Xem mẫu
- 264 NÂNG CAO NĂNG LỰC ĐỌC HIỂU VĂN BẢN TRUYỆN NƢỚC NGOÀI CHO HỌC SINH LỚP 8 TRƢỜNG PTTHCLC NGUYỄN TẤT THÀNH Thạc sĩ Nguyễn Thị Kim Cúc Khoa Tiểu học và THCS Email: vonghiem5286@yahoo.com Tóm tắt: Nâng cao năng lực đọc hiểu truyện nước ngoài cho học sinh lớp 8 trường PTTHCLC Nguyễn Tất Thành là bài viết từ khảo sát về chương trình, sách giáo khoa, các tài liệu hướng dẫn về phương pháp giảng dạy để vận dụng vào các tiết dạy đọc hiểu về văn bản tự sự (thể loại truyện ở học kì 1, lớp 8). Bài viết đã chỉ ra thực trạng của việc dọc hiểu, tiếp nhận và những yêu cầu về phương pháp, cách thức tổ chức giờ học để tạo hứng thú cho học sinh. Theo quan điểm của người viết, để nâng cao năng lực học tập dạng văn bản này, người giáo viên cần nắm vững tri thức về tác phẩm, có phương pháp đọc hiểu, có hiểu biết về văn hoá của các dân tộc trên thế giới. Cần coi trọng tác dụng giáo dục đạo đức thẩm mĩ cho học sinh là yêu cầu quan trọng, tránh trường hợp chỉ ôn luyện kĩ càng ở những văn bản nằm trong nội dung thi cử cuối năm. Hoạt động kết thúc giờ học, vận dụng sáng tạo cuối giờ học, sau giờ học cũng được giáo viên đề cao, có tác dụng khắc sâu về tác phẩm, đánh thức những vùng sáng thẩm mĩ và đạo đức trong long người đọc. Đó là nét riêng của môn văn- môn học làm người. I/ ĐẶT VẤN ĐỀ Đọc hiểu văn bản là kĩ năng cần thiết cho học sinh từ bậc Trung học cơ sở (THCS) đến Trung học phổ thông(THPT) và là năng lực quan trọng với mỗi con người. Để việc đọc hiểu văn bản đạt kết quả tốt, mỗi cá nhân cần có những nguyên tắc và phương pháp phù hợp. Học sinh bậc THCS đã bước đầu tiếp cận với cách đọc hiểu văn bản từ lớp 6, nhưng mỗi kiểu loại văn bản lại có những đặc trưng riêng. Trong chương trình ngữ văn lớp 8(kì 1) có một số văn bản văn học nước ngoài của Đan Mạch, Pháp, Nga, Tây Ban Nha được giới thiệu cho học sinh và là các nội dung đọc hiểu, kiểm tra đánh giá. Đây đều là những trích đoạn hoặc tác phẩm hay, có giá trị nhân văn sâu sắc, đại diện cho mỗi nền văn học. Tuy nhiên , việc dạy và học vẫn và chưa đạt được mục tiêu như mong muốn. Tìm được phương pháp tiếp cận phù hợp, để nâng cao năng lực cảm thụ, tư duy học tập của học sinh là yêu cầu đặt ra với người giáo viên dạy ngữ văn , từng được coi là kĩ sư tâm hồn và thực hiện sứ mệnh của môn học: “ Rèn trí- dạy làm người” II/ NỘI DUNG 1.Chƣơng trình VHNN của SGK Ngữ văn lớp 8
- 265 Tác giả, nước Tên bài, thể loại Quy định thời lượng tiết dạy An – đéc –xen – Cô bé bán diêm (truyện cổ tích) 2 tiết Đan Mạch O.Hen –ri - Mĩ Chiếc lá cuối cùng( truyện ngắn) 2 tiết Xéc -van- tét/ Tây Đánh nhau với cối xay gió(Trích 2 tiết Ban Nha đoạn Tiểu thuyết) Ai-ma - tốp - Nga Hai cây phong(Truyện ngắn) 2 tiết Bên cạnh các tác giả trên , sách giáo khoa ngữ văn lớp 8 học kỳ 2 còn giới thiệu bài viết “Đi bộ ngao du của Ru-xô” và “Ông Giuốc –đanh mặc lễ phục của Mô-li e” ở dạng văn bản nghị luận và hài kịch, song đó không phải phạm vi của bài viết này. 2. Thực trạng học tập, tiếp cận của học sinh Về tâm lý lứa tuổi: Các em học sinh lớp 8(14 tuổi), đang ở tuổi vị thành niên, trong điều kiện giao lưu văn hoá xã hội hiện tại, các em có khả năng hiểu và tiếp nhận các vấn đề nội dung tư tưởng đặt ra trong các tác phẩm(Tình yêu quê hương, tình thầy trò, quyền hạnh phúc của trẻ em, tinh thần hiệp sĩ, thói hợm hĩnh, hà tiện…) - Về kiến thức và kĩ năng đọc hiểu: Các