïi cuûa daân toäc, hoï laø Ñoù laø ñöùa beù trô troïi - thaèng Kìm nhöõng ngöôøi daân khoâng teân tuoåi quaû caûm trong truyeän ngaén Moät cuoäc beå daâu, moät nhaän laõnh söù meänh tieân phong. Vuõ khí mình beân xaùc ngöôøi cha giaø ñaõ cheát giöõa cuûa hoï chæ laø nhöõng chieác lieàm, chieác bieån nöôùc bao la. Beân caïnh moät ngöôøi phaûng, caùi cuoác thoâ sô… Hoï soáng haåm hiu, naèm cheát, giöõa moät thieân nhieân ñaày ñe khi cheát ñi thì vuøi naém xöông taøn trong doaï töôùc ñi maïng soáng cuûa caäu. Tình caûnh nöôùc, trong buøn, thaân xaùc hoï thaønh lôùp cuûa caäu beù phaûn aùnh caùi tang thöông phuø sa maøu môõ cho vuøng ñaát naøy. Hoài khoán cuøng cuûa soá meänh, cuûa nhöõng thaân coøn soáng cuõng nhö khi naèm xuoáng, hoï ñaõ 94
- Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 2 - 2011 goùp nhöõng gioït moà hoâi, nöôùc maét vaø maùu caûm hoaøi, thaàm laëng laéng nghe caâu xöông cuûa mình ñeå khai sinh ra maûnh ñaát chuyeän cuûa doøng soâng rì raøo maõi veà moät truø phuù xinh ñeïp naøy: ‚Ñaát ruoäng naøy raûi soá kieáp hoàng nhan: “Ngoài ñaây maø nhôù raùc, luõ khuõ… xöông ngöôøi ta vôùi xöông ñeán caùi thôøi xuaân xanh naêm naøo ! Noù nhö traâu, thöù traâu len ñi xa bò bònh maø cheát chieác laù giaø ruïng, muïc naùt trôû veà loøng ñaát doïc ñöôøng. Tôùi muøa caøy ruoäng, naêm naøo ñeå laøm phaân cho nhöõng caây tô khaùc ñaâm cuõng vaäy, toâi gaëp xöông ñoù hoaøi” [16: loäc naåy hoa. Noù nhö moät chieác xuoàng cuõ 154]. keùo leân treân ñaát khoâ, phôi döôùi aùnh naéng Nhaân vaät phuï nöõ trong truyeän ngaén day gaét. Coøn ñaâu hôi gioù cuõ? Coøn ñaâu Sôn Nam thöôøng coù soá phaän haåm hiu, baát aùnh traêng xöa ? Coøn ñaâu hôi thôû, coøn ñaâu haïnh. Sôn Nam ít khi mieâu taû nhan saéc daùng ngöôøi ? Coøn ñaâu beán soâng "nhaùnh cuûa hoï, neáu coù taû, thì cuõng chæ nhöõng neùt baàn gie con ñoám ñaäu” ?” [16: 93]. qua loa. OÂng thöôøng goïi nhöõng nhaân vaät Con Laøi vöøa coù moái tình chôùm nôû vôùi treû tuoåi baèng ‚con‛, ñaïi töø xöng hoâ quen chaøng trai loái xoùm, phaûi ñi vaøo coõi thieân thuoäc ôû mieàn Nam, ngaàm chæ söï thaân thu vì nhöõng tò hieàm, nhoû nhen cuûa chính maät, maø cuõng coù veû coi thöôøng : Con Baûy cha mình: “Caây hueâ xaø laø gì ? Coù thieät ñöa ñoø (Moät taám loøng), con Laøi (Caây hueâ hay khoâng ? Laém ñeâm, noù naèm chieâm bao xaø) … thaáy moät thöù daây loám ñoám traéng moïc Con Baûy ñöa ñoø, tuy soá phaän khoâng cheo leo ôû choùt nuùi OÂng Caám, tieáp vôùi trôøi quaù bi thaûm, nhöng coù leõ cuõng laø