Xem mẫu
- Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi Sè 3 - 2014 Ngưêi phô n÷ C¬-ho trong ®êi sèng gia ®×nh hiÖn nay (Nghiªn cøu trưêng hîp x· Ka §¬n, huyÖn §¬n Dư¬ng, tØnh L©m §ång) Ph¹m V¨n Hãa Khoa Ng÷ v¨n vµ V¨n hãa häc, §¹i häc §µ L¹t Tãm t¾t: Dùa trªn kÕt qu¶ mét nghiªn cøu nhá n¨m 2011-2012, bµi viÕt bưíc ®Çu t×m hiÓu mét sè biÕn ®æi vai trß cña phô n÷ C¬- ho trong ®êi sèng gia ®×nh ë x· Ka §¬n, huyÖn §¬n Dư¬ng, tØnh L©m §ång hiÖn nay. KÕt qu¶ kh¶o s¸t cho thÊy trªn 70% khèi lưîng c«ng viÖc néi trî vµ ch¨m sãc gia ®×nh ë c¸c hé ngưêi C¬- ho ë Ka §¬n vÉn do phô n÷ lµ ngưêi lµm chÝnh. Sù b×nh ®¼ng nam n÷ trong gia ®×nh C¬-ho thÓ hiÖn næi bËt trong viÖc gi¸o dôc con c¸i, kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh. Trong c«ng viÖc s¶n xuÊt kinh doanh vµ qu¶n lý tµi s¶n, ®µn «ng C¬-ho hiÖn nay ®ang tõng bưíc ®ång hµnh cïng víi vî trong c¸c quyÕt ®Þnh, xuÊt hiÖn xu thÕ quyÒn quyÕt ®Þnh vµ thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc thuéc c¶ hai vî chång. Cã sù giao thoa gi÷a mÉu hÖ vµ phô quyÒn, râ nhÊt lµ trong viÖc cưíi hái. Riªng trong viÖc gÆp gì lµm quen vµ quyÕt ®Þnh kÕt h«n hiÖn nay, nhµ g¸i kh«ng cßn hoµn toµn chñ ®éng trong viÖc b¾t chång; vai trß cña cha mÑ, dßng hä gi¶m dÇn hưíng ®Õn tù chñ c¸ nh©n, con c¸i tù quyÕt ®Þnh. Tõ khãa: D©n téc thiÓu sè; ngưêi C¬-ho; Phô n÷; Gia ®×nh; V¨n hãa; Vai trß.
- Ph¹m V¨n Hãa 63 T©y Nguyªn cã nhiÒu téc ngưêi thuéc lo¹i h×nh x· héi mÉu hÖ, như £®ª, C¬-ho, M’n«ng, Giarai, Raglay, M¹… ë c¸c téc ngưêi Êy, nguyªn t¾c mÉu hÖ chi phèi toµn bé c¸c mÆt trong ®êi sèng x· héi: v¨n hãa, kinh tÕ, quan hÖ x· héi, ®êi sèng tinh thÇn. Còng như c¸c téc ngưêi nãi trªn, gia ®×nh C¬-ho lµ mét kh«ng gian biÓu hiÖn chÆt chÏ, râ nÐt vai trß cña ngưêi phô n÷. Gia ®×nh lµ n¬i hä ®ưîc sinh ra, lín lªn, trưëng thµnh, kÕt h«n, lµm mÑ, lµm bµ vµ gia ®×nh còng lµ n¬i hä thùc thi c¸c bæn phËn, tr¸ch nhiÖm cña ngưêi trô cét (Phan Ngäc ChiÕn, 2005). Theo sè liÖu cña Côc thèng kª L©m §ång, n¨m 2009 t¹i L©m §ång cã kho¶ng 145.665 ngưêi C¬-ho sinh sèng, chiÕm 12,3% d©n sè cña tØnh vµ 87,7% tæng sè ngưêi C¬-ho t¹i ViÖt Nam. ë L©m §ång, ngưêi C¬-ho cư tró chñ yÕu ë c¸c huyÖn: L¹c Dư¬ng, §¬n Dư¬ng, §øc Träng, L©m