Xem mẫu
- VĂN HÓA CẬN - HIỆN ĐẠI NGOẠI GIAO VĂN HÓA NHẬT BẢN VỚI VIỆT NAM THÔNG QUA XUẤT BẢN PHẨM PHẠM MINH QUÂN Tóm tắt Trong xu thế toàn cầu hóa hiện nay, mục đích của ngoại giao văn hóa Nhật Bản là nhằm tăng cường sự hiểu biết với các quốc gia láng giềng, giới thiệu, quảng bá các giá trị văn hóa truyền thống của mình tới toàn thế giới, tạo sức mạnh mềm để đạt được các mục tiêu kinh tế và chính trị. Xuất bản phẩm được Nhật Bản coi là một công cụ của ngoại giao văn hóa, bên cạnh các công cụ khác như truyền thông đại chúng, nghệ thuật, giáo dục. Cùng với việc chuyển giao các xuất bản phẩm (như: sách giới thiệu về đất nước, con người, văn hóa; tác phẩm văn học; đặc biệt là truyện tranh), Nhật Bản còn tổ chức các hoạt động bổ trợ: triển lãm sách, các lễ hội văn hóa. Mặt khác, ngoại giao văn hóa còn là hoạt động của các tổ chức phi chính phủ: các nhà xuất bản Nhật Bản hợp tác với các nhà xuất bản Việt Nam và Trung tâm Giao lưu Văn hóa Nhật Bản tại Việt Nam. Từ khóa: Ngoại giao văn hóa, xuất bản phẩm, Nhật Bản Abstract In the current trend of globalization, the purpose of Japanese cultural diplomacy is to enhance understanding with neighboring countries, introduce and promote their traditional cultural values to the world, create soft power to achieve economic and political goals. The publication is considered as a tool of cultural diplomacy, along with others such as media, arts, and education. In addition to the distribution of publications (such as introductory books on the country, people, culture, literary works, especially comics), Japan also organizes the following activities: books exhibition, cultural festivals. On the other hand, cultural diplomacy is also the activity of non-governmental organizations: Japanese publishers cooperate with Vietnamese publishers and the Japan Foundation Center for Cultural Exchange in Vietnam. Keywords: Cultural diplomacy, publication, Japan 1. Đặt vấn đề cường sự hiểu biết lẫn nhau với các quốc gia K láng giềng; giới thiệu, quảng bá các giá trị ể từ sau chiến tranh thế giới thứ hai, văn hóa truyền thống của mình tới toàn thế Nhật Bản đã lựa chọn ngoại giao văn giới; phát huy vai trò sức mạnh mềm, nhằm hóa để thay đổi và cải thiện hình đạt được các mục tiêu kinh tế và chính trị. ảnh quốc gia của mình – từ một nước theo Mối quan hệ Việt Nam - Nhật Bản đã trải qua chủ nghĩa quân phiệt tham gia chiến tranh một chặng đường lịch sử khá dài. Nhật Bản đã trở thành một quốc gia dân chủ yêu hòa bình, coi sự hợp tác với Việt Nam như là một nhiệm phát triển mạnh về kinh tế, khoa học kỹ thuật. vụ chiến lược. Năm 2006 được đánh dấu bởi Trong xu thế toàn cầu hóa hiện nay, mục đích sự kiện nguyên thủ hai quốc gia ra tuyên bố của ngoại giao văn hóa Nhật Bản là nhằm tăng chung hướng tới đối tác chiến lược vì hòa bình Số 23 - Tháng 3 - 2018 VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 51
