Xem mẫu
- Connexions module: m30123 1 Ngu n g c, b n ch t, ch c năng và vai trò c a Đ o đ c∗ TS. Đinh Ng c Quyên TS Lê Ng c Tri t ThS H Th Th o This work is produced by The Connexions Project and licensed under the Creative Commons Attribution License † Tóm t t n i dung Ph n này trình bày v ngu n g c, b n ch t, ch c năng và vai trò c a đ o đ c 1 NGU N G C C A Đ O Đ C. 1.1 Các quan ni m trư c Mác v ngu n g c c a đ o đ c. Trư c Mác, Ăngghen, nh ng nhà tri t h c (k c duy tâm và duy v t) đ u rơi vào quan ni m duy tâm khi xem xét v n đ xã h i và đ o đ c. H không th y đư c tính quy đ nh c a nhân t kinh t đ i v i s v n đ ng c a xã h i nói chung và đ o đ c nói riêng. Do v y, đ o đ c v i tính cách là m t lĩnh v c ho t đ ng đ c thù c a con ngư i, c a xã h i đư c nhìn nh n m t cách tách r i cơ s kinh t - xã h i sinh ra và quy đ nh nó. Các nhà tri t h c, đ o đ c trư c Mác đã tìm ngu n g c, b n ch t c a đ o đ c ho c ngay chính b n tính c a con ngư i, ho c m t b n th siêu nhiên bên ngoài con ngư i, bên ngoài xã h i. Nét chung c a các lý thuy t này là không coi đ o đ c ph n ánh cơ s xã h i, hi n th c khách quan. Các nhà tri t h c – th n h c coi con ngư i và xã h i ch ng qua ch là nh ng hình thái bi u hi n c th khác nhau c a m t đ ng siêu nhiên nào đó. Nh ng chu n m c đ o đ c, do v y là nh ng chu n m c do th n thánh t o ra đ răn d y con ngư i. M i bi u hi n đ o đ c c a con ngư i do v y đ u là s th hi n cái thi n t i cao t đ ng siêu nhiên; và tiêu chu n t i cao đ th m đ nh thi n – ác chính là s phán xét c a đ ng siêu nhiên đó. Nh ng nhà duy tâm khách quan tiêu bi u như Platon, sau là Hêghen tuy không mư n t i th n linh, nhưng l i nh t i “ý ni m” ho c “ý ni m tuy t đ i”, v các lý gi i ngu n g c và b n ch t đ o đ c suy cho cùng, cũng tương t như v y. Nh ng nhà duy tâm ch quan nhìn nh n đ o đ c như là nh ng năng l c “tiên thiên” c a lý trí con ngư i. Ý chí đ o đ c hay là “thi n ý” theo cách g i c a Cantơ, là m t năng l c có tính nh t thành b t bi n, có trư c kinh nghi m, nghĩa là có trư c và đ c l p v i nh ng ho t đ ng v i nh ng ho t đ ng mang tính xã h i c a con ngư i. Nh ng nhà duy v t trư c Mác, mà tiêu bi u là L.Phoi-ơ-b c đã nhìn th y đ o đ c trong quan h con ngư i, ngư i v i ngư i. Nhưng v i ông, con ngư i ch là m t th c th tr u tư ng, b t bi n, nghĩa là con ngư i bên ngoài l ch s , đ ng trên giai c p, dân t c và th i đ i. ∗ Version 1.1: Jul 22, 2009 2:36 am GMT-5 † http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/ http://cnx.org/content/m30123/1.1/
- Connexions module: m30123 2 Nh ng ngư i theo quan đi m Đác-Uyn xã h i đã t m thư ng hóa ch nghĩa duy v t b ng cách cho r ng nh ng ph m ch t đ o đ c c a con ngư i là đ ng nh t v i nh ng b n năng b y đàn c a đ ng v t. Đ i v i h , đ o đ c v th c ch t cũng ch là nh ng năng l c đư c đem l i t bên ngoài con ngư i, t xã h i. 1.2 Quan ni m mácxít v ngu n g c c a đ o đ c. Quan ni m khoa h c v ngu n g c c a đ o đ c là quan ni m c a ch nghĩa Mác - Lênin. Khác v i t t c các quan ni m trên, Mác, Ăngghen đã quan ni m đ o đ c n y sinh do nhu c u c a đ i s ng xã h i, là k t qu c a s phát tri n l ch s . Theo Mác, Ăngghen, con ngư i khi s ng ph i có “quan h song trùng”. M t m t, con ngư i quan h v i t nhiên, tác đ ng vào t nhiên đ th a mãn cu c s ng c a mình. T nhiên không th a mãn con ngư i, đi u đó bu c con ngư i ph i xông vào t nhiên đ th a mãn mình. M t khác, khi tác đ ng vào t nhiên, con ngư i không th đơn đ c, con ngư i ph i quan h v i con ngư i đ tác đ ng vào t nhiên. S tác đ ng l n nhau gi a ngư i và ngư i là h qu c a ho t đ ng v t ch t và ho t đ ng tinh th n mà cơ b n là ho t đ ng th c ti n và ho t đ ng nh n th c. Khi bàn v vai trò c a lao đ ng đ i v i s hình thành, t n t i và phát tri n c a xã h i loài ngư i, Mác, Ăngghen cho r ng “lao đ ng là đi u ki n cơ b n đ u tiên c a toàn b đ i s ng loài ngư i” (Mác, Ăngghen, toàn t p, T 20, NXB CTQG. H 1994, tr 641). R ng “ngư i ta ph i ăn, , m c, đi l i trư c khi làm chính tr , khoa h c, ngh thu t. . .”