Hµ, §am R«ng, Di Linh, B¶o L©m, §¹ Hoai. HiÖn nay ngưêi C¬-ho ë L©m §ång cã kho¶ng 5 nhãm chÝnh lµ Xrª, K’Yon, Nép, Chil, L¹ch ph©n bè ®Òu trªn c¸c ®Þa bµn (Côc thèng kª tØnh L©m §ång, 2009). §¬n Dư¬ng lµ mét huyÖn vïng s©u phÝa B¾c cña tØnh L©m §ång. Ngưêi C¬-ho ë §¬n Dư¬ng gåm hai nhãm téc ngưêi lµ C¬-ho vµ Chil víi sè d©n kh¸ ®«ng (3.441 nh©n khÈu). X· Ka §¬n cã kho¶ng 2.918 nh©n khÈu, cư tró tËp trung t¹i 5 th«n lµ: K’§¬n, K’R¸i 1, K’R¸i 2, K’§ª, K’R¨ng Chí. Trªn ®Þa bµn x· cã 5 téc ngưêi sinh sèng: C¬-ho, Churu, Raglay, Th¸i, Kinh. Ngưêi C¬-ho ë ®©y theo ®¹o Thiªn chóa. Trong cuéc sèng ®êi thưêng, nhµ thê vµ gi¸o lý ®· ¶nh hưëng kh¸ s©u s¾c ®Õn ngưêi d©n. Dùa trªn kÕt qu¶ ®iÒu tra ®Þnh lưîng nhá (100 hé) n¨m 2011-2012, bµi viÕt bưíc ®Çu t×m hiÓu mét sè biÕn ®æi vai trß phô n÷ C¬-ho trong ®êi sèng gia ®×nh ë x· Ka §¬n, huyÖn §¬n Dư¬ng, tØnh L©m §ång hiÖn nay. 1. Vai trß cña phô n÷ trong sinh ®Î Theo sè liÖu cña UBND x· §¬n Dư¬ng, tuæi kÕt h«n cña nam n÷ C¬- ho ë Ka §¬n hiÖn nay lµ tõ 18-24 tuæi. Thùc tÕ quan s¸t, trung b×nh mét ngưêi phô n÷ C¬-ho trÎ tuæi cã tõ 2- 3 con. MÆc dï vÉn cßn tån t¹i tư tưëng träng n÷ khinh nam nhưng nh×n chung, quan niÖm nµy kh«ng cßn
- 64 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 24, sè 3, tr. 62-70 nÆng nÒ như trưíc ®©y. KÕt h«n muén vµ cã Ýt con lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ngưêi phô n÷ n©ng cao hiÓu biÕt x· héi, tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng céng ®ång, ch¨m sãc søc kháe sinh s¶n… Theo kh¶o s¸t, nhËn thøc, th¸i ®é vµ hµnh vi cña c¶ vî vµ chång ngưêi C¬-ho - Ka §¬n trong viÖc thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai, kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh vµ ch¨m sãc søc kháe sinh s¶n cho phô n÷ ®· cã nh÷ng dÊu hiÖu tÝch cùc. NhiÒu vî chång trÎ ®· tù nguyÖn ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh, như: uèng thuèc, dïng bao cao su, ®Æt vßng, triÖt s¶n sau khi ®· cã hai hoÆc ba con. ViÖc ch¨m sãc søc kháe sinh s¶n, bµ mÑ vµ trÎ em ®ưîc chÝnh quyÒn ®Þa phư¬ng chó träng tõ chÝnh s¸ch ®Õn ho¹t ®éng thùc tiÔn. Trong quyÕt ®Þnh sinh con, phÇn lín hai vî chång quan t©m, bµn b¹c ®Ó quyÕt ®Þnh. Sè liÖu ®iÒu tra cho