Xem mẫu
- CHUdNG VI
PHE PHAN THUYET KINH NGHIEM
•
vE TU DUY
TRONG KHOA HOC
•
TAM LY
0blnh di~n l6gic hqc - nh~n thuc lu~n, thuyet kinh nghi~m
V~ tU duy tlr lftu da b! phe phan n~ng ne Va cac nha giao dl:IC hqc,
tam ly hqc da nh~n ra h~n che co ban cua n6, trong khi ling dl:lng
vao cac van de phat tri~n tri tu~ cua tre em .
.,
Chang h~n , trong khi xac d!nh cac phuang phap xay dl!flg cac
mon hqc; nha su ph~ n6i tieng ngum Due G.Phreben, dlf'a vao
thuyet duy tam CUa 5eling da CO gang khac phl:IC ly thuyet nay
[319] . Dang chu y Ia nha su ph~m , nha tam Iy hc nguai Nga
K.D.Usinxki nhin chung da theo quan di~m nay, di theo Heghen,
phan bi¢t "If tri" va "ly tinh" . 6ng coi "li tri" thu(>c ve cac kha nang
don thuftn mang tinh hinh thUc, Xlr ly cac a. l tuqng cam tfnh be
ngoai (li dung cua 1y tinh bao g6m cac y tuemg
chung, cho phep nhin thay cac Slf' V~t trong tfnh hi~n thlf'C chan
chfnh cua n6 m(>t each toan di~n . Ly tri can phai giao dl:IC 6 con
nguOi ca khoi nguyen dieu chinh va dtnh hu6ng ly tri ("Trf tu~
khong c6 ly tinh la tham ho~" ).K.D.Csinxki da viet: "Ly tinh la ket
qua nh ~n thuc cua tinh than ve cac qua trinh ly trf rieng cua mlnh II
(311 , trang 678]. St! phe -phan thuyet kinh nghi¢m ve tu duy th~ hi~n
trong cac c6ng trinh cua K.Biuler [52], K.Djed [383] ... .Dang chu y
la quan di~m CLla cac nha tam ly hc trong k:hi xay dl!flg ly thuyet
ve St! phat tri~n tU duy, da tach rieng van de khai quat hoa va hlnh.
tha.nh k:h3.i ni¢m a tre em ) . dong thOi th~ hi¢n r6 rang thai d¢ cua
224
- minh d6i v6i cac l~p truemg khac nhau trong cac van de d6. Theo
quan diem nay, cac cong trlnh cua L.X. Vugotxki, X.L Rubinstein,
J.Piaget va cac nha tftm ly hi~n d~i c6 y nghia to 16n.0 J
1. VAN DE KHAI QUAT HoA TRONG cAc rAe PHAM cuA
LX VUGOTXKI
M
- hanh vi d6. Nhung hie dau, do chi la m(>t dan vj triru tut each khach quan v~ qua trinh "san xuat" ra
n6, ve chinh tu duy ng6n ngfi'" . ,, ..
Cac lu~n diem xuat phat cua 6ng nhu sau: -n-ong nghia cua tu
da that nut S\! th6ng nhat rna chung t6i gQi la tU duy ng6n ngfr ".
"Tu quan diem tAm ly hc, tru6c het nghia cua tu la St! khai
quat hoa. ~lbung, d~ nh~n thay rang, khai quat hoa la thao tac tlr
ngfr d~c bi~t cua y nghi, phan anh hi¢n tht!C hoan toan khac SO V6i
no dU
- L.X.Vugotxki da phat bi~u cac lu~n diem tren, huang chung
vao Vi~c chong le:ri _jchuynh huang tl:f nhien lu~n Va sinh hQC lu~
trong tam ly hc. Tuy nhien, cAn phai n6i rang, tV than cac lu~n
di~m nay d~u da dU
- "Khai ni~m nhan t~o" dtrqc hi~u Ht nghia cua ttr ngfr duqc
hinh thanh 0 tre em trong tinh hu6ng thlJC nghi~m , ap dl;lng d6i v6i
cac t~p hqp am tiet vo nghia. Ch~ng h~n, a tre em Nga;cac t~p hqp
tu Bat Dec, R6s trong khi giai quyet_cac bai t~p; d~c bi~t Ia nhom
cac v~t th~ hlnh hc co th~ co y ngh!a xac d!nh, bao ham m6i lien
h~ cua cac dau hi~ u nay hay cac dau h i~u khac (vf d~ - Bat la cac
hlnh nho va thap, khong 1~ thu
- 1. cl:l the t6ng hqp .
2 . T6 hqp .
3. Khai niem ,
D6i v6i cap d
- hqp nhU la m(>t don vi tfl!C quan, CO thl;fC v6i tat ca cac dau hi~u CO
thtJc "khng the tach rOi".
Trong sl;f hlnh thanh khai quat hoa nhu v~y, ky hi~u
tir ngfr
dong vai tro hang dau. N6 the hi~n nhu la Sl;f ky hi~u m¢t hQ cac Sl;f
vat
. duoc
. lien ket theo mot
. dau hieu
. thuc
. te nao d6.
Gia khai ni~m c6 m¢t v! trf d~c bi~t trong s6 cac t6 hqp:"N6
bao ham m(>t d~ng d~c bi~t ph6 bien, bao tritm len cac d~ng con l~i
cua tu duy t6 hqp cua tre truac tu6i hc" [65, trang 177].
Theo d~c diem ~ ngoai cua khai quat hoa da duqc thl;fc hi~n
duqc do Ia khai ni~m, nhl111g theo kieu qua trinh dan den sl;f khai
quat hca thl d6 la t6 hqp. Ch~ng h
- kheo leo nha:t CUa khai ni¢m, da t6ng ket CUQC dau tranh v6i thanh
kien neu tren.