nhaân xanh. Treân caûnh xa vôøi khoâng nhô bôïn vaät tieâu bieåu cho cuoäc soáng haøng trieäu ñoù, daây hueâ xaø nhôûn nhô uoán eùo vôùi gioù ngöôøi daân queâ soáng voâ danh thaàm laëng ôû nuùi. Giöõa loøng töøng chieác laù, hieån hieän noâng thoân trong saùng taùc cuûa Sôn Nam. kia traêm ngaøn göông maët cuûa con Laøi, Coâ laø ngöôøi nhö theá naøo, khoâng ai bieát töôi taén, cöôøi rieâng vôùi noù, treû maõi khoâng roõ. Chæ bieát coâ laøm ngheà laùi ñoø, soáng moät giaø” [16: 51]. mình, coù nhan saéc deã coi, gioïng hoø laøm Laïi coù noãi saàu khoå töø beänh taät, nhö say ñaém bao chaøng trai, nhöng naøng vaãn trong truyeän Höông Röøng, Hoaøng Mai, coâ voâ tình, döûng döng. Theá roài moät ñeâm noï, gaùi con nhaø giaøu coù laïi vöôùng phaûi chöùng ‚Coù ngöôøi khaùch ôû vieãn phöông‛ laïc tay beänh cuøi, chöùng beänh nan y luùc baáy giôø. cheøo ñöa thuyeàn tình ñeán doøng soâng aáy. Tình yeâu vöøa chôùm nôû trong loøng coâ vôùi Chæ ñoâi caâu hoø töông ngoä, roài chaøng laïi ngöôøi thanh nieân -Tö Laäp - ñaõ voäi tan khi laëng leõ cheøo con xuoàng nhoû ra ñi bieàn anh sôï haõi boû ñi vì bieát naøng bò chöùng bieät theo tieáng goïi cuûa non soâng ñeå laïi beänh nan y. Töø ñoù, Hoaøng Mai phaûi aâm caâu hoø vang maõi trong ñeâm vaéng meânh thaàm laëng leõ soáng heát nhöõng ngaøy coøn laïi moâng, ñeå laïi moät hình boùng khaéc saâu maõi trong söï taøn taï vaø noãi thoáng khoå voâ bieân trong loøng coâ thoân nöõ ñaùng thöông aáy. nôi vuøng ñaát xa xoâi heo huùt aáy: “Sau löng Maáy möôi naêm sau, coâ vaãn ôû nôi beán cuõ noù, treân theàm nhaø, trong boùng maùt, hình nhö chôø ñôïi boùng ngöôøi xöa, naëng moái daùng cuûa Hoaøng Mai vôùi ñoâi maét vaø môù 95
- Journal of Thu Dau Mot university, No2 – 2011 toùc truøm kín trong chieác khaên. Chieác tay Nhaân vaät trong truyeän ngaén cuûa nhaø aùo cuûa naøng loøng thoøng che khuaát maáy vaên Sôn Nam ñieån hình cho ñuû moïi taàng ngoùn tay, töø töø naâng leân nhö tieãn ñöa lôùp trong xaõ hoäi ôû mieàn Taây Nam Boä vaøo moät hình boùng” [16: 219]. giai ñoaïn ñaàu cuûa theá kæ tröôùc. Hoï coù Hình aûnh ngöôøi con gaùi chieàu chieàu nhöõng teân goïi nghe daân daõ: thaèng Tö trong boùng hoaøng hoân chaïng vaïng, ngoài Laäp, oâng Hai Muoân, thaèng Kìm, oâng Naêm moät mình ngoaøi saân, baát ñoäng, beân coäi Heân, con UÙt Moät, con Baûy, thaèng Khò…; mai giaø coãi cöù tróu naëng maõi trong loøng nhöõng caùi teân ñuû noùi leân ñòa vò, möùc soáng ngöôøi ñoïc moät noãi nieàm da dieát. vaø phaàn naøo tính caùch cuûa hoï. Hoï