Một số khía cạnh lý thuyết của cách tiếp cận: Nghiên cứu hành động tham gia PAR trong phát triển cộng đồng - Nguyễn Duy Thắng

X· héi häc sè 1 (77), 2002 75 Mét sè khÝa c¹nh lý thuyÕt cña c¸ch tiÕp cËn "Nghiªn cøu hµnh ®éng tham gia" (PAR) trong ph¸t triÓn céng ®ång NguyÔn Duy Th¾ng I. Giíi thiÖu Vµo thËp niªn cuèi cña thÕ kû 20, sù tham gia cña ng−êi d©n ®· trë thµnh mét bé phËn quan träng trong c¸c ch−¬ng tr×nh vµ dù ¸n ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ trong c¸c ch−¬ng tr×nh vµ dù ¸n cña Ng©n hµng ThÕ giíi vµ c¸c tæ chøc ph¸t triÓn kh¸c. Tham gia ®−îc coi võa lµ môc ®Ých võa lµ ph−¬ng tiÖn, v× nã x©y dùng kü n¨ng vµ n©ng cao n¨ng lùc hµnh ®éng cña ng−êi d©n trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò vµ c¶i thiÖn cuéc sèng cña hä, ®ãng gãp cho c¸c chÝnh s¸ch vµ c¸c dù ¸n ph¸t triÓn tèt h¬n. C¸c dù ¸n sÏ cã nhiÒu c¬ héi thµnh c«ng vµ bÒn v÷ng h¬n nÕu cã sù tham gia cña ng−êi h−ëng lîi cña dù ¸n. Ng©n hµng ThÕ giíi xem sù tham gia cña ng−êi d©n nh− lµ mét qu¸ tr×nh, nhê ®ã ng−êi d©n vµ ®Æc biÖt lµ phô n÷, ng−êi nghÌo vµ trÎ em ®−îc tham gia vµo qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh ¶nh h−ëng tíi cuéc sèng cña hä. Sù tham gia cña ng−êi d©n nh»m c¸c môc ®Ých: (1) Trao quyÒn - mét sù chia sÎ quyÒn lùc hîp lý víi nh÷ng ng−êi tham gia ®Ó n©ng cao nhËn thøc vÒ kh¶ n¨ng tham gia cña hä vµo qu¸ tr×nh thùc hiÖn dù ¸n; (2) X©y dùng vµ n©ng cao n¨ng lùc cña ng−êi d©n trong viÖc ph¸t triÓn cho chÝnh hä vµ céng ®ång cña hä; (3) T¨ng c−êng hiÖu lùc cña dù ¸n, thóc ®Èy sù ®ång thuËn, sù hîp t¸c còng nh− t−¬ng t¸c gi÷a nh÷ng ng−êi h−ëng lîi cña dù ¸n vµ gi÷a hä víi c¸c c¬ quan thùc hiÖn dù ¸n; (4) Chia sÎ chi phÝ cña dù ¸n víi ng−êi h−ëng lîi, do ®ã gi¶m ®−îc chi phÝ còng nh− thêi gian thùc hiÖn dù ¸n. V× vËy trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y c¸ch tiÕp cËn tham gia ®· trë thµnh mét chÝnh s¸ch, mét chiÕn l−îc trong c¸c ch−¬ng tr×nh vµ dù ¸n ph¸t triÓn cña Ng©n hµng ThÕ giíi vµ nhiÒu tæ chøc ph¸t triÓn kh¸c. Tuy nhiªn, vÊn ®Ò ®Æt ra lµ b»ng c¸ch nµo ®Ó cã thÓ huy ®éng vµ t¨ng c−êng sù tham gia cña ng−êi d©n vµo c¸c ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn, mµ tr−íc hÕt lµ ph¸t triÓn céng ®ång cña chÝnh hä? NhiÒu c¸ch tiÕp cËn vµ ph−¬ng ph¸p tham gia ®· ®−îc nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn vÒ c¶ ph−¬ng diÖn lý thuyÕt vµ thùc hµnh. Theo thèng kª cña Guijt vµ Cornwall1, tõ nh÷ng n¨m 1970 tíi nay ®· cã 1 Gi¸o s− ViÖn nghiªn cøu ph¸t triÓn (IDS), Tr−êng §¹i häc Sussex, V−¬ng quèc Anh Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn 76 Mét sè khÝa c¹nh lý thuyÕt cña c¸ch tiÕp cËn "Nghiªn cøu hµnh ®éng tham gia"... tíi 