- VĂN HÓA NGHIÊN CỨU và phồn vinh của châu Á .1 Juliet, Hồ thiên nga, Giselle… đã được tổ chức tại Mỹ, bắt đầu từ năm 1959, như một cách để Xuất phát từ thực tiễn nêu trên, mục đích cải thiện quan điểm của người dân Mỹ về Liên chính của bài viết này là khẳng định xuất bản phẩm như một công cụ của ngoại giao văn Xô. Ba nhà nghiên cứu Jean-François Fayet, hóa Nhật Bản, bên cạnh các công cụ khác như Rósa Magnúsdóttir và James R. Vaughan đánh truyền thông đại chúng, các loại hình nghệ giá: trường phái này sử dụng văn hóa như một thuật, trao đổi về văn hóa và giáo dục. Ngoại “công cụ của chính sách nhà nước” với sự tham giao văn hóa Nhật Bản được thể hiện qua nội gia hạn chế của các chủ thể tư nhân ngoài nhà dung các xuất bản phẩm nhằm giới thiệu giá nước. trị văn hóa Nhật Bản; qua tác phẩm văn học Một phái sinh khác của trường phái này và truyện tranh; đồng thời qua các hoạt động diễn ra ở Trung Quốc: ngoại giao văn hóa được bổ trợ như tổ chức triển lãm sách và các lễ hội. thể hiện theo quan điểm hạn chế, chỉ trong Mặt khác, Nhật Bản còn coi trọng ngoại giao khuôn khổ “ngoại giao nhà nước”. Quan điểm văn hóa gắn liền với ngoại giao nhân dân với này cho rằng chủ thể của ngoại giao văn hóa sự tham gia của các chủ thể ngoài nhà nước. phải là nhà nước, các chính sách và hoạt động 2. Ngoại giao văn hóa Nhật Bản xét trên đối ngoại đều do nhà nước thực hiện. Điều quan điểm ngoại giao nhân dân đó đồng nghĩa với việc không có sự tham gia của các chủ thể ngoài nhà nước trong ngoại Ngoại giao văn hóa (cultural diplomacy) là giao văn hóa. Một học giả Trung Quốc đã viết: một thuật ngữ chỉ một loại sức mạnh mềm, “Ngoại giao văn hóa là tổng hòa của quan hệ bao gồm “trao đổi những tư tưởng, thông tin, văn hóa đối ngoại mà chính phủ một nước nghệ thuật và các khía cạnh khác của văn hóa theo đuổi, nói cách khác, là quan hệ văn hóa giữa các quốc gia và người dân của họ để tăng chính thức của quốc gia có chủ quyền; quốc cường sự hiểu biết lẫn nhau.” (4, tr.1) gia có chủ quyền là chủ thể, thực thi chủ quyền Ngoại giao văn hóa trên thế giới hiện nay đối ngoại.” (2, tr.76) được các học giả khái quát thành ba trường Trường phái thứ hai nhấn mạnh ngoại giao phái chính. văn hóa là một công cụ độc lập tương đối với Trường phái thứ nhất đặt ngoại giao văn chính trị. Ở trường phái này, ngoại giao văn hóa trong mối quan hệ với tuyên truyền hóa là một phương tiện xác lập mối quan (propaganda). Minh chứng điển hình nhất hệ giữa các quốc gia mà ngoại giao chính trị cho trường phái này là xu hướng ngoại giao không thể xâm nhập được vì những lý do tôn văn hóa của Liên Xô từ thập niên 20 của thế kỷ giáo hay sắc tộc. Trong trường hợp này, ngoại XX. Ở đây, ngoại giao văn hóa được đặt trong giao văn hóa đóng vai trò là một “chất xúc tác”, hoạt động tuyên truyền văn hóa: tổ chức các làm mềm mối quan hệ, đặt nền móng cho việc chuyến lưu diễn của các nghệ sĩ, học giả Liên thực hiện ngoại giao chính trị và ngoại giao Xô, các buổi trưng bày nghệ thuật ở nước kinh tế. Các tác giả Jennifer Dueck, James R. ngoài, đón chào các nhà báo nước ngoài và Vaughan đã lựa chọn nghiên cứu trường hợp đại diện của các tổ chức nhân quyền quốc tế Pháp và Mỹ sử dụng ngoại giao văn hóa để đến Liên Xô. Đối với các nhà lãnh đạo Liên Xô, thâm nhập các quốc gia ở khu vực Trung Đông văn hóa nghệ thuật đóng vai trò quyết định trong thế kỷ XX. Tại các quốc gia vốn là điểm trong chính sách đối ngoại và là một công cụ nóng giao tranh và xung đột này, giáo dục, quan trọng để truyền bá tư tưởng cũng như xuất bản phẩm và điện ảnh là những phương những giá trị văn hóa của đất nước. Trong thời tiện đã được dùng để tạo ảnh hưởng và nâng gian xảy ra chiến tranh lạnh, các vở diễn ballet cao vị thế ngoại giao của các thế lực ngoại lai. kinh điển của nhà hát Bolshoi như Romeo và Trường phái thứ ba: ngoại giao văn hóa 52 Số 23 - Tháng 3 - 2018