. Xu t phát t con ngư i th c ti n, ch không ph i con ngư i thu n túy ý th c hay con ngư i sinh h c, hai ông đi đ n quan ni m v phương th c s n xu t quy t đ nh đ i v i toàn b các ho t đ ng c a con ngư i, xã h i loài ngư i. Trong “L i t a” c a tác ph m “Góp ph n phê phán chính tr - kinh t h c”, Mác vi t: “Phương th c s n xu t đ i s ng v t ch t quy t đ nh quá trình sinh ho t xã h i, chính tr và tinh th n nói chung. Không ph i ý th c c a con ngư i quy t đ nh s t n t i c a h ; trái l i chính s t n t i xã h i c a h quy t đ nh ý th c c a h ” (Mác, Ăngghen toàn t p, T13, NXBCTQG H1993, tr 15). Lu n đi m này chính là chìa khóa đ khám phá t t c các hi n tư ng xã h i trong đó có đ o đ c. Như v y, đ o đ c không là s bi u hi n c a m t s c m nh nào đó bên ngoài xã h i, bên ngoài các quan h con ngư i; cũng không ph i là s bi u hi n c a nh ng năng l c “tiên thiên”, nh t thành b t bi n c a con ngư i. V i tư cách là s ph n ánh t n t i xã h i, đ o đ c là s n ph m c a nh ng đi u ki n sinh ho t v t ch t c a xã h i, c a cơ s kinh t . “Xét cho cùng, m i h c thuy t v đ o đ c đã có t trư c đ n nay đ u là s n ph m c a tình hình kinh t c a xã h i lúc b y gi ” (Mác, Ăngghen toàn t p, T20, NXBCTQG, H1994, tr 137). Nh ng phong t c đ o đ c c a ngư i nguyên th y, đ i s ng c a xã h i văn minh là s n ph m c a ho t đ ng th c ti n và các ho t đ ng nh n th c c a xã h i đó. S phát tri n t phong t c đ o đ c c a ngư i nguyên th y đ n ý th c đ o đ c c a xã h i văn minh là k t qu c a s phát tri n t th p đ n cao c a ho t đ ng th c ti n và ho t đ ng nh n th c c a con ngư i. Xã h i C ng s n nguyên th y là bư c đ u tiên con ngư i thoát kh i tr ng thái đ ng v t. Ho t đ ng th c ti n c a xã h i h t s c th p kém, chưa t o nên s n ph m th ng dư, và do đó, tư h u và ch đ tư h u chưa có ti n đ khách quan đ xu t hi n. Trong xã h i chưa có hi n tư ng áp b c xã h i, nhưng con ngư i v n b nô d ch b i nh ng l c lư ng t phát c a t nhiên. Tuy nhiên, xã h i nguyên th y đã đem l i n i dung “ngây thơ” “thu n phác” nhưng “t t đ p thơ m ng” cho đ o đ c ngư i nguyên thu . Đ o đ c này chưa bi t nói đ n thói x u, cái ác trong xã h i văn minh. Đây là “ý th c b y đàn đơn thu n” c a “b n năng đư c ý th c”. Ý th c đ o đ c chưa tách ra thành hình thái đ c l p. Đ o đ c c a con ngư i nguyên thu là hình thái sinh thành tr u tư ng c a đ o đ c. Hình thái c a nó cũng tr u tư ng và không có tính duy lý. Nh ng hình thái kinh t - xã h i có đ i kháng giai c p t o nên nh ng cơ s kinh t , xã h i và tinh th n cho s phát tri n ý th c đ o đ c. Nh ng h th ng đ o đ c c a các giai c p khác nhau và đ i ngh ch nhau đ u l y “nh ng quan ni m đ o đ c c a mình t nh ng quan h th c ti n đang làm cơ s cho v trí giai c p c a mình, t c là t nh ng quan h kinh t trong đó ngư i ta s n xu t và trao đ i” (Mác, Ăngghen toàn t p T 20, CTQA H 1994 tr136) Nh ng h th ng đ o đ c đó ph n ánh và đi u ch nh nh ng quan h xã h i đa d ng, phong phú và ph c t p, trong khi ý th c nói chung và đ o đ c nói riêng c a ngư i nguyên th y ch http://cnx.org/content/m30123/1.1/