thÊy: 12% sè ngưêi ®ưîc hái cho r»ng chång quyÕt ®Þnh, 18% vî quyÕt ®Þnh, cã tíi 70% lµ c¶ hai vî chång cïng quyÕt ®Þnh. Tuy thùc tÕ vÉn cã nhiÒu trưêng hîp ngưêi phô n÷ kh«ng kiÓm so¸t ®ưîc hµnh vi sinh ®Î cña m×nh. Hä chÞu ¸p lùc cña gia ®×nh trong viÖc ph¶i cã con g¸i hoÆc cã ngưêi chång kh«ng ý thøc thùc hiÖn kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh. Nhưng nh×n chung, vai trß cña ngưêi phô n÷ trong sinh ®Î, nu«i con ®ang hưíng tíi b×nh ®¼ng giíi, cã nghÜa lµ vî chång cã nghÜa vô vµ quyÒn ngang nhau trong vÊn ®Ò nµy. Cã thÓ xem ®©y lµ mét biÓu hiÖn nhá cña b×nh ®¼ng giíi trong gia ®×nh ngưêi C¬-ho ë Ka §¬n. 2. Vai trß phô n÷ trong ch¨m sãc gia ®×nh, gi¸o dôc con c¸i Thùc tÕ cho thÊy trªn 70% khèi lưîng c«ng viÖc néi trî vµ ch¨m sãc gia ®×nh ë c¸c hé ngưêi C¬-ho ë Ka §¬n ®Òu do phô n÷ lµ ngưêi lµm chÝnh. KÕt qu¶ kh¶o s¸t cho thÊy, nh×n chung møc ®é tham gia cña vî vµ chång trong sinh ho¹t gia ®×nh cã kh¸c nhau: hÇu hÕt nh÷ng phÇn viÖc nÆng nhäc ®Òu do ngưêi chång ®¶m nhËn, c¸c c«ng viÖc néi trî kh¸c ngưêi vî thưêng lµm nhiÒu h¬n. Ch¼ng h¹n, nh÷ng phÇn viÖc nÆng nhäc như söa ch÷a nhµ cöa ®Òu do ngưêi chång ®¶m nhËn (chång chiÕm 92%, cßn ngưêi vî chØ cã 8%), nh÷ng c«ng viÖc néi trî kh¸c như ®i chî nÊu ¨n,
- Ph¹m V¨n Hãa 65 B¶ng 1. Sù tham gia cña vî - chång trong c«ng viÖc sinh ho¹t gia ®×nh (%) Nguån: KÕt qu¶ kh¶o s¸t t¹i Ka §¬n, 2011 - 2012 ch¨m sãc con c¸i, giÆt giò, dän dÑp nhµ cöa ngưêi vî thưêng lµm nhiÒu h¬n. Phô n÷ C¬-ho ë §¬n Dư¬ng ®¶m nhËn viÖc ch¨m sãc con hµng ngµy vµ ch¨m sãc con khi èm chiÕm tØ lÖ trªn 70%, nam giíi chØ chiÕm trªn dưíi 30% cho mçi ho¹t ®éng. Ngưêi phô n÷ bÞ g¾n chÆt víi c«ng viÖc néi trî, tõ 56% ®Õn 97%, sù chia sÎ cña nam giíi hÇu như rÊt Ýt. Trong ®ã con g¸i chia sÎ nhiÒu h¬n con trai ë hÇu hÕt c¸c ho¹t ®éng (B¶ng 1). ViÖc ngưêi phô n÷ lµm chñ yÕu c¸c c«ng viÖc néi trî lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng g× ®ưîc d¹y dç tõ khi hä cßn nhá. Hä xem ®ã lµ thiªn chøc vµ tr¸ch nhiÖm cña m×nh. Ngưêi chång chØ chia sÎ c«ng viÖc víi vî khi vî bËn hoÆc vî v¾ng nhµ. Sù b×nh ®¼ng nam n÷ trong gia ®×nh C¬-ho thÓ hiÖn næi bËt trong viÖc gi¸o dôc con c¸i. Trong tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng