Một số vấn đề về hoạt động thông tin khoa học và công nghệ trong tình hình mới

M TS V N
V HO T
NG THÔNG TIN
KHOA H C VÀ CÔNG NGH TRONG TÌNH HÌNH M I
Cao Minh Ki m*
1. M

U

Cho n nay, Vi t Nam ã hình thành m t m ng lư i các t ch c d ch v thông tin KH&CN v i
hàng trăm cơ quan thông tin KH&CN công l p ho t ng Trung ương, các B /ngành, các t ng
công ty, các a phương và các ơn v cơ s . S n ph m mà m ng lư i các t ch c này cung c p
cho ngư i dùng tin và xã h i r t a d ng và phong phú, bao g m nh ng s n ph m truy n th ng
như n ph m, các b phi u tra c u th công cho t i các CSDL, các Website, các b n tin i n t ,
các băng hình, ĩa hình v i âm thanh, hình nh ng. Phương th c ph c v thông tin cũng h t
s c linh ho t, a d ng: t th công cho t i t
ng hoá và ph c v on-line/ tr c tuy n, thuê bao
ngu n tin trên Internet. M ng lư i các t ch c d ch v thông tin này ã góp ph n nh t nh vào
phát tri n kinh t xã h i c a t nư c. Tuy nhiên s phát tri n m nh m c a khoa h c và công
ngh (KH&CN), c bi t là công ngh thông tin và truy n truy n thông (CNTT&TT) trong nh ng
th p k g n ây ã tác ng sâu s c n s phát tri n kinh t xã h i nói chung và ho t ng thông
tin KH&CN nói riêng. Ngư i ta ã
c p n vi c chuy n i c a th gi i t k nguyên công
nghi p sang k nguyên thông tin v i kinh t tri th c, xã h i thông tin. Trong b i c nh ó, ho t
ng thông tin khoa h c và công ngh ang có nh ng thay i quan tr ng, òi h i ho t ng này
cũng ph i ư c i u ch nh phù h p. Trong bài này, chúng tôi trình bày m t s
nh hư ng cho
ho t ng này trong th i gian t i.
2. M T S

NÉT V HI N TR NG CÔNG TÁC THÔNG TIN KH&CN VI T NAM

2.1 M ng lư i các t ch c thông tin KH&CN Vi t Nam
Vi t Nam, ho t ng thông tin KH&CN ư c cho là b t u tri n khai t cu i nh ng năm 50
c a th k XX khi thành l p U ban Khoa h c Nhà nư c. Chúng ta có th phân chia m t cách
khái quát quá trình ó thành 4 giai o n [7].
- Giai o n m

u (1959-1972)

- Giai o n hình thành và phát tri n H th ng (1972-1986)
- Giai o n

i m i ho t

ng thông tin KH&CN (1986-1996)

- Giai o n phát tri n ph c v CNH và H H (T 1996

n nay)

Công tác thông tin KH&CN trong th i gian v a qua ã

t ư c nh ng k t qu

áng k như:

- M ng lư i t ch c d ch v thông tin KH&CN qu c gia ã hình thành và phát tri n r ng kh p
trên c nư c
- Ngu n tin KH&CN ư c phát tri n áng k , cơ b n áp ng nh ng nhu c u cơ b n v thông tin
KH&CN c a t nư c
*

Phó Giám

c, Trung tâm Thông tin KH&CN Qu c gia

- Công tác ph c v thông tin ã có bư c phát tri n m i v ch t, ã bám sát ư c nh hư ng phát
tri n c a
ng và Nhà nư c, áp ng t t yêu c u thông tin c a ngư i dùng tin; H th ng s n
ph m và d ch v thông tin ư c phát tri n a d ng;
- Trình
công ngh c a nhi u t ch c thông tin KH&CN trong H th ng ã ư c phát tri n và
nâng cao. Nhi u t ch c thông tin KH&CN ã áp d ng nh ng CNTT và truy n thông tiên ti n,
nh ng trang thi t b hi n i; ã hình thành ư c nhi u m ng thông tin KH&CN, các thư vi n
i n t ph c v hi u qu cho qu n lý, kinh doanh, nghiên c u và phát tri n, nâng cao dân trí;
-

i ngũ cán b thông tin chuyên nghi p ư c hình thành, trình
ư c nâng cao và có bư c phát tri n áng k

- H p tác qu c t

chuyên môn nghi p v

ã

ư c m r ng.

