Một vài nhận xét về hiện tượng thiếu niên phạm pháp: Qua khảo sát ở trường giáo dưỡng Xuân An, tháng 1/2001 - Phạm Đình Chi

90 X· héi häc sè 1 (73), 2001 Mét vµi nhËn xÐt vÒ hiÖn t−îng thiÕu niªn ph¹m ph¸p (Qua kh¶o s¸t ë Tr−êng gi¸o d−ìng Xu©n An, th¸ng 1/2001) ph¹m ®×nh chi I. §Æt vÊn ®Ò Tröôøng giaùo döôõng Xuaân An (coøn goïi laø Tröôøng giaùo döôõng soá 4) thuoäc Boä Coâng an ñoùng treân ñòa baøn xaõ An Phöôùc, huyeän Long Thaønh, tænh Ñoàng Nai laø Tröôøng giaùo döôõng duy nhaát nuoâi döôõng treû em phaïm phaùp cuûa 22 Tænh-Thaønh phoá phía Nam töø Khaùnh Hoøa ñeán Caø Mau. Trung bình moãi naêm, Tröôøng naøy tieáp nhaän khoaûng 1500 thieáu nieân phaïm phaùp cuûa 22 Tænh -Thaønh noùi treân. Trong soá ñoù, Thaønh phoá Hoà Chí Minh coù soá treû em phaïm phaùp nhieàu nhaát vôùi khoaûng 300 em; 21 Tænh coøn laïi coù soá treû em phaïm phaùp (ñöôïc giaùo döôõng taïi ñaây) xaáp xæ nhau. Ñeå hieåu roõ nguyeân nhaân phaïm phaùp cuûa caùc em, nhaèm giuùp caùc cô quan chöùc naêng ñeà ra nhöõng chính saùch phuø hôïp ñeå ngaên chaën hieän töôïng treû em phaïm phaùp ñang coù xu höôùng ngaøy moät gia taêng, trong thaùng 1 naêm 2001, chuùng toâi ñaõ ñeán Tröôøng giaùo döôõng Xuaân An vaø coù cuoäc khaûo saùt veà thöïc traïng vaø nguyeân nhaân phaïm phaùp cuûa treû em ôû Tröôøng giaùo döôõng naøy. II. NhËn diÖn vµ nguyªn nh©n Qua keát quaû khaûo saùt 145 hoà sô cuûa 145 em (trong toång soá 1448 em ôû Tröôøng, chieám tyû leä töông ñöông 10%), baèng phöông phaùp phaân tích hoà sô, cöù 10 em trong danh saùch cuûa Tröônø g giaùo döôõng Xuaân An, chuùng toâi choïn ngaãu nhieân moät em - em ôû vò trí thöù 5, chuùng toâi thu ñöôïc nhöõng keát quaû nhö sau: Veà giôùi tính, nam chieám tyû leä 78%; nöõ chieám 22%. Veà tuoåi: trong 145 ñoái töôïng phaïm phaùp ñöôïc khaûo saùt, coù 11% tuoåi döôùi 14; 40% tuoåi töø 14 ñeán döôùi 16 tuoåi vaø 49% tuoåi töø 16 ñeán döôùi 18 tuoåi. Veà cö tru:ù coù 65% ñoiá töônï g phamï phapù cö nguï ôû khu vöcï noiä thanø h, noiä thò; 19% ñoiá töônï g phamï phapù cö nguï ôû khu vöcï nonâ g thoân, ngoaiï thanø h, ngoaiï thò; 16% ñoiá töônï g phamï phapù töø nôi khacù tôiù sinh soná g (chuû yeuá laø ñená Thanø h phoá Hoà Chí Minh) roià phamï phapù . Veà trình ñoä hoïc vaán: trong soá 145 ñoái töôïng ñang ñöôïc giaùo döôõng taïi Tröôøng, coù 65% trình ñoä caáp I; 28% caáp II; 6% muø chöõ vaø moät soá ít coøn laïi laø ñang hoïc dôû caáp III . Ñaïi ña soá caùc ñoái töôïng ñang giaùo döôõng taïi Tröôøng ñöôïc khaûo saùt chæ coù trình ñoä hoïc vaán caáp I vaø caáp II. Soá ñoái