gi¸o dôc c¸ch sèng, c¸ch lao ®éng, d¹y con häc ë nhµ vµ häp phô huynh cho con, vai trß cña nam vµ n÷ tư¬ng ®ư¬ng nhau. Sù chªnh lÖch trong vai trß gi¸o dôc con c¸i liªn quan ®Õn tr×nh ®é, vÞ trÝ x· héi cña nam vµ n÷ trong c¸c gia ®×nh, ngoµi ra cßn nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c. Cô thÓ, theo kh¶o s¸t, 80% sè hé gia ®×nh cã
- 66 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 24, sè 3, tr. 62-70 B¶ng 2. Sù tham gia cña vî vµ chång trong c«ng viÖc s¶n xuÊt (%) Nguån: KÕt qu¶ kh¶o s¸t t¹i Ka §¬n, 2011 – 2012 tr×nh ®é häc vÊn hay vÞ trÝ x· héi cña nam cao h¬n n÷ th× nam giíi tham gia vµo viÖc gi¸o dôc nhiÒu h¬n viÖc ch¨m sãc con vµ ngưîc l¹i. Trong gia ®×nh C¬-ho, viÖc nu«i dưìng, gi¸o dôc con c¸i kh«ng cã sù ph©n biÖt ®èi xö gi÷a trÎ em trai vµ trÎ em g¸i 3. Vai trß phô n÷ trong lao ®éng s¶n xuÊt Ngưêi C¬-ho ë Ka §¬n chñ yÕu lµ lµm n«ng nghiÖp. Trong sè 100 hé ®ưîc hái cã 84% lµ thuÇn n«ng, 16% lµ hçn hîp. Ngưêi C¬-ho mét phÇn lµ trång cµ phª, tiªu, c©y ¨n qu¶, cßn chñ yÕu lµ trång lóa, ng« vµ c¸c c©y rau ng¾n ngµy kh¸c theo hưíng s¶n xuÊt hµng ho¸. Tuy vËy, thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngưêi vÉn cßn thÊp, n¨m 2010, 2011 kho¶ng 10 triÖu ®ång/ngưêi/n¨m. Tæng sè hé nghÌo lµ ngưêi d©n téc b¶n ®Þa chiÕm tØ lÖ 25% d©n sè (UBND, 2011). Dưíi t¸c ®éng cña nÒn kinh tÕ thÞ trưêng sù ph©n ho¸ giµu nghÌo kh¸ râ rÖt. KÕt qu¶ kh¶o s¸t cho thÊy ®a sè c¸c hé gia ®×nh cã c¶ vî vµ chång ®Òu tham gia c¸c c«ng viÖc s¶n xuÊt ph¸t triÓn kinh tÕ gia ®×nh. Tuy nhiªn sù tham gia ®ãng gãp c«ng søc vµo c¸c ho¹t ®éng nµy gi÷a nam vµ n÷ kh«ng
- Ph¹m V¨n Hãa 67 gièng nhau. Nh÷ng phÇn viÖc nÆng nhäc như lµm ®Êt, phun thuèc ch÷a bÖnh cho c©y, con, vËn chuyÓn n«ng s¶n chñ yÕu lµ do chång chÞu tr¸ch nhiÖm; c¸c phÇn viÖc cßn l¹i do vî ®¶m nhiÖm, xuÊt hiÖn xu thÕ quyÒn quyÕt ®Þnh vµ thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc lµ c¶ hai vî chång. HiÖn nay, ngưêi d©n n¬i ®©y ®· sö dông m¸y mãc trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. ChØ tÝnh riªng th«n K’r¨ng Chí, víi hÇu hÕt sè d©n lµ ngưêi C¬-ho, th× kho¶ng 60% sè hé sö dông m¸y cµy tay vµ cã xe c«ng n«ng. Do vËy, nam giíi cã nhiÒu thêi gian rçi