Xem mẫu
- M TS NÉT KHÁC BI T CƠ B N GI A NGÔN NG BÁO CHÍ VÀ NGÔN NG VĂN H C Nhà phê bình văn h c thiên tài ngư i Nga V.G. Bêlinski, khi phân tích cu n “Ai có l i? ” - m t t p sách chính lu n n i ti ng c a nhà văn, nhà tư tư ng l i l c Herxen, ã vi t như sau: "S c m nh ch y u c a tác gi không ph i trong s sáng t o, trong tính ngh thu t, mà tư tư ng - m t tư tư ng ư c c m nh n sâu s c, mang tính ý th c và phát tri n cao. T m vóc l n c a tư tư ng ó chính là s c m nh cơ b n c a tài năng tác gi ,còn phong cách n m b t các hi n tư ng th c ti n theo ki u ngh thu t - ch là s c m nh th y u, mang tính b tr c a tài năng c a ông ta” 1. Nh ng dòng ch ng n g n này c a Bêlinski, dù ch m c khái quát nh t, ã kh c ho khá rõ s khác bi t v phong cách bi u hi n trong báo chí và văn h c ngh thu t. Ai cũng bi t r ng báo chí và văn h c ngh thu t u dùng ngôn t như là thành t s m t trong vi c xây d ng tác ph m. Nhưng tính ch t, c i m và cách th c s d ng ngôn t chúng l i khác xa nhau. Nguyên do là b i báo chí và văn h c là hai hình thái ý th c xã h i hoàn toàn bi t l p iv i nhau. Văn h c có ch c năng cơ b n là ch c năng th m m . Nó ph n ánh th c t b ng nh ng hình tư ng ngh thu t v n thoát thai t cu c s ng nhưng l i in m d u n riêng v quan ni m th m m c a tác gi . Nhà văn ti p c n th c ti n b ng cách miêu t cái c th , cái cá nhân (các tính cách cá th
- trong hoàn c nh cá th ), r it ó t o d ng nên nh ng hình nh i n hình (nh ng tính cách i n hình trong các hoàn c nh i n hình). Còn báo chí có ch c năng ch y u là thông tin. Nó ph n ánh hi n th c thông qua vi c c p các sư ki n nóng h i, nh ng v n b c xúc có th c c a ngày hôm nay ang ư c ông o công chúng quan tâm, ch i. Nhà báo ti p c n th c ti n b ng cách kh o sát nh ng cái chung, cái ph bi n c a các nhóm ngư i (th m chí c a các giai t ng xã h i) có liên quan r i trên cơ s y khám phá ra b n ch t c a sư vi c, hi n tư ng. Chính các ch c năng không gi ng nhau c a văn h c và báo chí ã khi n cho phong cách bi u hi n v ngôn ng c a chúng có m t s nét khác bi t cơ b n dư i ây: 1. Khác bi t v s ánh giá S ánh giá ây ư c hi u là vi c th hi n thái , tình c m c a ngư i vi t i v i nh ng i u ư c ph n ánh trong tác ph m. Trong văn h c và trong báo chí, s ánh giá khác nhau trư c h t v phương ti n và cách th c bi u t. i v i văn chương, ph m trù ánh giá thư ng ư c b c l dư i các hình nh tràn y c m xúc. ó có th là nh ng hình nh g i n i bu n tê tái, mà n sâu trong chúng là cái nhìn tiêu c c tràn y u u n, tuy t v ng v th i cu c: R ng li u ìu hiu ng ch u tang Tóc bu n buông xu ng l ngàn hàng; ây mùa thu t i-mùa thu t i V i áo mơ phai d t lá vàng (Xuân Di u) Ho c ó cũng có th là nh ng hình nh bi thương hàm ch a s c t cáo m nh m :