Ngày 31/8/2004, Chính ph ã ban hành Ngh
nh 159/2004/N -CP v công tác thông tin
KH&CN, trong ó
c p khái ni m khái ni m "M ng lư i các t ch c d ch v thông tin
KH&CN" thay cho “H th ng thông tin KH&CN Qu c gia". Cho n nay, chúng ta ã t o l p
ư c m ng lư i t ch c d ch v thông tin KH&CN công l p g m [4]:
- Trung tâm Thông tin Khoa h c và Công ngh Qu c gia tr c thu c B Khoa h c và Công ngh là
u m i liên k t trung tâm c a m ng lư i các t ch c d ch v thông tin khoa h c và công ngh .
- Kho ng 40 t ch c thông tin KH&CN c p B /ngành, bao g m các cơ quan thông tin c a các b
(trong ó có c 2 trung tâm thông tin chuyên d ng c a B Khoa h c và Công ngh là Trung tâm
Thông tin Sáng ch và Trung tâm Thông tin Tiêu chu n- o lư ng-Ch t lư ng), các cơ quan
ngang B , cơ quan thu c chính ph .
- 63 cơ quan/ ơn v thông tin KH&CN c p t nh và thành ph tr c thu c Trung ương.
- M t s cơ quan thông tin KH&CN thu c các cơ quan trung ương c a
ương.
- Hơn 400 cơ quan TT-TV t i các vi n/trung tâm nghiên c u, các trư ng
ch c trung tâm thông tin các T ng công ty 90, 91.

ng và oàn th
i h c, cao

Trung
ng; Hàng

Nhi u cơ quan TT-TV ã ư c Nhà nư c và các b , ngành, a phương chú tr ng phát tri n tr
s , nhà xư ng, i u ki n làm vi c, m b o trang thi t b k thu t hi n i. i u ki n làm vi c
c a nhi u cơ quan thông tin KH&CN ư c liên t c c i thi n.
2.2. Ngu n tin KH&CN
Cho t i nay, trong toàn H th ng có hơn 3 tri u u tên sách, trên 25 tri u b n mô t sáng ch
phát minh, trên 200 nghìn tiêu chu n; 50 nghìn catalo công nghi p, 4.000 b báo cáo a ch t,
4.500 báo cáo lâm nghi p; 20.000 báo cáo k t qu nghiên c u, lu n án ti n sĩ; hàng ch c tri u
bi u ghi trên CD/ROM,....
c bi t, Trung tâm Thông tin KH&CN Qu c gia, v i tư cách là cơ quan u m i trung tâm c a
m ng lư i các t ch c d ch v thông tin KH&CN ã ư c phát tri n ư c ngu n tin KH&CN tr c
tuy n v i hàng ch c nghìn u tên t p chí i n t , có kh năng truy c p t i hàng ch c tri u tài li u
g cv i
c p nh t r t nhanh và
h i c khá sâu [2] như:

- STD (Tài li u KH&CN Vi t Nam): hơn 127.000 bi u ghi rong ó có hơn 45.000 bi u ghi có liên
k t n bài toàn văn.
- ScienceDirect: hơn 2.100 t p chí i n t c a NXB Elsevier, hơn 9 tri u bài báo toàn văn; m t s
lĩnh v c có th h i c t s
u tiên c a t p chí.
- SringerLink: hơn 1.200 t p chí i n t c a NXB Springer (CHLB
tri u bài báo toàn văn.

c), truy c p ư c g n 4

- ISI-Web of Knowldge: 2 CSDL trích d n KH&CN hàng u th gi i c a NXB Thomson
Reuters (Science Citation Index Expanded và Social Science Index).
- Proquest Central: m t trong nh ng CSDL toàn văn t ng h p l n nh t th gi i, ch a thông tin
c a trên 11.250 t p chí (trong ó có 8.400 t p chí toàn văn), 479 báo toàn văn, 30.000 lu n văn
toàn văn; trên 44.000 h sơ doanh nghi p, trên 3.000 Báo cáo công nghi p;
- Ebrary: CSDL c a trên 35.000 sách i n t ;
- T p chí i n t c a m t s h i KH&CN uy tín v m t s lĩnh v c như:
• H i Hoá h c Hoa Kỳ (ACS)
• H i K sư Cơ khí Hoa Kỳ (ASME)
• H i K sư Xây d ng Hoa Kỳ (ASCE)
• H i V t Lý Hoa Kỳ
• Vi n V t lý Hoa Kỳ (AIP).
ây là m t ngu n l c thông tin quan tr ng ph c v hi u qu cho ho t
2.3. S n ph m và d ch v thông tin KH&CN

