Xem mẫu
- VĂN VĂNHÓA HÓAĐƯƠNG ĐƯƠNGĐẠI ĐẠI NGHIÊN CỨU THU GỌN ĐẦU MỐI VÀ SẮP XẾP LẠI MẠNG LƯỚI CÁC NHÀ VĂN HÓA, TRUNG TÂM VĂN HÓA GIAI ĐOẠN 2020 - 2030 NGUYỄN VĂN HY Tóm tắt Trên tinh thần định hướng của Chỉ thị số 16/CT-TTg ngày 04/5/2017 và Quyết định số 429/QĐ-TTg ngày 18/4/2019 của Thủ tướng Chính phủ, bài viết phác họa sơ lược quá trình hình thành, phát triển và hiện trạng hệ thống các Nhà văn hóa, Trung tâm văn hóa ở nước ta; trình bày sự cần thiết và những nội dung cần tiến hành để thu gọn đầu mối và sắp xếp lại mạng lưới các Nhà văn hóa, Trung tâm văn hóa phù hợp với bối cảnh phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và Cách mạng công nghiệp 4.0. Từ khóa: Nhà văn hóa, trung tâm văn hóa, thiết chế văn hóa cơ sở, Cách mạng công nghiệp 4.0 Abstract Following the direction of the Directive No. 16/CT-TTg dated May 4th, 2017 and the Prime Minister’s Decision No. 429/QD-TTg dated April 18th, 2019, the article outlines the process of establishment, development and current status of the system of Cultural Houses and Cultural Centers in the country; presenting the necessity and contents in need to be carried out to reduce the management system and rearrange the network of cultural houses and cultural centers that are suitable to the context of developing socialist-oriented market economy and Industrial Revolution 4.0. Keywords: Cultural houses, cultural centers, local cultural institutions, Industrial Revolution 4.0 1. Quá trình hình thành và phát triển hệ chúng, thông tin tuyên truyền cổ động, xây thống Nhà văn hóa, Trung tâm văn hóa ở dựng nếp sống văn minh, gia đình văn hóa. Từ nước ta đó, Bộ Văn hóa và Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, 1.1. Những ngày đầu ra đời loại hình Nhà Thể thao và Du lịch) đã chỉ đạo xây dựng cơ sở hạ tầng và tổ chức hoạt động văn hóa cơ sở với văn hóa một mạng lưới bao gồm 8 loại đơn vị sự nghiệp Sau chiến thắng Điện Biên Phủ (7/5/1954), chuyên ngành như: nhà văn hóa, nhà truyền trong bối cảnh đất nước tạm bị chia cắt thành thống, thư viện, đội văn nghệ quần chúng, đội hai miền, công tác văn hóa cơ sở vẫn luôn thông tin cơ sở, trạm phát thanh, nhà thông tin, được Đảng và Nhà nước quan tâm. ban chỉ đạo xây dựng nếp sống mới. Về lĩnh vực văn hóa và thông tin ở miền Bắc Về loại hình Nhà văn hóa (Maison de la nói chung, công tác Văn hóa - văn nghệ, Thông culture), qua tiếp cận với lĩnh vực công tác giáo tin quần chúng ở các cộng đồng dân cư cơ sở dục - văn hóa ở Liên Xô, bắt đầu từ năm 1955, nói riêng, giai đoạn 1954 - 1975, Nghị quyết 1956 trở đi, chúng ta tiến hành xây dựng loại Đại hội Đảng lần thứ III đã đề ra chủ trương: hình Nhà văn hóa xã. Ở các nước tiên tiến như Đẩy mạnh công tác văn hóa, văn nghệ quần Liên Xô, Pháp, Anh,... loại hình Nhà văn hóa Số 30 (Tháng 12 - 2019) VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 49
- VĂN HÓA NGHIÊN CỨU được xây dựng trên địa bàn đô thị, có dân số hướng đến năm 2030. Bộ Văn hóa đã ban hành tập trung đông, xã hội mang tính công nghiệp. quy chuẩn xây dựng cơ sở hạ tầng cho hệ Trong khi ở nước ta tại thời điểm đó chưa có đủ thống các Trung tâm văn hóa theo hướng hiện các điều kiện như vậy nên Nhà văn hóa được đại trên tất cả các mặt: quy định diện tích mặt xây dựng trên địa bàn dân cư xã, nông thôn, bằng, thiết kế xây dựng trụ sở, đầu tư trang nông nghiệp; về mặt thiết kế cơ sở hạ tầng thiết bị kỹ thuật, xây dựng nguồn nhân lực, hệ cũng còn rất thô sơ, đơn giản. Tuy vậy, do đây phương pháp hoạt động của từng loại hình là một lĩnh vực hoạt động mới lạ đáp ứng nhu Trung tâm văn hóa. cầu văn hóa tân kỳ khác với các hoạt động văn Trong toàn quốc đã hình thành lên một bức hóa dân gian được tổ chức tại đình làng hay tranh toàn cảnh thể hiện 4 hệ thống và 4 cấp địa tại các nhóm dân cư nông thôn xưa, nên