laøm ñuû loaïi ngheà nghieäp ôû thoân queâ nhö laøm Sôn Nam cuõng chæ cho daêm ñöùa beù ruoäng, ñoán cuûi, saên baét thuù, aên ong, ñöôn ñöôïc xuaát hieän trong taùc phaåm cuûa oâng, caø roøn, trò raén ñoäc, phaùt coû, cheøo ñoø... Coù vaø ñöùa naøo cuõng soáng cuoäc ñôøi cöïc khoå: moät vaøi ngöôøi ñöôïc goïi trang troïng hôn, thaèng Nhi, trong Muøa len traâu, rôøi xa cha nhö: oâng Töø Thoâng, luïc cuï Taêng Lieân, meï laën loäi theo ngöôøi ta leân vuøng nuùi len traâu, heát muøa nhieãm taät huùt thuoác, uoáng thaày Quyùt, thaày Hai Raén… hoï thuoäc moät röôïu nhö ngöôøi lôùn vaø lieân tuïc ñeäm tieáng nhoùm nhoû, trong ñôøi soáng tinh thaàn cuûa ‚Ñ.m‛ trong moãi caâu noùi. Thaèng Kìm, taàng lôùp daân cö naøy hoï luoân hieän dieän, trong Moät cuoäc beå daâu, bô vô giöõa bieån vôùi nhieàu giai thoaïi, ñöôïc ngöôøi daân suøng nöôùc meânh moâng vôùi xaùc ngöôøi cha vöøa baùi, ngöôõng moä. cheát; moät thaèng Kìm khaùc, theo oâng Tö Giôùi phuù haøo, ñiaï chuû, höông chöùc Laäp ñi aên ong bò boû laïi bô vô ôû moät mieàn laøng xaõ cuõng coù maët nhö xaõ Neâ, höông khæ ho coø gaùy mieät U Minh. Thaèng Lieäu, quaûn Hem, höông quaûn Coø, cai toång Baùu, trong Ñoùng goâng oâng thaày Quyùt, theo haàu cai toång Hy… Trong soá naøy cuõng coù ngöôøi haï thaày mong hoïc ñöôïc ñaïo phaùt coû giuùp yû giaøu, caäy theá öùc hieáp daân ngheøo, nhöng ñôøi, naøo ngôø oâng thaày Quyùt oâm moät môù nhìn chung thì truyeän ngaén Sôn Nam tieàn coâng öùng tröôùc aâm thaàm troán ñi, noù khoâng phaûn aùnh tinh thaàn ñaáu tranh giai bò laøng xaõ baét ñeå ñieàu tra. Thaèng Taùm, caáp döõ doäi, khoác lieät nhö moät soá truyeän trong Con chaùu thaàn noâng, thì ñi ôû ñôï víeât veà noâng thoân cuûa moät soá taùc giaû khaùc chaên traâu, nhôø baïn baøy möu thoaùt toäi laøm - chuyeân xoaùy maïnh vaøo moái xung ñoät maát traâu, nhöng kieáp toâi ñoøi phaûi laïy luïc giöõa ñòa chuû vaø taù ñieàn - bôûi caùc nhaân vaät van xin ngöôøi khaùc thì khoâng thoaùt ñöôïc. phaûn dieän cuûa nhaø vaên Sôn Nam thöôøng Treû con trong saùng taùc cuûa Sôn Nam, khoâng quaù taøn ñoäc, khaéc nghieät ñeán ñoä döôøng nhö khoâng coù ñöùa naøo coù ñöôïc hoaøn caûnh toát ñeïp; ñöùa treû töôûng nhö maát nhaân tính. Hoï coù laøm ñieàu sai traùi, may maén nhaát laø beù Kieàu, con oâng toång nhöng beân caïnh ñoù, nhieàu ngöôøi cuõng cö Baùu ñöôïc ôû nhaø cao cöûa roäng, coù keû haàu xöû khoâng quaù khaéc nghieät vôùi keû thaáp haï vaø ñöôïc nuoâng chìu, nhöng laïi laø ñöùa heøn, coù khi coøn phaân bieät ñöôïc leõ phaûi, treû coù keát cuïc bi thaûm nhaát: troán trong ñöùng veà phía daân ngheøo maø choáng laïi keû hoà nöôùc vaø ñaõ cheát trong ñoù. caäy theá, loäng quyeàn. 96
- Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 2 - 2011 Ngoaøi ra, coøn coù caùc toäc ngöôøi khaùc taùc phaåm khaùc, loaøi vaät vaãn thöôøng xuaát ñeán ñaây chung soáng vôùi ngöôøi Vieät treân hieän, tham gia vaøo böùc tranh thieân nhieân maûnh ñaát naøy: ngöôøi Hoa, ngöôøi Khmer, trong truyeän ngaén cuûa Sôn Nam vôùi nhieàu nhöõng oâng Taây thöïc daân. Thöïc daân thì neùt thuù vò. luoân töôïng tröng cho söï ñoäc aùc, nhöng Nhöõng loaøi vaät ñaëc tröng ôû vuøng thoå cuõng coù nhöõng oâng Taây soáng chung laâu ngôi naøy döôøng nhö ñeàu xuaát hieän trong ngaøy vôùi ngöôøi Vieät, trôû neân gaàn guõi taùc phaåm cuûa oâng, vôùi ñaày ñuû caùc ñaëc gioáng nhö baø con, baïn beø. Nhoùm ngöôøi ñieåm taäp tính cuûa chuùng. Muoãi vaét ngôïp Hoa cuûa Traàn Thöôïng Xuyeân, Döông trôøi, ong bay huùt nhuïy hoa traøm laøm Ngaïn Ñòch chuû tröông phaûn Thanh phuïc thaønh maät, ba khía ñaày soâng raïch cöù Minh cuõng ñeán vuøng ñaát Ñoàng Nai, Gia cheøo xuoàng ñi maø vôùt; ruøa, caù ñaày ñoàng, Ñònh cuøng ngöôøi Vieät khai khaån, môû lôùp aên lôùp boû, lôùp laøm khoâ maém; chim mang vuøng ñaát môùi ôû phöông Nam. Hoï trôøi quaàn tuï, con ngöôøi tha hoà cheùm gieát cuõng ñaõ ñoå nhieàu maùu, moà hoâi vaø nöôùc ñeå chæ laáy boä loâng boä caùnh maø thoâi. maét, goùp phaàn quan troïng ñeå khai thaùc Thaùng chaïp chim veà laø caâu chuyeän maûnh ñaát cuoái trôøi naøy cho ngöôøi Vieät. Töø caûm ñoäng veà con chim giaø soùi naëng nghóa xöa, giöõa hai beân ñaõ soáng chung hoaø tình vôùi vuøng ñaát maø noù sinh soáng. thuaän, giuùp ñôõ laãn nhau; nhöng dó nhieân, Nhöõng khi noùng nöïc, caàm caùi quaït loâng cuõng coù nhöõng anh ‚cheäc‛ tham lôïi, tinh chim treân tay phe phaåy, khoan khoaùi, ñaâu khoân, cö xöû khoâng toát vôùi ngöôøi mình vaø ai bieát raèng ñeå coù nhöõng chieác quaït aáy, ñoâi khi xaûy ra baát hoaø nhoû giöõa ñoâi beân. haøng vaïn con chim ñaõ bò gieát cheát. Tröôùc Nhaân vaät ñöôïc mieâu taû trong truyeän söï taøn saùt cuûa con ngöôøi, daàn daø chim bay coù theå laø con ngöôøi vôùi tö caùch laø chuû theå ñi tìm nôi khaùc ñeå sinh soáng, tuy nhieân saùng taïo, cuõng coù theå laø sinh vaät ñöôïc vaãn coù vaøi con chim trôû veà choán cuõ, nhö nhaân hoùa veà tính caùch vaø naêng löïc ñeå coøn löu luyeán chuùt tình xöa. Keát truyeän, chuyeån taûi tö töôûng, tình caûm cuûa nhaø moät ngöôøi laøm ngheà