Xem mẫu
- Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2020. ISBN: 978-604-82-3869-8
NGHIÊN CỨU HÀNH VI KẾ NHIỆM
TRONG MÔ HÌNH DOANH NGHIỆP GIA ĐÌNH TẠI VIỆT NAM
Đỗ Thanh Thư
Khoa Kinh tế và Quản lý, Trường Đại học Thủy lợi, email: thudt@tlu.edu.vn
1. GIỚI THIỆU CHUNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Mô hình doanh nghiệp gia đình đang phát Doanh nghiệp thuộc sở hữu gia đình (gọi
triển mạnh mẽ trong nền kinh tế toàn cầu là doanh nghiệp gia đình) ở Việt Nam. Thông
nhưng vấn đề chuyển giao thế hệ kế cận vẫn thường, ở doanh nghiệp gia đình, đại diện
là một bài toán khó đối với các chủ doanh của gia đình sẽ nắm chức vụ Chủ tịch Hội
nghiệp gia đình hiện nay. Theo nghiên cứu đồng quản trị, Chủ tịch Hội đồng thành viên
của Fernández-Aráoz và cộng sự (2015), chỉ hoặc Giám đốc và Tổng giám đốc. Các thành
viên của gia đình vừa là cổ đông, vừa là
30% doanh nghiệp gia đình trên thế giới kéo
người quản lý, điều hành doanh nghiệp.
dài sang thế hệ thứ hai và 12% kéo dài sang
Từ năm 1986 đến nay, cùng với biến
thế hệ thứ thứ ba. Do đặc trưng của quá trình chuyển của nền kinh tế, các doanh nghiệp gia
phát triển kinh tế đất nước, nhiều doanh đình Việt Nam đóng góp lớn vào sự thay đổi
nghiệp gia đình tại Việt Nam vẫn chưa phát bộ mặt kinh tế Việt Nam, đóng góp gần 50%
triển qua hết một thế hệ, hoặc mới bắt đầu GDP cả nước. Cùng với đó, những thương
quá trình chuyển giao cho thế hệ thứ hai. Bên hiệu gia đình danh tiếng của Việt Nam như
cạnh đó, việc chịu ảnh hưởng của văn hoá Á Vingroup, Minh Long, Kinh Đô, hay Biti’s ra
Đông, những vấn đề tế nhị trong việc chuyển đời và khẳng định dấu ấn của mình trong thị
giao quyền quản lý giữa các thế hệ, việc thừa trường nội địa và quốc tế. Sự phát triển bền
kế tài sản công ty… đang là những vấn đề rất vững của mô hình doanh nghiệp gia đình phụ
được quan tâm của doanh nghiệp gia đình thuộc lớn vào sự kế thừa của các thế hệ kế cận.
Việt Nam. Do đó, nghiên cứu này được thực Theo mô hình vị tha (altruist model) của
hiện nhằm mục đích phân tích sự lựa chọn Becker (1974), ông cho rằng cha mẹ vị tha1
hành vi kế nhiệm của thế hệ trẻ trong doanh sẽ đưa ra những lời khuyên giúp con cái họ
nghiệp gia đình tại Việt Nam. có định hướng tương lai tốt hơn, từ đó có ý
thức về nhiệm vụ kế nhiệm cao hơn. Cụ thể,
2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Becker đã đưa ra mô hình vị tha trong bối
cảnh một gia đình bao gồm một đứa trẻ ích
Để phản ánh sự lựa chọn kế nhiệm hay kỷ nhưng lý trí và cha mẹ vị tha.
không kế nhiệm việc kinh doanh gia đình Áp dụng mô hình vị tha của Becker, bài
của thế hệ trẻ, bài viết dựa trên việc phân viết này mô tả sự lựa chọn của đứa trẻ như
tích khung nghiên cứu là mô hình vị tha của một trò chơi tối hậu thư như sau: trò chơi tối
Becker (1974) kết hợp với lý thuyết trò hậu thư gồm hai người tuần tự, trong đó
chơi. Đồng thời, bài viết đưa ra nhận định người chơi đầu tiên (cha mẹ) là người đề
về vấn đề nghiên cứu tại Việt Nam trong bối
1
cảnh nền văn hóa ảnh hưởng bởi tư tưởng Cha mẹ vị tha được hiểu là người quan tâm đến cả lợi ích
thỏa dụng của bản thân và lợi ích của những người con
Nho giáo. của họ.
