Xem mẫu
- Giải thưởng Sinh viên Nghiên cứu khoa học Euréka lần XIX năm 2017 Kỷ yếu khoa học NGHIÊN CỨU VỀ CHIẾN THUẬT DỊCH TỪ NGỮ ÁP DỤNG TRONG HAI TRANG BÁO ĐIỆN TỬ THE SAIGON TIMES VÀ VIETNAM PLUS Hồ Phi Yến* Trường Đại học Công Nghệ TP.HCM *Tác giả liên lạc: phi.yen114@gmail.com TÓM TẮT Các chiến thuật dịch từ ngữ được áp dụng khi thực hiện dịch báo chí song ngữ là một trong những vần đề đáng lưu tâm nhất đối với các nhà báo song ngữ mới lẫn các chuyên gia dịch thuật báo chí khi việc phát triển và xây dựng ngành báo chí nói chung và báo song ngữ nói riêng chưa bao giờ mạnh mẽ như lúc này. Tuy nhiên do bị hạn chế ở nhiều mặt như thời gian, không gian hay nguồn tài liệu nên việc nghiên cứu cũng như các thống kê số liệu về các chiến thuật này nhằm tìm ra các chiến thuật cốt lõi đặc trưng báo chí vẫn chưa đi đến nơi đến chốn. Qua một số tài liệu tham khảo, người nghiên cứu cảm thấy bị thu hút bởi tính thiết thực và tính ứng dụng của đề tài này và quyết định đào sâu hơn nữa. Nghiên cứu này tập trung phân tích 100 bài báo từ hai tờ báo điện tử The Saigon Times và Vietnam Plus. Mục đích của nghiên cứu này nhằm tìm ra các chiến thuật dịch đại diện cho dịch thuật văn phong báo chí. Từ khóa: Chiến thuật dịch, chiến thuật dịch từ ngữ. A RESEARCH ON LEXICAL STRATEGIES APPLIED BY JOURNALISTS OF THE SAIGON TIMES AND VIETNAM PLUS BILINGUAL NEWSPAPERS. Ho Phi Yen* Ho Chi Minh city University of Technology * Corresponding author: phi.yen114@gmail.com ABSTRACT The lexical strategies applied in journalistic translations in translating bilingual newspapers are the most concerned problems of the new bilingual journalists as well as master in developing the national journal sector in general and bilingual journal in particular. Because of the limitations in many aspects, the finding and figuring to determine typical strategies of journalistic authors are limited and haven’t came to the end-up conclusion yet. Feeling attracted by this intriguing issue, researcher decided to investigate deeper. Therefore, the paper was conducted in order to figure out the main strategies in word- level translating. The study investigates in the 100 sample articles from the two bilingual newspapers (The Saigon Times and Vietnam Plus). The purposes of this study are to point out the typical lexical style in translating journalistic passages as a genuine direction to young generations of translation- interpretation students who want to be ideal bilingual journalists. Keywords: Translation strategies, lexical strategies. TỒNG QUAN Việt Nam lẫn nước ngoài. Đồng thời đây Việt Nam là một quốc gia sử dụng ngôn ngữ cũng là một rào cản lớn trong việc tiếp cận và đơn lập với ngôn từ và cách diễn đạt vô cùng cập nhật nguồn thông tin quốc tế của người đa dạng. Do đó, người Việt Nam có nhiều Việt, bởi lẽ không phải người Việt Nam nào cách khác nhau để nói hoặc diễn tả một nghĩa cũng có thể sử dụng ngoại ngữ thông thạo. từ. Sự đa dạng của ý nghĩa từ giờ đây được Các quá trình dịch thuật bao gồm nhiều chiến áp dụng trong mọi lĩnh vực