gieát chim naêm xöa, vaên. Nhaân vaät ngheä thuaät quan troïng nay ñaõ laø oâng laõo, nhìn con chim giaø soùi khoâng keùm laø thuù vaät, moät thaønh phaàn ñaäu treân ngoïn caây goøn, buøi nguøi: ‚OÂng Tö khoâng theå thieáu trong böùc tranh veà mieàn nhìn noù. Coù leõ oâng nghó ñeán phaän mình Taây Nam Boä hoang sô. Caùc nhaân vaät maø naûy sinh bao moái caûm hoaøi. Trong con muoâng thuù laø moät trong nhöõng ñoái töôïng tim giaø, qua thôøi gian, giôø ñaây chaéc chaén chính trong saùng taùc cuûa Sôn Nam. Cöù ñaõ laéng xuoáng heát bao hung baïo cuûa thôøi ñoïc haøng loaït töïa ñeà cuûa oâng cuõng ñuû xuaân xanh cuûa oâng vaø cuûa ñaát nöôc hoang thaáy ñieàu ñoù: Hai con caù, Caùi toå ong, Cao vu. Giöõa oâng vaø con chim noï, khoâng coøn khæ U minh, Con heo Khòt, Con raén, Con oaùn thuø.‛ [16: 284]. saáu cuoái cuøng, Baét saáu röøng U Minh Haï, Con ngöôøi taøn saùt loaøi vaät khoâng Con trích reù, Thaùng chaïp chim veà, Caù thöông xoùt, thì cuõng coù nhöõng tröôøng hôïp nöôùc chim trôøi… Ngoaøi ra, trong raát nhieàu loaøi vaät haïi laïi con ngöôøi ‚vaät döôõng 97
- Journal of Thu Dau Mot university, No2 – 2011 nhôn, nhôn döôõng vaät‛, vaø ngöôïc laïi, ñoù ñaõ tìm thaáy mieàn ñaát höùa. Ñaát ñai meânh laø leõ coâng baèng cuûa töï nhieân? Trong moâng trôû thaønh nôi dung chöùa cho nhöõng truyeän Con trích reù, con chim ñöôïc cöng thaân phaän ly höông. Nam tieán laø moät cuoäc yeâu cuûa con gaùi oâng Toång Baùu, moät ngöôøi chinh phuïc laâu daøi, tröôøng kyø, haèng vaøi theá giaøu coù, hoaù ra laïi gieo bao tai hoïa khoân kæ, nhieàu giai ñoaïn ñaày cam go vaø thöû löôøng cho hoï, vaø nhaát laø ñaõ gaây ra caùi thaùch. Nam Boä chính laø mieàn Ñaát Höùa cho cheát voâ lí vaø thaûm thöông cho coâ con gaùi töï do, haïnh phuùc, cho khoûi nhöõng aùp böùc, nhoû beù cuûa oâng chuû nhaø. baát coâng, cho tình ngöôøi nôû hoa. Haáp daån nhaát laø nhöõng trang vaên Nam Boä ngaøy nay laø maûnh ñaát keát Sôn Nam vieát veà cuoäc chieán ñaáu cuûa con tinh cuûa bieát bao moà hoâi, nöôùc maét vaø ngöôøi vôùi caùc loaøi maõnh thuù nhö heo maùu xöông cuûa nhöõng ngöôøi ñi tröôùc. Beân röøng, coïp vaø ñaëc bieät, laø vôùi caù saáu. OÂng caïnh nhöõng ngöôøi ñaõ ngaõ xuoáng vì bom coù nhieàu truyeän ngaén vieát veà hai loaøi thuù ñaïn cuûa chieán tranh laø söï hi sinh thaàm naøy nhö Con heo Khòt, Con saáu cuoái cuøng, laëng cuûa nhöõng ngöôøi ñi môû mang bôø coõi. Heát thôøi oanh lieät, Ñaùnh coïp Goø Quao… Hoï laø nhöõng chieán só tieân phong trong nhöng thaønh coâng nhaát, coù