- VĂN HÓA CẬN - HIỆN ĐẠI vượt ra ngoài ranh giới của ngoại giao nhà tr.5) và hỗ trợ Việt Nam theo ba trụ cột kinh tế: nước. Nhóm các tác giả Maki Aoki-Okabe, Thương mại - Đầu tư - ODA. Từ 1995 đến nay, Toichi Makita và Yoko Kawamura đã phân chia Nhật Bản là nhà tài trợ ODA lớn nhất cho Việt hoạt động ngoại giao văn hóa thành hai loại: Nam. Tuy vậy, bên cạnh kinh tế, Nhật Bản cũng hoạt động thúc đẩy, xúc tiến quảng bá “văn chú trọng thúc đẩy ngoại giao văn hóa: thực hóa quốc gia” (hay bản sắc văn hóa) ra nước hiện giao lưu văn hóa giữa các nước ASEAN và ngoài và hoạt động trao đổi văn hóa quốc tế. Nhật Bản. Thủ tướng Nhật Takeo Fukuda đã nói Nói cách khác, ngoại giao văn hóa theo quan đến “sự cần thiết của việc hiểu biết lẫn nhau điểm này chính là “ngoại giao nhân dân” – với bằng trái tim”. Về bản chất, đây chính là vấn đề sự tham gia của các chủ thể dân sự ngoài nhà của văn hóa. Ngoại giao văn hóa, đối với Nhật nước, không chịu sự chi phối của nhà nước. Bản, dù nói theo một cách nào đó, vẫn là chủ Hoạt động của các tổ chức phi chính phủ nghĩa toàn cầu mới, thể hiện sự thay đổi của (NGO – non-governmental organization) là Nhật Bản, cải thiện hình ảnh của Nhật Bản sau một ví dụ tiêu biểu. Đại diện điển hình nhất chiến tranh thế giới thứ hai, hòa nhập với thế cho trường phái ngoại giao văn hóa này chính giới, “tạo ra một Nhật Bản cống hiến cho thế là Nhật Bản. Tuy vậy, các tổ chức phi chính giới”. Mặt khác, ngoại giao văn hóa Nhật Bản phủ, khi tham gia hoạt động ngoại giao văn còn nhằm thúc đẩy quảng bá các thiết chế, hệ hóa, đều được thúc đẩy và tài trợ chủ yếu từ giá trị, bản sắc của “văn hóa Nhật Bản” tới các chính phủ Nhật Bản. quốc gia khác, điển hình là cộng đồng châu Á - Thái Bình Dương hay ASEAN nói chung và Việt Khi chiến tranh lạnh kết thúc vào năm Nam nói riêng. 1989 – 1990, Liên Xô tan rã, chấm dứt trật tự lưỡng cực Yalta, quan hệ quốc tế có nhiều 3. Các hoạt động ngoại giao văn hóa Nhật biến đổi nhanh chóng và sâu sắc, đồng thời là Bản ở Việt Nam sự xuất hiện và bùng nổ của xu thế toàn cầu Cho tới nay, mối quan hệ ngoại giao Việt hóa. Chính xu thế toàn cầu hóa đã có một ảnh Nam - Nhật Bản đã trải qua chặng đường hơn hưởng đáng kể đến định hướng ngoại giao 40 năm, kể từ khi hai nhà nước chính thức thiết văn hóa (ngoại giao công chúng) của Nhật lập quan hệ ngoại giao vào ngày 21 tháng 9 Bản. Ở khu vực Đông Nam Á, xuất hiện một năm 1973. Nhưng nếu nhìn từ góc độ lịch sử, cuộc cạnh tranh ảnh hưởng giữa Trung Quốc mối quan hệ Việt Nam - Nhật Bản ước tính đã và Nhật Bản. Trung Quốc với tham vọng thúc có thời gian kéo dài tới hơn 1200 năm, bắt đẩy hình thành trật tự thế giới đa cực, muốn đầu từ khi Abe no Nakamaro (A Bội Trọng Ma biến Đông Nam Á trở thành “sân sau,” làm bàn Lữ, 698 – 770, tên tiếng Trung là “Triều Hành”) đạp để vươn ra toàn cầu. Còn Nhật Bản đã - người Nhật đầu tiên đến Giao Châu - được nhận thức được vị trí địa chính trị quan trọng bổ nhiệm chức Tiết độ sứ An Nam vào khoảng của các quốc gia trong khu vực Đông Nam Á, niên hiệu Thượng Nguyên (760 - 761) đời muốn xây dựng một Đông Nam Á hòa bình Đường Túc Tông, đánh dấu khởi đầu sự tiếp ổn định, dưới sự ảnh hưởng của Nhật để kiềm xúc giao lưu giữa hai nền văn hóa. Sự phát chế Trung Quốc. Vận dụng học thuyết