- Connexions module: m30123 3 ph n ánh hoàn c nh g n nh t có th c m giác đư c. Đ o đ c đã t kh ng đ nh mình là m t hình thái ý th c xã h i, là lĩnh v c s n xu t tinh th n c a xã h i. Đây là m t bư c ti n, làm đ o đ c phát tri n so v i xã h i nguyên th y. Tuy nhiên, bư c phát tri n này cũng làm n y sinh nh ng cái ác, tham lam, ích k , l a d i. . . mà loài ngư i ph i đ u tranh hàng ngàn năm nay đ ch ng l i nó. V m t hình th c, đ o đ c c a xã h i văn minh đã phát tri n vư t b c. Do nh n th c c a loài ngư i vư t b tư duy c th , chuy n sang xây d ng lý lu n. . . N i dung đ o đ c đư c th hi n dư i hình th c kinh nghi m, khái ni m, lý tư ng, chu n m c và đánh giá đ o đ c, do đó đ o đ c ngày càng phát tri n v c u trúc. Và đ n lư t mình, s hoàn thi n c u trúc làm cho ph n ánh và đi u ch nh đ o đ c tr nên sâu s c, t giác. N i dung c a đ o đ c đư c th hi n dư i nh ng hình th c c th . Tuy nhiên, trong xã h i có giai c p, n i dung và hình th c c a đ o đ c phát tri n nhưng chưa th t nhân đ o, chưa hoàn thi n. S hoàn thi n c a n i dung đ o đ c (th t s nhân đ o) ch có th đ t đư c khi con ngư i chi n th ng đư c tình tr ng đ i kháng giai c p và t o ra nh ng đi u ki n đ có th “quên đư c tình tr ng đ i kháng giai c p”. Đi u ki n đó ch có th b t đ u có đư c b ng đ o đ c c ng s n trong xã h i c ng s n mà giai đo n đ u là xã h i xã h i ch nghĩa. S hoàn thi n đ o đ c đư c b t đ u t đ o đ c c a giai c p công nhân “có nhi u nhân t h a h n” đ d n t i m t ki u đ o đ c “th t s có tính nhân đ o”. Như v y, xã h i c ng s n nguyên th y v i trình đ b t đ u làm n y sinh đ o đ c do ho t đ ng th c ti n và nh n th c đã phát tri n đ o đ c. Xã h i c ng s n ch nghĩa trong tương lai mà hi n th c hôm nay đang b t đ u xây d ng s hoàn thi n đ o đ c c v n i dung l n hình th c. Như v y, theo quan đi m c a ch nghĩa Mác - Lênin, đ o đ c sinh ra trư c h t là t nhu c u ph i h p hành đ ng trong lao đ ng s n xu t v t ch t, trong đ u tranh xã h i, trong phân ph i s n ph m đ con ngư i t n t i và phát tri n. Cùng v i s phát tri n c a s n xu t, các quan h xã h i, h th ng các quan h đ o đ c, ý th c đ o đ c, hành vi đ o đ c cũng theo đó mà ngày càng phát tri n, ngày càng nâng cao, phong phú, đa d ng và ph c t p. Đ o đ c là s n ph m t ng h p c a các y u t khách quan và ch quan, là s n ph m c a ho t đ ng th c ti n và nh n th c c a con ngư i. Nh ng quan h ngư i – ngư i, cá nhân - xã h i càng có ý th c, t giác, ý nghĩa và hi u qu c a chúng càng có tính ch t xã h i r ng l n thì ho t đ ng c a con ngư i càng có đ o đ c. Đ o đ c “đã là m t s n ph m xã h i, và v n là như v y ch ng nào con ngư i còn t n t i” (Mác, Ăngghen toàn t T3, CTQG, H 1995, tr 43) 2 B N CH T C A Đ O Đ C. Như ph n trên đã trình bày, quan ni m c a ch nghĩa Mác - Lênin v ngu n g c c a đ o đ c đã kh ng đ o đ c không ph i t s “tiên nghi m” càng không ph i là l c lư ng t bên ngoài n vào xã h i, đ o đ c là s n ph m c a xã h i. Đ o đ c là lĩnh v c c a quan h th t s con ngư i. Trong khi phát tri n v i tính cách là th c th xã h i, con ngư i l a ch n và ch u trách nhi m v i s l a ch n, v i h u qu c a nh ng s l a ch n đ i v i hành vi ng x ngư i - ngư i. T do l a ch n và s l a ch n có trách nhi m n y sinh trong quan h ngư i - ngư i, trong quan h cá nhân và xã h i. M i ngư i ch p nh n ki m tra nh ng yêu c u c a xã h i đ nh n đư c s đánh giá, s ng h c a xã h i. Còn xã h i thì v i nh ng chu n m c c a nó, yêu c u các cá nhân đi u ch nh các hành vi phù h p v i l i ích c a xã h i. V i tính cách là s ph n ánh t n t i xã h i, đ o đ c mang b n ch t xã h i. B n ch t xã h i c a đ o đ c đư