- Ôi nh ng cánh ng quê ch y máu Dây thép gai âm nát tr i chi u. (Nguy n ình Thi) v.v. Còn trong báo chí, ho t ng ánh giá mang tính công khai, m nh m , bao trùm.Trong quy trình sáng t o c a mình, báo chí liên t c tìm ki m các phương ti n bi u t giàu s c thái ánh giá. Chính vì th , kho tàng các phương ti n ánh giá c a nó phong phú và a d ng hơn nhi u so v i văn h c .Trong ngôn ng báo chí, chúng ta có th g p nh ng nhóm t v ng chuyên bi t ch ph c v cho vi c ánh giá (nh ng nhóm t ki u này thư ng ư c xem là c a riêng văn phong báo chí, còn n u chúng xu t hi n các văn phong khác thì ó là k t qu c a s vay mư n). Ch ng h n, th hi n s ánh giá tích c c, ngư i ta l a ch n nh ng t ng như: có nhi u tri n v ng, tín hi u áng m ng, chuy n bi n tích c c, h p tác hi u qu , thành t u n i b t, bàn th ng thuy t ph c...; còn n u mu n bi u l s ánh giá tiêu c c, ngư i ta có th l a ch n các t như: ti p tay, câu k t, ngóc u, rùm beng, tr ũa, dính líu... Bên c nh ó, ph c v cho m c ích ánh giá, báo chí còn s d ng c nhi u nhóm t v ng khác như t ng thông t c, t ng h i tho i, t ng vay mư n t ti ng nư c ngoài, ti ng lóng, v,v.2 R i v m t cú pháp, ngôn ng báo chí cũng dùng m t s ki u câu có c u t o c bi t,ví d : - Câu có ng : “Hà N i: Còn âu nh ng khu ph c ” (Lao ng); “Lũ ng b ng sông C u Long: Sao chưa n h n ã lên? ” (Báo An Giang); “Ma tuý: Qu n qu i nh ng n o v ” (Thương m i); “B n c tr : Bâng khuâng ng gi a....; B n vi t tr :Nh ng k theo ngh b cu c chơi ” (Sinh viên Vi t Nam), v.v.
- - Câu ư c o ng : “N i nênh nghi p r i ” (Văn ngh tr ); “ L ng l quá... liên hoan phim ” (Văn hoá); “Sôi n i các cu c tuy n quân” (Nhân dân); “Nh n nh p ư ng lên biên gi i “ (Lao ng)... V i nh ng ki u câu trên, thái c a tác gi i v i sư ki n hay v n tr nên rõ ràng và n tư ng hơn. Song, có l trong s các th pháp nh m t o s c thái ánh giá cho ngôn ng báo chí, n i b t nh t v n là vi c s d ng các bi n pháp tu t như n d , hoán d , so sánh, chơi ch , nói lái, v.v., trong ó không th không k n n d như m t phương ti n ánh giá có t m quan tr ng c bi t b i tính ph c p r ng rãi và tính hi u qu cao c a nó. n d báo chí t ra m c ích hàng u không ph i là t o hình tư ng mà là em l i hi u qu ánh giá: kh ng nh hay là ph nh (v i các bi u hi n c th như: s h ng kh i, s long tr ng, ni m am mê...,v m t phía; và s lên án, s ch nh o, s khinh mi t..., v m t phía khác). Chính vì l ó mà c ngu n g c, c i tư ng c a n d báo chí u có nh ng c trưng riêng rõ nét. Như là nguyên t c, tham d vào quá trình n d hoá thư ng là nh ng khái ni m ư c xem là quan tr ng hơn c v m i phương di n như tư tư ng, chính tr , kinh t ..., ví d : kim ch nam, hòn á t ng, ánh sáng ch ư ng, vàng tr ng, vàng en, v a lúa, b i thu, ch y máu ch t xám, căn b nh tham nhũng...Tương t , ngu n g c c a n d cũng thư ng ư c l y t các lĩnh v c có uy tín xã h i cao, ư c nhi u ngư i quan tâm, và ch c n c p t i chúng ã t o nên các hi u qu ánh giá (ch ng h n v i các thu t ng như: viêm, căn b nh, th vàng, th , ph c kích, d n ư ng, qu bom n ch m, b n, oanh t c, u ra, u vào, v.v, n u ưa vào các ng c nh nh t nh c a giao ti p báo chí s tr thành các n d r t sinh ng, m ch t bình giá). Dư i ây là m t s ví d khá i n hình v n d báo chí:
- - ... VCK World Cup 2002 t i ây ương nhiên s có các ti n o i bóng ngo n ngoèo và các "ti u phu" c a các hàng phòng ng s tìm cách n g c. Khi y, "c u th th 23" s ph i r t c n th n mà huýt còi, k o huýt sai s kh n kh v i búa rìu dư lu n (Thi u niên ti n phong, s 59 / 2002); - Ngay trong 10 phút u tiên c a tr n u, nh ng cơn l c màu da cam ã nhi u phen khi n cho khung thành i tuy n Pháp chao o. (Lao ng); - H c n ph i liên k t l i xây p ngăn ch n Lepen và phe c c h u n m quy n lãnh o nư c Pháp (Hà N i m i, 16 / 5 / 2002); - Cơn s t giá gas n bao gi m i h ? (Thanh niên ); - ng euro gây sóng gió t i Pháp ( Lao ng, 24 / 5 /2001)... Kh o c u cho th y, các n d báo chí thư ng là s n ph m sáng t o c a cá nhân nên hay mang tính ng u h ng ch quan và g n li n v i ng c nh h p. N u b tách ra kh i ng c nh ó chúng ch còn là nh ng t ng thông thư ng bi u t các ý nghĩa thông thư ng mà không còn mang s c thái bi u c m - ánh giá n a. N u so v i n d báo chí, n d trong văn h c ngh thu t trư c h t là các hình tư ng, ví d : Phư ng nh ng ti c cao, di u hay li ng Hoa thì hay héo, c thư ng tươi. (Nguy n Trãi) -R ng: Trong ng c á vàng thau Mư i phân ta ã tin nhau c mư i (Nguy n Du) Nghe rào r t mư i b n tri u mi n Nam ang t nh gi c Không! Ba mươi tri u kim cương c a thiên hà T qu c Không ! Hàng nghìn tri u ngôi sao sáng anh em ang
- chi m lĩnh b u tr i... (Ch Lan Viên) n d trong văn h c thư ng ph n ánh cách nhìn c a t p th , xu t phát t ki n th c chung c a t p th cho nên chúng mang tính khách quan. Và m c nào ó, c tính t t y u. Ch ng h n nh ng s v t như hoa, vàng, ng c, kim cương, v.v., trong nh n th c chung c a xã h i là nh ng th t t p, cao quý, vì th chúng ư c dùng làm n d tu t ch cái t t p, cao quý. n d trong văn h c liên quan t i m i lĩnh v c và m i i tư ng (ch không ch dành cho m t a h t hay m t nhóm i tư ng ư c "ưu tiên" nào ó như trong báo chí ). Môi trư ng hành ch c c a chúng thư ng là ng c nh l n, không hi m khi là toàn b tác ph m như m t ch nh th nguyên v n. N u chúng ta ã t ng c “Thép ã tôi th y” (N. Ôtxtrôpxki), “ ôi m t” (Nam Cao), “Cái l t ” (Vũ Th Thư ng) ch c h n u nh n th y r ng ch có th hi u ư c m t cách y ý nghĩa n d c a các t “thép”, “tôi”, “ ôi m t”, “cái l t” trong u c a các tác ph m này sau khi ã c xong chúng. “Thép ã tôi th y” hoàn toàn không vi t v chuy n luy n gang thép mà miêu t ch ng ư ng u tranh gian kh , s tôi luy n “ch t thép” c a th h tr Xô Vi t anh hùng trong chi n u và lao ng, trong lò l a c a cách m ng. " ôi m t " không ph i là chuy n k v ôi m t c a m t con ngư i c th nào mà là s th hi n quan ni m s ng và sáng tác c a ngư i ngh sĩ trong th i kì kháng chi n ch ng Pháp. Còn “Cái l t” ư c dùng theo nghĩa hình tư ng, nghĩa b sung (l t m m bu c ch t); ó chính là nh ng th ơn hu có kh năng trói bu c ngư i ta, làm cho ngư i ta d b sa vào l i s ng “dĩ hoà vi quý”, không còn can m u tranh v i cái x u, cái tiêu c c 3 . Qua phân tích các ví d có th nói, n d trong văn h c không nh t thi t ph i mang s c thái ánh giá tích c c hay tiêu c c rõ nét như n d báo