loại bàn các loại hình, mô hình “Trung tâm văn hóa hình Nhà văn hóa xã được người dân đón nhận cộng đồng” (gọi tắt là “Trung tâm văn hóa” - hào hứng và phát triển nhanh chóng. Tính Culture Center). tổng thể, trong vòng 20 năm, ở miền Bắc đã + Hệ thống các Trung tâm văn hóa thuộc xây dựng được hàng chục nghìn nhà văn hóa, quản lý trực tiếp của Bộ Văn hóa - Thể thao và Du nhà thông tin, thư viện, khu văn hóa đa năng, lịch (thông qua cơ quan tham mưu chỉ đạo là đội thông tin cơ sở, đội văn nghệ quần chúng, Cục Văn hóa cơ sở), được xây dựng trên 4 cấp đội chiếu bóng, phát hành sách lưu động, chòi địa bàn: ở tỉnh, thành phố trực thuộc Trung phát thanh... ương có Trung tâm văn hóa hoặc Trung tâm 1.2. Giai đoạn từ sau ngày thống nhất đất văn hóa - Thông tin, Trung tâm văn hóa Điện nước (30/4/1975) đến nay ảnh; ở quận huyện thị xã thành phố trực thuộc Các tổ chức sự nghiệp văn hóa, nghệ thuật tỉnh có Trung tâm văn hóa, Trung tâm văn hóa nói chung được đổi tên là các “thiết chế văn - Thông tin - Thể thao; ở cấp xã, phường thị hóa”, các tổ chức sự nghiệp thuộc diện Nhà trấn có Nhà văn hóa, Nhà văn hóa - Khu thể văn hóa và ngành Văn hóa quần chúng (nay thao; ở cấp thôn, làng, bản, ấp có Nhà văn hóa, là Văn hóa cơ sở) được gọi là các “thiết chế văn ở Tây Nguyên còn có Nhà Rông Văn hóa. hóa cơ sở”. Nhưng khái niệm “thiết chế văn hóa” + Hệ thống các Trung tâm văn hóa thuộc có phần cứng nhắc, nặng nề, do vậy, chúng tôi quản lý trực tiếp của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh: ở sử dụng khái niệm “trung tâm văn hóa”. cấp tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương có Trong quá trình hơn 40 năm kể từ sau Trung tâm văn hóa hoặc Cung văn hóa, Nhà ngày thống nhất đất nước (1975), chúng ta đã văn hóa Thanh niên, Thanh thiếu niên, thiếu chuyển đổi, sắp xếp, phát triển nhiều loại hình, nhi; ở cấp quận, huyện, thị xã, thành phố trực mô hình Trung tâm văn hóa cộng đồng khác thuộc tỉnh có Nhà văn hóa hoặc Trung tâm văn nhau: Trung tâm văn hóa, Trung tâm văn hóa - hóa Thanh thiếu niên; ở một số xã, phường thị Thông tin, Trung tâm văn hóa - Thể thao, Cung trấn có Nhà văn hóa Thanh thiếu niên; ngoài ra văn hóa. Riêng ở địa bàn xã, phường đã xây còn có Trung tâm văn hóa hoặc Cung văn hóa dựng Nhà văn hóa, Nhà sinh hoạt cộng đồng, Thanh thiếu niên Miền. Nhà văn hóa thôn, ấp, bản; ở làng (thôn, ấp, + Hệ thống các Trung tâm văn hóa thuộc bản) xây dựng Nhà văn hóa - Khu thể thao; ở quản lý trực tiếp của Tổng Liên đoàn Lao động các buôn làng ở Tây Nguyên còn xây thêm các Việt Nam: ở cấp tỉnh, thành phố trực thuộc “Nhà Rông văn hóa”... Năm 2013, Thủ tướng Trung ương có Nhà văn hóa hoặc Cung văn Chính phủ ban hành Quyết định số 2164/QĐ- hóa lao động; ở một số quận, huyện, thị xã, TTg ngày 22/11/2013 phê duyệt quy hoạch thành phố trực thuộc tỉnh cũng có Nhà văn tổng thể phát triển hệ thống thiết chế văn hóa lao động. Ngoài ra, ở một số địa phương hóa, thể thao cơ sở giai đoạn 2013 - 2020, định còn có Nhà văn hóa Hội Cựu chiến binh, Hội 50 Số 30 (Tháng 12 - 2019)
- VĂN HÓA ĐƯƠNG ĐẠI Khuyến học, Hội Liên hiệp phụ nữ, Hội Nông - Hơn 40 năm qua, Nhà nước đã đầu tư dân tập thể, Liên hiệp các Hợp tác xã, Hội Hữu ngân sách hàng mấy trăm nghìn tỷ để xây nghị Việt Nam với quốc tế, khu công nghiệp... dựng một khối lượng khổng lồ các “Nhà - Khu + Hệ thống các Trung tâm văn hóa quân - Trung tâm - Cung” văn hóa công lập như đã thấy. Nhưng hiệu quả hoạt động của hệ thống đội thuộc quản lý trực tiếp của Tổng cục Chính này đem lại chưa tương xứng với yêu cầu đặt trị Bộ Quốc phòng: ở cấp tổng cục, quân khu, ra đối với nhiệm vụ xây dựng đời sống văn hóa, sư đoàn có Nhà văn hóa; ở cấp trung đoàn trở môi trường văn hóa ở các cộng đồng dân cư xuống có phòng Hồ Chí Minh và Câu lạc bộ; ở cơ sở, chưa làm tốt vai trò công