c hi u theo nghĩa: - N i dung c a đ o đ c là do ho t đ ng th c ti n và t n t i xã h i quy t đ nh. - Nh n th c xã h i đem l i các hình th c c th c a ph n ánh đ o đ c, làm cho đ o đ c, t n t i như m t lĩnh v c đ c l p v s n xu t tinh th n c a xã h i . - S hình thành, phát tri n, hoàn thành b n ch t xã h i c a đ o đ c đư c qui đ nh b i trình đ phát tri n và hoàn thi n c a th c ti n và nh n th c xã h i c a con ngư i. Nói cách khác, n i dung khách quan c a các quan ni m, quan đi m, các nguyên t c, các chu n m c đ o đ c chính là bi u hi n c u tr ng thái, m t trình đ phát tri n nh t đ nh c a nh ng đi u ki n sinh ho t v t ch t c a xã h i, c a cơ s kinh t . Vi c kh ng đ nh tính qui đ nh c a cơ s kinh t đ i v i đ o đ c cho phép nhìn nh n s bi n đ i c a đ o đ c theo s bi n đ i c a cơ s kinh t . Phân tích m i quan h gi a cơ s kinh t v i ki n trúc thư ng http://cnx.org/content/m30123/1.1/
- Connexions module: m30123 4 t ng mà trong đó đ o đ c là m t y u t c a nó, Mác vi t: “ Cơ s kinh t thay đ i thì toàn b cái ki n trúc thư ng t ng đ s cũng b đ o l n ít nhi u nhanh chóng” Ti p t c và c th hoá tư tư ng c a Mác v tính qui đ nh c a cơ s kinh t đ i v i ý th c xã h i nói chung và đ o đ c nói riêng, Ăngghen đã lu n ch ng cho b n ch t xã h i c a đ o đ c b ng cách c ch ra tính th i đ i, tính dân t c và tính giai c p c a đ o đ c. Trong tác ph m “ Ch ng Đuy- Rinh” Ăngghen đã ch ra m i quan h c a các th i đ i đ i v i các nguyên t c, các chu n m c đ o đ c v i tính cách là bi u hi n v m t đ o đ c c a các th i đ i kinh t . Phê phán quan đi m c a Đuyrinh v nh ng chân lý đ o đ c vĩnh c u, Ăngghen đã kh ng đ nh r ng, th c ch t và xét đ n cùng, các nguyên t c, các chu n m c, các quan đi m đ o đ c ch ng qua là s n ph m c a các ch đ kinh t , các th i đ i kinh t mà thôi. L y ví d v nguyên t c không đư c ăn c p, Ăngghen cho r ng đó không ph i là m t nguyên t c, m t chân lý vĩnh c u g n li n v i b n ch t tr u tư ng c a con ngư i. Nguyên t c này có cơ s kinh t c a nó và nó s m t ý nghĩa khi cơ s kinh t c a nó không còn n a. Ông vi t: “ T khi s h u tư nhân v đ ng s n phát tri n thì t t c các xã h i có ch đ s h u tư nhân y, t t ph i có m t l i răn chung v đ o đ c: không đư c tr m c p”. V y, là ch t khi có s h u tư nhân, ngư i ta m i yêu c u b o v nó. Trư c khi có s h u tư nhân, không th có nguyên t c đ o đ c không đư c tr m c p. Cũng như v y, “ trong m t xã h i mà m i đ ng cơ tr m c p b lo i tr ” nghĩa là trong xã h i c ng s n ch nghĩa, l i răn đ o đ c đó s không có ý nghĩa n a. Tính qui đ nh c a th i đ i đ i v i đ o đ c cho ta quan ni m khoa h c v lo i hình đ o đ c. M c dù đ o đ c có qui lu t v n đ ng n i t i, có s k th a, có s l ch pha nào đó đ i v i cơ s s n sinh ra nó nhưng v căn b n, tương ng v i m t ch đ kinh t , m i phương th c s n xu t và do đó m i hình thái kinh t - xã h i là m t hình thái đ o đ c nh t đ nh. Đ o đ c nguyên th y, đ o đ c chi m h u nô l , đ o đ c phong ki n, đ o đ c tư s n và sau đó, đ o đ c C ng s n ch nghĩa là nh ng th i đ i ti n tri n d n d n c a đ o đ c nhân lo i. Cùng v i tính th i đ i, tính dân t c là m t trong nh ng bi u hi n b n ch t xã h i c a đ o đ c. Có th nhìn nh n tính dân t c như là s bi u hi n đ c thù tính th i đ i c a đ o đ c trong các dân t c khác nhau. Không ph i các h c thuy t đ o đ c trư c Mác không th y s khác bi t trong đ i s ng đ o đ c c a các dân t c. Có đi u, vi c gi i thích s khác bi t y ho c là d a trên cơ s tôn giáo ho c là d a trên các quan ni m duy tâm tri t h c nên không đúng đ n. . . Coi đ o đ c như là m t hình thái