h¬n phô n÷. HiÖn nay, ho¹t ®éng kinh tÕ chñ yÕu cña ngưêi C¬-ho ë Ka §¬n lµ lµm n«ng nghiÖp trång lóa nưíc, c©y rau ng¾n ngµy. Tuy nhiªn, víi diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp h¹n hÑp (trung b×nh 5- 6 sµo/1 hé), n¨ng suÊt vµ gi¸ c¶ bÊp bªnh nªn trong c¸c hé gia ®×nh ®Òu cã Ýt nhÊt 2 ho¹t ®éng t¹o thu nhËp chÝnh. §ã lµ lao ®éng s¶n xuÊt n«ng s¶n vµ c¸c ho¹t ®éng lao ®éng kh¸c t¹o thªm thu nhËp khi nhµn rçi. KÕt qu¶ kh¶o s¸t t¹i §¬n Dư¬ng cho thÊy c¶ nam giíi vµ n÷ giíi ®Òu ®ãng gãp c«ng søc vµo ho¹t ®éng t¹o thu nhËp cho gia ®×nh tư¬ng ®ư¬ng nhau (vî 15%, chång 18%, hai vî chång 36%, con trai 14%, con g¸i 17%). Ngoµi c«ng viÖc ®ång ruéng vµ ch¨n nu«i, hä cã nhiÒu thêi gian lµm thªm c¸c c«ng viÖc kh¸c, kÓ c¶ viÖc ®i lµm ¨n xa. Tuy nhiªn, c«ng lao ®éng cña n÷ thÊp h¬n nam (nam 100 - 120 ngµn ®ång/ ngµy; n÷ 60 - 80 ngµn ®ång/ ngµy). Nh×n chung, c¶ nam giíi vµ n÷ giíi ®Òu ®ãng gãp c«ng søc vµo c¸c ho¹t ®éng t¹o thu nhËp cho gia ®×nh tư¬ng ®ư¬ng nhau. Tuy nhiªn, ®ãng gãp tiÒn mÆt cña nam vµ n÷ kh«ng tØ lÖ thuËn víi nhau. Thùc tÕ, ®µn «ng C¬-ho hiÖn nay ®ang tõng bưíc ®ång hµnh cïng víi vî trong c¸c quyÕt ®Þnh vÒ c«ng viÖc s¶n xuÊt cña gia ®×nh. 4. Vai trß phô n÷ trong qu¶n lý vµ thõa kÕ tµi s¶n HiÖn nay, vÞ thÕ cña ngưêi ®µn «ng/ngưêi chång trong viÖc qu¶n lý tµi s¶n ®· cã nh÷ng biÕn ®æi. Ch¼ng h¹n, trong sæ hé khÈu th× ngưêi ®µn «ng C¬-ho, tøc ngưêi chång, lµ chñ cña hé gia ®×nh. ChØ trong trưêng hîp go¸ chång hay sèng ®éc th©n th× ngưêi phô n÷ míi ®øng ra lµm chñ hé. HÇu
- 68 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 24, sè 3, tr. 62-70 hÕt c¶ hai vî chång ®Òu ®øng tªn trong giÊy x¸c nhËn quyÒn sö dông ®Êt cña gia ®×nh do chÝnh quyÒn ®Þa phư¬ng cÊp. Trong c¸c gia ®×nh C¬-ho ë Ka §¬n, c¶ vî vµ chång ®Òu gi÷ vai trß qu¶n lý tµi s¶n. khi b¸n hoÆc mua lo¹i tµi s¶n lín th× thưêng do hai vî chång quyÕt ®Þnh. Ngµy nay, ngưêi vî chØ ®ưîc hiÓu lµ cã quyÒn qu¶n lý ®èi víi ®Êt canh t¸c còng như ®Êt thæ cư theo phong tôc truyÒn thèng hay khi cã tranh chÊp trong dßng hä, anh em. Cã sù biÕn ®æi trong quan niÖm cña ngưêi C¬-ho n¬i ®©y vÒ viÖc ph©n chia tµi s¶n, chñ yÕu lµ ®Êt ®ai cho con c¸i – tøc lµ, c¶ con g¸i vµ con trai ®Òu ®ưîc chia ®Êt ®ai khi lËp gia ®×nh ra ë riªng. Theo tËp qu¸n, ngưêi con g¸i cã quyÒn qu¶n lý vµ së h÷u hoµn toµn ®èi víi tµi s¶n mµ cha mÑ cho, quyÒn së h÷u cña con trai víi tµi s¶n ®ưîc thõa hưëng tõ cha mÑ lµ hoµn toµn míi vµ kh«ng cã trong quy ®Þnh cña luËt tôc (M¹c §ưêng, 1983). HiÖn nay tuú theo tõng gia ®×nh mµ ngưêi ta quy ®Þnh bÊt thµnh v¨n kh¸ kh¸c nhau vÒ quyÒn së h÷u cña con trai víi tµi s¶n Êy. Nhưng nh×n chung, hä ®Òu thèng nhÊt ë mét ®iÓm, ®ã lµ x¸c nhËn quyÒn qu¶n lý vµ sö dông tµi s¶n cña ngưêi ®µn «ng, vµ quyÒn Êy sÏ chuyÓn giao l¹i cho con c¸i cña anh ta. 5. Vai trß phô n÷ trong cưíi hái Theo kh¶o s¸t, hiÖn nay chÕ ®é mÉu hÖ vÉn cßn b¶o lưu ë ngưêi C¬-ho x· Ka §¬n. H«n nh©n cña téc ngưêi nµy vÉn theo phong tôc truyÒn thèng: nhµ g¸i cưíi chång cho con, con trai ë rÓ nhµ vî, con c¸i sinh ra thuéc dßng hä mÑ, quyÒn thõa kÕ vÒ ngưêi con g¸i. Tuy nhiªn, khi ®i s©u t×m hiÓu, chóng ta thÊy ngay trong lßng nh÷ng quy ®Þnh trªn ®· cã mèi r¹n nøt, kh«ng cßn nguyªn mÉu cña thêi kú mÉu hÖ phån thÞnh. Thùc tÕ cho thÊy mét sù giao thoa gi÷a mÉu hÖ vµ phô quyÒn ®ang diÔn ra, râ nhÊt lµ trong viÖc cưíi hái. Nh÷ng t¸c ®éng tõ bªn ngoµi, cïng víi h×nh thµnh quan niÖm míi vÒ h«n nh©n ®· cã ¶nh hưëng ®Õn vai trß cña ngưêi phô n÷ C¬-ho trong cưíi hái. BiÓu hiÖn ®Çu tiªn lµ mÉu h×nh h«n nh©n míi, víi nhiÒu nÐt kh¸c biÖt
- Ph¹m V¨n Hãa 69 truyÒn thèng, ch¼ng h¹n h«n nh©n con g¸i theo vÒ nhµ chång, h«n nh©n víi ngưêi Kinh, ngưêi Th¸i trªn ®Þa bµn x· ®· xuÊt hiÖn. Nh÷ng trưêng hîp nµy, gia ®×nh nhµ trai ph¶i lo phÇn lín chi phÝ cho ®¸m cưíi hái thay cho nhµ g¸i. ë ngưêi C¬-ho - Ka §¬n hiÖn nay, nhiÒu ®«i nam n÷ ®· ra ë riªng ngay sau khi lËp gia ®×nh. VÊn ®Ò th¸ch cưíi, vai trß cña nhµ g¸i, nhµ trai kh«ng cßn ®ưîc ®Æt ra. Tïy theo ®iÒu kiÖn, c¶ hai gia ®×nh cè g¾ng thu xÕp cho con c¸i m×nh cã cuéc sèng ®éc lËp như nhµ cöa, ®Êt ®ai, phư¬ng tiÖn s¶n xuÊt, sinh ho¹t… Trong viÖc gÆp gì lµm quen vµ quyÕt ®Þnh kÕt h«n hiÖn nay, vai trß cña phô n÷ còng cã nh÷ng thay ®æi. Ngµy nay, c¸c c« g¸i C¬-ho vµ gia ®×nh c« kh«ng cßn hoµn toµn chñ ®éng trong viÖc b¾t chång; vai trß cña cha mÑ, dßng hä gi¶m dÇn hưíng ®Õn tù chñ c¸ nh©n, con c¸i tù quyÕt ®Þnh. Nam n÷ thanh niªn cã thÓ tù lùa chän