töôïng coù trình ñoä caáp III vaø muø chöõ raát ít. Veà ñieàu kieän kinh teá, hoaøn caûnh gia ñình cuûa caùc ñoái töôïng phaïm phaùp: qua khaûo saùt, chuùng toâi thaáy phaàn lôùn caùc ñoái töôïng (caû nam vaø nöõ) ñeàu xuaát thaân töø gia ñình ñoâng Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn Ph¹m §×nh Chi 91 anh em (töø ba anh, chò em trôû leân). Cuï theå, soá ñoái töôïng laø con ñoäc nhaát chæ coù 1/145 ñoái töôïng ñöôïc khaûo saùt; soá ñoái töôïng coù 2 anh, chò em cuõng chæ coù 21/145; coøn laïi 123/145 ñoái töôïng xuaát thaân töø gia ñình coù ba anh, chò em trôû leân. Ñieàu ñaùng noùi laø soá ñoái töôïng phaïm phaùp tröôùc khi ñöôïc ñöa vaøo giaùo döôõng ôû Tröôøng ña phaàn laø nhöõng em coù quaù trình boû nhaø ñi hoang (keát quaû khaûo saùt cho thaáy, soá em boû nhaø ñi hoang soáng lang thang vì cha (meï) ngöôïc ñaõi, ñaùnh ñaäp chieám tyû leä khaù cao (92/145 em); keá ñeán laø do hoaøn caûnh gia ñình ngheøo, böôn chaûi kieám soáng sôùm roài phaïm phaùp (14/145 em); soá coøn laïi laø do baïn beø ruû reâ, loâi keùo phaïm phaùp vaø do baát maõn vì cha meï baát hoøa,… Ñaëc bieät hôn, trong soá caùc em phaïm phaùp, coù hôn 65% ñaõ töøng söû duïng heroin. Benâ canï h yeuá toá gia ñình ñonâ g anh, chò em ôû cacù ñoiá töônï g phamï phapù , thì yeuá toá ngheà nghiepä cuaû cha meï cunõ g coù phanà tacù ñonä g nhoû ñená quaù trình phamï phapù cuaû cacù em. Phonû g vaná tröcï tiepá 145 em trong mauã khaoû satù cho thayá : 68/145 em coù cha meï (hoacë cha, hoacë me)ï hoanø toanø khonâ g coù viecä lamø (soná g nhôø vaoø con caiù ); 31/145 em coù cha meï (hoacë cha, hoacë me)ï khonâ g coù viecä lamø onå ñònh (ai thueâ möônù lamø viecä gì thì lamø viecä nayá ); 27/145 em coù cha meï (hoacë cha, hoacë me)ï lamø ngheà buonâ banù nho;û 12/145 em coù cha meï (hoacë cha, hoacë me)ï laø nhönõ g canù boä Nhaø nöôcù ñaõ nghæ höu; 5/45 em coù cha meï (hoacë cha, hoacë me)ï laø nhönõ g canù boä ñöông chöcù ; 4/145 em ñi hoang ñaõ lauâ , khonâ g bietá cha meï ñang lamø ngheà gì. Nghienâ cöuù hoà sô cuaû 145 em (trong mauã ñaõ chonï ), chunù g toiâ nhanä thayá , thanø h phanà ngheà nghiepä cuaû cha meï cacù em cunõ g ratá tapä trung (chiemá tyû leä cao laø soá em coù cha meï khonâ g coù viecä lamø hay coù viecä lamø khonâ g onå ñònh), soá em coù cha meï lamø cacù ngheà khacù ratá ít. Benâ canï h yeuá toá ngheà nghiepä cuaû cha me,ï ñieuà ñanù g quan tamâ laø trình ñoä vanê hoaù cuaû cha meï cacù em ñöôcï nuoiâ dayï taiï Tröônø g cunõ g ratá thapá . Qua khaoû satù cho thayá , ña soá cha meï cuaû