Fukuda, triển của quan hệ mậu dịch bang giao trong Nhật Bản củng cố, mở rộng quan hệ của mình quá khứ và quan hệ ngoại giao ngày nay giữa sang các nước Đông Nam Á thông qua hỗ trợ, Việt Nam và Nhật Bản được xây dựng dựa trên giúp đỡ tái thiết kinh tế, vận hành các chính nền tảng là những nét tương đồng về địa lý tự sách ngoại giao trên các phương diện chính trị, nhiên, các điều kiện lịch sử, con người và văn kinh tế và văn hóa. Việt Nam và Nhật Bản cùng hóa. Về vị trí địa lý, Nhật Bản và Việt Nam nằm là thành viên của nhóm ASEAN + 3. Nhật Bản trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Đối chia sẻ với Việt Nam nhận thức “Cần tăng cường với quan điểm thông thường của người Việt, tăng trưởng kinh tế để xóa đói giảm nghèo” (1, thì Nhật Bản “gần mà ngỡ xa,” khi Nhật Bản là Số 23 - Tháng 3 - 2018 VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 53
- VĂN HÓA NGHIÊN CỨU một quốc đảo nằm trong tiểu khu vực Đông của văn hóa để chi phối quan hệ quốc tế. Ngày Bắc Á, cách Việt Nam (nằm trong tiểu khu vực nay, để phát huy sức mạnh mềm, các quốc Đông Nam Á) 3,685 km về phía Bắc. Tuy vậy, cả gia Đông Á như Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn hai quốc gia đều có vị trí chiến lược của mình, Quốc tập trung xây dựng hình ảnh đất nước, là nơi giao kết giữa các vùng biển và đóng vai con người và văn hóa của mình (các cuộc chấn trò địa chiến lược (geostrategy) quan trọng hưng văn hóa - nghệ thuật) và dùng các yếu tố trong việc khai thác tiềm năng biển cũng như này để thâm nhập vào các quốc gia khác. Điển giao thương đường biển. Chính điều kiện địa hình như làn sóng điện ảnh, âm nhạc, thời lý này góp phần tạo nên tính chủ động của trang và ẩm thực Hàn Quốc đã tạo nên những Nhật Bản trong việc tìm kiếm các mối giao lưu cơn sốt ở nhiều nước trên thế giới. Làn sóng quốc tế, dẫn tới việc từ thời trung đại, người này mang tính nhất thời, tồn tại trong một Nhật đã bắt đầu giao thương buôn bán với Việt khoảng thời gian nhất định, thâm nhập ở mức Nam. Bắt đầu từ thế kỷ XV cho tới thời Châu độ trên bề mặt, trong tiếng Anh được thể hiện ấn thuyền (thời kỳ thuyền buôn được chính bằng một thuật ngữ là “trend” (trào lưu, xu quyền Mạc Phủ Tokugawa cấp giấy phép cho hướng). Xuất bản phẩm cũng là một hình thức ra nước ngoài thực hiện buôn bán, đầu thế quảng bá các giá trị văn hóa vượt qua biên giới kỷ XVII), rất nhiều thuyền buôn Nhật Bản đã như vậy. Trước đây, đơn thuần, chúng ta nhìn cập bến tại Hội An để trao đổi hàng hóa (mặt nhận xuất bản phẩm, cụ thể hơn là sách, chỉ là hàng chủ yếu là tơ lụa), lấy nước ngọt và tránh một kênh thông tin và hình thức lưu trữ thông bão. Thông qua con đường buôn bán trao đổi, thường. Nhưng ngày nay, xuất bản phẩm đã người Việt cũng được tiếp xúc với những sản được nhận thức lại: là một sản phẩm xã hội, là vật cũng như những giá trị văn hóa Nhật Bản công cụ tích lũy, truyền bá tri thức từ thế hệ và ngược lại, tạo sự hiểu biết giữa hai dân tộc. này sang thế hệ khác; quan trọng hơn, xuất Bên cạnh đó, dưới góc độ văn hóa, Nhật Bản và bản phẩm mang một hệ thống giá trị giàu có Việt Nam cùng nằm trên ngoại vi (periphery) và bất biến về văn hóa tinh thần, lịch sử và tri của văn minh Trung Quốc, cùng tiếp thu lĩnh thức nhân loại. Đó chính là một yếu tố để minh hội nhiều yếu tố văn hóa Trung Hoa như “chữ chứng rằng: xuất bản phẩm đã