29 ph−¬ng ph¸p vµ kü thuËt tham gia ®−îc ®−a ra vµ ph¸t triÓn d−íi mét tªn gäi chung lµ "Nghiªn cøu tham gia" (PR - Participatory Research). Bµi viÕt nµy sÏ tr×nh bµy kh¸i qu¸t mét sè khÝa c¹nh lý thuyÕt c¬ b¶n cña c¸ch tiÕp cËn "Nghiªn cøu hµnh ®éng tham gia" (PAR)2 trong ph¸t triÓn céng ®ång, ®Æc biÖt lµ trong ph¸t triÓn céng ®ång n«ng th«n. C¸c khÝa c¹nh c¬ b¶n nµy lµ "kiÕn thøc ®Þa ph−¬ng", "quyÒn lùc", vµ "trao quyÒn". §©y còng lµ b¶n chÊt cña c¸c c¸ch tiÕp cËn ph¸t triÓn tham gia nãi chung. Bµi viÕt sÏ tËp trung ph©n tÝch mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a kiÕn thøc, quyÒn lùc vµ trao quyÒn, vµ sù ph¶n ¸nh cña chóng trong c¸ch tiÕp cËn "Nghiªn cøu hµnh ®éng tham gia" trong ph¸t triÓn céng ®ång, nh»m lµm râ tÇm quan träng cña sù tham gia cña ng−êi d©n ë cÊp c¬ së vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. II. Mét sè khÝa c¹nh lý thuyÕt c¬ b¶n cña c¸ch tiÕp cËn PAR 2.1 §Þnh nghÜa vµ c¸c gi¶ ®Þnh c¬ b¶n 2.1.1 §Þnh nghÜa PAR lµ mét c¸ch tiÕp cËn tham gia. Nã võa lµ mét lý thuyÕt x· héi võa lµ mét ph−¬ng ph¸p luËn thùc nghiÖm trong ph¸t triÓn céng ®ång. PAR bao gåm bèn c¸ch tiÕp cËn truyÒn thèng: "Nghiªn cøu tham gia trong ph¸t triÓn céng ®ång"; "Nghiªn cøu hµnh ®éng trong tæ chøc"; "Nghiªn cøu hµnh ®éng trong tr−êng häc"; vµ "Nghiªn cøu tham gia cña n«ng d©n" (Selener, 1997). V× vËy ®Þnh nghÜa vÒ PAR phô thuéc rÊt nhiÒu vµo c¸c c¸ch tiÕp cËn nµy vµ vµo ng−êi sö dông. Tuy nhiªn, Deshler (1995) ®· ®−a ra mét ®Þnh nghÜa mang tÝnh chung nhÊt vµ ®−îc nhiÒu ng−êi thõa nhËn: PAR lµ mét qu¸ tr×nh nghiªn cøu cã hÖ thèng, trong ®ã nh÷ng ng−êi ®ang ph¶i tr¶i qua mét hoµn c¶nh khã kh¨n ë céng ®ång hay ë n¬i lµm viÖc, trªn tinh thÇn hîp t¸c víi nh÷ng ng−êi nghiªn cøu nh− nh÷ng chñ thÓ nghiªn cøu, tham gia vµo viÖc thu thËp vµ ph©n tÝch th«ng tin, viÖc ra quyÕt ®Þnh, vµ c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý còng nh− viÖc c¶i thiÖn hoÆc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña chÝnh hä. Trong thuËt ng÷ "Nghiªn cøu hµnh ®éng tham gia", "tham gia" thÓ hiÖn qu¸ tr×nh d©n chñ hãa trong nghiªn cøu; "hµnh ®éng" cho thÊy nghiªn cøu nh»m ®ãng gãp trùc tiÕp cho nh÷ng nç lùc biÕn ®æi thùc tr¹ng cña ng−êi tham gia; "nghiªn cøu" ph¶n ¸nh sù cè g¾ng cã hÖ thèng ®Ó s¶n sinh ra kiÕn thøc còng nh− gi¶i ph¸p cho viÖc c¶i thiÖn hay thay ®æi hoµn c¶nh cña ng−êi tham gia. Theo Fals-Borda, PAR tù nã thÓ hiÖn lµ mét sù s¸ng t¹o thùc tiÔn vµ tri thøc tù sinh cña nh©n d©n c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. §iÒu nµy cã nghÜa lµ nhê sù tham gia cña ng−êi d©n trong qu¸ tr×nh PAR kiÕn thøc, kü n¨ng vµ søc m¹nh ®−îc s¶n sinh vµ ph¸t triÓn. NÕu chñ nghÜa duy vËt lÞch