- chí vì nhi m v quan tr ng nh t mà chúng ph i hoàn thành là t o hình tư ng. Không ch khác nhau v cách th c và phương ti n bi u t, s ánh giá trong ngôn ng báo chí và ngôn ng văn h c còn khác nhau c v tính ch t quan h c a ch th sáng t o i v i chính s ánh giá y. Sư ánh giá trong ngôn ng báo chí, cho dù nó ư c bi u hi n qua n d hay b t kì phương ti n nào khác, luôn mang tính xã h i sâu s c. Vì theo quan ni m c a ch th phát ngôn, ý nghĩa xã h i c a ngôn t trong ngôn ng báo chí th hi n ch nó không ch thu c v riêng tác gi mà còn thu c v c m t nhóm xã h i, t ch c, liên minh, ng phái, giai c p mà có tư tư ng, ư ng l i, chính sách ư c t báo truy n bá v i tư cách “nhà tuyên truy n và c ng t p th ”. B t kì m t t ng báo chí nào dư ng như cũng ư c “thiêng liêng hoá” nh uy tín c a t p th ( ng phái hay liên minh) là cơ quan xu t b n hay biên t p n ph m báo chí . ây chính là m t trong nh ng c i ngu n c a s c m nh và s xác áng c a ngôn t trên trang báo. Còn s ánh giá trong ngôn ng văn h c luôn g n li n v i ch th sáng t o ra tác ph m, nghĩa là nó mang tính cá th rõ nét. Vì lao ng nhà văn là lao ng ơn l , và cũng ch có anh ta là ngư i ph i ch u trách nhi m v s n ph m c a mình. Ngay c trong trư ng h p nhà văn ng trên l p trư ng c a m t nhóm hay m t t ch c xã h i nào ó thì cũng không th coi tác ph m c a anh ta là ti ng nói chính th c c a nhóm hay t ch c xã h i y. 2. Khác bi t v vai trò cái tôi tác gi Như chúng ta u bi t, trong ho t ng giao ti p l i nói nào cũng là s n ph m c a ngư i phát hư ng v ngư i nh n v i m c ích nh t nh. Vì th vi c phân tích l i nói còn có th ti n hành t các góc c a hai lo i i tư ng này.
- N u so sánh các phong cách c a ngư i phát (t c là “cái tôi” tác gi ) trong ngôn ng báo chí và ngôn ng văn h c ta s th y chúng có nhi u i m khác bi t quan tr ng. Nguyên t c cơ b n c a ngôn ng báo chí, ng th i cũng là cơ s và c i m c u trúc c a nó là s công khai, s bi u t tr c ti p và th ng th n “cái tôi” c a tác gi . ây có th xem là nét khác bi t khá n i b t gi a báo chí và văn h c, là nơi tác gi không bao gi giao ti p tr c di n v i c gi . Trong phong cách báo chí, “cái tôi” ích th c c a tác gi luôn àm tho i tr c ti p v i c gi . ây, m i s ánh giá, m i ni m xúc c m uc a chính “cái tôi” này, (t t nhiên, suy cho cùng, thì nh ng s ánh giá, nh ng ni m c m xúc y s ph i mang tính xã h i, vì tác gi c a tác ph m báo chí bao gi cũng i di n cho m t nhóm xã h i, m t t ch c ng hay m t giai c p; th nhưng trư c h t chúng v n ph i ích th c là c a chính tác gi , là s n ph m c a trái tim và kh i óc c a anh ta, b i n u không, anh ta ch là