ý th c xã h i, các nhà kinh đi n c a Ch nghĩa Mác đã d t cơ s khoa h c cho vi c lu n ch ng tính dân t c c a đ o đ c. Là m t hình thái ý th c xã h i, ý th c đ o đ c v a b qui đ nh b i t n t i xã h i, v a ch u nh hư ng c a các hình thái ý th c xã h i khác (chính tr , tri t h c, ngh thu t, tôn giáo . . .). T ng th nh ng nhân t y trong m i dân t c là s khác bi t nhau, làm thành cái mà ngày nay chúng ta g i là b n s c dân t c. B n s c y đư c ph n nh vào đ o đ c nên tính đ c đáo c a các quan ni m, các chu n m c, cách ng x đ o đ c, nghĩa là t o nên tính đ c đáo trong đ i s ng đ o đ c c a m i dân t c. Nhìn nh n tính đ c đáo và s khác bi t y v m t dân t c trong c p khái ni m cơ b n c a đ o đ c, c p khái ni m thi n-ác, Ph. Angghen ch ra s bi n đ i cúa chúng qua các th i đ i và dân t c. Ông vi t: “T dân t c này sang dân t c khách, t th i đ i này sang th i đ i khác, nh ng quan ni m v thi n và ác đã bi n đ i nhi u đ n m c chúng thư ng trái ngư c h n nhau”. Trong xã h i có giai c p và đ i kháng giai c p, m i giai c p có vai trò, đ a v khác nhau trong h th ng kinh t , xã h i và do đó mà h có các l i ích khác và đ i ngh ch nhau. Đ o đ c v i tư cách là hình thái ý th c xã h i đã ph n nh và kh ng đ nh l i ích c a m i giai c p. Ý th c đ o đ c giúp m i giai c p hi u đư c l i ích c a nó, hi u đư c nh ng cách th c, bi n pháp b o v và kh ng đ nh l i ích giai c p. M t khác, m i giai c p đ u s d ng đ o đ c c a mình như là công c b o v l i ích c a mình. Như v y, tính giai c p c a đ o đ c là s ph n ánh và s th hi n l i ích c a các giai c p. Tính giai c p c a đ o đ c là bi u hi n đ c trưng c a b n ch t xã h i c a đ o đ c trong xã h i có giai c p. (vì xã h i là quan h ngư i – ngư i, quan h ngư i – ngư i không tr u tư ng mà g n v i nh ng quan h kinh t - xã h i). M i giai c p có nh ng l i ích riêng đó nó cũng có nh ng quan ni m đ o đ c, h th ng đ o đ c riêng. Nh ng h th ng đ o đ c này có s tác đ ng khác nhau, tri t tiêu nhau (nêu đ i kháng), do đó mà tác đ ng ho c tích c c ho c tiêu c c đ n s phát tri n và ti n b xã h i. Tuy nhiên, h th ng đ o đ c đư c áp đ t http://cnx.org/content/m30123/1.1/
- Connexions module: m30123 5 cho toàn xã h i bao gi cũng là h th ng đ o đ c c a giai c p th ng tr , m c dù, trong cu c s ng hàng ngày, m i giai c p v n ng x theo nh ng l i ích tr c ti p c a mình. Do chi m đư c đ a v th ng tr trong đ i s ng xã h i, giai c p th ng tr đã làm cho đ o đ c c a mình tr thành y u t th ng tr trong đ i s ng xã h i. Giai c p th ng tr n m khâu tuyên truy n đi u khi n toàn b quá trình s n xu t tinh th n, trong đó có s n xu t các giá tr đ o đ c phù h p v i l i ích giai c p c a nó, và bu c m i thành viên trong xã h i ph i tuân th nh ng chu n m c đ o đ c này. T đó, nó tr thành cái ph bi n trong xã h i và đư c cũng c thành thói quen, phong t c, tâm lí. Vì v y, nó có s c s ng dai d ng trong tâm lí xã h i và cá nhân. Còn giai c p b tr , do b tư c đo t m t nh ng đi u ki n và tư li u s n xu t tinh th n các giai c p b th ng tr không th phát tri n đ o đ c c a mình ngang t m v i đ o đ c c a giai c p th ng tr . H th ng này luôn b chèn ép và do đó kém phát tri n. Đ o đ c c a giai c p b tr không đ đi u ki n đ nh hư ng đ n toàn b các thành viên c a giai c p mình. Nó t n t i như cái không chính th ng, không ph bi n b ng đ o đ c c a giai c p th ng tr . Vì các giai c p th ng tr không có đi u ki n đ s n xu t, tuyên truy n và s d ng đ o đ c c a mình trên ph m vi toàn xã h i. Trong xã h i có giai c p, đ o đ c m ng tính giai c p nhưng không ph i vì v y mà ph nh n tính nhân lo