Xem mẫu
- M TS KI U K T THÚC CƠ B N TRONG PHÓNG S Có ngư i ví: M t phóng s có k t thúc d cũng gi ng như m t bát cơm có dính m y h t s n phía dư i áy. Nh ng h t s n này s làm tan v cái c m giác ngon lành, thích thú ã t ng có trư c ó. V n bi t r ng m i s so sánh u kh p khi ng, song s so sánh trên không ph i là không có lý. Không th có m t phóng s hay v i ph n k t thúc d . N u chúng ta vi t ph n k t thúc c a m t phóng s quá qua loa, i khái, ch c ch n s t o nên s "kh p khi ng", thi u cân x ng gi a nó v i các ph n phía trên, và i u này s l i n tư ng không t t trong lòng ngư i c, làm cho hi u qu ti p nh n c a h i v i tác ph m không cao. Ngư c l i, n u chúng ta u tư cho ph n k t thúc m t cách tho áng c v th i gian và công s c, nó có th s tr thành nhân t kh c sâu vào tâm kh m ngư i c nh ng v n ,s vi c, hi n tư ng,.. ã ư c ph n ánh trong ph n tri n khai, khi n cho h có b tác ng m nh m hơn, có nh ng nh hư ng v c m xúc cũng như hành ng rõ ràng, phù h p v i mong mu n c a ngư i vi t hơn. V i vai trò quan tr ng như v y, ph n k t thúc phóng s c n ư c kh o c u m t cách toàn di n, theo nhi u v n , t nhi u góc . Tuy nhiên, trong ph m vi bài vi t này, do h n ch v nhi u m t, chúng tôi ch d ng l i vi c phân lo i nh ng cách th c (th pháp) mà ngư i ta thư ng dùng k t thúc các bài phóng s trên báo in.
- 1. K t thúc ưa ra nh n xét, ánh giá ây là ki u k t thúc mà ó, tác gi ưa ra l i bình giá v các v n ,s vi c, hi n tư ng, v.v. ã ư c bàn t i trong ph n tri n khai. S bình giá này có th là tích c c, mà cũng có th là tiêu c c. Ví d : Cu i cùng ba ngày ngh l r i cũng trôi qua. Tôi ra Bi n á, ng i nh l i nh ng k ni m yêu d u ng t ngào ngày nào. T ây nhìn ra con ư ng nư m nư p du khách ang ra bi n, tôi hi u và tin m t i u r ng cho dù có nh ng khuy t i m nh t nh thì a danh Hòn Rơm, Mũi Né v n là m t i m du l ch h p d n du khách. Và ó cũng là lý do vì sao bây gi ngư i ta ã nh c n du l ch Phan Thi t nhi u hơn là nư c m m Phan Thi t. (Huỳnh Dũng Nhân, Không i không bi t Hòn Rơm, Lao ng, 25/3/2002); Sài Gòn là m t ph nh u kh ng l . Có ngư i giàu lên vì kinh doanh nh u, nhưng cũng không ít ngư i nghèo i vì nh u. Và hàng trăm d ch v ăn theo như nh ng “ca s ", "ban nh c" v a nêu trên ây bên quán nh u cũng n r . Nhưng tương lai c a h cũng m t mù y như nh ng k ang ng i nh u tri n miên kia, th t bu n! (Vũ tr ng Th nh, Ca s v a hè, Ti n Phong, 16/ 4/2002). S ánh giá ôi lúc có th không dành cho v n chính ã ư c bàn t i trong tác ph m, mà cho m t v n khác có liên quan tr c ti p n nó, xu t phát t nó. i u này làm cho ý tư ng c a tác gi vư t ra ngoài n i dung c a bài phóng s và ph m vi tác ng c a tác ph m tr nên r ng hơn. Ví d : M t v án l n như th này, áng ra Ngh An nên t n d ng các cơ quan thông tin i chúng tuyên truy n, qua ó góp ph n ngăn ch n và y lùi t n n mua bán ma tuý, nhưng t nh l i ra các quy nh quá ch t ch , làm cho các nhà báo v t v , ít có lư ng thông tin k p th i ph i h p u tranh có hi u qu .
