Xem mẫu
- Ngh thu t Múa r i nư c
M t con r ng lư t trên m t nư c. Hai con lân tranh m t qu
c u l a theo nh p tr ng do m t con r i ánh. Con h c xòe hai
cánh, m lên c m t con rùa ang r nư c m t h , v a bơi v a l c
lư u.
Múa r i nư c
C nh tư ng quanh ao làng th t là náo nhi t. Nông dân, th th
công, ti u thương, àn ông, àn bà, các c già và tr em như ã h n hò
n ây.
Nơi thư ng ngày r t yên t nh này b ng r n rã ti ng tr ng, ti ng
chiêng và âm i u nh ng nh c c dân gian khác: àn nh , sáo trúc...
b ao n i lên m t công trình b ng g ch l p ngói có hình dáng như
m t ngôi n. ây là ngôi Th y ình. Khán gi ng vây quanh b ao.
Ti ng tr ng n i lên m i lúc m t r n ràng.
- R t m mành trúc, xu t hi n m t con r i b ng g l n b ng m t chú
bé b n tu i, ôi m t y v tinh ngh ch, nét m t tươi cư i, m c chi c áo
n p không tay, không khuy cài h cái b ng qu dưa r i c t ti ng hát...
Hát xong, chú ti n l i bánh pháo treo trên m t cây sào c m gi a ao
và châm l a. Pháo n ran m t nư c và ban ng ca c t ti ng hát báo hi u
s p kéo c . Nh ng lá c n i lên t m t nư c và i t i c t c "ph n ph t"
trư c gió. Ti ng tr ng càng thêm r n rã.
M t con r ng lư t trên m t nư c. Hai con lân tranh m t qu c u l a
theo nh p tr ng do m t con r i ánh. Con h c xòe hai cánh, m lên c m t
con rùa ang r nư c m t h , v a bơi v a l c lư u. Sau trò t linh c a
R ng, Lân, Rùa, H c, m t ngư ông i n. Ông th câu và m t lúc sau,
m t chú cá c n câu gi y gi a.
ó là c nh tư ng m t bu i bi u di n múa r i nư c, nh cao và tiêu
bi u nh t c a ngh thu t múa r i Vi t Nam.
Vì sao bi u di n múa r i trên nư c? Vì sao múa r i nư c là ngh
thu t sân kh u c áo c a Vi t Nam?
Hãy th phân lo i
Theo P.L Mi-nhon (Mignon) trong cu n Bách khoa - Ph thông, t
Ma-ri-on-nét (Marionnette - múa r i) là m t t gi m nh c a (Mariole) th i
Trung c dùng ch nh ng b c tư ng cM ng trinh nh . Ngư i ta
không th y t này trong các ngôn ng khác, t pup-pê trong ti ng c và
puppet (búp bê) trong ti ng Anh ư c dùng g i con r i, vì v ngo i
hình con r i trông gi ng con búp bê.
- Trên th gi i có nhi u lo i múa r i ư c x p lo i theo phương th c
ho t ng.
R i tay: g m m t cái u b ng g g t và m t túi v i r ng làm thân
mình, con r i ho t ng ư c là nh các ngón tay và bàn tay c a ngư i
i u khi n.
R i que: g m m t que i u khi n u và mình và các que ph i u
khi n hai tay. i n hình là r i que Ja-va và múa r i c n c a Vi t Nam.
R i dây: con r i dây có y các b ph n ch y u: u, c , mình,
chân tay... ghép vào nhau b i các kh p có th c ng ư c. B máy i u
khi n g m m t bàn máy có các dây dài n i xu ng các b ph n c n ph i c
ng c a con r i.
R i Nh t B n: có kích thư c r t l n (0,8 mét n 1,3 mét) g m y
các b ph n c a cơ th ngư i. Có ba ngư i i u khi n ng ng sau
con r i. Ngư i i u khi n chính làm c ng u và tay ph i con r i.
Ngư i i u khi n th hai làm c ng tay trái con r i và ngư i th ba i u
khi n các chân con r i.
Múa r i nư c Vi t Nam không n m trong các th lo i nói trên.
- Nh ng ngư i i u khi n múa r i nư c ng i âu?
C nh b ao n i lên m t ngôi nhà làm b ng tre hay g ch g i là ngôi
Th y ình, m t t m màn tre sơn nhi u màu s c khác nhau treo t mái nhà
xu ng m t nư c. ng sau t m màn này, nh ng ngư i i u khi n ng
ngâm mình trong nư c. Qua các khe h , h có th th y c nh di n các con
r i và khán gi . Nh ng ngư i hát ng i bên c nh ngư i i u khi n con r i.