i chung c a đ o đ c. Không th th i ph ng tính nhân lo i chung c a đ o đ c đ đi đ n nh ng quan ni m sai l ch v đ o đ c tr u tư ng, v đ o đ c ph bi n phi l ch s , ch ng có tác d ng gì trong th c ti n. Nhưng cũng không đư c ph nh n tính nhân lo i c a đ o đ c. Tính nhân lo i c a đ o đ c t n t i hình th c th p là bi u hi n c a nh ng quy t c đơn gi n, thông thư ng nhưng l i c n thi t đ b o đ m tr t t bình thư ng cho cu c s ng hàng ngày c a con ngư i. Bi u hi n cao hơn trong tính nhân lo i c a đ o đ c l i nh ng giá tr đ o đ c ti n b nh t trong t ng giai đo n phát tri n c a l ch s nh ng giá tr đ o đ c này thư ng thư ng là nh ng giá tr đ t đư c giai c p ti n b nh t trong t ng giai đo n phát tri n c a l ch s nhân lo i. Đi đ n t t đ nh các giá tr đ o đ c c a giai c p ti n b c a t ng th i kỳ l ch s , nhân lo i s b t g p đ o đ c c a mình tương ng v i các th i kỳ l ch s đó. 3 CH C NĂNG C A Đ O Đ C. 3.1 Ch c năng đi u ch nh hành vi. - Đ o đ c là m t phương th c đi u ch nh hành vi. S đi u ch nh hành vi làm cá nhân và xã h i cùng t n t i và phát tri n, b o đ m quan h l i ích cá nhân và c ng đ ng. Loài ngư i sáng t o ra nhi u phương th c đi u ch nh hành vi, trong đó có chính tr , pháp quy n và đ o đ c. . . - Chính tr đi u ch nh hành vi gi a các giai c p, các dân t c, các qu c gia b ng các bi n pháp đ c trưng như ngo i giao, kinh t , hành chính, b o l c. . . - Pháp quy n và đ o đ c đi u ch nh hành vi trong quan h gi a các cá nhân v i c ng đ ng b ng các bi n pháp đ c trưng là pháp lu t và dư lu n xã h i, lương tâm. S đi u ch nh này, có th thu n chi u, có th ngư c chi u. - Đi u ch nh hành vi c a đ o đ c và pháp quy n khác nhau m c đ đòi h i và phương th c đi u ch nh. Pháp quy n th hi n ra pháp lu t, là ý chí c a giai c p th ng tr bu c m i ngư i ph i tuân theo. Nh ng chu n m c c a pháp lu t đư c th c hi n b ng ngăn c m và cư ng b c (quy n l c công c ng cùng v i đ i vũ trang đ c bi t, quân đ i, c nh sát, toà án, nhà tù. . .). Pháp quy n là đ o đ c t i thi u c a m i cá nhân s ng trong c ng đ ng. Đ o đ c đòi h i t t i thi u đ n t i đa đ i v i các hành vi cá nhân. Phương th c đi u ch nh là b ng dư lu n xã h i và lương tâm. Nh ng chu n m c đ o đ c bao g m c chu n m c ngăn c m và c chu n m c khuy n khích. Ch c năng đi u ch nh hành vi c a đ o đ c b ng dư lu n xã h i và lương tâm đòi h i t t i thi u t i t i đa hành vi con ngư i đã tr thành đ c trưng riêng đ phân bi t đ o đ c v i các hình thái ý th c khác, các hi n tư ng xã h i khác và làm thành cái không th thay th c a đ o đ c. http://cnx.org/content/m30123/1.1/
- Connexions module: m30123 6 - M c đích đi u ch nh: b o đ m s t n t i và phát tri n xã h i b ng t o nên quan h l i ích c ng đ ng và cá nhân theo nguyên t c hài hòa l i ích c ng đ ng và cá nhân (và khi c n ph i ưu tiên l i ích c ng đ ng). - Đ i tư ng đi u ch nh: Hành vi cá nhân (tr c ti p) qua đó đi u ch nh quan h cá nhân v i c ng đ ng (gián ti p). - Cách th c đi u ch nh đư c bi u hi n: L a ch n giá tr đ o đ c; xác đ nh chương trình c a hành vi b i lý tư ng đ o đ c; xác đ nh phương án cho hành vi bư i chu n m c đ o đ c; t o nên đ ng cơ c a hành vi b i ni m tin, lý tư ng, tình c m c a đ o đ c, ki m soát u n n n hành vi b i dư lu n xã h i. Ch c năng đi u ch nh hành vi đư c th c hi n b i hai hình th c ch y u. - Xã h i và t p th t o dư lu n đ khen ng i khuy n khích cái thi n, phê phán m nh m cái ác. - B n thân ch th đ o đ c t giác đi u ch nh hành vi cơ s nh ng chu n m c đ o đ c xã h i. 3.2 Ch c năng giáo d c. Con ngư i vươn lên “chân - thi n - m ”. Con ngư i