- (H i Hưng, Trùm ma tuý Nguy n c Lư ng, Quân i nhân dân, 3/2/ 2002). 2. K t thúc nêu nguy n v ng, mong mu n N i dung c a nh ng mong mu n ây r t a d ng: m t v n nào ó u c gi i quy t, m t hoàn c nh nào ó ư c c i thi n, m t tình tr ng nào ó ư c ch m d t, m t nét p nào ó ư c gi gìn, v.v. Ví d : Thi t nghĩ, b t kỳ âu, nông thôn hay thành th , gia ình nào cũng có m t l i nh i v . S là h nh phúc bi t bao khi s bình yên ư c b t ut ây cho m i nhà, m i ngư i, cho tri u tri u ngư i. Làng p giàu là nư c p giàu. Ch th mà t xưa các c ã d y ta nói "làng - nư c" ó sao. Trong làng có ch nh, ch nh là gương m t c a làng, làng là gương m t c a nư c. Ư c mong sao n âu ta cũng u b t g p nh ng cái ch nh như Liêu Trì, b t g p nh ng con ngư i t ch nh ra i. (Phan Th Phi t, "Ch nh" c a làng, Lao ng, 4/4/2002 ); Giáo sư Xuân H p, danh nhân Xuân H p ã i vào cõi vĩnh h ng nhưng bao nhiêu ngu i còn kh c kho i nh v ông, au áu m t n i bu n và ư c nguy n: giá như con ư ng 70 năm i qua H c vi n Quân y - nơi ông ã g n bó g n như c cu c i ư c mang tên Xuân H p. Và Hà N i , nơi ông sinh ra, l n lên tr thành danh nhân t nư c, Hà N i còn có nhi u nhà không s , ph không tên, Hà N i ã có ph Tr n c Di, ph Tôn Th t Tùng, ph Ph m Ng c Th ch... Giá như l i có m t ph , ho c m t con ư ng không tên Hà N i ư c t tên ông: ph Xuân H p ho c ư ng Xuân H p! (Sương Nguy t Minh, Xuân H p - Nhà gi i ph u h c u tiên c a Vi t Nam, Quân i nhân dân, 9/1/2002).
- Th c t kh o sát cho th y, trong tuy t i a s các trư ng h p, k t thúc th hi n nguy n v ng c a tác gi chính là l i yêu c u, ngh (tr c ti p hay gián ti p) i v i các cơ quan ch c năng - nh ng nơi có trách nhi m ho c có kh năng bi n nguy n v ng ó thành hi n th c. Còn trong m t s ít các trư ng h p khác, ki u k t thúc này là l i c u chúc cho các i tư ng nào ó g p ư c nh ng i u ki n thu n l i (v t nhiên cũng như v xã h i) trong công vi c và cu c s ng, ho c vư t qua ư c nh ng khó khăn, th thách nh t nh nh các n l c c a chính b n thân mình. 3. K t thúc xu t ki n ngh , gi i pháp Nơi nh n nh ng xu t ây không th là gì khác ngoài các cơ quan ch c năng có liên quan tr c ti p t i v n ư c ph n ánh trong tác ph m. Gi ng i u c a chúng có th m m d o ho c cương quy t tuỳ thu c vào t ng tình hu ng c th . Tuy nhiên, do nh ng xu t nói trên th c ra ch là nh ng l i g i ý cho nên gi ng i u m m d o có v chi m ưu th , vì nó không gây cho ngư i c c m giác là h ang b áp t ý tư ng c a tác gi . Và trong vi c t o nên s m m m i, nh nhàng cho gi ng i u như v y, có óng góp r t l n c a nh ng t ng bi u th s không xác nh ho c không ch c ch n như "có l ", "nên chăng", "thi t nghĩ"... Ví d : xây chung cư cao t ng ch c n vài năm và m y ch c t ng là xong, nhưng có m t ngôi làng c v i nhi u giá tr văn hoá như làng c Hoà M c thì ph i tr i qua hàng trăm năm m i có ư c. Nên chăng Thành ph Hà N i có s i u ch nh quy ho ch gi l i ngôi làng c ang lưu gi nhi u giá tr l ch s văn hoá này... (Nguy n Thiêm, L i c u kh n t ngôi làng c ngàn năm tu i, An ninh th gi i, 3/ 4/ 2003);
