Xem mẫu
- X· héi häc sè 4 (92), 2005 13 Nghiªn cøu phóc lîi x· héi: nh×n l¹i mét chÆng ®−êng (Tr−êng hîp mét ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu vµ triÓn khai) Bïi ThÕ C−êng Kû niÖm 20 n¨m ViÖn X· héi häc (1983-2003), lµ dÞp nh×n l¹i nh÷ng h−íng nghiªn cøu cña ViÖn. Bµi viÕt lµm ®iÒu nµy víi mét h−íng nghiªn cøu cô thÓ, trong khu«n khæ mét Phßng nghiªn cøu.1 GS. Vò Khiªu, ViÖn tr−ëng ®Çu tiªn, lµ ng−êi khëi x−íng h−íng nghiªn cøu chÝnh s¸ch x· héi vµ qu¶n lý x· héi kho¶ng n¨m 1982, cã lÏ sau khi «ng ®i kh¶o s¸t mét lo¹t n−íc §«ng ©u. ¤ng x¸c ®Þnh h−íng nghiªn cøu nµy theo hai nghÜa: chÝnh s¸ch x· héi nh− lµ mét chuyªn ngµnh, vµ chÝnh s¸ch x· héi nh− lµ mét ®Þnh h−íng cho mäi nghiªn cøu x· héi häc (®Þnh h−íng chÝnh s¸ch, khuyÕn nghÞ chÝnh s¸ch). VÒ mÆt qu¶n lý, GS. Vò Khiªu ®· khai ph¸ quan hÖ hîp t¸c trong n−íc vµ quèc tÕ cho h−íng nghiªn cøu nµy, thµnh lËp Phßng ChÝnh s¸ch x· héi vµ qu¶n lý x· héi (1983), t¹o ra c¬ héi lín cho c«ng t¸c ®µo t¹o c¸n bé. Ng−êi ViÖn tr−ëng kÕ nhiÖm, GS. T−¬ng Lai, tiÕp tôc ph¸t triÓn ph−¬ng h−íng ®· cã sang mét giai ®o¹n míi. ¤ng khuyÕn khÝch nghiªn cøu mét c¸ch bµi b¶n, vµ lµ ng−êi ®Ò xuÊt ý t−ëng nghiªn cøu vÊn ®Ò ng−êi cao tuæi cho ViÖn vµo n¨m 1991. ¤ng thµnh lËp Phßng C¬ cÊu x· héi vµ chÝnh s¸ch x· héi (1992), vµ hç trî nhiÒu cho viÖc më réng quan hÖ céng t¸c trong n−íc vµ quèc tÕ. Víi sù quan t©m cña hai ViÖn tr−ëng, h−íng nghiªn cøu chÝnh s¸ch x· héi ®· gÆt h¸i nh÷ng kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh. Ph¶i ch¨ng cã thÓ nãi ®Õn mét Ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu phóc lîi x· héi cña ViÖn X· héi häc trong 20 n¨m qua (IOS-SW: Institute of Sociology Social Welfare Research Program). 1. B−íc ®i ban ®Çu trong nh÷ng n¨m 1980 Theo chØ ®¹o cña GS. Vò Khiªu, trong nh÷ng n¨m 1980, c¸c nhµ nghiªn cøu cña Phßng ChÝnh s¸ch x· héi vµ qu¶n lý x· héi tiÕn hµnh hai ®Ò tµi: "ChÝnh s¸ch x· héi vµ qu¶n lý x· héi ë cÊp c¬ së n«ng th«n vµ ®« thÞ" (1983-1985) vµ "ChÝnh s¸ch x· héi ë ViÖt Nam vµ c¸c n−íc x· héi chñ nghÜa" (1987-1989). §Ò tµi sau n»m trong khu«n khæ mét ho¹t ®éng hîp t¸c quèc tÕ cña 8 n−íc x· héi chñ nghÜa. B−íc ®i ban ®Çu cã mét vµi kÕt qu¶ khiªm tèn, mét Ýt Ên phÈm cña c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu 1 Ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ChÝnh s¸ch x· héi vµ c«ng t¸c x· héi t¹i Phßng Phóc lîi x· héi. Bµi viÕt kh«ng bao qu¸t ®−îc toµn bé c¸c nghiªn cøu cña ViÖn cã liªn quan ®Õn lÜnh vùc nµy theo nghÜa réng. Bµi viÕt chñ yÕu nh×n l¹i 20 n¨m kÓ tõ 1983, song cã bæ sung nh÷ng ho¹t ®éng trong n¨m 2004 - 2005. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn
- 14 Nghiªn cøu phóc lîi x· héi: nh×n l¹i mét chÆng ®−êng chÝnh s¸ch x· héi: "Qu¶n lý x· héi ë cÊp Ph−êng thµnh phè Hµ Néi" (ViÖn X· héi häc, 1985), "ChÝnh s¸ch x· héi: ViÖt Nam" (ViÖn Hµn l©m khoa häc §øc, 1989), mét sè bµi t¹p chÝ (1986-1989). 2. Më réng ph¹m vi tham kh¶o vµ c¬ së lý luËn Tõ nöa ®Çu nh÷ng n¨m 1980 ®Õn ®Çu nh÷ng n¨m 1990, trong bèi c¶nh khñng ho¶ng kinh tÕ - x· héi vµ nh÷ng chuyÓn biÕn b−íc ®Çu ®Õn §æi Míi, vÊn ®Ò chÝnh s¸ch x· héi thu hót sù chó ý cña giíi nghiªn cøu vµ ng−êi lµm chÝnh s¸ch. Nh−ng mÆt kh¸c, lÜnh vùc nµy cßn thiÕu mét sù kÕt nèi h÷u c¬ gi÷a tri thøc, lý thuyÕt, ph−¬ng ph¸p vµ thùc nghiÖm. NhiÒu nghiªn cøu thùc tÕ ®Ò cËp nh÷ng chñ ®Ò chÝnh s¸ch x· héi cô thÓ kh¸c nhau, nh−ng phÇn lín dùa trªn kiÓu nghiªn cøu kinh nghiÖm truyÒn thèng. Cßn thiÕu nh÷ng bµi giíi thiÖu vÒ bé m«n khoa häc nµy ë c¸c n−íc ®i tr−íc, còng nh− thiÕu nh÷ng c«ng tr×nh x¸c ®Þnh ®−îc nh÷ng ®−êng nÐt chÝnh yÕu vÒ mÆt lý thuyÕt. Mét sè c«ng tr×nh thuéc lo¹i nµy míi chØ ®−a ra nh÷ng c¸ch luËn gi¶i chung chung, dùa trªn th«ng tin nghiªn cøu ë c¸c n−íc x· héi chñ nghÜa, khã phôc vô cho viÖc thao t¸c hãa kh¸i niÖm ®Ó ®−a vµo ¸p dông trong nghiªn cøu thùc nghiÖm. Trong bèi c¶nh ®ã, IOS-SW ®· cè g¾ng x©y dùng mét quan niÖm mang tÝnh lý thuyÕt vÒ chÝnh s¸ch x· héi, dùa trªn lÞch sö vµ thùc tiÔn nghiªn cøu chÝnh s¸ch x· héi quèc tÕ nãi chung, h¬n lµ chØ dùa trªn c¸c nghiªn cøu vÒ chÝnh s¸ch x· héi trong c¸c n−íc x· héi chñ nghÜa cò. §iÒu nµy t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc nghiªn cøu thùc tÕ chÝnh s¸ch x· héi ViÖt Nam phï hîp h¬n víi qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn tõ kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung sang kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa. Nã cßn t¹o c¬ së h×nh thµnh khung ph©n tÝch cho nghiªn cøu chÝnh s¸ch x· héi thùc nghiÖm. Nh÷ng kÕt qu¶ trªn ®−îc c«ng bè trong mét sè bµi ®¨ng ë T¹p chÝ X· héi häc c¸c n¨m 1990-1992, xuÊt b¶n l¹i ë mét sè ch−¬ng s¸ch cña ViÖn vµ cña §Ò tµi KX.04.04 c¸c n¨m 1993-1994 (do ViÖn Khoa häc lao ®éng vµ c¸c vÊn ®Ò x· héi, Bé Lao ®éng, Th−¬ng binh vµ X· héi, chñ tr×). Mét sè kÕt qu¶ nghiªn cøu míi vÒ chÝnh s¸ch x· héi quèc tÕ còng ®−îc giíi thiÖu gÇn ®©y (2002-2003). 