cacù hocï vienâ ñang giaoù ducï taiï Tröônø g, coù 56 ngöôiø cha vaø 59 ngöôiø meï khonâ g bietá chö;õ 51 ngöôiø cha vaø 42 ngöôiø meï coù trình ñoä vanê hoaù capá I vaø 31 ngöôiø cha vaø 44 ngöôiø meï coù trình ñoä vanê hoaù capá II; 4 ngöôiø cha coù trình ñoä vanê hoaù capá III vaø 2 ngöôiø cha coù trình ñoä ñaiï hoïc. Tyû leä cha meï coù trình ñoä vanê hoaù thapá anû h höônû g ratá xauá tôiù quaù trình nuoiâ dayï vaø giaoù ducï con caiù vaø laø motä trong nhönõ g nguyenâ nhanâ ñöa cacù em vaoø con ñöônø g phamï toiä . Veà cacù loaiï toiä danh maø cacù em phamï phapù ñöôcï nuoiâ dayï ôû Tröônø g giaoù döônõ g Xuanâ An, ketá quaû khaoû satù cho thayá , soá ñoiá töônï g phamï phapù ôû löaù tuoiå thieuá nienâ phamï vaoø hauà hetá cacù loaiï toiä danh veà quanû lyù hanø h chính vaø tratä töï xaõ hoiä . Veà cacù toiä xamâ phamï ñená tính manï g, söcù khoeû vaø danh dö,ï nhanâ phamå cuaû con ngöôiø , cuï the:å coù 34,2% cacù em phamï toiä "tromä capé taiø sanû "; 17,9% phamï toiä "cöônõ g ñoatï taiø sanû "; 12% phamï toiä "gayâ roiá tratä töï conâ g conä g" vaø "coá yù gayâ thöông tích"; 11,2% phamï toiä "cöôpù taiø sanû "; 4,5% phamï toiä "löaø ñaoû chiemá ñoatï taiø sanû "; 3% phamï toiä "gietá ngöôiø "; 1% phamï toiä "mua banù traiù phepù cacù chatá ma tuyù ",... Trong soá ño,ù soá em phamï phapù töø 2 lanà trôû lenâ chiemá tyû leä 81,9% vaø soá em phamï phapù theo banê g nhomù chiemá tyû leä 78%. Qua phonû g vaná tröcï tiepá cacù em cho thayá , phanà lônù cacù em phamï toiä ñeuà bietá ranè g ñoù laø nhönõ g hanø h vi sai traiù vaø bò phapù luatä trönø g trò, nhöng do banï beø loiâ keoù vaø nonâ g noiå nenâ vanã cöù lamø . Ñieuà ñanù g löu yù ôû ñayâ laø soá cacù em phamï phapù nhieuà lanà laø ratá lônù vaø ratá ñanù g lo ngaiï . Hauà nhö cacù em coi chuyenä phamï phapù laø bình thöônø g, cho nenâ coù motä soá em khi phamï phapù , ñöa vaoø Tröônø g nayø giaoù döônõ g roià thayá khonâ g coù tuø toiä gì nenâ sau khi ra khoiû Tröônø g laiï tiepá tucï phamï toiä . Qua ñoù chönù g toû trình ñoä nhanä thöcù , yù thöcù tracù h nhiemä vaø yù thöcù phapù luatä cuaû cacù em laø ratá thapá , ratá hanï che.á Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn 92 Mét vµi nhËn xÐt vÒ hiÖn t−îng thiÕu nªn ph¹m ph¸p Qua phaân tích soá lieäu vaø ñaëc bieät laø quaù trình khaûo saùt thöïc teá, chuùng toâi xin coù moät vaøi nhaän xeùt veà thöïc traïng toäi phaïm ôû tuoåi thieáu nieân hieän nay ôû 22 Tænh – Thaønh phía Nam nhö sau: Veà phaïm vi, tính chaát toäi phaïm do caùc em gaây ra, ñaùng chuù