sö lÊy ®Êu tranh giai cÊp ®Ó gi¶i phãng ng−êi nghÌo khái ¸p bøc bãc lét d−íi sù l·nh ®¹o cña c¸c ®¶ng cÊp tiÕn, th× Rahman nhÊn m¹nh 2 Ph©n biÖt PAR- Participatory Action Research (nghiªn cøu hµnh ®éng tham gia) vµ PRA - Participatory Rural Appraisal (®¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia) Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn NguyÔn Duy Th¾ng 77 r»ng t− t−ëng cèt lâi cña c¸ch tiÕp cËn PAR lµ ë chç ng−êi nghÌo vµ ng−êi bÞ ¸p bøc tù ý thøc ®−îc thùc tr¹ng hoµn c¶nh cña hä vµ tõng b−íc biÕn ®æi thùc tr¹ng ®ã b»ng nh÷ng c¸ch riªng cña hä. Trong qu¸ tr×nh nµy, nh÷ng ng−êi kh¸c cã thÓ ®ãng vai trß xóc t¸c vµ ñng hé chø kh«ng ph¶i l·nh ®¹o, hä cã thÓ lµ c¸c c¸ nh©n hay tæ chøc. 2.1.2 C¸c gi¶ ®Þnh c¬ b¶n cña c¸ch tiÕp cËn PAR Deshler (1995) ®· ®−a ra c¸c gi¶ ®Þnh c¬ b¶n cña c¸ch tiÕp cËn PAR nh− sau: C¸c gi¸ trÞ chung: (1) Sù d©n chñ hãa trong viÖc sö dông vµ s¶n sinh kiÕn thøc; (2) Sù c«ng b»ng vÒ c¸c lîi Ých trong qu¸ tr×nh s¶n sinh kiÕn thøc; (3) Quan ®iÓm sinh th¸i h−íng tíi x· héi vµ tù nhiªn; (4) §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng cña con ng−êi ®Ó ph¶n ¸nh, häc tËp vµ trao ®æi; vµ (5) §¶m b¶o mét sù biÕn ®æi x· héi kh«ng cã b¹o lùc. QuyÒn së h÷u: PAR lÊy lîi Ých cña céng ®ång lµm ®iÓm xuÊt ph¸t cho mäi ho¹t ®éng h¬n lµ b¾t ®Çu tõ lîi Ých cña c¸c nhµ nghiªn cøu ngoµi céng ®ång. §éng lùc nghiªn cøu cã thÓ tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau, kÓ c¶ tõ nh÷ng ng−êi hay tæ chøc bªn ngoµi céng ®ång. Song, céng ®ång lu«n lµ ng−êi chñ së h÷u nghiªn cøu. NghÜa vô hµnh ®éng: Qu¸ tr×nh nghiªn cøu g¾n liÒn víi n¨ng lùc hµnh ®éng cña céng ®ång vµ ph¶n ¸nh nghÜa vô cña c¶ ng−êi nghiªn cøu vµ ng−êi tham gia ®èi víi c¸c ho¹t ®éng v¨n hãa, x· héi, kü thuËt vµ c¸c ho¹t ®éng c¸ nh©n. Vai trß cña ng−êi tham gia: C¸c thµnh viªn cña céng ®ång ®−îc tham gia vµo tÊt c¶ c¸c giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh nghiªn cøu, tõ viÖc quyÕt ®Þnh nghiªn cøu, lùa chän vÊn ®Ò vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu, thùc hiÖn nghiªn cøu, ph©n tÝch, gi¶i thÝch, tæng hîp, kÕt luËn vµ ra quyÕt ®Þnh hµnh ®éng. Nh÷ng ng−êi th−êng bÞ g¹t ra ngoµi qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh nh− phô n÷, trÎ em, ng−êi nghÌo... ®−îc t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó tham gia vµo qu¸ tr×nh nghiªn cøu. Nh÷ng ng−êi tham gia cña céng ®ång ®ãng gãp søc lùc hoÆc kiÕn thøc (®Þa ph−¬ng) cña hä cho qu¸ tr×nh nghiªn cøu. Vai trß cña ng−êi nghiªn cøu: Lu«n theo s¸t céng ®ång, ®øng vÒ phÝa hä, kh«ng ®øng ngoµi nh− mét ng−êi t− vÊn hay quan s¸t. Ng−êi nghiªn cøu ®ãng gãp sù tinh th«ng nghÒ nghiÖp cña m×nh cho céng ®ång