leõ laø nhöõng vieäc ñaåy hoang sô luøi daàn vaøo quaù khöù, truyeän chieán ñaáu vôùi caù saáu: Baét saáu röøng bieán röøng raäm hoang vu thaønh ñoàng U Minh Haï, Soâng Gaønh Haøo… ruoäng phì nhieâu coø bay thaúng caùnh. Ñieåm noåi baät khaùc laøm xöùng danh nhaø Khoù coù theå noùi heát coâng lao cuûa Nam Boä hoïc ôû taùc phaåm cuûa Sôn Nam laø nhöõng ngöôøi ñaõ töøng gaén boù vaø laøm neân oâng ñaõ ñeå cho caùc nhaân vaät cuûa mình suy ñaát naøy. Ñoù laø nhöõng con ngöôøi nghóa nghó, haønh ñoäng, bieåu thò tính caùch hoaøn khí, duõng caûm, gan daï. Trong gian khoå toaøn phuø hôïp vôùi ñaëc tröng cuûa moät ngöôøi thieáu thoán hoï vaãn cam chòu coá baùm ñaát, Nam Boä: moäc maïc, boäc tröïc, chaân thaønh, baùm röøng ñeå laøm neân cuoäc soáng. Hoï saün haøo hieäp, troïng nhaân nghóa, ñieäu ngheä... vaø saøng ra tay baét saáu, ñuoåi coïp, gieát heo vôùi nhieàu ngöôøi Nam Boä, khi ñoïc taùc phaåm röøng… cho duø coù hi sinh tính maïng. Hoï cuûa Sôn Nam, hoï thaáy tính caùch, suy nghó cuøng nhau chung löng ñaáu caät ñeå roài nhieàu cuûa con ngöôøi Nam Boä hieän roõ trong caùc ngöôøi ñaõ laøm moài cho thuù döõ, coù ngöôøi ñaõ nhaân vaät maø oâng ñaõ xaây döïng nhö: Luïc cuï, gôûi thaân laïi nôi naøy. Maùu xöông cuûa hoï ñaõ oâng Bang caø roøn, oâng Töø Thoâng, giaùo hoaø vaøo loøng ñaát ñeå cho caây luùa moïc xanh Trích, thaày Chaø, thaày Hai Raén, coâ Ngoù, Hai Ñeït, Hai Khò, Hai Khoaùnh, Hai Löôïng, Hai hôn vaø ñeå cho nhieàu theá heä mai sau coù cuoäc Tò, Tö Haïnh, Tö Höng, Tö Laäp, Naêm Töï, soáng aám no, haïnh phuùc hôn so vôùi hoï, Möôøi Hy, thaèng Meán, con Laøi…. nhöõng löu daân theá heä tieân phong. Cuoäc Nam tieán vöøa nhö moät ñònh Böùc kyù hoaï hoaønh traùng ghi laïi chaân meänh, vöøa coù tính taát yeáu cuûa lòch söû. dung nhöõng ngöôøi ñi môû coõi cuûa Sôn Nam Ngöôøi Vieät vaøo Nam, nhö doøng nöôùc cuûa trong lòch söû Nam tieán nhö theá laø gaàn nhöõng con soâng heïp ñoå ra ñaïi döông, hoï nhö ñuû caû caùc nhaân vaät tieâu bieåu. Sôn 98
- Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 2 - 2011 Nam baèng taám loøng thöông yeâu, thoâng maø sau nöûa theá kæ vaø coù leõ maõi maõi, duø caûm, moät caùch coâng bình, vaø trung thöïc, thôøi gian coù phuû leân nhöõng trang vaên aáy ñaõ taùi hieän laïi soá phaän cuûa bao nhieâu lôùp buïi nhaït nhoaø, ngöôøi ñoïc vaãn thích kieáp ngöôøi mieàn Nam thuôû aáy. Nhôø treo caùc böùc tranh aáy leân töôøng, ngaém nhöõng khaéc hoïa con ngöôøi mieàn Nam hoaøi maø khoâng thaáy chaùn, nhö nhöõng baùu trong nhöõng