công c phát ngôn cho k khác và không th nào chinh ph c ư c c gi ). Do v y k t c u v ngôn t trong báo chí thư ng in m ch t xúc c m cá nhân. Dĩ nhiên, trong các th lo i khác nhau thì m c tham d c a “cái tôi" tác gi cũng khác nhau. Có nh ng lo i th báo chí mà ó chúng ta h u như không th y s hi n di n c a tính cá th (như thông báo tin t c, tin v n, tin th i s ,..).Th nhưng nói chung, vai trò c a “cái tôi” tác gi trong vi c hình thành k t c u ngôn ng báo chí áng k t i m c có th coi nó là cơ s phân lo i các tác ph m báo chí. Trong khi ó thì ngôn ng văn h c l i thiên v tính ư c l . Cái th gi i do nhà văn sáng t o nên là th gi i tư ng tư ng, th gi i ư c c i bi n và y ch t ư c l . Tác gi , như là nguyên t c, không ưa ra nh ng l i ánh giá trưc ti p, th ng th n i v i các nhân v t cũng như i v i ngôn t và các hành vi c a h . Anh ta c t t ưa c gi t i nh ng ánh giá mà anh ta
- ch i m t cách gián ti p. S can thi p tr c ti p c a tác gi vào văn b n, m c dù là có th , nhưng không i n hình cho phong cách văn h c ngh thu t. Nó có th là m t th pháp c ý (và c gi d dàng nh n th y i u ó), ho c gi là bi u hi n c a sư non y u v bút pháp c a tác gi . Tác ph m báo chí luôn c m th y mình khác l , “khó ” n u ph i khoác cái áo c a văn xuôi ngh thu t. Ngôn ng báo chí hoàn toàn không có tính ư c l v n c trưng cho văn xuôi ngh thu t. Trong phong cách ch c năng này, “cái tôi” tác gi thư ng th hi n công khai (m c công khai y, như ã nói trên, ương nhiên còn ph thu c vào th lo i và gi ng i u tr n thu t), nó không tách ra kh i c gi , không b khách quan hoá như trong văn h c ngh thu t là nơi nhân v t ph i s ng m t cu c s ng c l p, không dính líu t i tác gi . Vì l ó mà trong báo chí, tính cá nhân cũng như cái nét riêng bi t c a tác gi cùng s phong phú v tư tư ng và tình c m c a anh ta có ý nghĩa h t s c to l n. Có th nói, chính v th c a tác gi xác nh s khác bi t c t lõi, mang tính nguyên t c, gi a ngôn ng văn h c và ngôn ng báo chí. Ngôn ng báo chí m ch t c a ch quan, giàu tính ánh giá ( nh danh và ánh giá), nó thư ng ơn di n, ơn thanh, còn ngôn ng văn h c thư ng b khách quan hoá, a di n, a thanh. Trong văn h c ngh thu t có th x y ra s an xen m t s t ng ngôn ng : ngôn ng tác gi , ngôn ng ngư i k chuy n, ngôn ng các nhân v t; chúng tác ng tương h l n nhau m t cách ph c t p, a d ng và t o nên m t phông ngôn t phong phú , nhi u s c màu xét trên phương di n phong cách. Còn trong báo chí ch th ích th c c a l i nói l i thư ng trùng v i “cái tôi” c a tác gi . Vì th trong ngôn ng báo chí chúng ta h u như ch b t g p