em đã được trang bị từ lớp dưới(về tác phẩmtự sự, cách tìm chủ dề, biện pháp tu từ, các bước đọc hiểu văn bản…) -Về tri thức đọc hiểu: Học sinh lớp 8 đã được biết đến một số tác phẩm qua phim hoạt hình như Cô bé bán diêm, phim truyện Đôn-ki-hô-tê. Các tác phẩm nói trên đều hay, có giá trị thẩm mĩ và đạo đức, gây hứng thú cho các em. Tuy nhiên các em cũng gặp một khó khăn tiếp nhận văn học dịch là độ chênh về văn hoá, phong tục tập quán. Một số chi tiết trong tác phẩm hoặc ngôn ngữ nhân vật xa lạ với các em. Một số ít học sinh lười suy nghĩ, đặc biệt là khi vận dụng sáng tạo vào viết đoạn văn, bài văn. Từ đặc điểm chương trình môn học và thực trạng dạy học, tiếp nhận văn học nước ngoài nó trên, tác giả đề ra những giải pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy và học. 3. Một số biện pháp phát triển năng lực đọc hiểu Văn bản Văn học nƣớc ngoài (VBVHNN) cho học sinh lớp 8. 3.1. Cung cấp những tri thức, ngữ liệu về văn hoá dân tộc, phong tục tập quán, địa lý của nền văn học có văn bản được giới thiệu, chọn giảng. Đây là cơ sở quan trọng để học sinh hiểu tác phẩm. Đọc truyện Cô bé bán diêm(truyện cổ tích của An- đéc –xen ), các em cần hiểu về khí hậu mùa đông giá rét xảy ra trong truyện, về đêm nô el, phong tục ăn ngỗng quay vào cuối năm, quan niệm về Thiên chúa. Đọc đoạn trích :”Đánh nhau với Cối xay gió”, các em hiểu về thời kì phục hưng ở phương Tây, đọc truyện “Chiếc lá cuối cùng”các em hiểu về nghề hoạ sĩ và khát vọng của người nghệ sĩ chân chính, Đọc đoạn trích :” Hai cây phong” các em hiểu vị trí địa lý của vùng đất mà tác giả nói đến, phong tục tập quán của họ…
- 266 3.2. Hướng dẫn học sinh thực hành kĩ năng đọc hiểu văn bản *. Bước 1: Đọc hiểu phần chú thích. Để hiểu đúng và cảm nhận được tinh thần văn bản, người đọc cần có kiến thức về những yếu tố bên ngoài câu chữ của văn bản. Đó là tác giả, hoàn cảnh ra đời, thể loại, cảm hứng sáng tác. Những nội dung này được thể hiện ở phần chú thích, đặt ở cuối mỗi bài học(lên đến bậc THPT sẽ đặt ở phần đầu tiên trước văn bản - gọi là tiểu dẫn). Phần này rất quan trọng, nó giúp người đọc định hướng về tác giả văn bản (ở đó có những yếu tố tạo nên tư tưởng, phong cách, cảm hứng chủ đạo), lý do để tác phẩm ra đời, vấn đề chính của tác phẩm… Với văn bản văn học nước ngoài, qua phần chú thích, giáo viên có thể giới thiệu thêm cho các em các yếu tố về phong tục, văn hoá dân tộc để tránh được độ vênh về văn hoá khi tiếp xúc. *.Bước 2: Đọc hiểu trực tiếp văn bản -Giáo viên giao nhiệm vụ cho học sinh đọc bài trước ở nhà và tóm tắt tác phẩm hoặc đoạn trích( ghi vào vở soạn) -Đọc hiểu ở trên lớp: Gv gọi học sinh đọc từng đoạn văn bản. Hình thức đọc độc thoại hoặc đố thoại(nhập vai) -Tìm chủ đề của văn bản: Đây là khâu quan trọng, ở lớp 8, trong phần lý thuyết tập làm văn, học sinh đã được học cách tìm chủ đề, các yếu tố tạo nên chủ đề. Việc tìm chủ đề sẽ giúp học sinh xác định được vấn đề cơ bản, cốt lõi, từ đó có định hướng đọc hiểu, phân tích. Đây cũng là một trong những dạng câu hỏi đọc hiểu trong nội dung kiểm tra đánh giá giữa kì, cuối kì và chuyển cấp của học sinh. -Tổ chức cho học sinh khám phá văn bản theo một quy trình giải mã văn bản nghệ thuật, chỉ ra sự phù hợp giữa các kí hiệu hình thức văn bản ngôn từ và nội dung, tư tưởng. Chú trọng các yêu cầu đọc hiểu từ nhận biết tính toàn vẹn, chỉnh thể trong tiếp nhận