tác giáo dục - một số tỉnh đội cũng có Nhà văn hóa; ở một số văn hóa ngoài nhà trường, chưa đáp ứng thỏa sư đoàn, Lữ đoàn có Nhà Câu lạc bộ. mãn nhu cầu văn hóa phong phú chất lượng Ngoài ra, ngành Công an cũng xây dựng cao theo kịp trình độ dân sinh, dân trí, dân khí một số Nhà văn hóa, Câu lạc bộ ở cấp Bộ và của xã hội đương đại ngày nay. Các cấp chính cấp Sở. quyền, cơ quan quản lý văn hóa, các chuyên Tính tổng thể, theo Báo cáo số 161/BC- gia, nhà khoa học, báo chí đã có nhiều nhận BVHTTDL ngày 17/7/2017 của Bộ Văn hóa, xét, đánh giá rất xác đáng về những hạn chế, Thể thao và Du lịch, hiện nay trên toàn quốc bất cập của các loại hình Trung tâm văn hóa có 69 thiết chế văn hóa cấp tỉnh (Trung tâm như: Nhà văn hóa tiền tỷ bỏ hoang; hoạt động văn hóa, Nhà triển lãm); 613/713 quận/huyện nghèo nàn, thưa thớt, đóng cửa im ỉm; xuống có Trung tâm văn hóa - Thể thao hoặc Nhà văn cấp nghiêm trọng; lạc điệu Nhà Rông văn hóa; hóa huyện, đạt tỷ lệ khoảng 86%; 5.996/8.136 “tư duy cái hộp” có vỏ mà ruột rỗng, hoạt động xã, phường thị trấn có Trung tâm văn hóa - Thể theo lối mòn thiếu sáng tạo… thao, đạt tỷ lệ 73,7%; 66.513/109.727 thôn, - Một số Nhà văn hóa, Trung tâm văn hóa bản, buôn, làng… có Nhà văn hóa, đạt tỷ lệ cấp tỉnh, đa số Nhà văn hóa, Trung tâm văn 60,6%. Các thiết chế văn hóa thuộc các Bộ, hóa cấp huyện, hầu hết Nhà văn hóa cấp xã, ngành, đoàn thể bao gồm: 22 Nhà văn hóa lao phường và tất cả các Nhà văn hóa thôn làng động cấp tỉnh, 32 Nhà văn hóa lao động cấp công lập sở thuộc Ngành/Bộ Văn hóa, Thể thao huyện; 65 Nhà văn hóa cấp tỉnh thuộc Quân và Du lịch chưa thực hiện đầy đủ hoàn chỉnh đội, Công an nhân dân, Thanh niên, Phụ nữ; chức năng, nhiệm vụ và hệ phương pháp hoạt 106 Nhà văn hóa cấp huyện thuộc Quân đội, động chuyên môn của các loại hình thiết chế Công an nhân dân, Thanh niên, Phụ nữ [1]. văn hóa cơ sở quan trọng này. Tuyệt đại đa số hệ thống các Nhà văn hóa, Trung tâm văn hóa Tổng thể nguồn lực này hàng năm đã thu hút này chưa mạnh dạn chuyển sang hoạt động hàng triệu công chúng đủ mọi tầng lớp, lứa theo phương thức dịch vụ sự nghiệp công tuổi tham gia, nhằm đáp ứng nhu cầu giao lưu, (service public) đúng nghĩa như chủ trương sáng tạo, học, đọc, nghe, xem, vui chơi giải trí của Đảng và Chính phủ đã đề ra cách đây hơn phong phú lành mạnh. 15 năm. Thậm chí nhiều Nhà văn hóa, Trung 1.3. Những bất cập và tồn tại, hạn chế tâm văn hóa đã dành lượng thời gian, không trong thời gian gần đây gian khá lớn cho các hoạt động dịch vụ trông Do áp lực của cơ chế thị trường, do tác giữ xe, tổ chức đám cưới, cho thuê hội trường, động của làn sóng Cách mạng công nghiệp cho thuê làm dịch vụ thương mại,… để tăng 4.0 (CMCN 4.0), công nghệ số, hệ thống nguồn thu nhập. lực các loại hình Trung tâm văn hóa này đang - Mặc dù đã có chủ trương của Đảng, Chính bộc lộ nhiều hạn chế, bất cập và gặp nhiều phủ đẩy mạnh xã hội hóa trong lĩnh vực sự khó khăn thách thức trong việc nâng cao chất nghiệp văn hóa, nhưng hầu hết các Nhà văn lượng và hiệu quả hoạt động. hóa, Trung tâm văn hóa chưa tích cực tiến hành Số 30 (Tháng 12 - 2019) VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 51
- VĂN HÓA NGHIÊN CỨU xã hội hóa, vẫn cứ giữ nguyên mô hình công có liên quan đến vấn đề quy hoạch phát triển lập mang tính chất hành chính quan liêu bao hệ thống các Trung tâm văn hóa như: Chủ cấp. Cần xây dựng quy hoạch, kế hoạch phát động rà soát lại chiến lược, xây dựng chương triển các tổ chức sự nghiệp văn hóa gắn với thị trình hành động, kế hoạch và nhiệm vụ trọng trường văn hóa và định lượng dân cư tiếp cận tâm của ngành để triển khai phù hợp với xu thế nhu cầu văn hóa, nhưng chúng ta lại xây dựng phát triển của cuộc CMCN 4.0; ứng dụng công biệt lập phân tán gắn với các cấp hành chính nghệ Big Data (dữ liệu lớn), công nghệ chuỗi