trở thành công Hán, Nho giáo và Phật giáo” (3, tr.9). Điều này cụ ngoại giao văn hóa hiệu quả, có thể thâm dẫn đến ý thức “đồng văn đồng chủng” (cùng nhập vào chiều sâu của một cộng đồng. Thông chung một nền văn hóa chữ Hán và cùng qua xuất bản phẩm, hình ảnh đất nước con chung một chủng tộc da vàng) chi phối quan người cũng như các giá trị văn hóa in sâu ở các niệm của người Việt khi tiếp xúc với Nhật Bản, nước sở tại, tạo nên một mối thiện cảm, từ đó, góp phần làm cho những yếu tố văn hóa Nhật dần dần mở đường “xâm nhập” cho hàng hóa Bản dễ dàng thâm nhập vào đời sống văn hóa và đầu tư vào các nước này. người Việt. Nhật Bản chính là một trong những quốc Xuất bản phẩm, đặc biệt là sách, là một gia chú trọng và chủ động thực hiện ngoại trong những công cụ quan trọng thúc đẩy giao văn hóa đối với Việt Nam thông qua xuất quan hệ ngoại giao văn hóa giữa quốc gia này bản phẩm nhiều nhất, bởi lẽ bên cạnh chủ với quốc gia khác. Điều này bắt nguồn từ việc trương ngoại giao văn hóa thì Nhật Bản cũng nhận thức lại vai trò và tầm quan trọng của là nước có ngành công nghiệp xuất bản tồn xuất bản phẩm. Với bối cảnh thế giới toàn cầu tại lâu đời và phát triển bậc nhất trên thế giới. hóa hiện nay, ngoại giao văn hóa chính là sức Những điều kiện về bối cảnh lịch sử, chính trị, mạnh mềm (soft power), được giáo sư Joseph kinh tế, văn hóa - xã hội đã đặt tiền đề cho S. Nye Jr. của đại học Harvard (Mỹ) đưa ra và quan hệ ngoại giao văn hóa Nhật Bản đối với định nghĩa từ những năm cuối thập niên 80, Việt Nam (thông qua xuất bản phẩm) được trong đó nhấn mạnh việc sử dụng sức hấp dẫn hoàn thiện và nở rộ. Một minh chứng là từ năm 54 Số 23 - Tháng 3 - 2018
- VĂN HÓA CẬN - HIỆN ĐẠI 2006 đến nay, quan hệ Việt Nam - Nhật Bản và phát triển văn hóa xuất bản ở Nhật Bản và ở được nâng tầm “hướng tới đối tác chiến lược vì các quốc gia khác trên thế giới. PACE đã đóng hòa bình và phồn vinh của Châu Á” (tuyên bố vai trò làm sâu sắc và thúc đẩy tình bạn chung chung Nhật Bản - Việt Nam ngày 23/10/2006 giữa Nhật Bản với nhiều quốc gia. Tổ chức này của Thủ tướng Nhật Shinzo Abe và Thủ tướng chú trọng vai trò làm trung gian cho việc xúc Việt Nam Nguyễn Tấn Dũng). Trong tuyên bố tiến mua bán bản quyền, dịch thuật giữa các chung này, nội dung thứ 5 (tăng cường hiểu nhà xuất bản Nhật Bản và các nhà xuất bản biết lẫn nhau giữa người dân hai nước) đã tạo nước ngoài. một động lực thúc đẩy xuất bản phẩm từ Nhật Ngày 1/11/1992 tại Ikebukuro Sunshine Bản vào Việt Nam để đáp ứng nhu cầu tìm City (Tokyo), trong khuôn khổ Hội chợ sách hiểu, học tập, nghiên cứu về nước Nhật và văn quốc tế Tokyo, ý tưởng thành lập Hiệp hội hóa Nhật của người Việt Nam. Xuất bản phẩm xuất bản châu Á - Thái Bình Dương (Asian Nhật Bản tại Việt Nam hiện đang tác động rất Pacific Publishers Association – APPA) đã được lớn vào đời sống văn hóa của người dân, đặc đề xuất. Thành viên ban đầu của APPA bao biệt là giới trẻ. Số lượng người học tiếng Nhật gồm Nhật Bản, Việt Nam, Bangladesh, Trung ở Việt Nam ngày một tăng lên, kéo theo việc Quốc, Hàn Quốc, Ấn Độ, Indonesia, Philippin, phổ cập những giáo trình tiếng Nhật. Việc các Singapore, Sri Lanka, Thái Lan và Thổ Nhĩ Kỳ. nhà xuất bản Việt Nam triển khai ký kết hợp Tổ chức này được thành lập nhằm đáp ứng các tác xuất bản, giao dịch bản quyền với các nhà mục đích hợp tác, tiến tới đảm