đến yêu cầu khám phá tư tưởng, chủ đề, cảm hứng và tình cảm, thái độ của tác giả thể hiện qua hình thức cụ thể của văn bản; liên hệ, mở rộng để phát hiện những giá trị đạo đức, văn hóa và triết lý nhân sinh; từ đó biết vận dụng, chuyển hóa thành giá trị sống. Hướng dẫn học sinh tìm hiểu ý nghĩa của văn bản văn học một cách tổng hợp. Trước hết là coi trọng văn bản ngôn từ, phân tích cái lý của những hình thức ngữ âm, chữ, từ, câu, đoạn, vần, nhịp, hình ảnh, chi tiết, nhân vật, sự kiện, không gian, thời gian, biểu tượng… để hiểu văn bản văn học không thể thoát ly văn bản. Đọc hiểu văn bản văn học cũng là đi tìm ý đồ sáng tạo, tình cảm, tư tưởng của tác giả gửi gắm trong đó. Tuy nhiên cần thận trọng trong việc diễn giải ý đồ, tư tưởng của tác giả. Việc đề cao vai trò người đọc của lý thuyết tiếp nhận đã chi phối mạnh mẽ cách dạy đọc hiểu văn bản văn học. Khi dạy giáo viên cần chú ý khai thác vốn hiểu biết đã có của học sinh, khuyến khích sự tìm tòi, liên hệ với hoàn cảnh của cá nhân... để chỉ ra thông điệp, phát hiện ý nghĩa, góp phần lấp
- 267 đầy “khoảng trống” của văn bản. Kết quả diễn giải ý nghĩa của văn bản phải có sự thống nhất ở cả 3 phương diện: cấu trúc văn bản, ý đồ tác giả và vai trò người đọc. Tùy vào đối tượng học sinh từng cấp, lớp và thể loại văn học mà vận dụng kết hợp các phương pháp, kỹ thuật và hình thức dạy học đọc hiểu cho phù hợp theo yêu cầu phát triển năng lực học sinh như: đàm thoại, diễn giảng, nêu vấn đề, đọc diễn cảm, đọc phân vai, kể chuyện, đóng vai để giải quyết một tình huống, diễn kịch, hướng dẫn ghi chép, phiếu học tập, nhật ký đọc sách, tổ chức thảo luận, chuyển thể tác phẩm văn học, vẽ tranh, làm phim, trải nghiệm tình huống... Sử dụng đa dạng các loại câu hỏi ở những mức độ khác nhau để hướng dẫn họ sinh đọc hiểu văn bản, đồng thời hình thành kỹ năng đọc. Các câu hỏi như nêu cảm nhận chung về văn bản, nhận biết các chi tiết quan trọng, nhân vật, cốt truyện…; giải mã và kiến tạo ý nghĩa cho văn bản; phân tích, đánh giá được vai trò của các yếu tố hình thức trong việc thể hiện nội dung; khái quát được chủ đề, tư tưởng, cảm hứng, triết lý nhân sinh được thể hiện trong văn bản; liên hệ nội dung của tác phẩm với kiến thức và trải nghiệm cá nhân để từ đó rút ra những bài học về cuộc sống. Động viên học sinh nói ra suy nghĩ và cảm nhận của riêng mình, khuyến khích sự khác biệt… *Bước 3: Tổng kết, đánh giá, Kiểm tra kĩ năng ghi nhớ, nắm kiến thức cơ bản và vận dụng sáng tạo. Sau khi tổ chức hướng dẫn học sinh đọc hiểu để nắm được kiến thức cơ bản, giá trị của tác phẩm, giáo viên tiến hành tổng kết giờ dạy qua một số hoạt động sau: Tổng kết nội dung, ý nghĩa của tác phẩm qua sơ đồ tư duy. Giáo viên giao nhiệm vụ cho học sinh khái quát nội dung bằng mô hình hình cây(grap) để ghi nhớ những nét chính về nội dung, nghệ thuật. Tổ chức cho học sinh phát biểu về những điểm sáng thẩm mĩ của văn bản (Chi tiết nghệ thuật, nhân vật, lời kể…). Ví dụ hình ảnh chiếc lá thường xuân còn sót lại trong đêm mưa tuyết trong truyện ngắn Chiếc lá cuối cùng, cái chết của cô bé bán diêm, cụ Bơ - men. Tại sao lại gọi chiếc lá mà cụ Bơ –men vẽ là kiệt tác?