từ tỉnh, huyện, xã đến tận từng buôn làng, bản, khối (Block chain) vào việc lập quy hoạch, kế thôn ấp, tổ dân phố…. Do đó đã dẫn đến tình hoạch phát triển; thay đổi mạnh mẽ nội dung trạng lãng phí, hoạt động nghèo nàn, cơ sở và phương pháp đào tạo giáo dục nhằm tạo hạ tầng bị lấn chiếm hoặc đem cho thuê, giao ra nguồn nhân lực có khả năng tiếp nhận và chuyển cho các hoạt động dịch vụ khác. Hơn ứng dụng các công nghệ cao vào hoạt động nữa, cũng vì thế, hàng chục năm qua, chúng ta chuyên môn… không xây dựng thêm những mô hình: Trung Tiến hành chương trình tổng rà soát cũng là tâm văn hóa ngoài công lập cấp huyện, cấp xã; để bắt nhịp kịp với chủ trương của Đảng, Nhà khu văn hóa đa năng ngoài công lập; Nhà văn nước trong việc sát nhập lại các huyện, quận, hóa ngoài công lập ở thôn, xã, thị trấn (thuộc xã, phường không đủ điều kiện về diện tích tự khu vực nông thôn); Nhà văn hóa ngoài công nhiên và quy mô dân số. Nếu căn cứ vào tiêu lập hoạt động ở các quận, thành phố, thị xã,… chuẩn của đơn vị hành chính và phân loại đơn như trong Quyết định số 1466/QĐ-TTg ngày vị hành chính được thông qua tại Nghị quyết 10/10/2008 của Thủ tướng Chính phủ đề ra. số 1211/2016/UBTVQH13 ngày 25/5/2016 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội [7], thì cả nước 2. Nghiên cứu quy hoạch, sắp xếp mạng lưới hiện có 588/713 đơn vị hành chính cấp huyện các loại hình Trung tâm văn hóa trong bối (chiếm 82,47%) chưa đạt tiêu chuẩn về diện cảnh cơ chế thị trường và CMCN 4.0 tích, dân số; 9.433/11.162 đơn vị hành chính 2.1. Tiến hành chương trình tổng rà soát cấp xã (chiếm 84,51%) chưa đạt tiêu chuẩn về làm cơ sở cho việc quy hoạch, sắp xếp các loại diện tích, dân số. Trong đó có 18 đơn vị hành hình Trung tâm văn hóa chính cấp huyện, quận (chiếm 2,52%) và 631 Chương trình tổng rà soát (tương tự tổng đơn vị hành chính cấp xã, phường (chiếm điều tra dân số và nhà ở) nhằm mục đích 5,71%) chưa đạt đồng thời 50% tiêu chuẩn cả phát hiện xem vấn đề quy hoạch phát triển về diện tích tự nhiên và quy mô dân số, cần các Nhà - Khu - Trung tâm văn hóa thể thao được sắp xếp, sát nhập ngay trong giai đoạn theo hệ thống 4 cấp hành chính liệu có còn dư 2019 - 2021. địa, hiệu lực, hợp lý, phù hợp để tiếp tục phát Ngoài ra, Nhà nước còn có chủ trương gấp triển tới tầm nhìn đến 2030 hay không, trong rút sắp xếp một số huyện, thành phố thuộc khi đất nước ta đang tiếp cận cuộc CMCN 4.0, tỉnh, nâng lên thành “Đặc khu” kinh tế hoặc phát triển kinh tế thị trường và trong bối cảnh “Đô thị trung tâm” vùng miền… giai đoạn thị trường văn hóa, du lịch đang ngày càng đa 2010 - 2020, phương hướng đến năm 2030 và dạng, phong phú. tầm nhìn đến năm 2045. Chính quyền ở một số Tiến hành chương trình tổng rà soát vừa tỉnh cũng đang lần lượt tích cực tiến hành sắp là để tích cực hưởng ứng và tuân theo những xếp lại các huyện quận, xã phường, thôn làng, định hướng chủ trương nhiệm vụ giải pháp đã tổ dân phố không có đủ cả hai tiêu chuẩn về đề ra trong chỉ thị số 16/CT-TTg/04/05/2017 diện tích tự nhiên và quy mô dân số… của Thủ tướng Chính phủ “Tăng cường năng Trong bối cảnh thực hiện các chủ trương lực tiếp cận cuộc cách mạng lần thứ tư”. Ở đây đổi mới nói trên của Đảng và Nhà nước, thiết chúng ta có thể rút ra được một số định hướng nghĩ ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch cần 52 Số 30 (Tháng 12 - 2019)