436
- Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2020. ISBN: 978-604-82-3869-8
xuất, đưa ra sự phân chia một số tiền cố định tới kết quả không hợp tác như trò chơi chính.
(có thể là quyền thừa kế doanh nghiệp gia Mặt khác, nếu cha mẹ quan tâm đến lợi ích
đình hoặc một khoản tiền tương đương sự sở thỏa dụng của đứa trẻ (cha mẹ vị tha), thì ở
hữu một vị trí quan trọng trong doanh nghiệp trạng thái cân bằng hoàn hảo của trò chơi
gia đình) với người chơi thứ hai (đứa trẻ). phụ, đứa trẻ sẽ nhận được nhiều hơn lợi ích
Người chơi thứ hai được thông báo về cách thỏa dụng kỳ vọng trước đó của mình. Theo
phân chia được đề xuất và lựa chọn giữa hai đó, cha mẹ vị tha sẽ điều chỉnh việc lựa chọn
lựa chọn thay thế: của mỗi đứa trẻ, để đứa trẻ được thúc đẩy bởi
- Đứa trẻ có thể chấp nhận sự phân chia tư lợi của mình, sẽ hành động để tối đa hóa
được đề xuất, trong trường hợp đó cả hai người chức năng tiện ích của người vị tha.
chơi nhận được phần thưởng (reward), hoặc Theo Becker, những gia đình có cha mẹ vị
- Đứa trẻ có thể từ chối sự phân chia được tha thường thích đầu tư lớn cho của mình có
đề xuất, trong trường hợp đó cả hai người điều kiện. Áp dụng vào trò chơi tối hậu thư
chơi đều nhận được payoff bằng không. phụ, sự đầu tư này đóng vai trò như là một
cam kết hấp dẫn. Cụ thể, cha mẹ vị tha lựa
chọn đầu tư vào giáo dục và cung cấp cho con
cái họ những nguồn lực vật chất và phi vật
chất khác như tài sản và các mối quan hệ
khách hàng và nhà cung cấp cũng như kinh
nghiệm kinh doanh. Thực tế cho thấy, ở
những gia đình này, sự lựa chọn kế nhiệm là
khá rõ ràng. Một minh chứng cho thuyết vị
Hình 1. Trò chơi tối hậu thư một lần tha này tại Việt Nam là Công ty may thêu giày
Theo lý thuyết trò chơi, đây là một trò chơi An Phước. Tại thế hệ thứ nhất, bà Nguyễn Thị
bất hợp tác một lần (one-shot noncooperative Điền với tấm bằng cử nhân ngoại thương đã
game). Theo đó, trò chơi sẽ kết thúc bằng “đảm bảo kinh tế gia đình” bằng việc cùng
việc đứa trẻ từ chối nhận sự phân chia được chồng mở cơ sở may và hợp tác với các
đề xuất. Tuy nhiên, trong trạng thái cân bằng thương hiệu lớn trên thế giới như Nissho Iwai
hoàn hảo của một trò chơi phụ có điều kiện (Nhật Bản) hay Pierre Cardin (Pháp). Là một
(sub game), người đề xuất (cha mẹ) cải thiện công ty gia đình không bao gồm thân tộc, con
đề nghị của mình bằng một cam kết hấp dẫn, trai Trần Minh Khoa từ khi học cấp ba đã
người trả lời (đứa trẻ) sẽ có xu hướng chấp được bố mẹ quyết định phải học quản trị để kế
nhận vì không thể làm gì tốt hơn. nghiệp gia đình. Do đó, từ năm 15 tuổi, Khoa
đã được đầu tư giáo dục và du học tại Mỹ,
hiện anh đang làm phó tổng giám đốc công ty
may thêu giày An Phước.