- m t t ng phong cách, ó là l i nói c a tác gi , còn l i nói ích th c c a nhân v t r t ít khi xu t hi n tr m t s ít lo i th trên phát thanh và truy n hình. Th nhưng tính ơn di n, ơn thanh c a ngôn ng báo chí tuy t i không ph i là d u hi u c a sư nghèo nàn. Ngư c l i, chính trong c i m này ã b c l nét c thù không tr n l n c a nó: tính bi u c m và kh năng tác ng. Và cũng chính nh c i m nói trên mà phong cách báo chí ã ư c s d ng trong văn h c ngh thu t. Vi c s d ng y g n li n v i s th hi n m t cách trưc ti p, không gi u gi m quan i m c a tác gi . Phong cách báo trong trư ng h p này là hình th c c bi t v ưa tư li u, là nguyên lý c bi t c a vi c xây d ng hình nh tác gi , nó m ư ng cho s can thi p tr c ti p c a gi ng i u tác gi cũng như t o i u ki n cho s xu t hi n các suy lu n c a anh ta. N u như v i văn h c ngh thu t, s can thi p tr c ti p c a tác gi vào di n bi n các sư ki n ư c ph n ánh thư ng ư c xem như là sư l ch chu n ho c là m t th pháp c ý (ngoài l báo chí-chính lu n), thì i v i phong cách báo chí - ây là quy lu t t t y u, là c i m cơ b n c a c u trúc l i nói v n làm nên c thù, s c m nh cũng như s bi u c m c a nó. Dù ch th sáng t o c a tác ph m báo chí có nói v i u gì i chăng n a, thì trong c u trúc ngôn t c a nó anh ta ph i th hi n tr c ti p “gi ng i u”, nh ng ánh giá, c m xúc, di n bi n tư tư ng, s say mê, s b c xúc c a mình trư c tài và i tư ng mà bài vi t c p. Và th c t cho th y là ch t báo chí luôn t ra t l thu n m t cách tr c ti p v i c m xúc và thái c a tác gi trư c i u anh ta ph n ánh. Có th nói, chính s công khai, th ng th n và tích c c trong quan i m c a tác gi ã làm cho báo chí (nh t là chính lu n) tr thành phương ti n tác ng có s c m nh ghê g m, nhi u khi vư t qua c s c m nh c a văn h c ngh thu t.
- Nói tóm l i, trong phong cách văn h c ngh thu t, “cái tôi” tác gi luôn l n khu t, không l di n, còn “cái tôi” xu t hi n ch là hình tư ng ngh thu t - “cái tôi” th m m c a nhân v t là ngư i d n chuy n; trong khi ó thì phong cách báo chí "cái tôi" tác gi bao gi cũng ư c bi u t công khai, tr c ti p, và do v y, nó tr thành nhân t có ý nghĩa c bi t quan tr ng trong vi c thuy t ph c c gi tin vào tính xác th c c a thông tin. 3. Khác bi t v tính ch t khuôn m u Khi nói v các c i m c a ngôn ng báo chí, không th nào không c p t i tính khuôn m u khó tr n l n c a nó. Theo nhà nghiên c u hàng u c a Nga hi n nay v ngôn ng báo chí M. Shostac thì khuynh hư ng thiên v vi c l a ch n các phương ti n ng pháp, r i các i u ki n văn hoá - xã h i c bi t mà t báo ang t n t i trong ó (ch ng h n như ph i dành cho m t lư ng c gi ông t i m c không xác nh ư c, và ng th i ph i thích ng v i nh ng thói quen, nh ng phong cách s d ng ngôn t a d ng nh t c a m i t ng l p trong xã h i) ã khi n cho các ki u thông tin cơ b n thư ng g p c a báo chí như ph ng v n, tin v n... ư c xây d ng theo nh ng hình m u có s n, ư c ch nh b i nh ng khuôn ngôn t hình thành trong quá trình s n xu t t báo.4 Dư i ây là m t s khuôn thư ng ư c dùng vi t các m u tin: - Ngày...B Ngo i giao Nga ã ra tuyên b bác b tin nói r ng... -TTXVN. Ngày...t i...Th tư ng Chính ph ã kêu g i... -Hôm qua...t i... ã khai m c... -Theo các ngu n tin...trong cu c g p...T ng th ng ã kh ng nh...