- VĂN HÓA ĐƯƠNG ĐẠI kịp thời nghiên cứu đổi mới sáng tạo, thu gọn làm việc, thụ hưởng văn hóa lâu dài và tham đầu mối và sắp xếp lại hệ thống các loại hình quan du lịch hay khảo cứu. Trung tâm văn hóa thể thao trong cả nước trong Đề xuất nội dung thu gọn đầu mối và sắp xếp giai đoạn tới. Trước hết, cần đặc biệt tập trung lại mạng lưới các Nhà văn hóa, Trung tâm văn nghiên cứu thu gọn đầu mối và sắp xếp lại hóa trong giai đoạn 2020 - 2030. mạng lưới các Nhà - khu - Trung tâm văn hóa - Đối với 125 huyện, thị xã đủ tiêu chuẩn cả thể thao từ huyện quận, xã phường, thôn ấp, về địa lý tự nhiên và quy mô dân số: xây dựng buôn làng bản, tổ dân phố. tập trung thu gọn thành một “quần thể văn 2.2. Thu gọn đầu mối và sắp xếp lại mạng hóa” (QTVH) định đô trên khu vực đất vàng tại lưới các loại hình Trung tâm văn hóa phường hay thị trấn trung tâm huyện lỵ với Việc thu gọn đầu mối phải đi đôi với việc quy diện tích mặt bằng khá rộng lớn. Cơ cấu của hoạch phát triển các Trung tâm văn hóa. QTVH này bao nạp hai khối ngành Văn hóa và Các Trung tâm văn hóa, dù mang nhiều Thông tin: (Trung tâm văn hóa + Thư viện + danh tính và mô hình, loại hình khác nhau, dù Triển lãm + Lưu niệm + Sân bãi thể thao quần được định đô xây dựng ở huyện lỵ, xã lỵ hay chúng + Cơ sở dịch vụ du lịch) + (Đài phát thôn lỵ, chúng đều có mục tiêu, chức năng, thanh truyền hình + Đội Thông tin cổ động + nhiệm vụ sự nghiệp chuyên môn chung là: Bản tin + Nhà in + Cơ sở dịch vụ văn hóa phẩm giáo dục chính trị tư tưởng đạo đức thẩm mỹ và băng hình + Cơ sở dịch vụ thông tin, bưu lối sống; đáp ứng các nhu cầu sáng tạo, giao chính viễn thông). Cấp độ thiết kế QTVH này lưu, khai trí, nghỉ ngơi vui chơi giải trí phong có thể ước lệ xếp tương ứng vào hạng: “QTVH phú lành mạnh cho quần chúng nhân dân; làm 2**”. tròn chức năng của một loại hình hoạt động Các Nhà văn hóa, Trung tâm văn hóa Thanh giáo dục toàn diện thường xuyên ngoài nhà thiếu niên, Lao động, Phụ nữ, Cựu chiến binh trường (education permanente extrascolaire) (nếu có) và các Nhà - Khu - Trung tâm văn hóa cho dân, vì dân. Trong thời đại công nghiệp thể thao, Công viên văn hóa ở các xã, phường hóa theo hướng hiện đại, không nên phân hóa xung quanh chu vi QTVH này, cách 2 - 3 km ra thành nhiều đầu mối xây dựng và quản lý cũng đều cần thu gọn sát nhập vào hoạt động các loại tổ chức sự nghiệp văn hóa theo từng chung với “QTVH 2**” này. cấp hành chính khác nhau. Các cấp quản lý Những Nhà văn hóa - Khu thể thao ở các hành chính nhà nước phải ổn định, cố định, xã, phường, thị tứ cách rất xa QTVH 2** được còn loại hình tổ chức sự nghiệp như các Trung xây dựng với tư cách một đơn nguyên vệ tinh tâm văn hóa thì biến thiên, không rập khuôn kết nối xâu chuỗi (block chain) hoạt động với/ mô hình… Cho nên cần phải thu gọn đầu mối của “QTVH 2**” này. Tại các thôn, làng, ấp, bản, theo hướng các tổ chức hoạt động sự nghiệp khu dân cư, dù ở đâu, đều không cần xây dựng văn hóa, căn cứ theo trường tác động, giới mô hình “Nhà văn hóa - Khu thể thao” như Quy hạn môi trường phủ sóng hoạt động của các hoạch trước đây đặt ra mà chỉ cần xây dựng loại hình Trung tâm văn hóa, nhằm giáo dục “điểm sinh hoạt văn hóa giải trí cộng đồng” thường xuyên, toàn diện với tư cách một lĩnh dân lập hoặc tư nhân, theo nhiều kiểu dạng vực giáo dục ngoài nhà trường thời CMCN 4.0. khác nhau, phù hợp với đặc trưng bản sắc Đồng thời việc thu gọn đầu mối cũng phải dựa từng địa phương. Có thể coi “điểm sinh hoạt theo yêu cầu đảm bảo sự liên thông kết nối văn hóa cộng đồng” tương tự như đình, chùa, hoạt động giữa các loại hình tổ chức giáo dục nhà rông, nhà gươl, hạn khuống,... thời xưa để - văn hóa với nhau. lại; hay như cách nói hiện đại, coi nó là những Vì vậy, trong thời gian tới cần sắp xếp lại vi vệ tinh văn hóa, những câu lạc bộ văn hóa mạng lưới các Nhà văn hóa, Trung tâm văn hóa chính thức (club official) kết nối xâu chuỗi căn cứ theo vị trí định lượng dân cư sinh sống, (block chain) hoạt động với/của “Nhà văn hóa - Số 30 (Tháng 12 - 2019) VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 53