là s n ph m c a l ch s , đ ng th i là ch th c a l ch s . Con ngư i t o ra hoàn c nh đ n m c nào thì hoàn c nh cũng t o ra con ngư i đ n m c y. Con ngư i sinh ra b t g p h th ng đ o đ c c a xã h i. H th ng y tác đ ng đ n con ngư i và con ngư i tác đ ng l i h th ng. H th ng đ o đ c do con ngư i t o ra, nhưng sau khi ra đ i h th ng đ o đ c t n t i như là cái khách quan hoá tác đ ng, chi ph i con ngư i. Xã h i có giai c p hình thành và t n t i nhi u h th ng đ o đ c mà các cá nhân ch u s tác đ ng. đây, môi trư ng đ o đ c: tác đ ng đ n đ o đ c cá nhân b ng nh n th c đ o đ c và th c ti n đ o đ c. Nh n th c đ o đ c đ chuy n hoá đ o đ c xã h i thành ý th c đ o đ c cá nhân. Th c ti n đ o đ c là hi n th c hoá n i dung giáo d c b ng hành vi đ o đ c. Các hành vi đ o đ c l p đi l p l i trong đ i s ng xã h i và cá nhân làm c đ o đ c cá nhân và xã h i đư c c ng c , phát tri n thành thói quen, truy n th ng, t p quán đ o đ c. Hi u qu giáo d c đ o đ c ph thu c vào đi u ki n kinh t - xã h i, cách th c t ch c, giáo d c m c đ t giác c a ch th và đ i tư ng giáo d c trong quá trình giáo d c. - Giáo d c đ o đ c g n v i ti n b đ o đ c: Nhân đ o hóa các quan h xã h i và m c đ ph bi n nhân đ o hóa các quan h xã h i; s hoàn thi n c a c u trúc đ o đ c và m c đ ph bi n c a nó. . .s giúp ch th l a ch n, đánh giá đúng các hi n tư ng xã h i, đánh giá đúng tư cách c a ngư i khác hay c a c ng đ ng cũng như t đánh giá đúng thông qua m c đích, yêu c u, nhi m v , n i dung, phương th c, hình th c và các bư c đi c a quá trình giáo d c s giúp m i cá nhân và c c ng đ ng t o ra các hành vi và th c ti n đ o đ c đúng. Như v y, ch c năng giáo d c c a đ o đ c c n đư c hi u m t m t “giáo d c l n nhau trong c ng đ ng”, gi a cá nhân và cá nhân, gi a cá nhân và c ng đ ng;m t khác, là s “ t giáo d c” các c p đ cá nhân l n c p đ cá nhân l n c p đ c ng đ ng. 3.3 Ch c năng nh n th c. V i tư cách là m t hình thái ý th c xã h i, đ o đ c có ch c năng nh n th c thông qua s ph n ánh t n t i xã h i. S ph n ánh c a đ o đ c v i hi n th c có đ c đi m riêng khác v i các hình thái ý th c khác. Đ o đ c là phương th c đ c bi t c a s chi m lĩnh th gi i con ngư i. N u xét dư i góc đ b n th lu n, đ o đ c là h th ng tinh th n, đư c quy đ nh b i t n t i xã h i. Nhưng xét dư i góc đ xã h i h c thì h th ng tinh th n (nh n th c đ o đ c) không tách r i th c ti n – hành đ ng c a con ngư i. Do v y, đ o đ c là hi n tư ng xã h i v a mang tính tinh th n v a mang tính hành đ ng hi n th c. S nh n th c c a đ o đ c có đ c đi m: - Hành đ ng đ o đ c ti p li n sau nh n th c giá tr đ o đ c. Và đa s trư ng h p có s hòa quy n ý th c đ o đ c v i hành đ ng đ o đ c. (Khác nh ng khoa h c và ng d ng nghiên c u thành t u khoa h c có kho ng cách v không gian và th i gian). - Nh n th c c a đ o đ c là quá trình v a hư ng ngo i (hư ng ra ngoài) và hư ng n i (t nh n th c – hương vào chính mình, chính ch th ). http://cnx.org/content/m30123/1.1/
- Connexions module: m30123 7 Nh n th c hư ng ngo i l y chu n m c, giá tr , đ i s ng đ o đ c c a xã h i làm đ i tư ng. Đó là h th ng giá tr thi n và ác, trách nhi m và nghĩa v , h nh phúc và ý nghĩa cu c s ng. . ., nh ng “cách th c và phương ti n” t o ra các giá tr đ o đ c. Nh s nh n th c này mà ch th nh n th c đã chuy n hóa đ o đ c c a xã h i như là cái chung thành ý th c đ o đ c c a cá nhân như là cái riêng. Nh n th c hư ng n i (t nh n th c), l y b n thân mình – ch th đ o đ c – làm đ i tư ng nh n th c. Đây là quá trình t đánh giá, t th m đ nh, t đ i chi u nh ng nh n th c, hành vi, đ o đ c c a