- úng là báo chí không th thi u khuôn m u, nhưng s là sai l m n u cho r ng s r p khuôn ch x y ra trong a h t c a ngôn ng báo chí. C n ph i kh ng nh: hi n tư ng này có m t trong m i lĩnh v c ho t ng c a ngôn ng nói chung. T o ra khuôn m u v ngôn t , hay nói cách khác, xây d ng các công th c ngôn t có s n, nh m làm cho ho t ng giao ti p tr nên nhanh chóng, thu n ti n hơn là m t quá trình t nhiên, khách quan, phù h p v i xu th phát tri n c a xã h i cũng như c a ngôn ng . Th c t cho th y là tính uy n chuy n, linh ho t và phát tri n cao c a ngôn ng văn hoá (ngôn ng chu n m c) ư c xác nh ch y u là b ng m c qui chu n nó, t c là b ng s lư ng nhi u hay ít các công th c, các khuôn m u dành cho các tình hu ng giao ti p v i các m c ích khác nhau. N u thi u v ng nh ng cái khuôn như v y, ho t ng giao ti p s tr nên khó khăn hơn nhi u, nó bu c ngư i ta ph i t t o ra nh ng l i nói, nh ng công th c ngôn t cho t ng i u ki n giao ti p c th , mà i u này là b ng ch ng không th ph nh n v s chưa hoàn ch nh c a các phong cách ngôn ng . R p khuôn ph n ánh cái xu hư ng có b sâu trong ngôn ng là t ng hoá, l p l i, và n nh các phương ti n bi u t, nh m t o ra m t phương th c nh danh và ánh giá quen thu c và b n v ng v m t xã h i. Nh ng i u ki n bên ngoài thúc y s r p khuôn hoá ngôn ng báo chí là tính ch t t c th i c a ho t ng báo chí, s l p l i thư ng xuyên và tính nh kỳ c a các tài, tình hu ng, v.v. c trưng c a s r p khuôn hoá ngôn ng báo chí trư c h t n m trong tính ánh giá xã h i c a nó. Chính nguyên t c ánh giá (v n ư c xem là cơ b n trong phong cách báo chí - chính lu n) ã qui nh không ch phương hư ng mà còn c tính ch t s r p khuôn hoá l i nói trong ngôn ng báo chí. Kh o c u cho th y, tuy t i a s các khuôn m u (t , ng , ki u nói...) u mang s c thái ánh giá: ho c là tích c c, ho c là tiêu c c. Ví d , m t bên là: v i lòng nhi t tình cháy b ng,
- tích c c thi ua, khơi d y phong trào, ánh d u nh ng cái m c m i, gánh vác nh ng trách nhi m cao c , v, v; còn m t bên là: v i s ph n n sâu s c, ph i tr giá t, th t b i ê ch , c c l c lên án, v.v. Còn các khuôn m u không mang s c thái ánh giá ch chi m m t dung lư ng r t nh ; ó là các t , ng thu c v ki u thông tin chính th c hay các tin v n như: theo thông báo, trong không khí, theo ngu n tin, d n l i, v.v. Ngôn ng văn h c cũng không h xa l i v i tính khuôn m u. Nhưng tính ch t và phương hư ng c a s r p khuôn ó b chi ph i trư c h t b i m t hoàn c nh là: Ngôn ng c a văn h c ngh thu t kỳ v ng vào s ti p nh n c a m i cá nhân và xu t phát t s s n xu t ngôn t cũng mang tính cá nhân. C báo chí, c văn h c u hư ng v c gi i chúng, nhưng báo chí thì hư ng v qu n chúng (ho c các nhóm xã h i, các giai c p bi t l p nào ó) nói chung. Còn văn h c l i hư ng t i t ng c gi c th , và qua anh ta, t i t t c m i ngư i. Tính cá th hoá ngôn ng (c v phương di n ngư i phát, c v phương di n ngư i nh n), r i s c th hoá theo ki u hình tư ng ngh thu t ã t o nên ph m ch t c thù riêng c a văn chương ngh thu t. Nhưng tính cá th hoá ngôn ng l i hoàn toàn không lo i tr s r