ng KH&CN c a

t nư c

H th ng s n ph m và d ch v thông tin ư c phát tri n a d ng, t truy n th ng t i hi n i.
Hi n t i, theo th ng kê chưa y , m ng lư i các t ch c d ch v thông tin KH&CN xu t b n
g n 300 n ph m thông tin, trong ó có hàng ch c n ph m b ng ti ng Anh dùng trao i qu c
t . Ngoài ra, hàng năm các cơ quan thông tin KH&CN còn xu t b n nhi u n ph m không nh
kỳ, sách chuyên , tài li u hư ng d n k thu t, tài li u d ch, các Nông l ch ...
Các t ch c trong m ng lư i thông tin KH&CN qu c gia ã xây d ng t i trên 300 CSDL tư li u
và d ki n. Tuy nhiên, h u h t ây m i là các CSDL nh (t vài nghìn t i vài ch c bi u ghi) dùng
qu n tr các ngu n tin c a cơ quan. M t s ít cơ quan ã xây d ng ư c nh ng CSDL quy mô
l n l n (như CSDL STD c a Trung tâm Thông tin KH&CN Qu c gia). T ch ch có các CSDL
thư m c, n nay nhi u cơ quan thông tin ã xây d ng các CSDL toàn văn.
V i s phát tri n c a công ngh thông tin và truy n thông, nhi u cơ quan ã phát tri n lo i hình
b n tin i n t . S n ph m này b t u xu t hi n Vi t Nam t 1995 và c bi t phát tri n nhanh
v s lư ng cũng như ch t lư ng t 1997, khi Vi t Nam b t u hoà nh p Internet.
Trình
công ngh c a nhi u t ch c thông tin KH&CN trong m ng lư i ã ư c nâng cao.
Nhi u t ch c thông tin KH&CN ã áp d ng nh ng CNTT và truy n thông tiên ti n, nh ng trang
thi t b hi n i. H u h t các cơ quan thông tin KH&CN ã k t n i và tích c c khai thác

INTERNET. Nhi u cơ quan thông tin KH&CN ã xây d ng ư c C ng Giao ti p i n t , Thư
vi n i n t , Website.
c bi t, m t s cơ quan thông tin KH&CN ã th c hi n vi c t mua các CSDL tr c tuy n, t p
chí i n t tr c tuy n. Thí d Trung Thông tin KH&CN Qu c gia ã mua quy n truy c p n các
CSDL toàn văn c a Science@Direct, Springer, Proquest Central,..
Bên c nh vi c duy trì các d ch v thư vi n truy n th ng, nhi u cơ quan ã áp d ng các hình th c
d ch v hi n i, tiên ti n: kho m , mã v ch, c ng t ; khai thác qua m ng, phòng c a phương
ti n, liên k t trao i liên thư vi n...
ã hình thành ư c nhi u m ng thông tin KH&CN, các thư vi n i n t ph c v hi u qu cho
qu n lý, kinh doanh, nghiên c u và phát tri n, nâng cao dân trí.
n nay, h u h t các cơ quan
thông tin KH&CN trung ương, b /ngành và nh ng thành ph l n u ã xây d ng Website v
KH&CN; m t s cơ quan ã t o l p Thư vi n i n t chuyên ngành.
c bi t, m ng lư i các t ch c thông tin KH&CN ã xây d ng m t s m ng thông tin i n t
v i ngu n tin phong phú, áp ng cơ b n yêu c u tin c a ngư i dùng tin như:
- M ng thông tin KH&CN Vi t Nam (VISTA); M ng thông tin KH&CN ph c v vùng sâu, vùng
xa (Thư vi n i n t ph c v nông thôn);
- Ch

o v Công ngh và Thi t b Vi t Nam (Techmart Vietnam trên m ng);

- M ng thông tin tiêu chu n- o lư ng ch t lư ng TCVNNet
- M ng thông tin nông nghi p nông thôn AgroViet;
- M ng thông tin y h c, y t (CIMSINet);
- M ng thông tin thương m i VITRANET,....
Trung tâm Thông tin KH&CN Qu c gia thu c B Khoa h c và Công ngh ã ư c B KH&CN
giao nhi m v xây d ng M ng Nghiên c u và ào t o Vi t Nam (g i t t là VinaREN). ây là m t
m ng vi n thông dùng riêng dành cho các t ch c KH&CN Vi t Nam. M ng VinaREN ã chính
th c khai trương tháng 3/2009.
Công tác ph c v thông tin ã có bư c phát tri n, ã bám sát yêu c u c a ng và Nhà nư c, cơ
b n áp ng ư c yêu c u thông tin cơ b n c a ngư i dùng tin. Vi c ph c v thông tin KH&CN
cho ngư i dùng tin là lãnh o ng và Nhà nư c, lãnh o các cơ quan qu n lý, cho cán b qu n
lý các c p ã ư c chú tr ng và tri n khai v i nhi u hình th c a d ng, c bi t là các thông tin
nhanh, thông tin ch n l c, các t ng lu n phân tích, các s li u th ng kê, so sánh,...
Ph c v thông tin KH&CN cho nông nghi p nông thôn ư c nhi u cơ quan thông tin chú tr ng
phát tri n nh t là các cơ quan thông tin a phương. c bi t là vi c nhân r ng mô hình “Cung c p
thông tin ph c v phát tri n KT-XH nông thôn, mi n núi”.
n nay, mô hình này ã ư c tri n
khai trên 30 t nh/thành ph tr c thu c Trung ương.
Công tác ph c v thông tin cho doanh nghi p, phát tri n th trư ng công ngh ư c c bi t quan
tâm. Trong nh ng năm qua, Ch công ngh và thi t b ã ư c t ch c nhi u quy mô, c p
khác nhau như quy mô qu c gia (vào các năm 2003, 2005), quy mô vùng [1]. Ch công ngh và