- ã n lúc chính quy n các c p c a thành ph c n có bi n pháp c th quy ho ch và qu n lý m t "làng ngh " t phát sinh cho có tr t t , th ng nh t, tránh tình tr ng buông l ng, th n i vô t ch c như hi n nay, nên s p x p và có quy nh v quy n h n và nghĩa v c a ngư i làm ngh , ng th i có th b trí a i m phù h p t i a bàn các phư ng, d dàng, thu n l i trong vi c ph c v ngư i dân lao ng. Có như v y m i có th c p ăng ký kinh doanh cho h yên tâm hành ngh n nh. Nhà nư c s thu ư c kho n thu thu nh p không nh t "làng ngh " c áo này. (Thái Minh Châu, C t tóc v a hè - m t v n mư i l i, Trong cu n: Phóng s Thái Minh Châu, NXB. Lao ng, 1999); Gi i pháp ưa h kh i "ngh " này trư c h t là các c p chính quy n t o i u ki n h lên b ho c h i hương tìm công ăn vi c làm m i. Gi i pháp tháo g b t c bao gi cũng khó khăn nhưng không ph i không làm ư c! (Chí Tùng- Anh Xuân, Ki m cơm b ng máu, Lao ng, 8/ 4/ 2002). 4. K t thúc kêu g i Nh ng l i kêu g i thư ng mang nh ng c m xúc chân thành, b d n nén c a tác gi . Chúng ánh th c lòng tr c n, khơi d y tinh th n trách nhi m, thôi thúc, gi c giã ngư i c hư ng t i nh ng hành ng c n thi t nh m thay i m t th c t nào ó theo chi u hư ng t t p ho c gi i quy t m t v n nào ó m t cách v n toàn. Trong hành trình làm ngư i, vi c ki m s ng bao gi cũng y c c nh c. Nó không ch ư c tính b ng m hôi, nư c m t và ôi khi b ng c tính m ng c a mình. Nh t là v i tr em, nh ng sinh linh bé b ng, ngây thơ, non n t... cái con ư ng mưu sinh luôn m m n i au. Trên ây ch là m t s ngh trong s hàng trăm ngh lương thi n nhưng y nư c m t c a các em thơ. ây không ch là n i au c a các em mà chính là s h th n c a
- ngư i l n. Xin hãy ngăn b t dòng m hôi và nh ng gi t nư c m t trên gò má các em. (Bùi Hoàng Tám, Tr thơ ki m s ng và hành trình nư c m t, Nhà báo và Công lu n, 5/11/ 2001); N u trư c ây khi voi r ng gi t ngư i, Chính ph ã ch o không ư c có thêm b t c m t ngư i dân nào b gi t ch t n a, thì bây gi thi t nghĩ cũng c n kêu g i: Không ư c thêm m t chú voi nào b ch t trong t di d i này n a. (Lê Thanh Phong - H Tuỳ Hoà, ã ch t con voi th hai, Lao ng, 15/11/ 2001). 5. K t thúc miêu t , k chuy n Tác gi óng vai ngư i k chuy n thu n tuý, không lu n bàn, ánh giá, kêu g i, v.v. ch miêu t nh ng chi ti t, nh ng hình nh giàu s c g i có liên quan t i ch c a tác ph m ngư i c t suy ng m và có nh ng k t lu n c n thi t. Ví d : Tôi nh n nha i c ngày d c ngang kh p làng l a. M t tôi sáng lên, lòng kh p kh i m ng khi g p m t bà c như mình v n tư ng tư ng. Hi m hoi và quý hoá quá. C như bư c ra t huy n tho i làng xưa, như th quanh bà âu ó váng v t khói sương dĩ vãng. Tóc bà i m b c, chi c sa quay và cu n tơ óng ánh tr ng. Chúng tôi ng l ng, t n ng n. Ti ng máy d t m ào gào thét bên tai. C nhìn tôi. Tôi nhìn c . Không th nói ư c m t l i. Ch cư i. Ai ó thét vào tai tôi r ng: "Bà y làm thuê ây y!", r ng: “Tham quan nơi này ph i m t ti n cơ y!". Tôi r i làng l a trong m t chi u trái gió. ( Doãn Hoàng, Tơ vương làng l a, trong t p phóng s Tr n gian còn m t th ngh , NXB. Thanh niên, 2000);