3. C«ng t¸c x· héi: mét ph¸t hiÖn l¹i Tõ ®Çu thËp niªn 1990, IOS-SW ®· cã nh÷ng ®ãng gãp trong viÖc ph¸t triÓn nh÷ng hiÓu biÕt míi vÒ lÜnh vùc c«ng t¸c x· héi. §©y lµ thËp niªn chuyÓn biÕn m¹nh mÏ vÒ quan niÖm vµ thùc tiÔn c«ng t¸c x· héi. NhiÒu tæ chøc ®oµn thÓ ho¹t ®éng trong lÜnh vùc nµy ®· nhËn thÊy r»ng thêi kú §æi Míi ®ßi hä ph¶i chuyÓn m×nh, thay ®æi tËn gèc rÔ c¸ch nh×n vµ c¸ch lµm c«ng t¸c x· héi. Tuy nhiªn, cßn nhiÒu lóng tóng trong ph−¬ng h−íng, quan niÖm, ph−¬ng ph¸p, tæ chøc vµ b−íc ®i. MÆt kh¸c, trî gióp quèc tÕ ngµy cµng t¨ng còng dÉn ®Õn nh÷ng ®ßi hái míi vÒ ph−¬ng thøc c«ng t¸c x· héi hiÖn ®¹i. VÒ mÆt nµy, trong mét thêi gian dµi, ViÖt Nam hÇu nh− kh«ng biÕt ®Õn nh÷ng tiÕn triÓn míi trong quan niÖm vµ thùc tiÔn c«ng t¸c x· héi ë c¸c x· héi dùa trªn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, ®· ph¸t triÓn còng nh− ®ang ph¸t triÓn. Trong bèi c¶nh trªn, IOS-SW ®· cung cÊp nh÷ng xuÊt b¶n phÈm vµ líp tËp Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn
- Bïi ThÕ C−êng 15 huÊn, giíi thiÖu vÒ lý thuyÕt vµ ph−¬ng ph¸p luËn c«ng t¸c x· héi hiÖn ®¹i, ®· tiÕn hµnh nh÷ng nghiªn cøu tr−êng hîp vÒ c¸c m« h×nh c«ng t¸c x· héi trong thùc tÕ ViÖt Nam. Ch−¬ng tr×nh ®· t×m kiÕm ®èi t¸c n−íc ngoµi cïng tæ chøc héi th¶o vµ líp tËp huÊn vÒ c«ng t¸c x· héi cho c¸n bé lµm viÖc ë ®oµn thÓ vµ tæ chøc x· héi (Phô Lôc 2). Nh÷ng nç lùc trªn ®ãng gãp vµo viÖc lÊp kho¶ng trèng tri thøc vµ kü n¨ng c«ng t¸c x· héi ë ViÖt Nam trong giai ®o¹n chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, ®Æc biÖt ë phÇn phÝa B¾c cña ®Êt n−íc. Mét ®ãng gãp kh¸c ®¸ng chó ý: tõ 1992, IOS-SW ®· nhÊn m¹nh ®Õn yªu cÇu hiÖn ®¹i hãa vµ chuyªn nghiÖp hãa lÜnh vùc nghiªn cøu, ®µo t¹o vµ thùc hµnh chÝnh s¸ch x· héi vµ c«ng t¸c x· héi. Trong thêi kú kÕ ho¹ch hãa tËp trung bao cÊp, c¸c nhµ v¹ch chÝnh s¸ch x· héi vµ c«ng t¸c x· héi lµm viÖc chñ yÕu dùa trªn kinh nghiÖm ho¹t ®éng chÝnh trÞ. ChØ cã mét sè tr−êng båi d−ìng nghiÖp vô víi néi dung chuyªn m«n nghÌo nµn cho c¸n bé lµm viÖc trong c¸c Bé vµ ®oµn thÓ liªn quan. Trong khi ®ã, hÖ thèng ®¹i häc ch−a cã m· sè vµ ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o vÒ chÝnh s¸ch x· héi vµ c«ng t¸c x· héi. XuÊt ph¸t tõ t×nh h×nh nãi trªn, IOS-SW khuyÕn nghÞ cÇn nhanh chãng thµnh lËp c¸c khoa hay tr−êng c«ng t¸c x· héi trong c¸c tr−êng ®¹i häc, xóc tiÕn x©y dùng ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o chÝnh quy cho bé m«n chÝnh s¸ch x· héi vµ c«ng t¸c x· héi, xem ®©y lµ gi¶i ph¸p c¬ b¶n dµi h¹n cho viÖc hiÖn ®¹i hãa vµ chuyªn nghiÖp hãa hai lÜnh vùc nµy. 4. Häc thuyÕt chÝnh s¸ch x· héi quèc gia trong ®iÒu kiÖn míi Tõ 1992 - 1993, c¸c nghiªn cøu cña IOS-SW ®· cè g¾ng chøng minh tÇm quan träng cña häc thuyÕt chÝnh s¸ch x· héi trong mét quèc gia, khuyÕn nghÞ r»ng sù qu¸ ®é cña x· héi ViÖt Nam sang kinh tÕ thÞ tr−êng tÊt yÕu ®ßi hái ph¶i khÈn tr−¬ng x©y dùng l¹i häc thuyÕt chÝnh s¸ch x· héi cho ®Êt n−íc. Mét sè nghiªn cøu quèc tÕ ®· kh¸i qu¸t hãa tõ thùc tiÔn chÝnh s¸ch x· héi thÕ giíi thµnh ba m« h×nh chÝnh s¸ch x· héi. IOS-SW gîi ý r»ng m« h×nh chÝnh s¸ch x· héi cña ViÖt Nam ph¶i xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ lÞch sö chÝnh s¸ch x· héi cña chÝnh m×nh ®Ó ®−a ra mét kÕt hîp cô thÓ thÝch øng víi b¶n th©n, nh−ng cÇn chó träng ®Õn kinh nghiÖm quèc tÕ. Trong 14 n¨m qua, ho¹t ®éng nghiªn cøu cña IOS-SW chñ yÕu ®i theo lËp tr−êng nµy. C«ng tr×nh gÇn ®©y nhÊt cña IOS-SW ®−a ra mét sè ph©n tÝch vµ 8 khuyÕn nghÞ liªn quan ®Õn vÊn ®Ò h×nh thµnh häc thuyÕt vµ chiÕn l−îc phóc lîi quèc gia (2003). 5. Ba m« h×nh phóc lîi x· héi ë ViÖt Nam Gãp phÇn vµo nghiªn cøu hiÖn tr¹ng phóc lîi vµ häc thuyÕt chÝnh s¸ch x· héi míi, IOS-SW ®· cã nh÷ng nç lùc vÒ mÆt lý luËn. N¨m 1993, luËn ®Ò vÒ ba khu«n mÉu cÊu tróc x· héi vµ v¨n hãa chñ yÕu ë ViÖt Nam. N¨m 1999, ®Ò xuÊt kh¸i niÖm phóc lîi x· héi nh− lµ mét ph¹m trï lý luËn then chèt ®Ó kh¸i qu¸t hãa thùc tiÔn chÝnh s¸ch x· héi vµ c«ng t¸c x· héi; ®−a ra khung ph©n tÝch vÒ ba m« h×nh phóc lîi x· héi ë ViÖt Nam, vÒ sù thay thÕ vµ pha trén cña ba m« h×nh nµy trong tiÕn tr×nh lÞch sö hiÖn ®¹i còng nh− trong thùc tÕ hiÖn nay. N¨m 2003, x©y dùng m« h×nh ph©n tÝch kh«ng gian phóc lîi con ng−êi vµ x· héi. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn
- 16 Nghiªn cøu phóc lîi x· héi: nh×n l¹i mét chÆng ®−êng Nh÷ng luËn ®Ò vµ s¬ ®å ph©n tÝch trªn ®· ®−îc vËn dông trong mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ T− t−ëng phóc lîi x· héi Hå ChÝ Minh, chÝnh s¸ch phóc lîi ng−êi cao tuæi, phóc lîi doanh nghiÖp, ch¨m sãc søc khoÎ vïng cao, khu vùc c¸c tæ chøc x· héi d©n sù, m« h×nh ba bªn trong lÜnh vùc phóc lîi (ChÝnh phñ, doanh nghiÖp, C«ng ®oµn). Trong 14 n¨m qua, IOS-SW ®· nç lùc ®i s©u nhËn diÖn nh÷ng ®Æc tr−ng cña hÖ thèng phóc lîi x· héi quèc gia, tæng kÕt thµnh 10 ®Æc ®iÓm vµ vÊn ®Ò c¬ b¶n (1999). Nghiªn cøu gÇn ®©y cña IOS-SW (2003) l−u ý ®Õn 2 vÊn ®Ò then chèt ®ang næi lªn. §ã lµ, viÖc ph©n bæ kh«ng ®ång ®Òu nguån lùc phóc lîi trong c¸c giai tÇng vµ nhãm x· héi. Vµ thø hai, viÖc ®Þnh h×nh vÞ thÕ x· héi ch−a râ rµng vµ ph©n bæ nguån lùc thiÕu c«ng b»ng cho c¸c lo¹i chñ thÓ kh¸c nhau cïng ho¹t ®éng trong hÖ thèng phóc lîi. 6. T− t−ëng Phóc lîi