- VĂN HÓA NGHIÊN CỨU Khu thể thao - Công viên văn hóa” xã, phường, các Trung tâm văn hóa cấp huyện và tương thị trấn. Không nên xây dựng điểm sinh hoạt đương ở vùng, miền nào cũng theo một mô văn hóa cộng đồng như xây dựng Nhà văn hóa hình như nhau, cả về mặt thu gọn đầu mối, mô thôn/làng rồi lồng ghép, thay thế, dùng chung hình thiết kế và cấp hạng sao (*). Đối với mạng với trụ sở hành chính và phòng hội họp của lưới các Trung tâm văn hóa thể thao ở xã, thôn chính quyền thôn, làng, ấp, bản. Bởi hoạt động và tương đương cũng vậy. Cần có kế hoạch của một tổ chức sự nghiệp văn hóa dân lập xây dựng các loại Nhà văn hóa hay Trung tâm hay tư nhân là khác hẳn với hoạt động của một văn hóa cỡ liên khu vực, liên xã, liên thôn và cơ quan quản lý hành chính nhà nước. tương đương. Không nên có tư duy “xây dựng - Đối với 18 huyện thị và 631 xã, phường, thị đồng loạt như nhau” và tư duy “thuần túy công trấn cần sắp xếp ngay trong giai đoạn 2019 - lập hóa, nhà nước hóa” trong việc quy hoạch 2021: để đạt được cả hai tiêu chuẩn về diện xây dựng các Trung tâm văn hóa trên địa bàn tích tự nhiên và quy mô dân số, ngành Văn hóa huyện và tương đương. Không nhất thiết cần lập đề án quy hoạch tiến dần đến việc thu huyện, xã, thôn và tương đương nào cũng đều gọn đầu mối và sắp xếp lại mạng lưới các Nhà phải xây dựng cho có một Nhà văn hóa - Khu văn hóa - Khu - Trung tâm văn hóa thể thao thể thao công lập thuộc sở hữu ngành Văn hóa - Công viên văn hóa từ huyện, xã đến thôn - Thể thao, để rồi xảy ra tình trạng bị hoang làng… tương tự như mô hình quy hoạch ở phế, lãng phí... như trong thời gian qua. trên, để có thể hoàn thiện vào giai đoạn 2025 - Đối với các thành phố thuộc tỉnh, các huyện - 2030. đặc khu, các đô thị trung tâm vùng miền: Đây là Đối với số còn lại 570 huyện và 8.803 xã những khu vực đã, đang và sẽ phát triển mạnh phường đang thiếu hẳn 1 trong 2 tiêu chuẩn theo chủ trương của Đảng, Nhà nước. Việc hoặc về diện tích tự nhiên hoặc về quy mô dân thu gọn đầu mối và sắp xếp lại mạng lưới các số: ngành Văn hóa cần có kế hoạch nghiên cứu Trung tâm văn hóa thể thao huyện, xã, thôn sâu thêm để tiến hành lập dự án tiền khả thi và ấp, buôn làng, bản tùy thuộc vào điều kiện về lộ trình tiếp tục thực hiện đổi mới thu gọn đầu không gian, chủ thể, thời gian và điều kiện về mối, sắp xếp lại mạng lưới các loại Trung tâm văn hóa cộng đồng này sao cho phù hợp với bản sắc văn hóa đặc trưng của từng khu vực. đặc điểm và bản sắc của từng địa phương, cơ Chẳng hạn, huyện đặc khu Phú Quốc (sắp sở, vùng văn hóa; thích ứng được với sự phát được nâng cấp lên thành Thành phố đảo Phú triển thị trường văn hóa nghệ thuật, du lịch và Quốc) trực thuộc tỉnh Kiên Giang - đặc trưng sức tác động mạnh của CMCN 4.0 giai đoạn từ của vùng văn hóa và du lịch biển đảo. Thành 2030 trở đi. phố Quy Nhơn (Bình Định), Nha Trang (Khánh Vấn đề quy hoạch xây dựng hệ thống các Hòa), Hội An (Quảng Nam) - đặc trưng cho Trung tâm văn hóa nói chung, đặc biệt đối với vùng văn hóa, du lịch duyên hải Trung Trung mạng lưới các Nhà văn hóa - Khu - Trung tâm Bộ. Các thành phố Buôn Ma Thuột (Đắk Lắk), văn hóa thể thao huyện - xã, thôn làng nói Pleiku (Gia Lai), Đà Lạt (Lâm Đồng) - đặc trưng riêng, luôn luôn phải tùy thuộc vào điều kiện cho vùng văn hóa Trường Sơn - Tây Nguyên... không gian, chủ thể, thời gian của mỗi địa Từ những đặc điểm khác biệt cơ bản của các phương, mỗi cơ sở (không gian rộng hay hẹp, khu vực nói trên đòi hỏi ngành Văn hóa, Thể trải dài hay tập trung; thành phần và lượng thao và Du lịch cần có kế hoạch rà soát nghiên dân số nhiều hay ít, phân bố dân cư tập trung cứu kỹ, sâu, cụ thể để tiến hành công việc thu hay phân tán, trình độ dân trí, nhu cầu và thị gọn đầu mối, sắp xếp lại, kết nối liên thông, hiếu văn hóa; ở thời xã hội hóa, thời công xâu chuỗi khối (block chain) mạng lưới các loại nghiệp 1.0, 2.0 hay 4.0). Từ đó cho thấy hiện Trung tâm văn hóa ở các khu vực này sao cho nay chúng ta không nên quy hoạch xây dựng hợp lý và phát triển bền vững. 54 Số 30 (Tháng 12 - 2019)