truyền thông đại lược và phương pháp để chuyển đổi hoàn chúng và đặc biệt là báo chí. Không một toàn từ ngữ tiếng Việt sang một ngôn ngữ người nước ngoài nào có thể phủ nhận khó khác hoặc ngược lại. Tuy nhiên cho đến nay khăn trong việc hiểu được ý nghĩa từ ngữ vẫn chưa có dịch giả hay nhà báo song ngữ trong tiếng Việt. Do đó, việc dịch từ tiếng nào nghiên cứu tìm ra các chiến thuật dịch từ Việt sang một ngôn ngữ đa lập hay ngược lại ngữ điển hình cho văn phong báo chí trong luôn là một thách thức đối với các dịch giả quá trình dịch Anh- Việt hay Việt- Anh. 594
- Giải thưởng Sinh viên Nghiên cứu khoa học Euréka lần XIX năm 2017 Kỷ yếu khoa học Theo một báo cáo của thông tấn xã Việt nam chí và xem nó như kiến thức nền cho sinh vào tháng 4 năm 2016, số sinh viên tốt viên ngành biên-phiên dịch mới tốt nghiệp nghiệp chuyên ngành tiếng Anh ứng tuyển theo ngành báo chí cũng như góp một phần vào các vị trí liên quan đến ngành báo chí nói nhỏ vào sự nghiệp giáo dục của quốc gia nói chung và các báo song ngữ nói riêng tăng chung và ngành biên-phiên dịch tiếng Anh trung bình 5% mỗi năm. Tuy nhiên do không nói riêng. có bất kì nghiên cứu điển hình nào đóng góp MẪU VÀ PHƯƠNG PHÁP vào việc tìm ra những chiến thuật dịch được Mẫu áp dụng chủ yếu trong văn phong báo chí nên Mẫu: 100 bài báo mẫu của hai tờ The Saigon việc phát triển ngành này trở nên khó khăn Times và Vietnam Plus. 100 bài báo này khi không có sự thống nhất trong văn phong được chia thành bốn nhóm: chính trị, xã hội, hay từ ngữ. Trong khi các nước ASEAN văn hoá và kinh tế để đảm bảo tính thực tế và khác trung bình có khoảng gần 20 tờ báo khách quan của kết quả số lượng các chiến song ngữ phục vụ việc cập nhật và cung cấp thuật áp dụng đều trên 4 lĩnh vực với nhiều thông tin thường nhật thì Việt Nam chỉ có 2 đặc thù ngôn ngữ khác nhau. tờ báo chính là Vietnam Plus và The Saigon Nói cách khác, các bài báo mẫu này được lấy Times. Hơn nữa, The Saigon Times còn bị ngẫu nhiên với số lượng bằng nhau trong bốn cho là yếu hơn do các bản dịch đối chiếu lĩnh vực chính để đảm bảo rằng chúng mang tương đương cùng một tin không đồng bộ về nhiều khác biệt hoặc tương đồng ngẫu nhiên ngày tháng và nội dung, cụ thể là chỉ có hai trong cách sử dụng ngôn từ. Do đó, người phần ba số bài viết có bản đối chiếu đầy đủ. nghiên cứu có thể dựa vào các kết quả khách Báo chí Việt Nam từ xưa đến nay luôn tập quan này để kết luận cụ thể và khách quan trung phát triển báo tiếng việt. Song, vài năm hơn. trờ lại đây, các tờ báo song ngữ đã được Phương pháp nghiên cứu thành lập để phục vụ cho sự phát triển chóng Phương pháp định lượng là phương pháp mặt của quá trình hội nhập kinh tế, văn hóa luận được sử dụng cho nghiên cứu này. Đây và trao đổi, cập nhật thông tin. Một kết quả là phương pháp mô tả ý nghĩa của dữ liệu gần đây cho thấy các báo song ngữ này bằng cách phân tích dữ liệu thu được từ 100 không phát triển tốt như mong đợi và có độ bài báo mẫu. Theo đó, hai câu hỏi nghiên cứu tăng trưởng thấp hơn dự kiến. Trong một thời được sử dụng làm công cụ định hướng cho gian