x· héi Hå ChÝ Minh X©y dùng häc thuyÕt míi vÒ phóc lîi x· héi kh«ng thÓ t¸ch rêi víi viÖc nghiªn cøu qu¸ tr×nh lÞch sö h×nh thµnh hÖ thèng phóc lîi x· héi quèc gia. §Ó hiÓu ®−îc tiÕn tr×nh nµy, cÇn nghiªn cøu qu¸n triÖt c¸c quan ®iÓm vµ chÝnh s¸ch cña §¶ng, ®Æc biÖt lµ di s¶n T− t−ëng Hå ChÝ Minh. N¨m 2001, IOS-SW tiÕn hµnh mét ®Ò tµi tiÒm lùc cÊp ViÖn víi môc tiªu t×m hiÓu nh÷ng khÝa c¹nh vÒ phóc lîi x· héi trong di s¶n t− t−ëng cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh. KÕt qu¶ nghiªn cøu b−íc ®Çu cho phÐp IOS-SW ®−a ra ý kiÕn r»ng cã mét T− t−ëng phóc lîi x· héi Hå ChÝ Minh trong di s¶n T− t−ëng cña Ng−êi, ph¸c häa mét sè luËn ®iÓm chÝnh trong T− t−ëng phóc lîi x· héi cña Hå ChÝ Minh. §iÒu nµy t¹o c¬ së t×m hiÓu s©u h¬n vµ øng dông vµo c«ng t¸c nghiªn cøu lý luËn còng nh− thùc nghiÖm. 7. §Þnh vÞ phóc lîi x· héi trong cÊu tróc vµ tiÕn tr×nh cña §æi Míi N¨m 2003, IOS-SW cè g¾ng nhËn diÖn mét s¬ ®å vÒ cÊu tróc vµ tiÕn tr×nh cña §æi Míi xÐt vÒ mÆt môc tiªu vµ t¸c ®éng x· héi. Ch−¬ng tr×nh ®· ph©n tÝch c¸c bé sè liÖu ®Þnh l−îng quèc gia ®Ó t×m hiÓu mèi t−¬ng t¸c gi÷a phóc lîi x· héi vµ biÕn ®æi cña kÕt cÊu giai tÇng x· héi qua thêi gian, 1993-2002. Dâi theo sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng phóc lîi x· héi trong thêi kú §æi Míi, IOS-SW nhËn diÖn n¨m trôc ph¸t triÓn c¬ b¶n cña hÖ thèng nµy (2003), trªn c¬ së ®ã triÓn khai nh÷ng nghiªn cøu cô thÓ. Phóc lîi x· héi trong thêi kú §æi Míi, nh×n chung, ph¸t triÓn xung quanh 5 trôc c¬ b¶n sau ®©y. - X©y dùng ba khu vùc chÝnh cña hÖ thèng phóc lîi x· héi (−u ®·i x· héi, b¶o hiÓm x· héi vµ b¶o hiÓm y tÕ, cøu trî x· héi). - H×nh thµnh c¸c quan hÖ lao ®éng (LuËt Doanh nghiÖp, LuËt Lao ®éng, ...). - Phóc lîi cho c¸c nhãm x· héi yÕu thÕ (trÎ em, phô n÷, ng−êi cao tuæi, ng−êi tµn tËt, ng−êi nghÌo, ng−êi cã hoµn c¶nh khã kh¨n, ...). - Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. - Khu«n khæ ho¹t ®éng cña c¸c chñ thÓ trong lÜnh vùc phóc lîi x· héi (Nhµ n−íc, ®oµn thÓ x· héi, tæ chøc phi ChÝnh phñ, doanh nghiÖp, nhãm ho¹t ®éng, v.v...). Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn
- Bïi ThÕ C−êng 17 8. Nghiªn cøu thùc nghiÖm phóc lîi x· héi: tr−êng hîp ng−êi cao tuæi G¾n víi c«ng t¸c lý luËn, IOS-SW ®· triÓn khai nh÷ng c«ng tr×nh thùc nghiÖm liªn quan ®Õn c¸c bé phËn hîp thµnh cña hÖ thèng phóc lîi x· héi quèc gia, còng nh− liªn quan ®Õn nh÷ng nhãm ®èi t−îng cña chÝnh s¸ch x· héi. VÒ mÆt khu vùc, c¸c nhµ nghiªn cøu cña Ch−¬ng tr×nh ®· t×m hiÓu lÜnh vùc −u ®·i x· héi, b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ, cøu trî x· héi (tõ 1991). VÒ mÆt nhãm ®èi t−îng, cã nh÷ng kh¶o s¸t vÒ ng−êi cao tuæi (tõ 1991), trÎ em trong hoµn c¶nh khã kh¨n (tõ 1993), ng−êi khuyÕt tËt (tõ 1999), søc khoÎ, y tÕ vµ gi¸o dôc ë ng−êi d©n téc thiÓu sè (1992, 1999-2000), ng−êi nghÌo, cùu chiÕn binh (1999, 2003), ng−êi cã HIV (1992- 1994, 2000). Nh÷ng nghiªn cøu nµy gióp lµm s¸ng tá hoµn c¶nh sèng vµ chÝnh s¸ch x· héi Nhµ n−íc ®èi víi c¸c nhãm ®èi t−îng. GÇn ®©y, IOS-SW chó träng nghiªn cøu c¸c chñ thÓ trong lÜnh vùc phóc lîi, nh− doanh nghiÖp (2000), tæ chøc x· héi (2001- 2002), c¸c t¸c nh©n nç lùc tËp thÓ vµ phong trµo x· héi (2002-2003). ViÖc ®iÓm l¹i nh÷ng nghiªn cøu trªn ®ßi hái thêi gian vµ nh©n lùc, ë ®©y chØ xin nãi ®Õn hai h−íng nghiªn cøu cô thÓ. Tõ nöa ®Çu nh÷ng n¨m 1980, ViÖn X· héi häc ®· cã nh÷ng nghiªn cøu ®Çu tiªn vÒ ng−êi cã tuæi. B−íc sang thËp niªn 1990, chñ ®Ò nµy trë thµnh mét h−íng nghiªn cøu cã hÖ thèng vµ dµi h¹n trong IOS-SW (Nghiªn cøu vÒ tuæi giµ vµ ng−êi lín tuæi - Aging and Adults Research: IOS-AAR). Trong khu«n khæ IOS-AAR, ®· tiÕn hµnh 6 cuéc kh¶o s¸t vÒ ng−êi cao tuæi (tõ 1991 ®Õn 2000), xuÊt b¶n 57 bµi trong T¹p chÝ X· héi häc, 9 bµi ë t¹p chÝ hoÆc Ên phÈm n−íc ngoµi, 5 bµi viÕt in trong s¸ch, 1 cuèn s¸ch chuyªn kh¶o. IOS-AAR ®· viÕt ®−îc mét tæng quan cho ®Õn nay lµ duy nhÊt vÒ t×nh h×nh nghiªn cøu x· héi ®èi víi ng−êi cao tuæi ë ViÖt Nam kÓ tõ nh÷ng cè g¾ng ®Çu tiªn cña c¸c nhµ l·o khoa ®Çu nh÷ng n¨m 1970. IOS-AAR ®· ®Ò xuÊt vµ tuyªn truyÒn réng r·i cho mét sè khuyÕn nghÞ mµ nã cho lµ cã ý nghÜa ®èi víi ng−êi cao tuæi. Ch¼ng h¹n, trong c¸c Ên phÈm vµ mét sè héi th¶o khoa häc vµ thùc tiÔn diÔn ra trong n¨m 1992-1993, IOS-AAR khuyÕn nghÞ r»ng ®· chÝn muåi cho viÖc thµnh lËp Héi ng−êi cã tuæi ë cÊp quèc gia ®Ó thèng nhÊt c¸c phong trµo b¶o thä ®Þa ph−¬ng vµo mét khu«n khæ chung, xem ®©y lµ "mét ®ßn bÈy quyÕt ®Þnh ®Ó t¹o ra nh÷ng c«ng cô x· héi quan träng cho sù nghiÖp ch¨m lo cho ng−êi cao tuæi". IOS-AAR ®Ò nghÞ r»ng cÇn cã mét tê b¸o riªng cho ng−êi cao tuæi vµ mét trung t©m nghiªn cøu khoa häc quèc gia vÒ tuæi giµ; cÇn kh«i phôc c¸c hÖ thèng b¶o hiÓm x· héi cho ng−êi giµ ë n«ng th«n vµ cho nh÷ng ng−êi ®· lµm viÖc trong khu vùc hîp t¸c x· tiÓu thñ c«ng nghiÖp, tiÕn tíi mét tæ chøc b¶o hiÓm tuæi giµ réng r·i trªn c¶ n−íc; cÇn ®Æc biÖt chó träng ®Õn phóc lîi cña ng−êi cao tuæi n«ng th«n vµ phô n÷ cã tuæi; cÇn t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc h×nh thµnh nh÷ng NGO trong n−íc phôc vô cho c«ng t¸c tuæi giµ; cÇn chó ý ®Õn viÖc h×nh thµnh mét thÞ tr−êng c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô liªn quan ®Õn ng−êi cao tuæi. Mét sè trong nh÷ng ®iÓm nªu trªn ®· thÊy xuÊt hiÖn trong cuéc sèng. N¨m 1995, ra ®êi Héi ng−êi cao tuæi ViÖt Nam, b¸o "Ng−êi cao tuæi" còng ®−îc xuÊt b¶n. Mét sè ®Þa ph−¬ng ®· nç lùc thö nghiÖm h×nh thøc b¶o hiÓm x· héi cho n«ng d©n vµ Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn
- 18 Nghiªn cøu phóc lîi x· héi: nh×n l¹i mét chÆng ®−êng khu vùc ngoµi quèc doanh phi n«ng nghiÖp, mÆc dï nh÷ng cè g¾ng nµy cßn gÆp nhiÒu th¸ch thøc. Tõ 1997, Héi phô n÷ ®· cã nh÷ng ch−¬ng tr×nh gióp ®ì phô n÷ cao tuæi vµ trong §¹i héi gÇn ®©y (2002) Héi ®· nhÊn m¹nh ®Õn nhãm ng−êi nµy nh− lµ mét nhãm môc tiªu ®−îc −u tiªn trong ch−¬ng tr×nh c«ng t¸c cña m×nh. N¨m 1991, IOS- AAR ®· tham gia s¸ng lËp mét tæ chøc phóc lîi cho ng−êi giµ theo kiÓu NGO (Trung t©m nghiªn cøu vµ trî gióp ng−êi cao tuæi, Héi Ch÷ thËp ®á ViÖt Nam). M« h×nh nµy ®· nh©n réng ë H¶i Phßng vµ Thµnh phè Hå ChÝ Minh, víi c¸c ch−¬ng tr×nh ch¨m sãc t¹i nhµ, gióp ®ì t×nh nguyÖn, vµ truyÒn th«ng gi¸o dôc søc khoÎ t¹i c¬ së. C¸c ph©n tÝch vÒ xu h−íng giµ hãa vµ chÝnh s¸ch ng−êi cao tuæi ë ViÖt Nam do IOS-AA tiÕn hµnh n¨m 1999 phèi hîp víi §¹i häc Michigan ®· ph¸t hiÖn r»ng xu h−íng giµ hãa d©n sè cña ViÖt Nam sÏ chØ b¾t ®Çu mét c¸ch m¹nh mÏ sau 2010. Song, xu h−íng t¨ng nhanh tû lÖ nhãm ng−êi giµ h¬n (75+) trong nhãm ng−êi cao tuæi nãi chung (60+) ®· thÓ hiÖn râ ngay tõ cuèi thËp niªn 1990, vµ sÏ ®Ëm nÐt h¬n trong suèt thËp niªn ®Çu tiªn cña thÕ kû 21. Ngoµi ra, tû lÖ phô n÷ cao tuæi trong sè ng−êi giµ còng sÏ rÊt cao ë ViÖt Nam, cao mét c¸ch bÊt th−êng so víi ®a sè n−íc trªn thÕ giíi. Dùa vµo ph©n tÝch trªn ®©y, trong c¸c Ên phÈm vµ héi th¶o khoa häc c¸c n¨m 1999-2001, IOS-AAR ®· tÝch cùc kiÕn nghÞ r»ng, cho ®Õn tr−íc 2010, ViÖt Nam ph¶i sím cã nh÷ng chuÈn bÞ ®ñ m¹nh vµ hiÖu qu¶, ®Ó cã thÓ chñ ®éng ®−¬ng ®Çu víi xu h−íng giµ hãa d©n c− tÊt yÕu ®ang ®Õn gÇn. Ph©n tÝch nãi trªn còng chØ ra r»ng mÆc dï trong nh÷ng n¨m 1990 ®· cã nh÷ng tiÕn triÓn khÝch lÖ trong c¸c chÝnh s¸ch Nhµ n−íc ®èi víi nhãm ng−êi cao tuæi, song nÕu so s¸nh víi c¸c n−íc kh¸c, ViÖt Nam vÉn cßn thiÕu mét v¨n kiÖn chÝnh s¸ch ®Þnh h−íng tæng qu¸t vµ mét ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng quèc gia cho vÊn ®Ò giµ hãa d©n c−. Nh÷ng ph©n tÝch vµ kiÕn nghÞ nªu trªn ®· nhËn ®−îc sù ®ång t×nh réng r·i trong c¸c ®èi t¸c cña IOS-AAR nh− UNFPA ë Hµ Néi, HelpAge International, Héi ng−êi cao tuæi ViÖt Nam, Bé Lao ®éng, Th−¬ng binh vµ X· héi.1 IOS-AAR còng cã mét ®ãng gãp lý thó vµo nghiªn cøu v¨n hãa vµ gia ®×nh: khi ph©n tÝch ®Þnh l−îng c¸c sè liÖu thùc nghiÖm liªn quan ®Õn nhãm ng−êi giµ, IOS- AAR ®· ph¸t hiÖn vµ ®Ò xuÊt luËn ®Ò vÒ sù ph©n bè trªn kh«ng gian ®Þa lý vµ téc ng−êi cña m« h×nh s¾p xÕp gia ®×nh theo n¬i c− tró ë ViÖt Nam (1997, 1999). 9. Nghiªn cøu thùc nghiÖm phóc lîi x· héi: tõ phong trµo x· héi ®Õn tæ chøc x· héi Nh÷ng n¨m §æi Míi ®¸nh dÊu sù "bõng në" 2 c¸c nç lùc tËp thÓ vµ phong trµo x· héi ë ViÖt Nam. NhiÒu trong c¸c ho¹t ®éng tËp thÓ nµy nh»m vµo phóc lîi. Tõ 2000, IOS-SW chó ý ®Õn hiÖn t−îng c¸c nç lùc tËp thÓ, phong trµo x· héi vµ tæ chøc x· héi, ®Õn xu h−íng n©ng cao vai trß vµ t¸c ®éng cña chóng trong ®êi sèng x· héi 1 §¸ng tiÕc, theo quan s¸t cña t¸c gi¶ bµi viÕt, cho ®Õn nay khuyÕn nghÞ nµy cña IOS-AAR ch−a ®−îc chó ý tho¶ ®¸ng. GÇn ®©y míi cã vµi b−íc chuÈn bÞ, ch¼ng h¹n thµnh lËp Ban nghiªn cøu x©y dùng Ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng quèc gia vÒ ng−êi cao tuæi. 2 Mét ch÷ dïng ®¾t cña Lª §¨ng Doanh (§æi Míi vµ sù ph¸t triÓn con ng−êi ë ViÖt Nam. Thêi ®¹i. T¹p chÝ Nghiªn cøu vµ th¶o luËn. Sè 5.2001. Paris. Trang 30-40). Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn
- Bïi ThÕ C−êng 19 nãi chung còng nh− trong phóc lîi nãi riªng, mét hiÖn t−îng cßn Ýt ®−îc c¸c nhµ x· héi häc l−u t©m. Trong lÜnh vùc nµy, c¸c nhµ nghiªn cøu cña IOS-SW ®· giíi thiÖu nh÷ng c¬ së lý thuyÕt vµ kinh nghiÖm nghiªn cøu quèc tÕ, cè g¾ng thö nghiÖm mét c¸ch thÝch hîp vµo thùc tÕ ViÖt Nam. IOS-SW ®· cung cÊp nh÷ng bé d÷ liÖu ®Þnh l−îng vµ ®Þnh tÝnh cã ý nghÜa, rót ra tõ c¸c kh¶o s¸t thùc nghiÖm vÒ tæ chøc x· héi ë Hµ Néi vµ Thµnh phè Hå ChÝ Minh (2001-2002). N¨m 2002-2003, IOS-SW ®· ®Ò xuÊt 2 ®Ò tµi tiÒm lùc cÊp ViÖn nghiªn cøu vÒ c¸c nç lùc tËp thÓ vµ phong trµo x· héi. Nhãm nghiªn cøu ®· tiÕn hµnh ph©n lo¹i 3 kiÓu tæ chøc x· héi vµ phong trµo x· héi g¾n víi chóng, nhËn diÖn nh÷ng ®Æc ®iÓm, −u ®iÓm vµ khuyÕt ®iÓm cña tõng lo¹i h×nh, ®−a ra dù b¸o vÒ xu h−íng ph¸t triÓn, vµ ®Ò xuÊt nh÷ng khuyÕn nghÞ chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn lÜnh vùc nµy. 10. Hîp t¸c, ®µo t¹o, truyÒn b¸ Kh«ng thu hÑp chØ trong nghiªn cøu, IOS-SW cßn chó träng ®Õn hîp t¸c, ®µo t¹o vµ truyÒn b¸. Trong 14 n¨m qua, IOS-SW ®· cã nh÷ng hîp t¸c víi 5 c¬ së nghiªn cøu trong ViÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam, víi 20 c¬ quan trong n−íc kh¸c, vµ víi 23 tæ chøc quèc tÕ. Tõ 1996, IOS-SW ®· x©y