yù laø nhöõng haønh vi mang tính baïo löïc vaø coù chieàu höôùng gia taêng. Ñaëc bieät hôn laø soá ñoái töôïng nghieän huùt ma tuùy phaïm toäi ngaøy caøng gia taêng, vôùi tính chaát, möùc ñoä ngaøy caøng nghieâm troïng. Thieáu nieân phaïm phaùp thöôøng laø nhöõng em coù trình ñoä hoïc vaán thaáp. Chuû yeáu taäp trung ôû caáp I, caáp II; soá ít coøn laïi laø khoâng bieát chöõ vaø ñang theo hoïc phoå thoâng trung hoïc. Ñieàu naøy coù theå thaáy, do trình ñoä vaên hoùa thaáp keùm vaø thieáu söï quan taâm giaùo duïc cuûa gia ñình neân caùc em ñaõ bò loâi keùo vaøo con ñöôøng phaïm phaùp. Soá thieuá nienâ phamï toiä chuû yeuá xayû ra ôû cacù thanø h pho,á thò xa,õ thò traná vaø nhönõ g nôi tapä trung ñonâ g ngöôiø nhö: ôû bená tauø , bená xe, cacù nôi vui chôi conâ g conä g, cacù tuï ñiemå ,… Xu höôùng phaïm toäi theo caùc baêng, nhoùm, keát beø ñaûng vaø taùi phaïm cuõng coù chieàu höôùng taêng hôn, taäp trung ôû caùc em phaïm phaùp töø laàn thöù 2 trôû leân. Nhöõng naêm gaàn ñaây soá treû em phaïm phaùp ñöôïc ñöa vaøo Tröôøng naøy ngaøy moät ñoâng. Caùc em ñöôïc nhaø Tröôøng nuoâi daïy, hoïc chöõ, hoïc nghe. Sau moät thôøi gian, caùc em laïi trôû veà vôùi gia ñình vaø coäng ñoàng… Ña soá caùc em ñöôïc ñöa vaøo Tröôøng giaùo döôõng Xuaân An, sau moät thôøi gian ñöôïc ñöa trôû veà vôùi toå aám gia ñình. Nhöng cuõng coù khoâng ít caùc em ñaõ phaûi quay trôû laïi vì con ñöôøng veà vôùi gia ñình quaù choâng cheânh vaø oan nghieät. Em NVQ, 16 tuoåi, ôû Ñònh Quaùn- Ñoàng Nai cho bieát: “em khoâng muoán quay veà vôùi gia ñình vì ôû ñoù cha meï em ñaõ boû rôi em, khoâng coøn nhaän em laø con trong gia ñình nöõa. Sau khi ra khoiû Tröôøng em seõ soáng kieáp lang thang buïi ñôøi …”. Moät soá em ôû Tröôøng cuõng mang cuøng suy nghó nhö vaäy vì coù em thì cha meï ly dò nhau vaø moãi ngöôøi ñeàu coù gia ñình rieâng, boû caùc em bô vô, coù em moà coâi cha meï lang thang veà thaønh phoá kieám soáng roài phaïm phaùp, bò baét ñöa vaøo Tröôøng, giôø ñaây neáu heát thôøi gian giaùo duïc ôû Tröôøng nöõa thì seõ ñi veà ñaâu? … Thaäm chí coù nhöõng em ñöôïc nuoâi daïy, caûi taïo toát ôû Tröôøng, khi ñöôïc nhaø Tröôøng ñöa veà soáng vôùi gia ñình bò tieáng ñôøi mæa mai, chua soùt laïi boû nhaø ra ñi roài phaïm phaùp. Coù em ñaõ vaøo Tröôøng naøy ñeán 2,3 laàn trôû leân vì tieáng ñôøi oan nghieät ñoù. Em TTV (queâ ôû Bình Thuaän) keå laïi : “Naêm ngoaùi, trong moät laàn em ñi chaên boø, khonâ g may boø bò lacï ñanø , khi veà nhaø em bò cha chöiû mané g, ñanù h ñapä , ñuoiå ñi. Khonâ g coù tienà em layá tromä cuaû