Truoc h€t ong khAng d!fih rang, gia khai ni¢m kh6ng chi bao
ham thanh qua rieng cua tre em. "Trong cac gia khai ni¢m, c6 dien
ra tu duy trong cu
- khai ni~m. N6 Ut gia khai ni~m. Nghia cua ttr khac v6i tinh quy
chieu doi tuqng cua n6, n6 Ut cai gl d6 16n han so v6i cai d6r1J •
Tu thua au tho, con nguai da tiep thu . ngon ngii thong
thuemg, "song d
- Nhung L.X.Vugotxki tien them m
- da biet chung cho cac phan ttr khac nhau" [65, trang 202]. Thl;(c ra,
0 day dau hi~u chung nay con chua chiem ltU the va chua b~n
vfrng. Tu duy t6 hqp gan cac Sl! v~t duqc tri giac vao cac nh6mJ
"Thl;(c hi~n cac bu6c dau tien tren con du
- Vugotxki da chi ra co sa khach quan cua hi~n tuqng d6 - dang sau
;hung la Sl! khai quat· hoa cung mQt ki~u. N6 nh~n duqc bang cac
;on duemg khac nhau (cac thao tac tri tu~ khac nhau), c6 hlnh thuc
chac nhau (dinh lien v6i Sl! v~t c6 thl;tc trong mQt t6 hqp va tinh
:rtru tuqng trong khai ni~m), nhtrng ve nguyen tac phan anh cung
n
- chuy~n tiep tlr cac t6 h
- I
la van de khac bi~t cua cac con du
- tiep v6i khach th~ (thong qua.d!nh nghia th~ hi¢n sv trtru tuqng hoa
nao d6). Ngay ttr nhfrng bu6c di dciu tien cua vi¢c hqc t~p, tre da
XclC d!nh CaC quan h~ logic gifra cac khai ni~m Va chi tren C(J SOnay
da tlm duqc cho mlnh con duang den v6i khach th~ (d6i tuqng), gao
n6 v6i kinh nghi~m.
Ngay ru dau, tre nh ~n thuc khai ni~m tot han o v6i nh~n thuc
')
doi tU
- Ttrng khai ni~m chi c6 th~ ton t~i nho h~ thong cac khai ni~m.
St! c6 m ~t cua h~ thong khai ni~m c6 lien quan ch~t che v6i vi~c
1h~n thuc chfnh ho
- ni¢m X Uat hi~n bang each tach ffiQt each don gian cac dau hi~u
giong nhau tlr hang ]O':\t cac St.! V~t Cl:J the. Qua trinh hinh thanh
khai ni~m duqc cac nha nghien ct!u hinh dung nhu m
- chi~u dQC, can CU VaO cac kha nang bieu hi¢n cua m(>t khai ni¢m
qua khai ni¢rn khac (thl;fc v~t, hoa, hoa hong). Ben trong m(>t cau
true khai quat hoa ( Cl:l the, t6 hQ'p, ti~n khai ni¢m, khai ni¢m) CO
th~ c6 nhfrng cai chung d~ng khac. Con trong cac cau true khac
nhau l~i c6 nhfrng cai chung cua rn(>t d~ng (ch~ng h~n bong hoa
nho c6 th~ c6 y nghia chung va lien quan v6i tat ca cac bong hoa
nho ca 0 trlnh d¢ tu duy t6 hQ'p va trinh d
- phat tri~n cua y ngh1a, tuy thuqc cau true khai quat hoa thong tri a
cap d¢ d6. Trong st;r chuy~n tiep tu m¢t cap d¢ nay sang cap d¢
khac, CO Sl;f thay d6i h¢ thong cai chung Va toan bq tr~t tt;{ mang tfnh
chat dj truyen CUa S\.! phat tri ~n cac khai n i ~m cap cao va cap
thap" [65, trang 298].
Hay chu y den cau cuoi cung: Thay d6i '~ toan b¢ tr~t tt;r mang
tf~h di truyen CUa Sl;f phat tri~n cac khai ni~m cap cao va cap thap".
Nhtr vay, Str thon g tri CU a cai ri eng doi VOi Cal chun g. cai Cll th~ doj
• • 0 . -
v6i cai trlru tuqng - la mqt tr~t tl;! d~c bi~t mang tfnh c6 hfru cua tu
duy t6 hqp va S\.! pfiat tri ~n khai ni~m thong thUOng. Quan h~ nay
thay d6i theo hu6ng d6i l ~p trong cau true khai quat h6a ki ~u
khac - trong "khai quat hoa cac y ngh1"' trong khai ni¢m kJ1oa hc.
cai chung thong tr! cai rieng.
ThlfC chat, day }a S\f Slra d6i nguyen tac phat tri ~n trong ltnh
Vl;!C nghien CUu tam ly hc Cl;l th~, hu6ng vao ph an tfch Cl;l th~
ngu6n g6c cac hlnh thuc cap cao va "tot nhat". Tam the nay khac
h~n V6i cac nguyen Ute CUa tam Jy hQC truyen thong, ' khi nghien Clru
van de hlnh thanh khai ni~m a d¢ tu6i tre em, hau nhu trong mQi
truemg hqp d~u c6 doi tuqng la cac khai ni ~ nl thong thvemg, roi sa'..!
do, khong CO bat ky Sl:f ki~m tra nao l
- quan h¢ cua cai chung, muc d
nguon tai.lieu . vn