bảo quyền lợi xuất bản Nhật Bản cũng góp phần giới thiệu của các nhà xuất bản (được tự do xuất bản với nhiều tác phẩm, tác giả kinh điển của Nhật Bản sự tôn trọng luật pháp ở mỗi quốc gia), đồng tới bạn đọc Việt Nam. Hoặc ở một khía cạnh thời thúc đẩy việc bảo vệ bản quyền tác giả. khác, tại các lễ hội văn hóa Việt - Nhật được tổ Ngày 26/1/1994, phiên họp đầu tiên của APPA chức tại Việt Nam, rất nhiều bạn trẻ đã tham đã được tổ chức tại Tokyo. Chủ tịch đầu tiên gia cosplay (hóa trang thành một nhân vật của APPA là ông Toshiyuki Hattori, lúc bấy giờ trong truyện tranh manga hoặc phim hoạt kiêm giữ chức chủ tịch của JPBA. Tổ chức APPA hình anime của Nhật). đánh dấu sự hợp tác đầu tiên giữa hai nền xuất Trong lĩnh vực xuất bản, Nhật Bản là một bản Nhật Bản và Việt Nam. Đại diện của ngành trong những quốc gia có nền xuất bản phát xuất bản Việt Nam tham gia APPA lúc đó là triển nhất. Theo số liệu 2015 của Hiệp hội các công ty xuất nhập khẩu sách báo Việt Nam. nhà xuất bản Nhật Bản (Japan Book Publishers Trước thời điểm 26/10/2004, nghĩa là trước Association - JBPA) thì có khoảng 3,700 doanh khi công ước Berne về bảo hộ các tác phẩm nghiệp xuất bản ở Nhật Bản, trong đó 80 phần văn học và nghệ thuật có hiệu lực thì tình trạng trăm đóng tại Tokyo, hàng năm trung bình tạo dịch lậu, in lậu các xuất bản phẩm rất phổ biến ra 1,7 nghìn tỷ Yên (tương đương khoảng 361 ở Việt Nam. Tuy vậy, khi công ước Berne có nghìn tỷ đồng Việt Nam). Truyện tranh (manga) hiệu lực, các nhà xuất bản Việt Nam cũng như chiếm 80% xuất bản phẩm của Nhật Bản. Ba các đơn vị liên kết xuất bản đã có ý thức chủ nhà xuất bản lớn nhất Nhật Bản là Kodansha, động liên hệ với các nhà xuất bản nước ngoài Shogakukan và Shueisha. Năm 1953, Hiệp hội để thực hiện thương lượng và mua bản quyền Các nhà xuất bản trao đổi văn hóa (Publishers xuất bản phẩm. Hiện nay ở Việt Nam, Nhà xuất Association for Cultural Exchange - PACE) được bản Kim Đồng và Nhà xuất bản Trẻ là hai trong thành lập với tư cách là một tổ chức phi chính số những nhà xuất bản thực hiện trao đổi phủ. Các thành viên của hiệp hội là đại diện bản quyền có số lượng lớn nhất và hiệu quả của các nhà xuất bản ở Nhật Bản. Mục đích nhất với các nhà xuất bản Nhật Bản, đặc biệt chính của PACE là thông qua việc trao đổi các là truyện tranh. Những bộ truyện tranh thuộc xuất bản phẩm, đóng góp vào sự hình thành hàng ăn khách ở Nhật Bản như One Piece, Số 23 - Tháng 3 - 2018 VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 55
- VĂN HÓA NGHIÊN CỨU Naruto, Doraemon, Dragon Ball (Bảy viên ngọc tiếng Nhật cũng như sử dụng các tài liệu học rồng), Thám tử Conan… đều đã được chuyển tiếng Nhật ngày một gia tăng hiện nay. Trung ngữ sang tiếng Việt và phát hành ở Việt Nam. tâm cũng cung cấp một phòng thông tin - góc thư viện, trang bị những ấn phẩm sách, tạp chí, Bên cạnh truyện tranh, các tác phẩm tài liệu giới thiệu về Nhật Bản phục vụ nhu cầu nghiên cứu chuyên khảo và văn học nghệ tìm hiểu thông tin của bạn đọc. thuật Nhật Bản cũng được dịch và được độc giả Việt Nam đón nhận rộng rãi. Các tác phẩm Ngoài ra, trung tâm Giao lưu Văn hóa Nhật này phản ánh những nét đặc trưng của đời Bản là một trong những đơn vị đi đầu tổ chức sống xã hội Nhật Bản, quảng bá các giá trị văn các sự kiện hoạt động văn hóa, góp phần giới hóa truyền thống cũng như giới thiệu về đất