p khuôn hoá, ch có i u s r p khuôn ây ph i ti p nh n m t hình thái ph c t p hơn. D dàng nh n th y, trong ngôn ng văn h c ngh thu t cái b r p khuôn hoá không ph i là hình th c ngôn t , mà là th pháp, phương th c, phong cách di n t. Tính cá th hoá (t c là không r p khuôn) t ư c là nh s ph c h i, thay i các khuôn m u, b ng s c i bi n chúng m t cách m nh d n và sáng t o. M c dù khuôn m u trong ngôn ng văn h c không rõ nét như trong ngôn ng báo chí, nhưng nó v n là ph n c t lõi c a toàn b phông ngôn t . M i nhà văn tài năng, khi xây d ng m t phong cách riêng c a mình (g m t ng th các th pháp, các phương th c s d ng ngôn t ) v th c ch t, ã t o nên m t h th ng các khuôn m u cá nhân (dành cho riêng
- mình), mà sau ó, chúng có th tr thành khuôn m u cho ngư i khác n u n m dư i ngòi bút c a nh ng ngư i mô ph ng, b t chư c thi u sáng t o. Trong văn h c Vi t Nam có không ít nh ng khuôn m u v s d ng ngôn t c a cá nhân áng ư c lưu danh h u th . ó là khuôn m u H Xuân Hương, th hi n trong vi c khai thác nh ng t tư ng thanh, tư ng hình “l t léo” và n tư ng, nh ng cách nói lái, chơi ch tài tình. ó là khuôn m u Tú Xương, n m s v n d ng nh ng nghĩa g c, nghĩa en, nghĩa chính xác nh t c a ngôn ng sinh ho t hàng ngày. ó là khuôn m u T H u, g n li n v i vi c dùng nh ng hình nh tư ng trưng v a hi n thưc l i v a lãng m n. ó là khuôn m u Ch Lan Viên, hình thành t s hay dùng kh năng di n t c a nhi u t ng nghĩa sâu xa c a ngôn t . Và còn nhi u n a, nh ng khuôn m u c a Nam Cao, Tô Hoài, Nguy n Tuân... Như v y s r p khuôn trong ngôn ng báo chí có khuynh hư ng ánh giá và giao ti p toàn xã h i, còn s r p khuôn trong ngôn ng văn h c ngh thu t ch mang tính giao ti p cá nhân. M t t báo, trong không ít các th lo i bài c a mình, công khai nh hư ng vào các khuôn m u có tính ch t tuyên truy n, c ng, ánh giá, ư c kỳ v ng là s còn l p l i nhi u l n (tái s d ng) và có s c tác ng l n t i c m xúc. Khuôn m u c a ngôn ng văn h c trong trư ng h p lý tư ng ch dành cho m t l n s d ng và th i gian t n t i c a nó so v i khuôn m u báo chí ng n hơn nhi u, ch u s “hao mòn vô hình” nhanh hơn. Có l ây chính là lý do khi n cho khuôn m u báo chí d b nh n bi t hơn và có vai trò n i b t hơn trong vi c xây d ng tác ph m. Như v y là chúng ta ã i m qua m t s nét khác bi t cơ b n gi a ngôn ng báo chí và ngôn ng văn h c ba phương di n: s ánh giá, vai trò “cái tôi” tác gi và tính khuôn m u. Vi c ch ra nh ng nét khác bi t như
- v y xu t phát t m c ích góp ph n kh ng nh v th c l p c a báo chí và văn h c v i tư cách là nh ng lo i hình sáng t o có ý nghĩa h t s c quan tr ng i v i cu c s ng con ngư i; ng th i giúp cho các ch th sáng t o, khi vi t tác ph m, nh n th c ư c rõ ràng và chu n xác hơn cái phong cách ngôn ng mà mình ang th hi n, r it ó, s d ng ngôn t m t cách ch ng và có hi u qu . Tuy nhiên, do ây là v n còn m i m cho nên nh ng i u chúng tôi trình bày trên, v n m i ch là k t qu c a nh ng kh o sát bư c u, ch c ch n còn nhi u khía c nh c n ư c ch nh lý, b sung.
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học