- VĂN HÓA ĐƯƠNG ĐẠI 3. Đề xuất một số giải pháp liên quan đến hoạt động theo phương thức dịch vụ văn hóa việc thu gọn đầu mối và sắp xếp lại mạng công cộng (Service Public), nghĩa là mọi hoạt lưới các loại hình Trung tâm văn hóa động văn hóa của các Nhà văn hóa, Trung tâm 3.1. Lập kế hoạch, từng bước thực hiện văn hóa công lập, bán công lập, ngoài công chủ trương xã hội hóa đi đôi với việc chuyển lập đều phải có thu lợi nhuận, nhằm gánh sang hoạt động theo phương thức dịch vụ sự đỡ ngân sách Nhà nước và cao hơn là có thể nghiệp công cộng trong hệ thống các Trung đóng góp thêm vào ngân sách Nhà nước, vừa tâm văn hóa để góp phần nâng cấp cơ sở vật chất, nâng Đã đến lúc cấp thiết ngành Văn hóa lập cao đời sống của nguồn nhân lực các Nhà văn kế hoạch để thực hiện chủ trương xã hội hóa hóa, Trung tâm văn hóa... Song cần lưu ý: “Hoạt trong hệ thống các Trung tâm văn hóa, nhằm động dịch vụ văn hóa công” của Nhà văn hóa, đem lại hiệu quả thiết thực, cả về hiệu quả xã Trung tâm văn hóa không đồng nghĩa với việc hội và hiệu quả kinh tế. Cần nghiên cứu phân Nhà văn hóa, Trung tâm văn hóa đi sâu vào tổ loại hệ thống các Trung tâm văn hóa để thực chức các dịch vụ thương mại, dịch vụ phụ tạp hiện xã hội hóa theo từng mức như sau: ngoài chức năng nhiệm vụ của Nhà văn hóa, + Các Nhà văn hóa, Trung tâm văn hóa còn Trung tâm văn hóa để thu lợi nhuận tối đa. được bao cấp 100% có thời hạn nhất định (chủ 3.2. Xây dựng lại quy chế hoạt động và yếu là các Nhà văn hóa, Trung tâm văn hóa nâng cấp trình độ chuyên môn nguồn nhân ở vùng miền núi dân tộc, những vùng xa xôi lực của hệ thống các Trung tâm văn hóa trong đang gặp nhiều khó khăn, biên giới hải đảo). cả nước + Các Nhà văn hóa, Trung tâm văn hóa có - Mấy chục năm qua chúng ta đã áp dụng khả năng hoạt động văn hóa lấy thu bù chi (bù “Quy chế hoạt động” được xây dựng từ thời cơ nhiều, bù ít tùy khả năng và môi trường hoạt chế tập trung hành chính quan liêu bao cấp, động của từng Nhà văn hóa, Trung tâm văn nặng về công lập hóa, nhà nước hóa, thời trình hóa). độ công nghiệp chỉ mới ở tầm 1.0 - 2.0. Vì vậy, + Các Nhà văn hóa, Trung tâm văn hóa có việc xây dựng lại các quy chế hoạt động của khả năng hoạt động theo cơ chế tự chủ, tự hệ thống các loại hình Trung tâm văn hóa là quản; Nhà nước chỉ đầu tư ban đầu có thời hạn hết sức cần thiết và hợp lý. Quy chế hoạt động về cơ sở vật chất và biên chế nhân sự. mới của các loại hình Trung tâm văn hóa thời + Các Nhà văn hóa, Trung tâm văn hóa đủ kỳ này cần thể hiện được những quy tắc trên 3 khả năng chuyển ra hoạt động theo cơ chế phương diện cơ bản: ngoài công lập hoàn toàn hoặc ngoài công lập + Đảm bảo thực hiện đầy đủ, đúng đắn một vài bộ phận của Nhà văn hóa, Trung tâm 5 chức năng và nhiệm vụ của Trung tâm văn văn hóa. Các Nhà văn hóa, cơ sở văn hóa thành hóa: giáo dục chính trị tư tưởng lối sống đạo lập ở các cộng đồng dân cư cơ sở (xã, phường, đức thẩm mỹ lành mạnh trong sáng; phát triển thôn ấp tổ dân phố) cũng đều theo cơ chế các câu lạc bộ (Club) và giao tiếp đại chúng; ngoài công lập (dân lập hoặc tư nhân lập); dân phát triển khả năng khởi nghiệp sáng tạo văn cư cộng đồng tự đảm bảo về xây dựng cơ sở hóa của quần chúng (Start-up); khai trí kiến vật chất, nhân sự và kinh phí hoạt động. thức phổ thông; tổ chức các hoạt động sự kiện + Phát triển hoặc hợp tác phát triển thêm văn hóa, nghệ thuật, vui chơi giải trí phong các Trung tâm văn hóa đa năng ngoài công phú lành mạnh, khỏe, tiến bộ văn minh. lập ở huyện, quận, xã, phường, liên xã, liên + Xây dựng cơ chế quản lý nhà nước hợp lý phường, liên thôn, liên ấp. thuận lợi. Xây dựng cơ chế liên thông kết nối Thực hiện chủ trương xã hội hóa đòi hỏi các xâu chuỗi trong hệ thống các Trung tâm văn loại hình Trung tâm văn hóa phải chuyển sang hóa công lập, bán công lập, ngoài công lập Số 30 (Tháng 12 - 2019) VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 55