dài, chúng ta đã sử dụng vô tội vạ nhiều nghiên cứu này. Và hai câu hỏi nghiên cứu chiến thuật dịch từ vựng để áp dụng vào báo này chia bài nghiên cứu làm 2 phần chính song ngữ nước nhà mà không chú ý đến việc bao gồm: phần một là những chiến lược từ tìm ra những chiến thuật tiêu biểu áp dụng vựng đã được áp dụng trong dịch văn bản chuyên biệt cho văn phong báo chí. Tất cả báo chí, phần hai là những chiến thuật từ những gì chúng ta cần bây giờ là tìm ra các vựng nào được sử dụng nhiều nhất trong từng chiến lược chính đại diện cho văn phong báo lĩnh vực báo chí. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN Bảng 1. Số lần áp dụng các chiến thuật dịch từ ngữ Giữ Chiến thuật Dịch tương Từ đồng nguyên Giản lược Tổng số đương nghĩa bản gốc Chính trị 271 232 82 216 801 Xã hội 386 294 157 342 1179 Văn hóa 351 303 95 324 1073 Kinh tế 189 378 67 205 839 Tổng số 1197 1207 401 1087 3898 595
- Giải thưởng Sinh viên Nghiên cứu khoa học Euréka lần XIX năm 2017 Kỷ yếu khoa học Nhóm đầu tiên là Chính trị, dịch tương đề cập ở trên, các văn bản về khoa học xã hội đương được sử dụng thường xuyên nhất cung cấp nhiều từ ngữ cũng như ý nghĩa văn trong nhóm này với 271 lần trong tổng số học đa dạng. Cũng do vậy mà dịch giản lược 801. Đây là một kết quả nằm trong dự đoán ít được sử dụng trong lĩnh vực này. của người nghiên cứu vì chiến thuật này Loại ít nhất được sử dụng là giản lược với thường được sử dụng để thể hiện sự đa dạng 157 lần áp dụng. Bỏ qua bất kì từ ngữ nào từ vựng trong các lĩnh vực liên quan đến đều là bỏ đi giá trị nghĩa của chúng trong câu khoa học xã hội. và làm ảnh hưởng đến mục đích dịch đầy đủ Dịch giữ nguyên bản gốc được áp dụng 232 ý nghĩa của văn bản. Đó là lý do tại sao dịch lần và là đối trọng của dịch diễn giải bởi vì giản lược luôn là cái được sử dụng ít nhất. bản chất lặp từ của nó. Mặc dù vậy việc lặp Chuyển sang nhóm thứ ba, văn hoá. Nhóm từ có thể đóng vai trò đặc biệt như là giữ ý này cũng có bốn chiến lược đã đề cập ở trên. nghĩa ban đầu của những từ được cả thế giới Lần lượt với 351, 324, 303 và 95, chiến lược công nhận và biết đến hoặc chỉ vì nó không dịch tương đương, dùng từ đồng nghĩa, giữ có bất kỳ tương đương nào trong ngôn ngữ nguyên bản gốc và giản lược. đích. Với chiến thuật dịch tương đương, nguyên Chiến lược ít được sử dụng nhất trong lĩnh tắc áp dụng tương tự như lĩnh vực xã hội. vực này là giản lược với 82 lần áp dụng trên Văn hoá và xã hội được định nghĩa là hai tổng số. Đây là một kết quả không thể đoán môn khoa học xã hội phổ biến sử dụng linh trước mà người nghiên cứu chưa bao giờ đặt hoạt nhiều cụm từ cũng như các đơn vị từ giả thiết. Vì bản chất giản lược từ ngữ của ngữ khác nhau để làm các bài văn hay bài chiến lược này, thông tin được cập nhật phát biểu trôi chảy. thông qua tin tức không được dịch đầy đủ và Chiến thuật thứ hai thường được sử dụng là gây ra nhiều thiếu sót về nghĩa. dùng từ đồng nghĩa. Như chúng ta đã đề cập Chiến thuật được sử dụng nhiều thứ ba là từ trước đây, các chiến thuật dịch giữa các bài đồng nghĩa vì có 216 lần áp dụng