thiệu và quảng bá văn hóa Nhật Bản, điển nước, con người Nhật Bản, giúp nâng cao nhận hình là thường xuyên tổ chức họp báo để ra thức và hiểu biết của người Việt Nam về Nhật mắt các tác phẩm Nhật Bản, tổ chức triển lãm, Bản. Chuyên khảo nổi tiếng về tính cách con chiếu phim, hòa nhạc... Các sự kiện nổi bật người Nhật Bản - The Chrysanthemum and the gần đây (Lễ hội Hoa anh đào 2016 tại Hoàng Sword (Hoa cúc và thanh kiếm, 1949) của nhà thành Thăng Long, Lễ hội Văn hóa Nhật Bản nhân học văn hóa Mỹ Ruth Benedict (1887 – Oshougatsu 2016 tại Hà Nội) đã thu hút đông 1948) - đã được dịch ra tiếng Việt, trong đó, đảo bạn trẻ tham gia các hoạt động như biểu tác giả khái quát vô cùng chính xác những nét diễn cosplay (nhân vật truyện tranh), chơi các tính cách của con người Nhật Bản như tính kỷ trò chơi truyền thống của Nhật Bản. Các hội luật, lịch sự, cần cù và cứng nhắc. Về các tác chợ, triển lãm như Ngày sách Việt Nam thường giả, tác phẩm văn học Nhật Bản nổi tiếng, có niên, Hội chợ Sách quốc tế được tổ chức hai năm thể kể đến Haruki Murakami (Rừng Nauy, Kafka một lần ở Hà Nội, Hội chợ Sách Việt Nam – Nhật bên bờ biển), Yukio Mishima (Chết giữa mùa Bản được tổ chức tại thành phố Hồ Chí Minh hè), Ryu Murakami (Gần như là trong xanh)… năm 2015 đã tạo một môi trường lý tưởng cho Những tác phẩm này đã được các công ty phát các nhà xuất bản Việt Nam và Nhật Bản trưng hành ở Việt Nam liên kết với các nhà xuất bản bày, giới thiệu xuất bản phẩm, đồng thời tạo ra như Văn học, Hội Nhà văn, Thế giới để mua bản các cơ hội xúc tiến trao đổi bản quyền, giao kết quyền và phát hành. hợp đồng mua bán xuất bản phẩm. Trung tâm Giao lưu Văn hóa Nhật Bản của 4. Ý nghĩa của ngoại giao văn hóa Nhật Bản Quỹ Nhật Bản (Japan Foundation) chính thức với Việt Nam được thành lập tại Hà Nội vào tháng 3/2008. Sự kiện này đặt một dấu mốc rất quan trọng trong Trên bình diện khu vực, biển Đông có một việc tăng cường hoạt động ngoại giao văn hóa vị trí chiến lược không chỉ về mặt địa lý, tài của Nhật Bản với Việt Nam. Quỹ Nhật Bản có nguyên thiên nhiên hay giao thông hàng hải. nhiệm vụ chính là hỗ trợ giáo dục tiếng Nhật Biển Đông còn đóng vai trò then chốt đối với ở Việt Nam, Trung tâm là đơn vị thực hiện, đã quốc phòng an ninh của các quốc gia trong cung cấp tài liệu bao gồm các xuất bản phẩm khu vực, đặc biệt là đối với Việt Nam. Đây là dạy tiếng Nhật cho học sinh. Theo khảo sát một điểm nóng, thường diễn ra tình trạng năm 2006 của Quỹ Nhật Bản, số lượng người tranh chấp chủ quyền của nhiều quốc gia như học tiếng Nhật ở Việt Nam đạt gần 30.000, Trung Quốc, Việt Nam, Philippin, Malaysia. Chủ trong đó có 18.000 là học viên của các trung nghĩa bành trướng Trung Quốc, bắt nguồn từ tâm ngôn ngữ tư nhân, 10.000 là sinh viên đại chủ nghĩa Đại Hán, vẫn ảnh hưởng sâu rộng học và 2.000 là học sinh THCS và THPT.2 Đến trong các chính sách đối ngoại của nước này, tháng 3/2013, con số này tăng lên 46.762 gây ra ảnh hưởng không chỉ về chính trị - kinh người với 180 cơ sở giáo dục và trung tâm dạy tế mà còn ở khía cạnh văn hóa - tư tưởng. tiếng Nhật. Điều này phản ánh nhu cầu học Trung Quốc muốn thể hiện sức mạnh quân sự 56 Số 23 - Tháng 3 - 2018