ngưêi yªu. Trong qu¸ tr×nh gÆp gì, nam thanh niªn chñ ®éng trong gÆp gì, t¸n tØnh, lµm quen víi b¹n kh¸c giíi. Hä hÑn hß, gÆp gì nhau ë nhiÒu ®Þa ®iÓm kh¸c nhau vµ kh«ng bÞ cha mÑ kiÓm so¸t. HiÖn nay quyÒn tù do lùa chän ®· cho phÐp c¸c së thÝch c¸ nh©n vư¬n lªn vÞ trÝ quan träng. C¸c c« g¸i chó träng ®Õn tiªu chuÈn nh©n c¸ch vµ kh¶ n¨ng giao tiÕp x· héi cña ngưêi chång tư¬ng lai. C¸c chµng trai l¹i nhÊn m¹nh tiªu chuÈn ngo¹i h×nh cña ngưêi vî tư¬ng lai. PhÇn lín cha mÑ, dßng hä hai bªn chØ cßn chøc n¨ng ®øng ra tæ chøc, lo liÖu cho h¹nh phóc cña con c¸i. Trong sè h«n nh©n do ®«i trÎ quyÕt ®Þnh trªn ®©y, ®¸ng chó ý xuÊt hiÖn tØ lÖ nhãm nam chñ ®éng. MÆc dï vËy, do chưa cã tÝnh tù chñ trong kinh tÕ nªn gia ®×nh vÉn lµ trung t©m cña qu¸ tr×nh tiÕn ®Õn h«n nh©n. H¬n n÷a, do ý thøc vÒ mÉu hÖ vÉn cßn n¬i ®©y nªn qu¸ tr×nh h«n nh©n vÉn g¾n víi gia ®×nh nhµ g¸i. KÕt qu¶ kh¶o s¸t ë céng ®ång d©n téc C¬-ho t¹i x· Ka §¬n cho thÊy sù biÕn ®æi vai trß cña ngưêi phô n÷ trong ®êi sèng gia ®×nh lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò quan träng khi ®Ò cËp ®Õn c¸c khÝa c¹nh giíi vµ v¨n hãa truyÒn thèng ë céng ®ång d©n téc nµy. §Ó ngưêi phô n÷ cã ®ưîc sù b×nh ®¼ng trong gia ®×nh cÇn ph¶i cã
- 70 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 24, sè 3, tr. 62-70 nh÷ng chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p t¹o c¬ héi cho hä tham gia hiÖu qu¶ vµo c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ x· héi. Muèn vËy ph¶i gióp ngưêi phô n÷ n¾m b¾t vµ vËn dông kiÕn thøc khuyÕn n«ng; n©ng cao tr×nh ®é häc vÊn vµ sù hiÓu biÕt ®Ó hä tù tin trong c¸c c«ng viÖc gia ®×nh.n Tµi liÖu trÝch dÉn Côc Thèng kª tØnh L©m §ång. 2009. Niªn gi¸m thèng kª n¨m 2009. M¹c §ưêng (chñ biªn). 1983. VÊn ®Ò d©n téc ë L©m §ång. Së V¨n ho¸ Th«ng tin L©m §ång xuÊt b¶n. Ph¹m V¨n Hãa. 2011. “BiÕn ®æi trong h«n nh©n cña ngưêi C¬-ho (Trưêng hîp x· Ka §¬n, huyÖn §¬n Dư¬ng, tØnh L©m §ång)”. T¹p chÝ Khoa häc X· héi, sè 5, tr. 45 – 50. Phan Ngäc ChiÕn (chñ biªn). 2005. Ngưêi C¬-ho ë L©m §ång. Nxb. TrÎ. ñy ban nh©n d©n x· Ka §¬n. 2011. B¸o c¸o tæng kÕt t×nh h×nh kinh tÕ x· héi tõ n¨m 2005 ®Õn n¨m 2012 cña x· Ka §¬n.
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học