Nhà báo quốc tế: phẩm chất nghề nghiệp, đạo đức, văn hóa chính trị

NHÀ BÁO QU C T : PH M CH T NGH NGHI P,
O
C, VĂN HÓA CHÍNH TR
PGS.TS. Lê Thanh Bình∗
1.

D n lu n và các khái ni m
Ngày nay, ho t

ng truy n thông qu c t ngày càng có ý nghĩa to l n, do nhi u lý

do, trong ó có các lý do như: Quá trình toàn c u hóa m nh m t kinh t

ã lan sang các

lĩnh v c khác (k c văn hóa, truy n thông) làm th gi i, các qu c gia l thu c nhau nhi u
hơn, òi h i vi c chú ý ưa thông tin có tính qu c t hơn; Khoa h c công ngh phát tri n
(nh t là ti n b v tin h c, internet, k thu t s , multi media…) h tr các nhà báo nhi u
qu c gia có th tác nghi p theo các chu n k thu t, ngôn ng th ng nh t; Nhi u v n
toàn c u (kh ng b , tham nhũng, d ch b nh, bi n

i khí h u, kho ng cách giàu nghèo…)

c n ư c nhi u nư c tham gia gi i quy t, nên ư c các nhà báo qu c t cùng ưa lên báo
chí như là di n àn a phương
t v n s ng và ho t

ng

công chúng ông

o bàn th o;

t ng qu c gia riêng l nên v n

dân t c, nhân lo i trên n n t ng, m u s văn hóa cũng

a s các nhà báo qu c

k t h p hài hòa gi a v n

t ra trong lý lu n và th c ti n ho t

ng truy n thông báo chí nói chung và truy n thông qu c t nói riêng. “Khi nói truy n
thông qu c t là mu n nh n m nh t t c thành t : ch th , kênh, quá trình, cách truy n,
hi u qu truy n thông qua các media...

n công chúng nư c ngoài và tính tương tác gi a

ch th truy n thông v i công chúng y; ó là m t ngành khoa h c ư c nhi u trư ng

i

h c trên th gi i m ngành ào t o

i

c b c

i h c và sau

ngo i thư ng ư c hi u nghĩa h p hơn, quan tâm nhi u hơn
chi u

i h c. Còn thông tin

n ngu n phát, thông i p và

n ngư i nh n (công chúng nư c ngoài). Có trư ng h p ngư i ta còn nói g p thông

tin, tuyên truy n

i ngo i

nh n khía c nh mu n thông tin, gi i thích, tuyên truy n v n

nào ó c a ch th ” [1, tr.92]. Theo chúng tôi, nói ng n g n thì truy n thông qu c t là

∗

H c vi n Ngo i giao

ho t

ng truy n thông gi a các qu c gia ch y u b ng các phương ti n thông tin

i

chúng, do s tác nghi p c a các nhà báo qu c t chuyên nghi p.
Trong th c ti n, ho t

ng truy n thông qu c t có th do nh ng ngư i không làm

báo chí th c hi n nhưng trong nghiên c u, lý lu n thì ngư i ta luôn

c p

n ho t

ng

chuyên nghi p v truy n thông qu c t v i các c m t , thu t ng như: ngư i ho t

ng

truy n thông qu c t , nhà truy n thông qu c t , nhà báo qu c t . Thu t ng ngư i ho t
ng truy n thông qu c t v i nghĩa r ng nh t, ch t t c nh ng ai tham gia truy n thông
qu c t ch không riêng ngư i chuyên nghi p v báo chí qu c t ; thu t ng nhà truy n
thông qu c t có nghĩa r ng và g n v i ho t
nhi u nư c, nhà truy n thông qu c t

ng báo chí và quan h qu c t hơn. T i

ư c tính là nh ng chuyên gia làm vi c t i V Thông

tin Báo chí, B Ngo i giao; ho c t i các phòng ban có nhi m v truy n thông qu c t /
ngo i

i

cơ quan báo chí, ài Phát thanh truy n hình c a qu c gia ho c mang t m vóc qu c

gia, ư c nhà nư c h tr . H cũng có th nghiên c u, gi ng d y t i các

i h c có khoa

chuyên ngành v truy n thông qu c t . Ngoài ra, h có th là ngư i có chuyên môn, ư c
nhà nư c giao nh ng công vi c c th v truy n thông qu c t , hay ư c B Ngo i giao c
làm tùy viên, thám tán ph trách v công tác Báo chí- Văn hóa

nư c ngoài. Nhà truy n

thông qu c t có th chuyên v m t lĩnh v c nào ó như: Truy n thông v kinh t qu c t ;
v chính tr qu c t ; v văn hóa qu c t ; ho c chuyên v các v n

c a các T ch c qu c

t như Liên h p qu c, WTO, WB; ho c chuyên v thương m i qu c t , qu ng cáo qu c
t …v.v. Trong nghiên c u này, chúng tôi dùng thu t ng nhà báo qu c t vì ư c dùng
thông d ng

nhi u nư c.