gia ñình motä ít tienà ñeå vaoø Saiø Gonø lang thang sinh soná g, khonâ g may gapë phaiû bonï xauá ruû mua banù heroin… em ñöôcï ñöa vaoø Tröônø g roià ñöôcï cacù thayà coâ nuoiâ dayï , sau ñoù lienâ heä ñöa em veà vôiù gia ñình. Töø ño,ù ôû xomù em ai matá gì cunõ g ñoå loiã cho “caiù thanè g buiï ñôiø ”, cha meï em cunõ g nghi ngôø em. Buonà quaù em boû nhaø ñi lang thang vaoø thanø h phoá tromä capé kiemá soná g roià laiï bò baté ñöa vaoø ñayâ ”. ÔÛ Tröôøng giaùo döôõng Xuaân An, chuùng toâi khoâng theå keå xieát nhöõng caûnh ñôøi xoùt thöông töông töï nhö vaäy. Keát quaû khaûo saùt cho thaáy, hieän töôïng thieáu nieân phaïm phaùp lieân quan maät thieát ñeán vaán ñeà treû em lang thang. Theo soá lieäu thoáng keâ cuûa cô quan chöùc naêng, hieän nay ôû 22 tænh (thaønh) phía Nam coù hôn 10.000 em, trong ñoù treû lang thang coù hoä khaåu ôû caùc tænh chieám tôùi 65%, nôi caùc em taäp trung ñoâng nhaát laø ôû caùc Thaønh phoá, Thò xaõ maø ñaëc bieät laø ôû Thaønh phoá Hoà Chí Minh. Chính vì laø moät trung taâm coâng thöông nghieäp phaùt trieån neân thaønh phoá trôû thaønh ñieåm thu huùt nhöõng ngöôøi ngheøo khoå töø caùc vuøng ngheøo vaøo kieám soáng, trong ñoù coù treû Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn Ph¹m §×nh Chi 93 em. Phaàn lôùn treû lang thang trong ñoä tuoåi töø 11 ñeán 15. Ñaây laø löùa tuoåi khoù khaên nhaát trong quaûn lyù vaø giaùo duïc. ÔÛ Thaønh phoá Hoà Chí Minh, treû lang thang ñöôøng phoá soáng raûi raùc ôû caùc khu trung taâm nhö quaän 1, quaän 3; khu vöïc caùc chôï ñaàu moái nhö Caàu OÂng Laõnh, Caàu Muoái, Beán Thaønh, An Ñoâng, Mai Xuaân Thöôûng… hoaëc caùc ñaàu moái giao thoâng nhö beán xe, ga Saøi Goøn,… laøm ñuû thöù vieäc ñeå kieám soáng vôùi giôø giaác khoâng oån ñònh, aên nguû taïm bôï ngay taïi chôï, coâng vieân… Moät soá em soáng trong caùc cô sôû xaõ hoâïi, maùi aám, nhaø môû, moät soá ban ngaøy lang thang kieám soáng, toái veà vôùi gia ñình trong caùc khu taïm cö oå chuoät. Phaàn lôùn caùc em khoâng ñöôïc ñi hoïc, hoaëc hoïc dôû dang caáp I, raát ít em hoïc tôùi caáp II. Soá treû naøy deã coù nguy cô trôû thaønh naïn nhaân bò boùc loät söùc lao ñoäng , bò xaâm haïi tình duïc, trôû thaønh treû phaïm phaùp, nghieän huùt… Nguyeân nhaân ñaåy caùc em rôøi boû queâ höông ñeå lang thang kieám soáng chuû yeáu laø do kinh teá gia ñình quaù khoù khaên, caùc em phaûi boû hoïc lang thang töï kieám soáng hoaëc tìm caùch kieám soáng phuï giuùp gia ñình. Moät soá khaùc do gia ñình ñoå vôõ, treû khoâng ñöôïc ngöôøi thaân chaêm soùc, giaùo duïc, ñaåy