dùng gi¸o tr×nh vµ tiÕn hµnh gi¶ng d¹y vÒ phóc lîi x· héi cho sinh viªn ®¹i häc vµ cao häc, h−íng dÉn viÕt h¬n 10 luËn v¨n ®¹i häc vµ trªn ®¹i häc vÒ chñ ®Ò phóc lîi x· héi. IOS-SW còng cã nhiÒu bµi viÕt giíi thiÖu phóc lîi x· héi quèc tÕ víi b¹n ®äc trong n−íc vµ giíi thiÖu kÕt qu¶ nghiªn cøu phóc lîi x· héi ViÖt Nam ra n−íc ngoµi. TÝnh tõ 1991 ®Õn nay, trong khu«n khæ cña IOS-SW ®· cã 54 l−ît c¸n bé trong vµ ngoµi ViÖn ®i tham dù héi th¶o hoÆc trao ®æi nghiªn cøu ë 13 n−íc kh¸c nhau. 11. S¶n phÈm ho¹t ®éng khoa häc TÝnh ®Õn 2003, trong khu«n khæ cña IOS-SW, c¸c thµnh viªn vµ céng t¸c viªn cña Ch−¬ng tr×nh ®· tham gia c«ng bè 80 bµi trong T¹p chÝ X· héi häc, 9 bµi trong c¸c t¹p chÝ chuyªn ngµnh n−íc ngoµi, 8 bµi in trong c¸c cuèn s¸ch xuÊt b¶n trong n−íc, 9 bµi ®¨ng trong c¸c cuèn s¸ch hoÆc kû yÕu héi th¶o do n−íc ngoµi xuÊt b¶n, 5 cuèn s¸ch chuyªn kh¶o, tham gia vµo 4 b¸o c¸o khoa häc do c¸c tæ chøc quèc tÕ ®a ph−¬ng c«ng bè. IOS-SW ®· tæ chøc 19 cuéc héi th¶o hoÆc tËp huÊn liªn quan ®Õn lÜnh vùc phóc lîi x· héi, trong ®ã cã 10 cuéc mang tÝnh quèc tÕ. IOS-SW ®· gãp phÇn víi T¹p chÝ X· héi häc x©y dùng 3 sè chuyªn ®Ò vÒ phóc lîi x· héi vµ ng−êi cao tuæi. 12. TiÕp tôc h−íng ®i Nh×n l¹i kh«ng ph¶i ®Ó tæng kÕt thµnh tÝch, mµ ®Ó cè g¾ng t×m ra l« gÝch cña sù viÖc: v× sao ®· ®−îc nh− vËy, chuçi tiÕn triÓn ®· nh− thÕ nµo, c¸c yÕu tè (thÓ chÕ, tæ chøc vµ con ng−êi) t¹o thµnh chuçi ph¸t triÓn nh− vËy, bµi häc kinh nghiÖm, vµ ®Æc biÖt lµ suy nghÜ vÒ ph−¬ng h−íng t−¬ng lai. NhiÒu môc tiªu IOS-SW ch−a thùc hiÖn ®−îc: nghiªn cøu lý thuyÕt chØ lµ b−íc ®Çu, nhiÒu h−íng nghiªn cøu quan träng cßn ®Ó ngá, ch−a tÝch cùc ho¹t ®éng triÓn khai (vµo chÝnh s¸ch, vµo thùc tiÔn) nh− nh÷ng ng−êi thiÕt kÕ ch−¬ng tr×nh mong ®îi lóc ban ®Çu, vÉn cßn yÕu tri thøc vÒ ph−¬ng ph¸p luËn vµ kü thuËt nghiªn Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn
- 20 Nghiªn cøu phóc lîi x· héi: nh×n l¹i mét chÆng ®−êng cøu, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ch−a tèt. Thùc tÕ, phóc lîi x· héi lµ mét trong nh÷ng khÝa c¹nh chñ ®¹o vµ phæ biÕn trong c¸c nghiªn cøu cña ViÖn X· héi häc. NhiÒu c«ng tr×nh cã néi dung liªn quan ®Õn phóc lîi x· héi do c¸c nhµ nghiªn cøu cña ViÖn tiÕn hµnh kh«ng trong khu«n khæ cña IOS-SW. T¸c gi¶ ch−a ®ñ thêi gian vµ n¨ng lùc ®Ó ®−a ra mét tæng quan réng h¬n vÒ vÊn ®Ò nµy. Hy väng t−¬ng lai sÏ cã bµi viÕt hoµn thµnh nhiÖm vô ®ã1. * IOS-SW chØ cã thÓ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn do ®−îc nhiÒu ng−êi tham gia vµ hç trî. Ngoµi nh÷ng ®ãng gãp cã tÝnh khai ph¸ cña hai vÞ ViÖn tr−ëng mµ t¸c gi¶ bµi viÕt ®· nªu ë ®Çu bµi, cÇn kÓ ®Õn sù ®ãng gãp to lín cña Gunnar Winkler (ViÖn X· héi häc vµ chÝnh s¸ch x· héi §øc), NguyÔn ThÞ Oanh (Héi T©m lý - gi¸o dôc häc thµnh phè Hå ChÝ Minh), John Knodel (§¹i häc Michigan), Yasuo Hagiwara (§¹i häc c«ng t¸c x· héi NhËt B¶n), Joerg Wischermann (§¹i häc tù do Berlin), Ph¹m BÝch San. Nh−ng cuèi cïng, vµ hÕt søc quan träng, lµ ®«ng ®¶o nh÷ng thµnh viªn vµ céng t¸c viªn cña IOS-SW, trong n−íc còng nh− n−íc ngoµi, mµ ta kh«ng thÓ nªu hÕt ®−îc tªn tuæi cña hä ë ®©y, nh÷ng ng−êi ®· trùc tiÕp lµm nªn nh÷ng kÕt qu¶ cô thÓ cña IOS-SW. Phô lôc Phô lôc 1: Mét biªn niªn sö ng¾n vÒ IOS-SW (1983-2003) N¨m ý t−ëng, sù kiÖn, con ng−êi, Ên phÈm 1982 X¸c ®Þnh quan ®iÓm "ChÝnh s¸ch x· héi nh− lµ mét bé m«n trong ViÖn X· héi häc vµ nh− lµ ®Þnh h−íng cña mäi nghiªn cøu x· héi häc" (Vò Khiªu). 1983 Thµnh lËp Phßng ChÝnh s¸ch x· héi vµ Qu¶n lý x· héi (Vò Khiªu). 1989 Mét ph©n tÝch tæng quan vÒ chÝnh s¸ch x· héi ë ViÖt Nam (Sozialpolitik: Vietnam. Institut fuer Soziologie und Sozialpolitik. 1989). 1990 H×nh thµnh vµ giíi thiÖu mét quan niÖm riªng cña ViÖn X· héi häc vÒ chÝnh s¸ch x· héi (Tæ chøc l¹i hÖ thèng an sinh x· héi ë n«ng th«n. T¹p chÝ X· héi häc, sè 4.1990). 1990 TÇm quan träng cña tæ chøc l¹i hÖ thèng an sinh x· héi ë n«ng th«n trong ®iÒu kiÖn míi vµ nh÷ng ®−êng nÐt chÝnh (Tæ chøc l¹i hÖ thèng an sinh x· héi ë n«ng th«n. T¹p chÝ X· héi häc, sè 4.1990). 1991 Sù cÇn thiÕt cÊp b¸ch cña mét quan niÖm lý luËn chñ ®¹o míi vÒ hÖ thèng chÝnh s¸ch x· héi quèc gia (Lý luËn x· héi, lý luËn an sinh x· héi vµ Héi nghiªn cøu chÝnh s¸ch x· héi. Tham luËn Héi th¶o t¹i Bé Lao ®éng, th−¬ng binh vµ x· héi, 9/1991). 1991 Nghiªn cøu ng−êi cao tuæi nh− lµ mét h−íng nghiªn cøu cña ViÖn X· héi häc (T−¬ng Lai). 1992 Thµnh lËp Phßng C¬ cÊu x· héi & ChÝnh s¸ch x· héi (T−¬ng Lai). 1992 Giíi thiÖu kh¸i niÖm c«ng t¸c x· héi hiÖn ®¹i (TÖ n¹n x· héi, x· héi häc vµ c«ng t¸c x· héi. T¹p chÝ X· héi häc, sè 1.1992). 1 Trong vßng 20 n¨m qua, theo nh− t«i quan s¸t, IOS cßn cã mét sè h−íng nghiªn cøu kh¸c ®¹t thµnh qu¶ h¬n IOS-SW rÊt nhiÒu. C¸c h−íng nghiªn cøu ®ã ch−a cã nh÷ng tæng kÕt nh− bµi viÕt nµy, chØ ®¬n gi¶n lµ v× nh÷ng ng−êi tham gia chñ chèt cña chóng ch−a cã ý ®Þnh tæng kÕt mµ th«i. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn
- Bïi ThÕ C−êng 21 1992 Líp tËp huÊn ®Çu tiªn vÒ c«ng t¸c x· héi hiÖn ®¹i tæ chøc ë ViÖn X· héi häc (NguyÔn ThÞ Oanh). 1992 §Ò xuÊt 8 khuyÕn nghÞ chÝnh s¸ch c¬ b¶n ®èi víi c«ng t¸c ng−êi cao tuæi (Ng−êi cã tuæi vµ hÖ thèng an sinh x· héi. T¹p chÝ X· héi häc, sè 2.1992. Ng−êi phô n÷ cao tuæi ë n«ng th«n. T¹p chÝ X· héi häc, sè 2.1992. Ng−êi giµ ë ViÖt nam h«m nay: mét vµi nhËn xÐt ban ®Çu. T¹p chÝ X· héi häc, sè 1.1993). 1992 Khëi ®Çu h−íng nghiªn cøu vÒ nhãm vÊn ®Ò liªn quan ®Õn sù lÖch chuÈn: hµnh vi t×nh dôc, m¹i d©m, HIV/AIDS. 1993 Sö dông thuËt ng÷ "phóc lîi x· héi" (Ng−êi giµ ë ViÖt Nam h«m nay: mét vµi nhËn xÐt ban ®Çu. T¹p chÝ X· héi häc, sè 1.1993). 1993 LuËn ®Ò vÒ ba khu«n mÉu v¨n hãa/cÊu tróc x· héi ë ViÖt Nam (Mét sè khÝa c¹nh cña sù ph¸t triÓn §ång b»ng s«ng Hång. B¸o c¸o nÒn vÒ x· héi häc cho Dù ¸n Quy ho¹ch tæng thÓ §ång b»ng s«ng Hång, VIE89/034). 1993 Héi th¶o quèc tÕ ®Çu tiªn cña ViÖn X· héi häc vÒ nghiªn cøu x· héi ng−êi cao tuæi (J. Knodel). 1994 LuËn ®iÓm vÒ sù cÇn thiÕt cÊp b¸ch cña viÖc x©y dùng l¹i häc thuyÕt chÝnh s¸ch x· héi quèc gia trong ®iÒu kiÖn míi, cña yªu cÇu hiÖn ®¹i hãa vµ chuyªn nghiÖp hãa ngµnh chÝnh s¸ch x· héi vµ c«ng t¸c x· héi (Nghiªn cøu thùc nghiÖm chÝnh s¸ch x· héi. Trong: T−¬ng Lai (Chñ biªn). X· héi häc tõ nhiÒu h−íng tiÕp cËn vµ nh÷ng thµnh tùu b−íc ®Çu. Nxb Khoa häc x· héi. 1994). 1994 Mét ph©n tÝch tæng quan vÒ chÝnh s¸ch x· héi quèc gia, nªu lªn 7 khuyÕn nghÞ chÝnh (Nghiªn cøu thùc nghiÖm chÝnh s¸ch x· héi. Trong: T−¬ng Lai (Chñ biªn). X· héi häc tõ nhiÒu h−íng tiÕp cËn vµ nh÷ng thµnh tùu b−íc ®Çu. Nxb Khoa häc x· héi. 1994). 1994 §æi tªn thµnh Phßng ChÝnh s¸ch x· héi vµ C«ng t¸c x· héi. XuÊt b¶n chuyªn kh¶o ®Çu tiªn vÒ ng−êi cao tuæi. 1995 Tæng quan ®Çu tiªn vÒ c¸c chÆng ®−êng trong nghiªn cøu x· héi ng−êi cao tuæi ë ViÖt Nam (Social Research on Elders in Viet Nam Today. Trong: JCSW. International Seminar on Aging and the Elderly in the Context of Economic & Social Development in Asia. Tokyo. 1996). 1996 Hai cuéc kh¶o s¸t ®Þnh l−îng vÒ ng−êi cao tuæi mµ c¸ch thiÕt kÕ mÉu cã thÓ xem lµ nghiªn cøu ®Çu tiªn mang tÝnh ®¹i diÖn quèc gia dùa trªn hai vïng ®Þa lý quan träng (J. Knodel). 1996 X©y dùng §Ò c−¬ng lÇn thø nhÊt m«n "X· héi häc c¸c vÊn ®Ò x· héi, chÝnh s¸ch x· héi, vµ c«ng t¸c x· héi" cho Ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o cao häc cña ViÖn X· héi häc. B¾t ®Çu gi¶ng d¹y m«n häc nµy ë ViÖn X· héi häc. 1997 LuËn ®Ò vÒ sù ph©n bè kh«ng gian ®Þa lý cña m« h×nh s¾p xÕp gia ®×nh theo n¬i c− tró (J. Knodel). (Living Arrangements, Patrilineality and Sources of Support among Elderly Vietnamese. Asia - Pacific Population Journal. Vol.12. No. 4. December 1997). 1999 LuËn ®Ò vÒ sù ph©n bè kh«ng gian ®Þa lý vµ téc ng−êi cña m« h×nh s¾p xÕp gia ®×nh theo n¬i c− tró (B¶n s¾c v¨n hãa ViÖt nh×n tõ gãc ®é s¾p xÕp gia ®×nh. T¹p chÝ X· héi häc, sè 2.1999). 1999 M«n häc ®Çu tiªn cña Ch−¬ng tr×nh cao häc ViÖn X· héi häc mµ cã sù tham gia gi¶ng d¹y cña gi¶ng viªn n−íc ngoµi: GS Robert Doyle (§¹i häc Sacrles Sturt) tham gia gi¶ng d¹y m«n "ChÝnh s¸ch x· héi vµ c«ng t¸c x· héi" (6/1999). 1999 X©y dùng kh¸i niÖm phóc lîi x· héi. LuËn ®Ò vÒ ba m« h×nh phóc lîi x· héi ë ViÖt Nam (Phóc lîi x· héi ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m 90. T¹p chÝ X· héi häc, sè 3-4.1999). 1999 Mét ph©n tÝch vÒ phóc lîi x· héi quèc gia, nªu lªn 10 ®Æc ®iÓm/ vÊn ®Ò c¬ b¶n (Phóc lîi x· héi ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m 90. T¹p chÝ X· héi häc, sè 3-4.1999). Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn
- 22 Nghiªn cøu phóc lîi x· héi: nh×n l¹i mét chÆng ®−êng 1999 Mét ph©n tÝch cã hÖ thèng ®Çu tiªn ®èi víi d©n sè häc vÒ sù giµ hãa vµ chÝnh s¸ch ng−êi cao tuæi ë ViÖt Nam (J. Knodel). (Vietnamese Elderly Amidst Transformations in Social Welfare Policy. PSC Reports. 1999. Giµ hãa d©n sè ViÖt Nam vµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi chÝnh s¸ch ng−êi cao tuæi. T¹p chÝ X· héi häc, sè 1.2001). 1999 LuËn ®Ò vÒ sù ph©n bè trªn kh«ng gian ®Þa lý vµ téc ng−êi cña m« h×nh s¾p xÕp gia ®×nh theo n¬i c− tró (B¶n s¾c v¨n hãa ViÖt nh×n tõ gãc ®é s¾p xÕp gia ®×nh. T¹p chÝ X· héi häc, sè 2.1999). 1999 §æi tªn thµnh Phßng X· héi häc phóc lîi x· héi. 2000 Khëi ®Çu h−íng nghiªn cøu vÒ phóc lîi doanh nghiÖp vµ tr¸ch nhiÖm x· héi c«ng ty (Phóc lîi x· héi doanh nghiÖp. Tham luËn Héi th¶o t¹i §¹i häc c«ng t¸c x· héi NhËt b¶n. Tokyo, 11/2000). 2001 LuËn ®Ò vÒ T− t−ëng phóc lîi x· héi Hå ChÝ Minh (T− t−ëng Hå ChÝ Minh vÒ phóc lîi x· héi. T¹p chÝ X· héi häc, sè 3.2002). 2001 Khëi ®Çu nghiªn cøu vÒ tæ chøc x· héi nh− lµ mét t¸c nh©n cña biÕn ®æi x· héi vµ khu vùc x· héi d©n sù (J. Wischermann). (C¸c tæ chøc x· héi ViÖt Nam: Mét nghiªn cøu ë Hµ néi vµ Thµnh phè Hå ChÝ Minh. ViÖn X· héi häc, 2001). 2002 Khëi th¶o h−íng nghiªn cøu X· héi häc vÒ phong trµo x· héi (Nç lùc tËp thÓ vµ phong trµo x· héi trong thêi kú c«ng nghiÖp hãa hiÖn ®¹i hãa ë ViÖt Nam: Mét khëi th¶o nghiªn cøu. T¹p chÝ X· héi häc, sè 1.2003). 2002 Khëi th¶o h−íng nghiªn cøu vÒ ng−êi tµn tËt (Ng−êi tµn tËt ë ViÖt Nam. Tham luËn Héi th¶o t¹i §¹i häc c«ng t¸c x· héi NhËt B¶n. Tokyo, 11/2002). 