ôi khi hát và nói thay cho các nhân v t r i.
Nh c m
Các nh c công ng i bên c nh nhà Th y ình và tr ng cái óng m t
vai trò quan tr ng: nó ch ng nh ng báo hi u cho dân làng bi t bu i bi u
di n b t u mà còn nh n m nh nh ng o n ngâm ng i ho c ca hát, nó
m cho nh ng c nh hùng tráng như cu c di u hành c a quân lính hay
trò múa lân. Các nh c khí gõ khác là mõ và thanh la. T i oàn múa r i
- trung ương, dàn nh c tương t như dàn nh c c a m t oàn chèo: ngoài
tr ng, mõ, thanh la, sáo trúc, àn nh , còn có tiêu, àn tam th p l c.
Tìm l i c i ngu n
Trong cu n sách v múa r i nư c c a Tô Sanh ã c g ng khai thác
ký c c a nh ng ngư i gi bí truy n trong múa r i. Ông ã n hơn m t
trăm a phương còn gi các di tích c a múa r i nư c. Ông cũng ã tra
c u các tác li u c , các b n chép tay và gia ph c a các c ngh nhân gi
nh ng bí truy n múa r i.
Cùng c ng tác v i các nhà s h c và kh o c h c xác nh niên
i c a các "Th y ình", ông ã tìm c các bài văn bia. Trên bia Sùng
Thi n Diên Linh (Hà Nam Ninh) d ng năm 1121 ca ng i công tr ng c a
vua Lý Nhân Tông, Nguy n Công B t có nói n "trò máy" như sau: "Gi a
dòng nư c lung linh, m t con rùa vàng l n n i lên i ba hòn núi, trên m t
nư c ch y l , l mai, há mi ng phun nư c...
M t nhà sư tí hon ánh chuông và bi t quay ngư i l i phía phát ra
ti ng sáo hay ph ph c cúi chào khi ti n n g n nhà vua". Công trình
nghiên c u c a Tô Sanh ã cho phép chúng ta kh ng nh r ng múa r i
nư c ã t t i trình ngh thu t cao t i nhà Lý (1010 - 1225) và
ư c truy n t th h này sang th h khác liên t c cho t i ngày nay.
Múa r i ch còn t n t i Vi t Nam
T i n và các nư c ông Nam Aá, ch có r i tay, r i que và r i
dây. Còn múa r i nư c ngư i ta ch g p Vi t Nam và Trung Qu c. Theo
giáo sư J. Pim-pa-ne-au, múa r i nư c ã bi n m t Trung Qu c và ngày
nay "ch còn t n t i Vi t Nam".
- Khuôn m t và y ph c c a con r i mang nh ng nét tiêu bi u c a Vi t
Nam và ch các ti t m c u l y t l ch s Vi t Nam (Hai Bà Trưng,
tr n B ch ng, chi n th ng quân Nguyên) ho c l y t i s ng nông
thôn Vi t Nam như trò ch i trâu và ánh u.
L i giáo u và nh c m không h mang nh hư ng c a Trung
Qu c. Ngôn ng s d ng là ngôn ng bình dân, trái ngư c h n v i văn
phong Hán - Vi t c a hát tu ng hay hát b i thư ng ch gi i nho sĩ và
chuyên môn m i hi u ư c. Nó cũng không h ch u nh hư ng c a s thi
Ra-ma-y-a-na như các lo i hình múa r i  n và các nư c ông Nam
Aá, Thái Lan, Campuchia, Lào, Mi n i n, Malaysia và Indonesia.
Xưa kia, các gia ình nông dân u gi bí truy n v vi c i u khi n
con r i trong nh ng tình hu ng c bi t. Ngày nay, h b t u d y l i cho
các nhà nghiên c u tr . oàn múa r i trung ương không nh ng ch gi i
thi u các chương trình múa r i tay, múa r i que và múa r i nư c mà còn
ng viên vi c sáng tác các ti t m c m i cũng như vi c nghiên c u v l ch
s múa r i. V i nh ng c g ng c a ngành múa r i nư c Vi t Nam, ngh
thu t này ang ư c b o v và phát tri n x ng áng v i t m vóc c a
nó trong di s n văn hóa dân t c.
nguon tai.lieu . vn