- Chúng tôi quay v Gò Công ông, v n b ng chi c xe hơi g n còi xe l a. Nh ng a bé thôn dã ng n tò te nhìn. M y chú chó li u mình u i theo xe và s a quy t li t. Hàng oàn ngư i p xe ch nhau v n lũ lư t hư ng v phía bi n nghêu, v a i v a nh m tính s ti n s ki m ư c êm nay và d tính nh ng món ph i chi tiêu s p t i. (Huỳnh Dũng Nhân, May mà có nghêu, trong: Ăn t t trong r ng chó sói, NXB. Lao ng, 1994). Ki u k t thúc miêu t , k chuy n làm cho m ch tư duy c a c gi v n gi ư c căng c n thi t, không b chùng xu ng ngay c khi ã c xong tác ph m. Và do v y dư âm c a nó có s c lan to r t l n. 6. K t thúc cung c p thông tin b sung Tho t nghe, c tư ng ây ch là chuy n ngoài l , có tính ch t tham kh o, nhưng th c ra nó l i có s c n ng c bi t. Thông tin này làm cho t t c nh ng i u ã nói phía trên tr nên thuy t ph c hơn, thu hút ư c s chú ý hơn, nghĩa là th hi n ư c ch bài báo m t t m cao và m t chi u sâu m i. Ví d : Th tr n Thanh Sơn có r t nhi u con nghi n và ít nh t 25 i tư ng nhi m HIV ang ch ch t! ( Doãn Hoàng, N i au tr m dư i sông Vàng, An ninh th gi i, 25/4/ 2002); ư c bi t, cho n nay toàn t nh Lai Châu ã có 8500 ngư i b nghi n các ch t ma tuý, kho ng 250 ngư i b nhi m HIV / AIDS ư c phát hi n. Nhưng trên th c t thì con s này còn g p nhi u l n. (Hi u Minh Văn, Ch tình i n Biên Ph , Gia ình, s 2/2003);
- Khi k t thúc phóng s này tôi ch t nh n chi c bánh gatô trong bu i sinh nh t c a Mai. Trong s 28 ng n n n, có nh ng ng n n n th ng và có nh ng ng n n n cong, nhưng khi th p lên chúng u lung linh to sáng. (Quang Thương, Th p sáng nh ng ng n n n cong, Lao ng, 15/3/2002 ). Nh ng k t thúc ki u này thư ng r t ng n g n nhưng y s c ám nh i v i ngư i c. 7. K t thúc - trích d n ây là cách tác gi mư n l i ngư i khác th hi n suy nghĩ, c m xúc c a mình. i tư ng ư c trích d n có th là nhân v t ã ư c c p trong tác ph m, mà cũng có th là m t nhân v t khác có uy tín cao trong xã h i và câu nói c a ngư i ó có liên quan tr c ti p t i ch c a tác ph m. Ví d : Trong l khai gi ng năm h c 2001 - 2002, t i Trư ng i h c Qu c gia Hà N i, T ng Bí thư Nông c M nh ã nh c nh : C n chăm lo khuy n khích các tài năng tr ngay t nh ng ngày trong nhà trư ng, giúp nh ng sinh viên có hoàn c nh khó khăn trong i s ng, m i thanh niên có ý chí và năng khi u m i vùng c a t nư c, thu c m i dân t c u có th thành t trên con ư ng t t i h c v n b c cao…". M i bình lu n, xem ra không c n thi t. (Hoàng Qu ng Uyên, Lên hang luy n văn, Lao ng, 17/9/2001 ); R i ch khi tr i chưa sáng rõ, nh l i hình nh ngư i ph n còng lưng kéo, y ch t ng t ch c t cam quýt, tôi xót xa nghĩ n câu ùa c a ch Hoa, bán hàng nư c ây: " y 8. 3 c a ch em ch Long Biên chúng tôi là th y!". (Ph m Lan, N c u v n, Văn hoá ch nh t, 9/3/ 2003); Chúng tôi i gi a nh ng vư n cam tr ng m i v a cho trái chi ng, tàn lá xanh um, h a h n m t ngày mai tươi t t. M t nông dân ang móc tb i