2003 LuËn ®Ò vÒ chøc n¨ng vµ vÞ trÝ cña phóc lîi trong cÊu tróc vµ tiÕn tr×nh cña chÝnh s¸ch §æi Míi (H×nh thµnh khung ph©n tÝch x· héi häc vÒ ph¸t triÓn ë ViÖt Nam. B¸o c¸o chuyªn ®Ò §Ò tµi KX.02.10. ViÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam, 2003). 2003 Khung ph©n tÝch kh«ng gian phóc lîi con ng−êi vµ x· héi tr−êng hîp ViÖt Nam (H×nh thµnh khung ph©n tÝch x· héi häc vÒ ph¸t triÓn ë ViÖt Nam. B¸o c¸o chuyªn ®Ò §Ò tµi KX.02.10. ViÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam, 2003). 2003 Mét ph©n tÝch tæng quan vÒ phóc lîi x· héi quèc gia, nªu lªn 8 khuyÕn nghÞ chÝnh (Phóc lîi x· héi ë ViÖt Nam: HiÖn tr¹ng, vÊn ®Ò vµ ®iÒu chØnh. B¸o c¸o §Ò tµi cÊp Bé. ViÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam, 2003). 2003 §Ò c−¬ng thø hai cã söa ch÷a m«n "X· héi häc c¸c vÊn ®Ò x· héi, chÝnh s¸ch x· héi, vµ c«ng t¸c x· héi" cho Ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o cao häc cña ViÖn X· héi häc vµ mét phiªn b¶n cho Khoa X· héi häc, §¹i häc Quèc gia Thµnh phè Hå ChÝ Minh (2004). 2005 §Ò xuÊt h−íng nghiªn cøu "C¸c chñ thÓ phóc lîi x· héi phi nhµ n−íc". XuÊt b¶n chuyªn kh¶o thø hai vÒ ng−êi cao tuæi ViÖt Nam. Phô Lôc 2: Ho¹t ®éng héi th¶o vµ tËp huÊn trong khu«n khæ IOS-SW N¨m Tªn héi th¶o/tËp huÊn, c¬ quan ®ång tæ chøc, nhµ tµi trî 1992 "Téi ph¹m, tÖ n¹n x· héi vµ sù lÖch chuÈn: Mét vµi vÊn ®Ò ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu vµ c¸c thùc tÕ hiÖn nay". Tæ chøc t¹i ViÖn X· héi häc, ngµy 23/11/1992. 1992 "Phóc lîi x· héi ë NhËt B¶n vµ §«ng Nam ¸". Tæ chøc t¹i ViÖn X· héi häc. §ång tæ chøc: GS. Yasuo Hagiwara, §¹i häc C«ng t¸c x· héi NhËt B¶n. 1992 "Nh÷ng c¬ së cña c«ng t¸c x· héi". Tæ chøc t¹i ViÖn X· héi häc, ngµy 23-27/11/1992. §ång tæ chøc: Trung t©m Nghiªn cøu Ph¸t triÓn x· héi Thµnh phè Hå ChÝ Minh. Nhµ tµi trî: UK Save The Children Fund. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn
- Bïi ThÕ C−êng 23 1993 "Nghiªn cøu Ng−êi cao tuæi ë §«ng Nam ¸: Tr−êng hîp Th¸i Lan, Phillippin vµ ViÖt Nam". Tæ chøc t¹i ViÖn X· héi häc. §ång tæ chøc: GS. John Knodel, §¹i häc Michigan. Nhµ tµi trî: UNFPA. 1993 "X· héi vµ ng−êi cã tuæi: HiÖn tr¹ng vµ gi¶i ph¸p". Tæ chøc t¹i H¶i D−¬ng, ngµy 29/9/1993. §ång tæ chøc: Ban Tuyªn gi¸o TØnh uû H¶i H−ng. 1993 "Ng−êi cao tuæi vµ hÖ thèng an sinh x· héi". Tæ chøc t¹i ViÖn X· héi häc, ngµy 7/12/1993. 1996 "C«ng t¸c x· héi ë ViÖt Nam vµ Hoa Kú". Tæ chøc t¹i ViÖn X· héi häc, ngµy 23/9/1996. §ång tæ chøc: Tr−êng C«ng t¸c x· héi §¹i häc Washington. 1996 "C«ng t¸c x· héi trong khung c¶nh x· héi". Tæ chøc t¹i ViÖn X· héi häc, ngµy 12/11/1996. §ång tæ chøc: Khoa X· héi häc, ChÝnh s¸ch x· héi vµ c«ng t¸c x· héi §¹i häc Sydney vµ Khoa Qu¶n lý x· héi §¹i häc Thammasat. 1999 "Nghiªn cøu x· héi vÒ ng−êi cao tuæi ë ViÖt Nam: L−îc sö, hiÖn tr¹ng vµ triÓn väng". Tæ chøc t¹i ViÖn X· héi häc, ngµy 28-29/1/1999. Nhµ tµi trî: UNFPA. 1999 "Ng−êi lÝnh trë vÒ: C¸i nh×n cña V¨n häc vµ X· héi häc". Tæ chøc t¹i ViÖn X· héi häc, ngµy 28/4/1999. 1999 "C«ng t¸c x· héi ë ViÖt Nam hiÖn nay: §µo t¹o C«ng t¸c x· héi cã thÓ gióp ®ì nh− thÕ nµo cho c¸c nhµ thùc tiÔn ph¸t triÓn x· héi". Tæ chøc t¹i ViÖn X· héi häc, ngµy 25/6/1999. §ång tæ chøc: GS. Robert Doyle, §¹i häc Charles Sturt. 2000 "Ch¨m sãc t×nh nguyÖn t¹i nhµ cho ng−êi cao tuæi: Mét thö nghiÖm ë ViÖt Nam". Tæ chøc t¹i ViÖn X· héi häc, ngµy 11/2/2000. §ång tæ chøc: Tsao Foundation (Singapore), HelpAge International (Chiangmai/Thailand), HelpAge Korea, Trung t©m Nghiªn cøu trî gióp ng−êi cao tuæi Héi Ch÷ thËp ®á ViÖt Nam. 2000 "Nhu cÇu søc khoÎ vµ gi¸o dôc cña c¸c d©n téc thiÓu sè ë tiÓu vïng s«ng Mª K«ng". Tæ chøc t¹i Uû ban D©n téc vµ MiÒn nói, ngµy 24/7/2000. §ång tæ chøc: Research Triangle Institute (USA). Nhµ tµi trî: ADB. 2000 "Giµ hãa vµ chÝnh s¸ch ng−êi cao tuæi ë ViÖt Nam". Tæ chøc t¹i H¶i Phßng, ngµy 23-24/11/2000. §ång tæ chøc: HelpAge International vµ Bé Lao ®éng, Th−¬ng binh vµ X· héi. Nhµ tµi trî: HelpAge International. 2000 "Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o c«ng t¸c x· héi: Tr−êng hîp Australia, Th¸i Lan vµ ViÖt Nam". Tæ chøc t¹i ViÖn X· héi häc, ngµy 27/11 ®Õn 1/12/2000. §ång tæ chøc: Khoa X· héi häc, ChÝnh s¸ch x· héi vµ C«ng t¸c x· héi §¹i häc Sydney. 2001 "Hoµn c¶nh cña ng−êi cao tuæi nghÌo ë ViÖt Nam". Tæ chøc t¹i ViÖn X· héi häc. §ång tæ chøc vµ nhµ tµi trî: HelpAge International. 2002 "Quan hÖ gi÷a c¸c tæ chøc x· héi vµ c¬ quan Nhµ n−íc ë ViÖt Nam". Tæ chøc t¹i ViÖn X· héi häc, ngµy 1/3/2002 vµ ViÖn Khoa häc x· héi t¹i Thµnh phè Hå ChÝ Minh, ngµy 4/3/2002. §ång tæ chøc: GS. J. Rueland (§¹i häc Freiburg) vµ TS. W. Pfennig (§¹i häc Tù do Berlin). Nhµ tµi trî: Volkswagen Foundation. 2002 "HIV/AIDS ë N¬i Lµm viÖc: KiÕn thøc, ChÝnh s¸ch vµ Can thiÖp". Tæ chøc t¹i ViÖn X· héi häc, ngµy 22/5/2002. §ång tæ chøc: Phßng Th−¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp ViÖt Nam. Nhµ tµi trî: Quü Ford. 2003 "Ph¸t triÓn x· héi: ThÞ tr−êng vµ nguån nh©n lùc". Tæ chøc t¹i Trung t©m dÞch vô ph¸t triÓn n«ng th«n, ngµy 27/1/2003. §ång tæ chøc: Trung t©m dÞch vô ph¸t triÓn n«ng th«n. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn
- 24 Nghiªn cøu phóc lîi x· héi: nh×n l¹i mét chÆng ®−êng Tµi liÖu tham kh¶o Theo thêi gian xuÊt b¶n S¸ch, bµi viÕt in trong s¸ch, b¸o c¸o khoa häc (TiÕng ViÖt) 1. T−¬ng Lai (Chñ biªn). 1994. X· héi häc tõ nhiÒu h−íng tiÕp cËn vµ nh÷ng kÕt qu¶ ban ®Çu. Hµ Néi: Nxb Khoa häc x· héi. 2. Bïi ThÕ C−êng (Chñ biªn). 1994. Ng−êi cao tuæi vµ an sinh x· héi. Hµ Néi: Nxb Khoa häc x· héi. 3. HelpAge International. 2001. Hoµn c¶nh cña Ng−êi cao tuæi nghÌo ë ViÖt Nam: B¸o c¸o tõ mét cuéc nghiªn cøu cã sù tham gia. HelpAge International. 4. Tr−êng §¹i häc C«ng ®oµn ViÖt Nam. 2002. Kû yÕu Héi th¶o khoa häc. Giai cÊp c«ng nh©n vµ C«ng ®oµn ViÖt Nam trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa. Hµ Néi: C«ng ty in C«ng ®oµn. 5. Bïi ThÕ C−êng (Chñ biªn). 2002. Phóc lîi x· héi ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng. Phóc lîi doanh nghiÖp. Hµ Néi: Nxb Khoa häc x· héi. 6. Bïi ThÕ C−êng. 2002. ChÝnh s¸ch x· héi vµ c«ng t¸c x· héi ë ViÖt Nam thËp niªn 90. Hµ Néi: Nxb Khoa häc x· héi. 7. Bïi ThÕ C−êng (Chñ biªn). 2003. HIV/AIDS ë n¬i lµm viÖc: hiÓu biÕt, chÝnh s¸ch vµ vai trß cña phóc lîi doanh nghiÖp. Hµ Néi: Nxb Khoa häc x· héi. 8. Bïi ThÕ C−êng. 2003. Phóc lîi x· héi ë ViÖt Nam trong thêi kú §æi Míi: HiÖn tr¹ng, vÊn ®Ò vµ ®iÒu chØnh. B¸o c¸o tæng quan ®Ò tµi cÊp Bé "Phóc lîi x· héi ë ViÖt Nam: HiÖn tr¹ng vµ xu h−íng". Hµ Néi: ViÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam. 9. Bïi ThÕ C−êng. 2004. ChÝnh s¸ch phóc lîi x· héi ë ViÖt Nam: mét sè vÊn ®Ò ®ang næi lªn. In trong: Tr−êng §¹i häc C«ng ®oµn ViÖt Nam. 2004. Kû yÕu héi th¶o khoa häc. ChÝnh s¸ch kinh tÕ vµ chÝnh s¸ch x· héi trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam - Thùc tr¹ng, gi¶i ph¸p ®iÒu chØnh vµ vai trß cña tæ chøc C«ng ®oµn. Hµ Néi: C«ng ty in C«ng ®oµn. 10. Bïi ThÕ C−êng. 2005. Trong miÒn an sinh x· héi. Nghiªn cøu vÒ tuæi giµ ViÖt Nam. Hµ Néi: Nxb §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. Bµi t¹p chÝ (TiÕng ViÖt) 1. T¹p chÝ X· héi häc. Nghiªn cøu vÒ c¬ cÊu x· héi vµ chÝnh s¸ch x· héi lµ nhiÖm vô hµng ®Çu cña x· héi häc. T¹p chÝ X· héi häc. Sè 4.1986. Hµ Néi. 2. Bïi ThÕ C−êng. X· héi häc vµ chÝnh s¸ch x· héi. T¹p chÝ X· héi häc. Sè 4.1986. Hµ Néi. 3. T¹p chÝ X· héi häc. Gãp phÇn hoµn thiÖn chÝnh s¸ch x· héi cña §¶ng. T¹p chÝ X· héi häc. Sè 1-2.1988. Hµ Néi. 4. T−¬ng Lai. Nh÷ng vÊn ®Ò cña c¬ cÊu x· héi vµ chÝnh s¸ch x· héi ë n«ng th«n B¾c Bé. T¹p chÝ X· héi häc. Sè 1.1989. Hµ Néi. 5. Bïi ThÕ C−êng. VÊn ®Ò tæ chøc l¹i hÖ thèng b¶o ®¶m x· héi ë n«ng th«n trong qu¸ tr×nh ®æi míi kinh tÕ. T¹p chÝ X· héi häc. Sè 4.1990. Hµ Néi. 6. T¹p chÝ X· héi häc. Sè 2.1992. Chuyªn ®Ò vÒ ng−êi cao tuæi. Hµ Néi. 7. T¹p chÝ X· héi häc. Sè 1.1993. Chuyªn ®Ò vÒ c«ng t¸c x· héi. Hµ Néi. 8. Bïi ThÕ C−êng. Phóc lîi x· héi vµ c«ng t¸c x· héi ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m 90. T¹p chÝ X· héi häc. Sè 3-4.1999. Hµ Néi. 9. Bïi ThÕ C−êng. Giµ hãa d©n sè ViÖt Nam vµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi chÝnh s¸ch ng−êi cao tuæi. T¹p chÝ X· héi häc. Sè 1.2001. Hµ Néi. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn
- Bïi ThÕ C−êng 25 10. Bïi ThÕ C−êng vµ céng sù. T− t−ëng Hå ChÝ Minh vÒ phóc lîi x· héi. T¹p chÝ X· héi häc. Sè 3.2002. Hµ Néi. S¸ch, bµi viÕt trong s¸ch, b¸o c¸o khoa häc, tham luËn in trong kû yÕu (TiÕng Anh) 1. Japan International Social Service. 1993. Our Children, Our Future. Implication of the UN Convention of the Rights of the Child. Proceedings. Tokyo. 2. Japan College of Social Work. 1996. Children in Difficult Circumstances in Asia. Tokyo. 3. Japan College of Social Work. 1996. International Seminar on Aging and the Elderly in the Context of Economic & Social Development in Asia. Tokyo. 4. Japan College of Social Work. 1998. The Family in the Context of Social & Economic Development in Asia. Tokyo. 5. Japan College of Social Work. 2000. Social & Human Development in Asia & the Pacific. Tokyo. 6. Philips, David R. (Editor). 2000. Ageing in the Asia - Pacific Region. Issues, Policies and Future Trends. London: Routledge. 7. Japan College of Social Work. 2002. International Comparative Study on Disability Policies and Programs in the 21st Century in Asia and the Pacific. Tokyo. Bµi t¹p chÝ (TiÕng Anh) 1. Knodel, John et la. Living Arrangements, Patrilineality and Sources of Support among Elderly Vietnamese. Asia - Pacific Population Journal. Vol.12. No. 4. December 1997. 2. Friedman, Jed et la. Intergenerational Exchanges in Vietnam: Family Size, Sex Composition, and the Location of Children. Research Reports. Population Studies Center University of Michigan. Report No. 98-430. 3. Goodkind, Daniel et la. Reforming the Old-Age Security System in Viet Nam. Southeast Asian Journal of Social Science. National University of Singapore. Vol. 27. No. 2 (1999). 4. Friedman, Jed et la. Work and Retirement Among the Elderly in Vietnam. Research on Aging. Vol. 23 No. 2. March 2001. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học