Trong bối cảnh văn hóa Việt Nam hiện
nay, mặc dù tiếp nhận một số tư tưởng mới từ
Châu Âu, hầu hết con người Việt Nam vẫn
chịu ảnh hưởng lớn từ Nho giáo, đặc biệt là
vấn đề gia đình. Về các yếu tố ảnh hưởng tới
Hình 2. Trò chơi tối hậu thư có điều kiện hành vi kế nhiệm việc kinh doanh của gia
đình, Yan và Sorenson (2006) đã tiếp cận vấn
Do đó, khi cha mẹ là vị kỷ2, lợi ích của
đề dưới sự ảnh hưởng của Nho giáo trong
đứa trẻ sẽ bị xếp sau lợi ích của cha mẹ, dẫn
phạm vi các doanh nghiệp gia đình Trung
2
Hoa. Nho giáo đề cao mối quan hệ gia đình
Cha mẹ vị kỷ được hiểu là cha mẹ chỉ quan tâm lợi ích
thỏa dụng của bản thân và trách nhiệm gia đình, do đó có liên quan
437
- Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2020. ISBN: 978-604-82-3869-8
đến các mối quan hệ giữa các thành viên gia thế hệ và con số doanh nghiệp vượt qua bốn
đình và các cá nhân liên quan đến kinh doanh thế hệ chỉ ở mức 3%, do đó, vấn đề kế nhiệm
gia đình. Thực vậy, Nho giáo không phải là được các doanh nghiệp gia đình xác định là
một tôn giáo, mà, đúng hơn là một ý thức hệ rất quan trọng. Ðối với nền văn hóa Việt
làm nền tảng, lan tỏa và hướng dẫn văn hóa. Nam, việc lựa chọn người kế nhiệm có thể
Khi đó, những đứa trẻ Việt Nam hầu hết đều khá đơn giản. Theo truyền thống chịu ảnh
được giáo dục rằng, gia đình có một vị trí hưởng lớn từ Nho giáo, người con trưởng
quan trọng, và phát triển gia đình nói chung, hoặc con trai trong gia đình sẽ tiếp quản công
sự nghiệp kinh doanh nói riêng là một trong ty. Đồng thời, kết hợp tư tưởng hiện đại hiện
những sứ mệnh quan trọng. Một ví dụ điển nay, các thế hệ thứ nhất có xu hướng sinh ít
hình, Tập đoàn Vàng bạc đá quý DOJI được con để tập trung đầu tư cho con cái của mình
hình thành và phát triển từ thời ông Đỗ Thế một cách toàn diện, nhằm phát triển người kế
sử tới nay là ba thế hệ. Hiện ông Đỗ Minh nhiệm trong tương lai. Việc lập ra các kế
Phú (con trai ông Sử) hai con trai ông Phú là hoạch chiến lược về sự kế nhiệm sẽ là nền
nắm giữ toàn bộ cổ phẩn Doji Group. Ngoài tảng do các công ty gia đình đạt được sự
ra, cũng do ảnh hưởng của Nho giáo, người thành công bền vững.
cha thường đóng vai trò là tấm gương cho
5. TÀI LIỆU THAM KHẢO
con trai. Người cha hỗ trợ, truyền đạt cho con
trai những kiến thức và kinh nghiệm kinh [1] Becker, G.S. 1974. A theory of social
doanh cả về lý thuyết lẫn thực tế bản than; interactions. Journal of Political Economy
đồng thời là người cố vấn khi con trai tham 82 (6), 1063-1093.
gia công việc kinh doanh của gia đình (Phạm [2] Fernández-Aráoz, C., Iqbal, S. và Ritter, J.
Thành Trung và cộng sự, 2019). Chính vì thế, 2015. Leadership Lessons from Great
Family Businesses. Harvard Business
phần lớn các doanh nghiệp gia đình Việt
Review April 2015 Issue.
Nam đang theo kế vị cha-con truyền thống, [3] PwC. 2016. Family Business Survey 2016:
cụ thể 74% chủ sở hữu doanh nghiệp gia đình The ‘missing middle’: Bridging the strategy
vừa và nhỏ là nam (Rand và Tarp, 2011). gap in family firms.
[4] Yan, J. và Sorenson, R. 2006. The Effect of
4. KẾT LUẬN Confucian Values on Succession in Family
Theo báo cáo điều tra doanh nghiệp gia Business. Family Business Review XIX (3),
235-250.
đình của PwC (2016), tuổi thọ trung bình của
các doanh nghiệp gia đình toàn thế giới là ba
438
nguon tai.lieu . vn