T i Liên Xô (cũ) và các nư c
nói

n nhà báo có th tác nghi p

báo

t m qu c t …

trư ng

ông Âu trư c 1991, nói

n nhà báo qu c t là mu n

nư c ngoài, gi i ngo i ng , có

phân bi t v i các nhà báo ho t

ng n i

ng c p cao v ngh

a. Nhưng trong ào t o

i h c thì các nư c ch mu n ch rõ tính chuyên sâu c a ngh nghi p: Ngo i ng ,

tác nghi p báo chí ư c

nư c ngoài, am hi u các ch

qu c t , lý lu n quan h qu c t .

C n nói thêm r ng: trong các nghiên c u g n ây v báo chí truy n thông, các h c gi qu c
t v n ưa ra các cách ti p c n g n v i nh ng trư ng phái chính ( u tính

n thành t văn

hóa). ó là “Trư ng phái kinh nghi m (The Empirical school) hay kh o sát

nh lư ng, t p

trung vào hi u qu truy n thông trong khi l i coi nh s m r ng n i dung văn hóa mà b n
thân truy n thông

i chúng chi m lĩnh ư c. Trư ng phái phê bình (The Critical school)

ti p c n thiên v hư ng tri t h c, nh n m nh s m r ng c u trúc xã h i mà truy n thông
i chúng có v trí. Còn trư ng phái ti p c n t nghiên c u văn hóa (The Cultural studies
approach) l i chú tr ng vai trò truy n thông

i chúng trong văn hóa và xã h i” [2]

2. Ph m ch t ngh nghi p nhà báo qu c t g n v i t m vóc văn hóa
Nhà báo qu c t cho

n th i i m hi n nay v n ư c quan ni m là g n v i m t qu c

gia, dân t c nào ó, dù ngoài nghĩa v b o v quy n l i qu c gia, dân t c mình, anh ta tuân
th các giá tr nhân văn, văn hóa ph quát c a nhân lo i, có t m nhìn qu c t , có nhi u
ph m ch t (nh t là ph m ch t ngh )

t chu n qu c t (chuyên môn, ngo i ng , ki n th c

n n, phương pháp lu n…). Do g n bó trư c h t v i qu c gia, dân t c g c nên mu n thông
tin cho nư c ngoài, ngư i ngo i qu c bi t v

t nư c mình, ch c ch n i u trư c tiên nhà

báo qu c t ph i hi u r t rõ v l ch s phát tri n, văn hóa dân t c mình, nghĩa là ph i gi i
văn hóa

i ngo i, vì văn hóa là n i dung cao nh t mà thông i p c a truy n thông qu c t

g i i. B i vì “văn hóa
bày cái

i ngo i là ho t

ng văn hóa mang tính ch n l c- qu ng bá, trình

c áo, h p d n c a văn hóa nư c nhà v i qu c t ” [1, tr.16].

Ví d nhà báo qu c t c a Vi t Nam ch ng h n, trư c h t c n n m v ng phong t c
t p quán, văn hóa c a ngư i Vi t Nam; hi u rõ s trư ng, s

o n c a ngư i Vi t Nam,

sau n a là c n hi u pháp lu t qu c t , thông l qu c t (khi tác nghi p), lu t pháp Vi t
Nam; có ki n th c phông n n văn hóa qu c t t t, n m v ng lĩnh v c mình truy n thông;
hi u tâm lý công chúng
công chúng qu c t hi n

a bàn, khu v c và nh ng nét l n v tâm lý, s thích, nhu c u…
i. Nhìn chung, nhà báo qu c t c a Vi t Nam ph i n m v ng

ư ng l i, ch trương, chi n lư c, sách lư c ngo i giao c a
h còn c n thêm các i u ki n như: t t nghi p

ng và Nhà nư c. Ngoài ra,

i h c ngo i giao và báo chí ho c t t

nghi p báo chí và thành th o ngo i ng ; hay t t nghi p

i h c ngành quan h qu c t và

th o ngh báo chí; am hi u các ki n th c cơ b n v tri t h c, văn h c (
n i ti ng) l ch s , văn hóa, ngh thu t, âm nh c, v.v..T h c h i rèn luy n

c các tác ph m
phát huy các

hopby mang tính văn hóa, nhân văn như bi t àn, hát, v , chơi th thao (năm 1995, t i H i
ngh v thông tin các nư c ASEAN

Băng C c, h u h t các th tư ng, b trư ng tham d

u th hi n c c i m b ng vi c t hát hay
hóa – Thông tin nư c ta cũng tham gia

m àn cho phu nhân hát. B trư ng b Văn

c thơ nên t o ư c không khí vui v , h u ngh và

h i nh p cao).
Có th li t kê ra nh ng ph m ch t cơ b n g n v i t m vóc văn hóa cao mà m t nhà
báo qu c t c n áp ng là:
+ Luôn suy nghĩ, hành

ng trên cơ s l i ích qu c gia, dân t c và khéo léo, úng

m c b o v các giá tr văn hóa ph quát: chân thi n m , hòa bình, văn hóa, nhân văn c a
nhân lo i, có trách nhi m v i c ng

ng, v i các qu c gia, dân t c khác trên th gi i.