Ở phần này, có thể tổ chức cho học sinh hoạt động nhóm, các nhóm trao đổi và đưa ra ý kiến, giáo viên đánh giá qua việc phân tích, giảng giải cụ thể. Đánh giá học sinh bằng nhận xét và điểm số(thường xuyên). Ngoài ra, ở phần vận dụng, giáo viên cũng nên tổ chức giờ học theo hướng mở, sáng tạo như trình bày quan điểm cá nhân khi nhập vai nhân vật, hoá thân vào nhân vật kể lại câu chuyện của mình hoặc viết lại đoạn kết về tác phẩm… Đây là những hoạt động sôi nổi, bổ ích tạo hứng thú cho học sinh. Khi dạy bài :” Đánh nhau với cối xay gió” có thể hỏi học sinh so sánh tính cách nhân vật Đôn –ki-hô-tê và xăng-trô-Pan –tra bằng cách đặt câu hỏi có lựa chọn: các cô gái Tây Ban Nha thời ấy sẽ thích nhân vật nào hơn và chọn lấy nhân vật nào làm chồng, vì sao?Câu trả lời là Xăng trô thô kệch, thực dụng nhưng ý thức về bổn phận và có đầu óc
- 268 thực tế. Đôn –ki- hô –tê có lý tưởng, tinh thần thượng võ nhưng mơ mộng hão huyền, thiếu thực tế, khó có cô gái nông dân nào dám theo Đôn-ki-hô –tê làm vợ… Giáo viên cũng có thể chia sẻ cảm xúc của mình về tác phẩm. Ví dụ những đoạn văn biểu cảm về nhân vật, các bài thơ được viết sau những giờ giảng. Học sinh là đối tượng luôn sẵn sang nghe. III/ KẾT LUẬN Văn học nước ngoài là một nội dung dạy học của chương trình và sách giáo khoa ngữ văn lớp 8, trong xu thế mở cửa, hội nhập và giao lưu văn hoá như hiện nay, việc đưa các tác phẩm văn học nước ngoài vào SGK để giới thiệu cho học sinh sẽ ngày càng được chú trọng. Vì muốn hiểu con người, dân tộc, trước hết ta cần tìm hiểu văn hoá, văn học của họ. Chính vì vậy, nâng cao năng lực đọc hiểu, tác nhận văn học nước ngoài, để các em có hứng thú, có phương pháp tiếp nhận để chiếm lĩnh được giá trị của tác phẩm là điều cần thiết. Để thực hiện tốt giờ dạy, người giáo viên cần có kiến thức vững vàng về tác giả, tác phẩm, có phương pháp tiếp cận phù hợp, đặc biệt vận dụng các phương pháp phân tích văn bản, tiếp cận trong chiều sâu văn hoá, lịch sử và cách tổ chức giờ học để phát huy cao nhất năng lực của người học, học sinh đồng hành với giáo viên và đồng sáng tạo với tác giả. Cung cấp những tri thức, ngữ liệu về văn hoá dân tộc, phong tục tập quán, địa lý.. của nền văn học có văn bản được giới thiệu, chọn giảng và những kĩ năng đọc hiểu văn bản là hai biện pháp cơ bản mà chúng tôi quan tâm. Bên cạnh đó, giáo viên có thể sử dụng them các phương pháp kháctrong các giờ dạy tổng kết hay ngoại khoá văn học bằng hình thức sân khấu hoá một cách có hệ thống và chuyên sâu. Một tác phẩm văn học hay, là khi gấp trang sách lại, nó vẫn ngân vang trong chúng ta một điều gì đó thật trăn trở, thiêng liêng. Các văn bản truyện được giới thiệu trong chương trình ngữ văn lớp 8 học kì 1 đến từ các nước Đan –Mạch, Tây Ban Nha, Mĩ, Nga nói trên thực sự là những tác phẩm như thế. Và nhiệm vụ của thầy giáo dạy văn là phải đưa dược tiếng nói ấy đến với trái tim người học. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1.Bộ SGK Ngữ văn 8 và Sách hướng dẫn giáo viên môn Ngữ văn lớp8– NXB Giáo dục Hà Nội – 2005. 2. Phương pháp dạy tác phẩm văn chương theo loại thể Nguyễn Viết Chữ : - NXB ĐHQG Hà Nội – 2005. 3.Tích hợp văn hoá trong dạy học Văn học nước ngoài ở trường phổ thông - Nguyễn Hoàn Anh Trường THPT Chuyên Thoại Ngoạc Hầu- An Giang)
- 269 4. Dạy học Ngữ văn ở trung học phổ thông theo các định hướng đổi mới -Trần Trần Hữu Phong (2009). Tài liệu giảng dạy, Đại học Sư phạm Huế, Thừa Thiên Huế. 5. Trần Lê Bảo (2000). Giải mã văn học từ mã văn hóa - Trần Lê Bảo (2000). NXB ĐHQG
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học