trên tổng báo xã hội và văn hoá cũng tương tự nhau. số 801. Kết quả này là bất thường bởi vì nó Số lần áp dụng chiến thuật từ đồng nghĩa là gần như trái ngược với bản chất của ngôn từ 324 và nó đại diện cho tính linh hoạt của văn chính trị với tính chính xác và nghiêm trang bản khoa học xã hội. cùng các từ ngữ chính thống trịnh trọng lặp Bên cạnh đó, tương tự như việc diễn giải, đi lặp lại mà ta thường gặp. Tuy nhiên khi đồng nghĩa là một cách để tạo ra ngôn ngữ đào sâu vào các bài báo mẫu người nghiên lưu loát. cứu có thể thấy rõ vì sao có kết quả này. Đối với bản dịch nguyên bản gốc, số lần áp Với lĩnh vực báo chí về xã hội, trật tự về số dụng giảm xuống còn 303. Kết quả này dẫn lượng các chiến thuật dịch áp dụng giảm dần đến việc sử dụng lặp đi lặp lại các từ gốc đều từ dịch diễn giải, đồng nghĩa, giữ nguyên hoặc những từ không thể dịch được trong bản bản gốc và giản lược là cách sử dụng ít nhất. dịch báo chí. Đầu tiên, người nghiên cứu phân tích chiến Cuối cùng, chiến lược được sử dụng ít nhất là lược dịch tương đương và phát hiện ra số lần chiến thuật dịch giản lược. Trong hai lĩnh áp dụng là 386 trong tổng số 1179. Nó tương vực đầu tiên, nhu cầu chuyển tải chính xác ý tự như kết quả của việc diễn giải trong lĩnh nghĩa mà không bỏ qua bất kỳ từ nào là yêu vực chính trị vì bản chất chung của chiến cầu cơ bản nhất trong bản dịch. Kết quả này lược này. cũng tương tự như trong nhóm xã hội. Chiến lược tiếp theo là dùng từ đồng nghĩa Nhóm cuối cùng là kinh tế. Nhóm này cũng với 342 lần áp dụng. Có một sự khác biệt được trình bày bởi bốn chiến thuật dịch tử giữa tỉ lệ chiến lược được sử dụng trong các ngữ nhắc đến ở trên theo thứ tự lần lượt là lĩnh vực chính trị và xã hội mà là phạm vi từ giữ nguyên bản gốc, từ đồng nghĩa, dịch diễn ngữ. Đây ắt hẳn là lý do tại sao chiến lược giải và giản lược. dùng từ đồng nghĩa được ưa chuộng hơn Chiến thuật dịch nguyên gốc là chiến lược trong các bài báo xã hội. dịch thuật từ vựng được sử dụng thường Thứ ba là chiến thuật dịch giữ nguyên ngôn xuyên nhất trong lĩnh vực kinh tế. Đây là một ngữ nguồn với 294 trên tổng số 1179. Như đã kết quả bất ngờ đối với người nghiên cứu. Sự 596
- Giải thưởng Sinh viên Nghiên cứu khoa học Euréka lần XIX năm 2017 Kỷ yếu khoa học khác nhau giữa các con số các chiến lược cứu có thể dễ dàng phân tích tỉ lệ phần trăm được sử dụng trong lĩnh vực này là hoàn toàn sử dụng để xác định lĩnh vực được áp dụng khác nhau. thường xuyên nhất của mỗi chiến lược. Do tính chính xác của thuật ngữ về kinh tế, nên giữ nguyên bản gốc được coi là chiến KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ lược ưu tiên hàng đầu. Bản chất "võ đoán" Theo kết quả từ hai câu hỏi nghiên cứu về của dịch nguyên bản gốc là hoàn toàn phù việc tìm các chiến lược dịch thuật điển hình hợp với các thuật ngữ và tên thích hợp chung và được sử dụng phổ biến nhất trong các bài được sử dụng cụ thể trong lĩnh vực kinh tế. báo của tờ The Saigon Times và Vietnam Ngành này chuyên bàn về các thuật ngữ Plus, nghiên cứu dẫn đến các kết luận sau: chuyên môn và các