- nh ng li p cam, nói: “S vươn d y c a các vư n cam hôm nay, công u thu c v Ch t ch Huy n Tam Bình Cao Thành Chí, m t ch t ch vì l i ích c a ngư i dân, dám nghĩ, dám làm. Ông ã m nh d n ch o các ngành liên quan cho dân vay v n khôi ph c l i các vư n cam. Nh ông mà cam Tam Bình có ư c thương hi u, kh ng nh v trí c a mình trên th trư ng. ó không ch là ni m mong m i b y lâu c a ngư i s ng nh trái cam, mà còn là ni m vinh d c a c a x s có trái cam sành n i ti ng". (Nguy n Tư ng L c, Ai v x s cam sành..., Sài Gòn gi i phóng, 13/3/ 2003). K t thúc - trích d n làm cho ý tư ng tác gi g i g m trong ó tr nên khách quan hơn, và m c nào ó, có tính thuy t ph c cao hơn. Tuy nhiên, do ngôn t ây không ph i (ho c không hoàn toàn) là c a tác gi cho nên ôi khi chúng còn thi u s g t giũa, ch t l c c n thi t tt is sinh ng, h p d n; th m chí có lúc gi ng i u c a nó còn không phù h p l m v i gi ng i u chung c a toàn tác ph m. ây là nh ng i u các tác gi phóng s nên lưu ý khi s d ng ki u k t thúc này. 8. K t thúc - câu h i ây thư ng là nh ng câu h i tu t , chúng có nhi m v g i cho ngư i c suy nghĩ theo nh ng nh hư ng nh t nh c a tác gi . Xét v m t ch c năng, các câu h i trong ki u k t thúc này có th chia thành m y d ng chính dư i ây: a, Câu h i gi vai trò là yêu c u tr c di n, l i nh c nh th ng th n i v i các cơ quan ch c năng. Ví d : Trong canh b c v i gi i y, tôi c th m trách m y ông chính quy n, m y ông ngân hàng mãi. N u h không ng ý t ti n tri u, ti n t vào tay nh ng con ngư i b t m ng và m o hi m kia, thì làm gì có n i au ngày hôm nay? T t nhiên ch ai sung sư ng gì trong nh ng canh b c này. Và
- h n "ông gi i" cũng ch ng ph i là ngư i mong th ng cu c en kia. Nhưng ch ng l s ng ch t m c bay, chính quy n oàn th không m tt i ư? Có th coi ây là m t bài h c au lòng trong qu n lý, hư ng nghi p giúp trong ki m k sinh nhai. ( Doãn Hoàng, Canh b c v i gi i, trong t p phóng s Tr n gian còn m t th ngh , NXB. Thanh niên, H., 2000); B o v r ng mà không d a vào dân thì bao nhiêu ki m lâm cho ? (Tr n Minh, Mi n Trung ng r ng, i oàn k t, 10/5/2002); T ám cháy c a cánh r ng bư c ra, m t thâm qu ng ng u, m t mũi nhem nhu c b i than, ông Trương Qu c Tu n- ch t ch UBND t nh Kiên Giang cho bi t ông ã vi t b n t ki m i m trách nhi m c a mình v vi c x y ra cháy r ng g i v Chính ph . Còn Cà Mau, dư lu n cũng ang ch i câu tr l i m t cách nghiêm túc v trách nhi m trư c s t n th t c a r ng U Minh H . Bao gi ? (Ngô Chí Tùng, Cháy r ng U Minh, Lao ng, 18/4/2002). b, Câu h i th hi n nh ng n i ni m trăn tr , day d t c a tác gi trư c m t m ng hi n th c có s c màu thi u tươi sáng nào ó. Ví d : Có l , tôi cũng s như anh thanh niên n , im l ng ăm chiêu nhìn vào cánh r ng Bình Châu xơ xác v i nh ng thân cây ng n ngang và cháy xém. Xuyên m c còn âu nh ng cánh r ng già cây l n m y ngư i ôm mà 17 năm trư c tôi t ng ch ng ki n? bây gi là m t chi n d ch b o v môi trư ng l n và quy mô n m c con ngư i ph i t nhìn l i mình. R ng c m qu c gia mà tiêu i u trơ tr i như th kia là t i vì âu? (Huỳnh Dũng Nhân, Voi ơi ta b o voi này, trong: Ăn t t trong r ng chó sói, NXB. Lao ng, H., 1994); Thanh minh nghĩa là trong sáng, làm th nào tình ngư i trong ngày thanh minh ch còn l i toàn nét trong sáng?