- VĂN HÓA NGHIÊN CỨU đảm bảo hỗ trợ giúp đỡ thúc đẩy nhau hoạt các Nhà văn hóa, Trung tâm văn hóa giai đoạn động hiệu quả ngày càng cao. này là những giải pháp căn cơ về xây dựng lại + Đảm bảo thúc đẩy các Trung tâm văn các quy chế hoạt động, phương thức dịch vụ hóa chuyển sang hoạt động theo phương công, thực hiện xã hội hóa, cơ chế liên thông thức dịch vụ văn hóa công cộng đúng hướng kết nối xâu chuỗi, nâng cấp trình độ chuyên môn nguồn nhân lực… và hiệu quả cao. Đảm bảo quản lý tốt nguồn lực tài chính, cơ sở vật chất của Trung tâm văn N.V.H hóa. Đảm bảo nâng cao đời sống vật chất, tinh (Nguyên Phó Trưởng khoa Quản lý văn hóa, thần, trình độ chuyên môn của nguồn nhân Trường ĐHVHHN) lực tại các Trung tâm văn hóa. - Lập đề án đào tạo, bồi dưỡng nâng cao Tài liệu tham khảo trình độ chuyên môn của đội ngũ các giám đốc (CEO) và đội ngũ các phương pháp viên 1. Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (2017), Báo cáo số 161/BC-BVHTTDL ngày 17/7/2017 về tình (Methodist) trong hệ thống Nhà văn hóa, hình thực hiện nhiệm vụ Xây dựng đời sống văn Trung tâm văn hóa cả nước đảm bảo đủ năng hóa cơ sở. lực bắt nhịp kịp đà phát triển văn hóa thời kỷ 2. Nguyễn Văn Hy (2010), Đại cương Nhà văn nguyên số, công nghệ thông minh CMCN 4.0. hóa - Câu lạc bộ, Nxb. Quân đội nhân dân, Hà Nội. Vấn đề này có liên quan trách nhiệm của cơ 3. Nguyễn Văn Hy (chủ biên) (2002), Đại cương quan quản lý hệ thống, quản lý đào tạo và các công tác Nhà văn hóa, Nxb. Văn hóa - Thông tin, trường đại học, cao đẳng văn hóa. Hà Nội. Thay lời kết 4. Thủ tướng Chính phủ (2013), Quyết định Loại hình Nhà văn hóa đã có lịch sử 60 năm số 2164/QĐ-TTg ngày 11/11/2013 về Quy hoạch tổng thể phát triển hệ thống thiết chế văn hóa, thể hình thành trên đất nước ta và kể từ khi đất thao cơ sở giai đoạn 2013 - 2020, định hướng đến nước thống nhất cho đến nay đã phát triển 2030. thành nhiều loại hình, mô hình Nhà - Khu - 5. Thủ tướng Chính phủ (2017), Chỉ thị số 16/ Trung tâm văn hóa khác nhau, đáp ứng nhu CT-TTg ngày 04/05/2017 về Tăng cường năng lực cầu hoạt động văn hóa đa dạng, phong phú tiếp cận cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư. của các tầng lớp nhân dân. Tuy nhiên, trong 6. Thủ tướng Chính phủ (2019), Quyết định số bối cảnh kinh tế thị trường và sự phát triển của 429/QĐ-TTg về việc phê duyệt Quy hoạch mạng khoa học công nghệ thời kỳ CMCN 4.0, sự mở lưới các đơn vị sự nghiệp công lập trong lĩnh vực rộng của thị trường văn hóa thời kỷ nguyên Văn hoá, Thể thao và Du lịch đến năm 2021, định số, hệ thống các loại hình Trung tâm văn hóa hướng đến năm 2030. đang bộc lộ những bất cập và hạn chế đòi hỏi 7. Ủy ban Thường vụ Quốc hội (2016), Nghị phải thu gọn đầu mối và sắp xếp, quy hoạch quyết số 1211/2016/UBTVQH13 ngày 25/5/2016 lại mạng lưới các Nhà - Khu - Trung tâm văn về Tiêu chuẩn của đơn vị hành chính và phân loại đơn vị hành chính. hóa thể thao từ quận, huyện, xã, phường cho tới thôn, bản, tổ dân phố. Bài viết đã nêu lên 3 8. Ủy ban Thường vụ Quốc hội (2019), Nghị quyết số 653/2019/UBTVQH ngày 12/3/2019 về luận chứng cơ bản đòi hỏi phải thu gọn đầu Sắp xếp các đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã mối và quy hoạch, sắp xếp lại hệ thống các Nhà trong giai đoạn 2019 - 2021. văn hóa, Trung tâm văn hóa này. Đồng thời trình bày nội dung cụ thể 3 đối tượng mạng Ngày nhận bài: 19 - 5 - 2019 lưới Trung tâm văn hóa cần được thu gọn đầu mối và sắp xếp lại trong giai đoạn 2020 - 2030. Ngày phản biện, đánh giá: 12 - 10 - 2019 Liên quan việc đổi mới quy hoạch sắp xếp lại Ngày chấp nhận đăng: 27 - 12 - 2019 56 Số 30 (Tháng 12 - 2019)
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học