tác giả luôn sử dụng Chiến thuật dịch thuật được sử dụng nhiều những thuật ngữ này bất cứ khi nào họ miêu nhất trên tổng số bản dịch báo chí trong các tả các thông tin cần thiết. bài báo chính là dịch tương đương trừ các bài Chiến lược thứ hai là dùng từ đồng nghĩa với báo kinh tế. Ta có thể thấy rằng dịch tương 205 lần trong tổng số 839. Có một sự thay đương là tìm một cách khác, một cụm từ đổi lớn giữa số lượng của mỗi chiến lược. khác để thể hiện hoặc mô tả một đối tượng Khoảng cách giữa số lượng lớn nhất và thứ hoặc sự kiện. Dịch tương đương được áp hai khác biệt nhiều hơn. dụng cho các bài báo viết về chính trị, xã hội Xếp thứ ba là dịch tương đương với tổng và văn hoá và nó đóng vai trò chuyển đổi làm cộng 189 trên tổng số 839 lần. Đây là một kết đa dạng từ vựng trong văn bản và tránh lặp quả đáng ngạc nhiên khi chiến lược được sử lại từ. Đối với các văn bản cần sự đa dạng về dụng thường xuyên nhất bây giờ trở thành từ vựng, dịch tương đương được sử dụng để thứ ba với một số nhỏ hơn nhiều so với chiến biến đổi cụm từ và thể hiện sự trôi chảy của lược đứng thứ nhất và thứ hai. văn bản. Đặc biệt đối với văn bản báo chí, sự Cuối cùng, dịch giản lược là một chiến dịch lưu loát trong văn bản lại càng phải được với số lần áp dụng thấp và ổn định. Đánh giá đảm bảo hơn nữa để chuyển tải văn bản trong nghiên cứu này cho thấy số lần áp dụng chuyên nghiệp hơn. của nó luôn luôn là thấp nhất. Không có nghi Ngược lại, giữ nguyên bản gốc gần như sao ngờ gì về việc giản lược không phải là một chép chính xác ngôn ngữ nguồn được viết trong các chiến lược dịch thuật điển hình hay nói trong câu văn. Chiến lược này truyền trong dịch báo chí. tải chính xác cách đọc hay viết ngôn ngữ Nói chung, rất dễ thấy rằng chiến lược ứng nguồn mà không thay đổi cấu trúc từ nào. dụng tối đa là dịch tương đương ngoại trừ Tóm lại, ba chiến thuật dịch điển điển hình trong lĩnh vực kinh tế. nhất là các chiến lược dịch tương đương, Kết quả bất ngờ của phần này là chiến lược đồng nghĩa và giữ nguyên bản gốc đã được giữ nguyên bản gốc trong lĩnh vực kinh tế chứng minh qua tất cả các ví dụ thống kê và với số lượng lớn nhất và ít sử dụng chiếc bảng số liệu phân tích ở trên. lược giãn lược nhất trong các lĩnh vực. Khuyến nghị Phát hiện Sau khi nghiên cứu và đưa ra kết luận, Tất cả các tỷ lệ phần trăm cho thấy rằng các nghiên cứu này đề xuất ba chiến thuật sử chiến lược được áp dụng nhiều nhất lần lượt dụng dịch báo chí cũng như các bối cảnh áp là dịch tương đương, dùng từ đồng nghĩa và dụng và cảnh báo lạm dụng cho mỗi chiến giữ nguyên bản gốc. thuật. Các chiến thuật từ vựng được sử dụng Dịch tương đương thường xuyên nhất trong việc dịch các văn Trường hợp phù hợp để áp dụng dịch tương bản báo chí. đương: Dịch tương đương thích hợp với các Phân tích dữ liệu bài báo có nội dung từ ngữ phần nhiều từ Trong phần này, người nghiên cứu đã phân khoa học xã hội hoặc liên quan đến các cụm chia các kết quả đã tìm ra thành bốn bảng từ được diễn đạt bằng nhiều cách khác nhau. dựa trên bốn chiến lược trọng tâm. Trong Đó là một cách để dịch từ ngữ trong văn mỗi bảng, có bốn lĩnh vực mà một chiến lược chương xã hội hoặc văn hoá. Ta cần nhiều từ được áp dụng. Bằng cách này, người nghiên đồng nghĩa để diễn tả cùng một ý nghĩa của 597