mình v i nh ng chu n m c giá tr chung c a c ng đ ng. T cách nh n th c này mà ch th hình thành phát tri n thành các quan đi m và nguyên t c s ng: sáng t o hay ch đ ng, hy sinh hay hư ng th , v tha hay v k , hư ng thi n hay sa vào cái ác. . . Trong t nh n th c, vai trò c a dư lu n xã h i và lương tâm là to l n. Dư lu n xã h i là s bình ph m, đánh giá t phía xã h i đ i v i ch th , còn lương tâm là s phê bình. C hai đ u giúp ch th tái t o l i giá tr đ o đ c c a mình – giá tr mà xã h i mong mu n. T nh n th c giúp ch th ý th c đư c trách nhi m c a mình và s n sàng đ ho thành trách nhi m đó. Trong cu c s ng có vô s nh ng trách nhi m như v y. Nó luôn đ t ra trong quan h phong phú gi a ch th đ o đ c v i xã h i, gia đình, b n bè, đ ng chí, đ ng đ i, t p th , dân t c, gia c p, t qu c. Nh n th c đ o đ c (đ o đ c ph n ánh hi n th c) hai trình đ : trình đ thông thư ng và trình đ lý lu n. Nh n th c đ o đ c trình đ thông thư ng là ý th c thông thư ng, nh ng giá tr riêng l . Nó đáp ng nhu c u đ o đ c thông thư ng đ đ ch th x lý k p th i trong cu c s ng và s phát tri n bình thư ng c a xã h i. M i cá nhân đ u có th và c n ph i nh ánh đ o đ c trình đ này. Nh n th c đ o đ c trình đ lý lu n là nh ng nh n th c có tính nguyên t c đư c ch đ o b i nh ng giá tr đ o đ c có tính t ng quát. Trình đ này đáng ng nh ng đòi h i c a s phát tri n đ o đ c và ti n b xã h i. Đây là y u t không th thi u đư c trong h tư tư ng và hành vi c a các gia c p c m quy n. - Nh n th c đ o đ c đưa l i tri th c đ o đ c, ý th c đ o đ c. Các cá nhân, nh tri th c đ o đ c, ý th c đ o đ c xã h i đã nh n th c (tr thành đ o đ c cá nhân). Cá nhân hi u và tin các chu n m c, lý tư ng giá tr đ o đ c xã h i tr thành cơ s đ cá nhân đi u ch nh hành vi, th c hi n đ o đ c (hi n th c hóa đ o đ c). 4 VAI TRÒ C A Đ O Đ C. Đ o đ c có vai trò r t l n trong đ i s ng xã h i, trong đ i s ng c a con ngư i, đ o đ c là v n đ thư ng xuyên đư c đ t ra và gi i quy t nh m đ m b o cho cá nhân và c ng đ ng t n t i phát tri n. S ng trong xã h i, ngư i ta ai cũng ph i suy nghĩ v nh ng v n đ đ o đ c đ tìm ra nh ng con đư ng, cách th c và phương ti n ho t đ ng nh m k t h p l i ích c a mình và c ng đ ng, t đó b o đ m cho s t n t i, phát tri n c a chính mình và c ng đ ng. Trong s v n đ ng phát tri n c a xã h i loài ngư i suy cho cùng nhân t kinh t là cái ch y u quy t đ nh. Tuy nhiên, n u tuy t đ i hóa cái “ch y u” này thành cái “duy nh t” thì s d n tư duy và hành đ ng đ n nh ng l m l c đáng ti c. S ti n b c a xã h i, s phát tri n c a xã h i không th thi u vai trò c a đ o đ c. Và khi xã h i loài ngư i có giai c p, có áp b c, có b t công, chi n đ u cho cái thi n đ y lùi cái ác đã tr thành ư c mơ, khát v ng, đã tr thành ch t men, thành đ ng l c kích thích, c vũ nhân lo i vư t lên, x c lên. Đ o đ c đã tr thành m c tiêu đ ng th i cũng là đ ng l c đ phát tri n xã h i. Vai trò c a đ o đ c còn đư c bi u hi n thông qua các ch c năng cơ b n c a đ o đ c: Ch c năng đi u ch nh hành vi, ch c năng giáo d c, ch c năng nh n th c như đã trình bày ph n trên. Ngày nay đ xây d ng xã h i m i, chúng ta đang c n có nh ng con ngư i m i. Nh ng con ngư i phát tri n toàn di n c đ c và tài. Tuy nhiên, c n chú ý trong quan h gi a đ c và tài hôm nay, Ch t ch H Chí Minh luôn luôn lưu ý, nh c nh chúng ta ph i coi tr ng c tài và đ c nhưng ph i l y đ c là g c. B i l tài năng ch có th phát tri n lâu b n trên n n c a đ c và tài năng ch có th hư ng thi n trên g c c a đ c. http://cnx.org/content/m30123/1.1/
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học