- (Thái Sinh, Thanh minh trong ti t tháng ba, Nông nghi p Vi t Nam, 4/4 /2002 ); Khi tôi ang vi t nh ng dòng này thì hay tin: An Giang có trên 80 nghìn tr em dư i 16 tu i chưa có khai sinh; Vĩnh Long, Cà Mau... cũng có. Và còn nh ng âu n a trên cái v a lúa mênh mông sông nư c này, tr em không có khai sinh? Ngư i ta nói, th k 21 là th k c a tăng t c và văn minh. Tôi cũng cho là v y. Nhưng tr em c a quê tôi và xóm Chành Bà Te c a Vĩnh Long, An Giang... lên n hàng ch c v n không khai sinh, không h kh u, li u có b b quên bên l cu c tăng t c? ( Di m Hà, Nh ng ngư i không có căn cư c, Lao ng, 12/1/2001 ). c, câu h i mang ý nghĩa kh ng nh, t c là t thân nó nó ã hàm ch a câu tr l i c a tác gi . Ví d : Chúng tôi ã có cu c trao i v i m t cán b c a V Công tác chính tr B Giáo d c và ào t o. Khi chúng tôi t câu h i v tình hình an ninh tr t t trong và ngoài các ký túc xá sinh viên cũng như s n i c m y nh c nh i v tình tr ng sinh viên ph m t i mà các phương ti n thông tin i chúng ã ph n ánh, ông t ra l c quan: "V n an ninh không có gì l n, có m t s v vi c x y ra nhưng không áng k , theo ánh giá chung v sinh viên không có gì l n x n...". Nh n nh này ã sát v i th c t chưa, khi mà Công an Thành ph Hà N i v a cung c p cho chúng tôi thông tin m i nh t là trên a bàn thành ph ã có t i 6 sinh viên ph m tr ng t i gi t ngư i? (Thái Minh Châu, Chuy n thư ng ngày c a sinh viên, trong: Phóng s Thái Minh Châu, NXB. Lao ng, H., 1999). Ki u k t thúc b ng câu h i khá ph bi n trong các bài phóng s .
- Trên ây là m t s ki u k t thúc cơ b n khá thư ng g p trong phóng s . Trong quá trình kh o sát chúng, chúng tôi có m t s nh n xét như sau: Th nh t, các ki u k t thúc phóng s mà chúng tôi ã phân lo i trên ây ch có tính ch t tương i. Vì m i ki u k t thúc như v y không ph i lúc nào cũng t n t i riêng r , c l p, mà nhi u khi t n t i trong s ph i h p, an xen v i nh ng ki u khác. i u này có nghĩa là: m t k t thúc phóng s có th ng th i bi u t nhi u ý nghĩa, th c hi n nhi u ch c năng; và cái ý nghĩa, cái ch c năng ư c chúng tôi l y làm căn c x p nó vào ki u này hay ki u khác, th c ra ch mang tính "tr i" mà thôi. Th hai, không nh t thi t t t c các bài phóng s u ph i có ph n k t thúc. N u m i v n ã ư c gi i quy t n tho (t t nhiên là theo quan i m c a ngư i vi t), m i ý tư ng, c m xúc ã ư c nói rõ trong ph n n i dung thì ph n két thúc có v như là th a. Ngoài ra, có nh ng trư ng h p tác gi c tình không vi t k t thúc nh m tăng s c g i cho tác ph m, t o dư ba trong lòng b n c. Th ba, ph n k t thúc phóng s có th ng n hay dài tuỳ theo t ng tình hu ng c th , nhưng nhìn chung, nó thư ng ch t 100 ch tr xu ng. Câu ch ây thư ng ư c vi t khá c n th n, g t giũa v ah pd n c gi , v a giúp h ti p nh n và lĩnh h i thông tin m t cách d dàng.
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học