naêm ba möôi cuûa theá kæ vaät cuûa queâ höông ñaát nöôùc. tröôùc vôùi taát caû taám loøng cuûa Sôn Nam * CHARACTERS IN STORIES SON NAM Nguyen Van Dong Thu Dau Mot University ABSTRACT This article studies the characteristics, the traits of characters in Sôn Nam ’s short stories. These characters are different from their careers, ages, sexesbut most of them belong to the lower class in society. Suffering from hardships and trials, they have to go to the remote Hau Giang. In his works, Son Nam builds the ill-fated characters. Through their misfortune, he shows readers the characteristics and life style of the people in the Mekong Delta of Southern Viet Nam. Creating people from all walks of life, the writer sketches a vivid portrait of his fatherland in the period of land clearing. Keywords: the characteristics, the character, the destiny TAØI LIEÄU THAM KHAÛO [1]. Chaâu Ñaït Quan, Chaân Laïp phong thoå kyù, Baûn dòch Leâ Höông, Saøi Goøn, 1973. [2]. Trònh Hoaøi Ñöùc, Gia Ñònh thaønh thoâng chí, Saøi Goøn, 1972. [3]. Quoác söû quaùn trieàu Nguyeãn, Ñaïi Nam nhaát thoáng chí, NXB Thuaän Hoaù, 2006. [4]. Sôn Nam, Noùi veà mieàn Nam, NXB Laù Boái, Saøi Goøn, 1967. [5]. Sôn Nam, Caù tính nieàn Nam, NXB Ñoâng Phoá, Saøi Goøn 1974. [6]. Sôn Nam, 26 truyeän ngaén Sôn Nam, NXB Muõi Caø Mau, 1987. [7]. Sôn Nam, Tuïc leä aêm troäm (Taäp truyeän ngaén), NXB Kieân Giang, 1988. [8]. Sôn Nam, Caù tính mieàn Nam, Vaên Hoaù, 1992. [9]. Sôn Nam, Lòch söû khaån hoang mieàn Nam, NXB Vaên ngheä TP Hoà Chí Minh, 1994. [10]. Sôn Nam, Saøi Goøn luïc tænh xöa, NXB TP. Hoà Chí Minh, 1998. [11]. Sôn Nam, Tìm hieåu ñaát Haäu Giang, NXB Phuø Sa, Saøi Goøn, 1959. [12]. Sôn Nam, Voïc nöôùc giôõn traêng (taäp truyeän ngaén), NXB Thôøi Môùi, Saøi Goøn, 1965. [13]. Sôn Nam, Ngöôøi baïn trieäu phuù (taäp truyeän ngaén), NXB Khai Trí, Saøi Goøn 1971. [14]. Sôn Nam, Lòch söû An Giang, NXB Toång hôïp An Giang, 1988 . [15]. Sôn Nam, Hai coõi u minh (taäp truyeän ngaén), NXB Kim Ñoàng, 1996. [16]. Sôn Nam, Höông röøng Caø Mau (taäp 1), NXB Treû, 1997. [17]. Sôn Nam, Höông röøng Caø Mau (taäp 2), NXB Treû, 1997. [18]. Sôn Nam, Höông röøng Caø Mau (taäp 3), Treû, 1997 [19]. Sôn Nam, Bieån coû mieàn Taây – Hình boùng cuõ, NXB Treû, 2003 [20]. Sôn Nam, Höông queâ- Taây ñaàu ñoû, NXB Treû, 2006 [21]. Sôn Nam, Höông röøng Caø Mau, NXB Treû, 2008 [22]. Nguyeãn Vaên Xuaân, Khi nhöõng löu daân trôû laïi, NXB Thôøi Môùi, Saøi Goøn, 1969. 99
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học