khi cÇn thiÕt nh− mét ng−êi tham gia. Ph¹m vi nghiªn cøu: Ph¹m vi nghiªn cøu mang tÝnh tæng thÓ, nã bao gåm sù kÕt hîp c¸c mÆt kinh tÕ, x· héi, chÝnh trÞ, c«ng nghÖ còng nh− c¸c mèi quan hÖ gi÷a nh÷ng ng−êi trong vµ ngoµi céng ®ång. Häc c¸ch nghiªn cøu: Qu¸ tr×nh nghiªn cøu cho phÐp vµ khuyÕn khÝch nh÷ng ng−êi tham gia cña céng ®ång häc c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu vµ s¶n sinh ra kiÕn thøc, nhê ®ã nh÷ng nghiªn cøu s©u h¬n hoÆc tiÕp theo cã thÓ ®−îc thùc hiÖn mµ kh«ng bÞ phô thuéc vµo ng−êi nghiªn cøu bªn ngoµi. C¸c biÖn ph¸p ®Ó ®¸nh gi¸ vµ ph¶n ¸nh nh÷ng kinh nghiÖm trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu sÏ ®ãng gãp cho chÊt l−îng vµ sù phï hîp cña c¸c quyÕt ®Þnh còng nh− cho viÖc häc tõ chÝnh qu¸ tr×nh nghiªn cøu. C¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu: Qu¸ tr×nh nghiªn cøu tham gia cã tÝnh ®Õn sù linh ho¹t hay thay ®æi ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu nÕu cÇn thiÕt. C¸c ph−¬ng ph¸p Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn 78 Mét sè khÝa c¹nh lý thuyÕt cña c¸ch tiÕp cËn "Nghiªn cøu hµnh ®éng tham gia"... ®−îc lùa chän phï hîp víi c¸c vÊn ®Ò vµ kiÓu d÷ liÖu còng nh− c¸c môc ®Ých häc tËp vµ hµnh ®éng. Lîi Ých: C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu mang l¹i lîi Ých cho céng ®ång. C¸c rñi ro ®−îc chia sÎ gi÷a nh÷ng ng−êi nghiªn cøu vµ céng ®ång. Gi¶i quyÕt sù kh¸c biÖt: Nh÷ng kh¸c biÖt gi÷a ng−êi nghiªn cøu vµ ng−êi tham gia liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh nghiªn cøu, së h÷u c¸c s¶n phÈm nghiªn cøu, hoÆc phæ biÕn kÕt qu¶ nghiªn cøu, cÇn ®−îc ®µm ph¸n ngay tõ ®Çu, vµ ®−îc gi¶i quyÕt th«ng qua mét qu¸ tr×nh më. 2.2 KiÕn thøc, quyÒn lùc, vµ trao quyÒn trong "Nghiªn cøu hµnh ®éng tham gia". QuyÒn lùc, trao quyÒn vµ kiÕn thøc ®Þa ph−¬ng ®−îc coi lµ nh÷ng vÊn ®Ò cèt lâi cña c¸c c¸ch tiÕp cËn ph¸t triÓn tham gia. 2.2.1 QuyÒn lùc vµ trao quyÒn. Kh¸i niÖm quyÒn lùc ®−îc ®Þnh nghÜa theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau bëi nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c nhau nh− Foucault, Max Weber, Tacott Pason, vµ Lukes. Mét c¸ch tæng qu¸t, quyÒn lùc ®−îc m« t¶ nh− mét mèi quan hÖ chø kh«ng ph¶i mét ®å vËt mµ ng−êi ta cã. Theo quan ®iÓm cña khoa häc x· héi hiÖn ®¹i, quyÒn lùc cã thÓ ®−îc hiÓu nh− mét bé phËn cña c¸c mèi quan hÖ gi÷a c¸c ®¬n vÞ x· héi mµ øng xö cña mét hoÆc nhiÒu ®¬n vÞ, trong mét sè hoµn c¶nh, bÞ chi phèi bëi øng xö cña c¸c ®¬n vÞ kh¸c (Dahl, 1986). Trong x· héi, nhãm ng−êi nghÌo th−êng kh«ng cã hoÆc cã Ýt c¸c mèi quan hÖ x· héi, dÉn ®Õn hä kh«ng cã quyÒn lùc. VÊn ®Ò lµ lµm thÕ nµo ®Ó hä cã thÓ tham gia vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®Ó