caùc em vaøo con ñöôøng hö hoûng, quaäy phaù… III. C¸c ®Ò xuÊt Veà phía gia ñình, caùc baäc laøm cha laøm meï haõy ñoái xöû vôùi ñöùa con ruoät thòt nhö nhöõng "ngöôøi baïn nhoû" cuûa mình, haõy toân troïng caùc em, saün saøng khoan dung, tha thöù khi caùc em trôû veà sinh soáng vôùi gia ñình, giuùp caùc em xoùa daàn maëc caûm ñeå trôû thaønh ngöôøi coâng daân coù ích cho xaõ hoäi. Trong nhöõng naêm qua, nhaèm haïn cheá treû lang thang vaø höôùng caùc em vaøo quyõ ñaïo quaûn lyù, chaêm soùc, giaùo duïc cuûa ñòa phöông, 22 tænh - thaønh phía Nam ñaõ thöïc hieän caùc chính saùch xaõ hoäi, thöïc hieän caùc chöông trình xoùa ñoùi, giaûm ngheøo, cô baûn giaûi quyeát hoä ñoùi, vaø ñang tieáp tuïc giaûm ngheøo. Hieän nay, Thaønh phoá Hoà Chí Minh ñang phoái hôïp 21 tænh phía Nam xaây döïng ñeà aùn chaêm soùc treû coù hoaøn caûnh ñaëc bieät khoù khaên, trong ñoù coù treû lang thang ñöôøng phoá, toå chöùc quaûn lyù caùc moâ hình baûo trôï tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp nhö: Trung taâm giaùo duïc daïy ngheà, caùc nhaø môû, caâu laïc boä treû em,… Caàn coù chính saùch hôïp lyù ñoái vôùi caùn boä laøm vieäc vôùi treû lang thang ñeå taïo söï gaén boù laâu daøi cuûa hoï vôùi hoaït ñoäng naøy. Chính phuû caàn giuùp caùc ñòa phöông cuûng coá laïi cô sôû vaät chaát, khaû naêng tieáp nhaän nuoâi döôõng chaêm soùc treû cuûa caùc cô sôû (tröïc thuoäc Sôû Lao ñoäng, Thöông binh vaø Xaõ hoäi), ñaûm baûo vieäc aên, ôû cho caùc em, giuùp caùc em taïm oån ñònh cuoäc soáng. Maët khaùc tieáp nhaän, nuoâi döôõng treû lang thang khoâng coøn ngöôøi thaân taïi caùc cô sôû baûo trôï xaõ hoäi. Ñoái vôùi treû lang thang kieám soáng, phaûi baèng bieän phaùp giaùo duïc, thuyeát phuïc cuøng söï phoái hôïp cuûa ñòa phöông, coäng ñoàng giaûi quyeát nhöõng khoù khaên töø phía gia ñình, oån ñònh cuoäc soáng cuûa treû em, khoâng ñeå caùc em lang thang, phaïm phaùp trôû laïi. Vieäc giaûi quyeát treû lang thang, phaïm phaùp khoâng phaûi chæ giôùi haïn ôû moät ñòa phöông maø noù ñaõ thuoäc veà taàm vó moâ. ÔÛ ñaây, caùi goác cuûa vaán ñeà laø söï maát caân ñoái veà kinh teá - xaõ hoäi giöõa caùc vuøng vaø söï thieáu quan taâm chaêm soùc cuûa gia ñình. Vì theá beân caïnh nhöõng chính saùch kinh teá - xaõ hoäi, Ñaûng vaø Nhaø nöôùc öu tieân phaùt trieån vuøng saâu, vuøng xa vaø caùc vuøng ngheøo, naâng möùc soáng cuûa ngöôøi daân caùc khu vöïc ñoù, coù nhö vaäy môùi haïn cheá ñöôïc tình traïng treû em lang thang phaïm phaùp. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn ... - tailieumienphi.vn