- VĂN HÓA CẬN - HIỆN ĐẠI để tác động đến các nước láng giềng với mục thông qua xuất bản phẩm là một khía cạnh đích mở rộng lãnh thổ. Như đã nói ở phần trên, cần quan tâm trong bối cảnh biến đổi toàn Nhật Bản do nhìn nhận được tầm quan trọng cầu hiện nay. Đây là một luận cứ quan trọng của biển Đông, đã thiết lập mối quan hệ với cho các nhà quản lý trong việc hoạch định, xây các nước trong khu vực Đông Nam Á. Điều dựng chiến lược thúc đẩy quan hệ Việt – Nhật này tất yếu dẫn đến sự cạnh tranh ảnh hưởng nói chung, quan hệ giao lưu văn hóa giữa hai với Trung Quốc ở khu vực này. Nếu phân tích dân tộc nói riêng. tam giác quan hệ Việt - Trung - Nhật thì giữa P.M.Q Việt Nam và Nhật Bản không chia sẻ với nhau về đường biên giới nên không dẫn tới xảy ra (Nghiên cứu viên, Viện Nhân học Văn hóa) tranh chấp chủ quyền lãnh thổ, nhưng cả hai quốc gia đều có những xung đột chủ quyền Chú thích với Trung Quốc như ở quần đảo Senkaku (Nhật 1 Được xác lập trong tuyên bố chung với tiêu Bản) và Hoàng Sa, Trường Sa (Việt Nam). Về văn đề “Hướng tới đối tác chiến lược vì hòa bình và hóa - tư tưởng, Nhật Bản, Việt Nam đều nằm phồn vinh của châu Á” của Thủ tướng Shinzo trên ngoại vi của văn minh Trung Hoa, nhưng Abe và Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng vào ngày cả hai quốc gia đều có tư tưởng “thoát Trung” 23 tháng 10 năm 2006, http://www.mofa.go.jp/ mạnh mẽ. Những tương đồng về địa lý, lịch sử region/asia-paci/vietnam/joint0610.html. khiến cho giữa Việt Nam và Nhật Bản có một 2 Trung tâm Giao lưu Văn hóa Nhật Bản tại lực hấp dẫn tự nhiên về văn hóa. Hai dân tộc Việt Nam, http://jpf.org.vn/about-us/brief- có xu hướng xích lại gần nhau, có nhu cầu tìm introduction/ hiểu, nhận thức lẫn nhau nhằm tăng cường tình hữu nghị chung. Tài liệu tham khảo Như đã phân tích ở trên, sự thiện cảm của 1. Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (2013), người Việt Nam đối với Nhật Bản đã tạo động Quan hệ đối tác Việt Nam – Nhật Bản từ quá khứ lực cho văn hóa Nhật Bản được tiếp nhận ở đến tương lai, Japan International Cooperation Việt Nam. Dựa trên quan điểm đối ngoại của Agency (JICA). Nhật Bản, xuất bản phẩm trở thành một công cụ hữu hiệu để thực hiện ngoại giao văn hóa. 2. Bành Tân Lương (2008), Ngoại giao văn Xuất bản phẩm là phương tiện trao truyền, hóa và sức mạnh mềm Trung Quốc: một góc cung cấp tri thức cơ bản và phổ biến nhất, đáp nhìn toàn cầu hóa, Dương Danh Dy, Trần Hữu ứng hiệu quả nhất nhu cầu tìm hiểu về Nhật Nghĩa, Nguyễn Thị Mây… dịch (lưu hành nội bộ). Bản ở Việt Nam. 3. Vĩnh Sính (2001), Việt Nam và Nhật Bản: 5. Kết luận Giao lưu văn hóa, Nxb. Văn nghệ Tp.Hồ Chí Minh. Quan hệ Nhật Bản - Việt Nam ngày một tiến 4. Cummings Jr., Milton C. (2003), Cultural triển, trong tương lai gần, hai quốc gia tiếp tục Diplomacy and the United States Government: A nuôi dưỡng mối quan hệ thân thiện và xích Survey, Center for Arts and Culture. lại gần nhau hơn để giải quyết hiệu quả các vấn đề quốc tế. Việc nghiên cứu về ngoại giao Ngày nhận bài: 10 - 10 - 2017 văn hóa của Nhật Bản sẽ để lại những bài học Ngày phản biện, đánh giá: 16 - 3 - 2018 kinh nghiệm quý giá cho Việt Nam. Dựa vào Ngày chấp nhận đăng: 25 - 3 - 2018 những kinh nghiệm này, Việt Nam có thể xây dựng một chiến lược ngoại giao văn hóa nhằm quảng bá những giá trị, bản sắc văn hóa của mình trên trường quốc tế. Ngoại giao văn hóa Số 23 - Tháng 3 - 2018 VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 57
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học