- Giải thưởng Sinh viên Nghiên cứu khoa học Euréka lần XIX năm 2017 Kỷ yếu khoa học các đối tượng. Chiến lược này được áp dụng cho những người có hiểu biết và kiến thức trong nhiều bài báo liên quan đến văn học, xã cao vì phần lớn người dân bình thường hội hay văn hóa để tránh lặp lại và làm mất không thể hiểu được một vài thuật ngữ này. tính trôi chảy của các văn bản báo chí. Ngoại trừ một số từ thường xuyên được sử Lưu ý sử dụng chiến lược dịch tương đương: dụng như chúng tôi đã đề cập, một số từ Dịch tương đương sử dụng nhiều từ vựng thuo54c về chuyên môn sâu xa hơn như cũng như các cụm từ để diễn đạt ý nghĩa, SWIFT hoặc L\C không được sử dụng rộng điều này làm cho nhiều độc giả khó hiểu và rãi và khó hiểu. thậm bối rối khi có quá nhiều cách để viết Dùng từ đồng nghĩa một từ, người đọc đôi khi hiểu sai và nhầm Các trường hợp thích hợp để dịch bằng từ lẫn với những từ đã sử dụng. Bên cạnh đó, đồng nghĩa: Cũng giống như dịch tương khi các dịch giả cố gắng tìm ra càng nhiều đương, từ đồng nghĩa được sử dụng để thể cách để thể hiện ý nghĩa, thì một ý nghĩa đôi hiện nhiều ý nghĩa của một từ. Dịch từ đồng khi có thể sai và không hợp với ngữ cảnh. nghĩa thường được sử dụng trong các văn Dịch giữ nguyên bản gốc bản văn học hoặc các bài viết liên quan đến Các trường hợp áp dụng dịch giữ nguyên bản các chủ đề xã hội và thể hiện sự thông thạo gốc: Như chúng ta đã nói, trong bản dịch, có của tác giả trong việc sử dụng từ ngữ và vốn một số từ không thể dịch từ một nền văn hoá từ đa dạng. khác vì không có nghĩa tương đương trong Lưu ý khi sử dụng chiến lược từ đồng nghĩa: ngôn ngữ mục tiêu. Đây có thể là các thuật Sử dụng quá nhiều chiến lược dùng từ đồng ngữ kinh tế hay tên viết tắt của các tổ chức nghĩa này sẽ gây nhầm lẫn trong việc hiểu và như GDP, IMP, WB,... sử dụng từ ngữ cho cả nhà văn và độc giả do Lưu ý khi sử dụng chiến lược giữ nguyên bản sử dụng quá nhiều từ khác nhau để miêu tả gốc: Chiến lược này được cho là dành riêng cùng một sự vật hoặc hiện tượng. TÀI LIỆU THAM KHẢO ZOHRE OWJI, M.A. ( 2013). Translation Strategies:A Review and Comparison of Theories. SANJUN SUN (2012). Strategies of Translation. AMIRA D. KASHGARY (2011) . The paradox of translating the untranslatable: Equivalence vs. non-equivalence in translating from Arabic into English. CENTRAL INSTITUTION OF INDIA LANGUAGES (2012). Principles and procedures & thumb rules of translation. DWI PUTRI SETYANI DI (2014). Examples of Newmark's Translation Procedure. ROBERT SCHREUDER, BERT WELTENS (2012). The Bilingual Lexicon. HUSSEIN MOLANAZAR, SAMANEH KAMYAB (2015). Political and Journalistic Translation Courses and the Market Demand. ROBERTO A. VALDEÓN (2015). Fifteen years of journalistic translation research and more. Wikipedia committee ( 2017). Journalistic Translation. 598
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học