+ Có ý th c thư ng xuyên rèn luy n các k năng nghi p v mà truy n thông qu c t
c n là: Năng l c tác nghi p báo chí hi n

i; kh năng thu n th c v ngôn ng , ngo i ng ;

N n t ng ch c ch n v chuyên môn quan h qu c t , ngo i giao. N m v ng nghi p v , có
th ch

ng, sáng t o trong quá trình truy n thông qu c t ;

+ Bi t dùng s trư ng c a mình,

c thù chuyên môn, phong cách c a mình

th

hi n m t cách h p d n T m vóc dân t c; Truy n th ng dân t c; Tính cách dân t c (thông
qua con ngư i c th là cá nhân nhà truy n thông qu c t ); “nh y c m, ph n x nhanh v
các v n

mang tính qu c t và ưa ra cách gi i quy t thông minh, m i m , ti n b ” [3,

tr.123].
+ Kh năng làm vi c nhóm gi i, s d ng t t các phương ti n truy n thông qu c t
( i n tho i qu c t , Fax, máy nh, máy quay hình, thi t l p Web, làm t rơi, m t s thi t b
IT...); khi ti p xúc v i
chúng qu c t ) c n b y t
nhìn, s nghiêm túc, trình

ng nghi p trong, ngoài nư c và v i công chúng (nh t là công
ư c s chân thành, thân thi n, hòa

ng, có óc hài hư c, t m

văn hóa, s l ch lãm, t o ư c ni m tin, hi u bi t l n nhau

phát huy m i kh năng cho ho t

ng truy n thông qu c t .

+ C n nói thêm r ng nhà báo qu c t c a Vi t Nam ph i chú ý
công chúng là ngư i Vi t Nam sinh s ng

c bi t

n c nhóm

nư c ngoài, vì s lư ng h ngày càng ông

(hơn 4 tri u), có vai trò kép (v a là

i tư ng ti p thu các s n ph m truy n thông qu c t t

nư c g c, l i v a là c u n i làm lan t a các nh hư ng c a nh ng s n ph m ó t i công
chúng nư c s t i).
Ngoài òi h i v ki n th c n n, ngư i làm báo nhìn chung ph i có k năng nghe, k
năng nói, k năng vi t, k năng giao ti p t t (b ng ti ng b n ng và ngo i ng ).

iv i

m i lo i hình báo vi t, báo nói, báo hình, báo tr c tuy n l i có yêu c u riêng cho nhà báo.
Nhà báo qu c t thư ng ph i n m v ng các quy trình, cách t o s n ph m cơ b n sau: tin,
phóng s , ph ng v n, bài ph n ánh, bài phân tích, thư thông i p, bài ph ng v n…; có
ngh thu t giao ti p, ph ng v n; bi t b trí chuyên m c, chuyên trang, chuyên
thu t trình bày makét các t báo, t p chí

; ngh

i ngo i; bài và tin trên phát thanh, truy n hình,

báo tr c tuy n; qu n lý và kinh doanh báo chí, công tác i u hành tòa so n, phát hành và t
ch c cơ quan truy n thông

nư c ngoài; công tác b n

c, x lý ph n h i c a công chúng

(nh t là công chúng qu c t )… v.v.
i v i nhà báo qu c t , ngoài ki n th c chuyên sâu v báo chí truy n thông, ngo i
ng , văn hóa

i ngo i... còn ph i n m v ng lý lu n quan h qu c t

th gi i, khu v c, quan h các nư c m t cách khoa h c, úng

giúp h hi u ư c
n, d dàng, nh m tác

nghi p hi u l c, hi u qu . Có nh ng quan ni m, lu n thuy t r t cơ b n thu c v các ch
nghĩa mà nhà truy n thông qu c t c n ph i nghiên c u k lư ng, v n d ng thích h p.

ó

là ch nghĩa hi n th c (Realism), ch nghĩa a nguyên (Pluralism) và ch nghĩa toàn c u
(Globalism) [4, tr.21-29]. Xin ư c gi i thi u ôi nét v các ch nghĩa này:
Ch nghĩa hi n th c: ưa ra các gi

nh: 1) ơn v phân tích: Các qu c gia là nh ng

ch th chính nên lý lu n quan h qu c t nghiên c u m i quan h gi a các ơn v /qu c gia
ó; 2) Ch th : Qu c gia coi là ch th

ơn nh t; 3)

ng l c c a hành vi: Qu c gia là ch

th duy lý tìm cách t i a hóa l i ích, m c tiêu dân t c c a mình k c trong chính sách

i

ngo i (Các quan ni m này ư c áp d ng trong lý thuy t trò chơi (Game theory) và lý
thuy t răn e (Deterrent theory); 4) Các v n
quan tr ng nh t.

quan tâm: Nh ng gì thu c an ninh qu c gia là