thi t b trên m ng cũng ư c m t s cơ quan chú ý xây d ng và phát tri n (như
www.techmartvietnam.com; www.techmart.cesti.gov.vn; www.techmarthaiphong.com.vn).
2.4. M t s t n t i c a ho t

ng thông tin KH&CN Vi t Nam

M c dù ã có bư c phát tri n nh t
còn nh ng t n t i [5]. ó là:

nh, nhưng ho t

ng thông tin KH&CN c a Vi t Nam v n

- Cơ s v t ch t còn y u (nhi u nơi chưa có tr s , di n tích làm vi c ch t h p, h t ng
m ng và trang thi t b h n ch ,...);
- Ti m l c thông tin KH&CN còn nh bé, nh t là ti m l c thông tin s hóa.;
- Ch t lư ng s n ph m và d ch v thông tin chưa cao (do h n ch v ngu n, v l c lư ng
x lý tin,...); Các CSDL h u h t là có quy mô nh (t vài trăm n vài nghìn bi u ghi), ch y u
ph c v n i b . S lư ng CSDL c thù có quy mô l n, có kh năng áp ng nhu c u c a ngư i
dùng là r t ít. Nhi u CSDL chưa ư c ưa lên ph c v trên m ng. Nhìn chung, chưa có nhi u s n
ph m thông tin có giá tr gia tăng cao, chưa th c nh tranh trên th trư ng;
i ngũ cán b còn m ng v s lư ng và h n ch v ch t lư ng; không n
thuyên chuy n, nhi u cán b chưa th c s g n bó v i ngh nghi p;

nh, hay

- Ngu n thu t s n ph m và d ch v là không áng k . H u h t các s n ph m, d ch v
thông tin KH&CN trong M ng lư i u ư c Nhà nư c bao c p (thu không
chi). Các ngu n
khác ư c
c p
ây là ho t ng tin h c, qu ng cáo, t ch c h i ngh , h i th o, d ch thu t,
gi i thi u chào bán công ngh ,...
3. B I C NH M I C A HO T

NG THÔNG TIN KH&CN

3.1. B i c nh kinh t xã h i vĩ mô
Có th th y, ho t ng thông tin KH&CN th i gian t i s ư c tri n khai trong m t b i c nh m i,
òi h i có nh ng i u ch nh phù h p. Dư i ây là m t s nét c a b i c nh kinh t xã h i vĩ mô:
- S phát tri n m nh m c a cu c cách m ng KH&CN, c bi t là c a CNTT và TT ã tác ng
sâu s c n s phát tri n c a th gi i. Th gi i ang chuy n d n t xã h i công nghi p sang xã h i
thông tin v i n n kinh t tri th c. Toàn c u hoá kinh t ư c xác nh là m t xu th khách quan,
t o cơ h i cho phát tri n. Khoa h c và công ngh s có nh ng bư c ti n nh y v t và nh ng t
phá l n, tác ng nhi u m t n t t c các qu c gia.
- Sau hơn 20 năm th c hi n ư ng l i
i m i c a ng, Vi t Nam ã l n m nh v nhi u m t,
i s ng nhân dân ư c c i thi n áng k , kinh t tăng trư ng khá nhanh, công cu c CNH, H H
t nư c ã t ư c nh ng k t qu to l n. Tuy nhiên, n n kinh t nư c ta v n trong tình tr ng
khó khăn. c bi t, cu c kh ng ho ng kinh t toàn c u ang có tác ng không nh
n phát tri n
kinh t xã h i c a Vi t Nam;
-S
i m i chính sách và cơ ch qu n lý theo hư ng phát tri n kinh t th trư ng nh hư ng xã
h i ch nghĩa, tăng cư ng s t ch , t ch u trách nhi m c a các t ch c d ch v công l p.