c¶i thiÖn cuéc sèng cña hä vµ lo¹i bá sù mÊt c©n b»ng vÒ quyÒn lùc trong c¸c hµnh ®éng x· héi. C¸c c¸ch tiÕp cËn tham gia sÏ gióp lµm c©n b»ng quyÒn lùc gi÷a nh÷ng ng−êi cã quyÒn lùc vµ ng−êi kh«ng cã quyÒn lùc, gi÷a ng−êi trong céng ®ång vµ ng−êi ngoµi céng ®ång th«ng qua sù trao quyÒn. Trao quyÒn lµ mét m« h×nh cña sù ph¶n ¸nh vµ hµnh ®éng trong ®Êu tranh cho sù biÕn ®æi x· héi. C¸c chiÕn l−îc trao quyÒn nhÊn m¹nh tÇm quan träng cña viÖc lµm cho ng−êi d©n hiÓu vÒ nh÷ng ®éng lùc vµ c¸c mèi quan hÖ quyÒn lùc bªn trong hÖ thèng kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ x· héi cña hä. Rappaport ®Þnh nghÜa trao quyÒn nh− mét qu¸ tr×nh, mét c¬ chÕ, nhê ®ã ng−êi d©n trong céng ®ång vµ c¸c tæ chøc ®¹t ®−îc sù kiÓm so¸t c¸c c«ng viÖc cña hä vµ tham gia vµo qu¸ tr×nh d©n chñ trong céng ®ång vµ trong c¸c tæ chøc ®ã. D©n chñ ®−îc xem lµ yÕu tè quan träng nhÊt cña sù trao quyÒn trong c¸c c¸ch tiÕp cËn tham gia. V× sao ph¶i trao quyÒn? Trao quyÒn nh»m t¨ng kh¶ n¨ng cña c¸c c¸ nh©n, nhãm vµ céng ®ång ®Ó c¶i thiÖn hoµn c¶nh cña hä. Nãi c¸ch kh¸c, trao quyÒn nh»m huy ®éng c¸c nguån lùc ®Þa ph−¬ng, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c nhãm x· héi kh¸c nhau tham gia vµo viÖc ra quyÕt ®Þnh ¶nh h−ëng tíi cuéc sèng cña hä, x©y dùng sù ®ång thuËn trong céng ®ång vµ Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn NguyÔn Duy Th¾ng 79 tr¸ch nhiÖm cña ng−êi d©n trong viÖc xãa ®ãi gi¶m nghÌo cho chÝnh hä. V× vËy, trao quyÒn cã thÓ xem nh− mét sù ph©n bè l¹i quyÒn lùc trong x· héi. Trao quyÒn cho ai? Robert Chambers (1997) xem c¸c mèi quan hÖ quyÒn lùc trong x· héi nh− mét tõ tr−êng gi÷a hai cùc B¾c vµ Nam. Sù tham gia dÉn ®Õn trao quyÒn ®ßi hái ph¶i lµm yÕu ®i tõ tr−êng ë tÊt c¶ c¸c cÊp b»ng c¸c liªn kÕt ngang hµng. V× vËy, trao quyÒn ®−îc ¸p dông cho c¸c tÇng líp thÊp, nh÷ng ng−êi nghÌo, nãi c¸ch kh¸c nh÷ng ng−êi kh«ng cã quyÒn lùc. Trong thùc tiÔn, mét qu¸ tr×nh tham gia thùc sù lu«n ®ßi hái sù trao quyÒn cho ng−êi tham gia. Hä trë thµnh nh÷ng ng−êi cã vÞ trÝ quan träng trong nghiªn cøu h¬n lµ ®èi t−îng cña nghiªn cøu. Bëi lÏ, hä hiÓu ®−îc chÝnh thùc tr¹ng, ®iÒu kiÖn vµ kh¶ n¨ng cña hä ®Ó ®i ®Õn hµnh ®éng lµm thay ®æi thùc tr¹ng ®ã b»ng kinh nghiÖm, kiÕn thøc vµ gi¶i ph¸p riªng cña hä. 2.2.2 KiÕn thøc ®Þa ph−¬ng §©y lµ mét kh¸i niÖm quan träng cña c¸c c¸ch tiÕp cËn tham gia. Sù thµnh c«ng cña viÖc sö dông c¸c c¸ch tiÕp cËn tham gia vµo c¸c nghiªn cøu vµ thùc hµnh ph¸t triÓn lµ ë chç biÕt kÕt hîp kiÕn thøc ®Þa ph−¬ng víi kiÕn thøc khoa häc ®Ó s¶n sinh ra kiÕn thøc míi, kiÕn thøc tæng hîp ®ãng gãp cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. Mét vÝ dô quan träng vÒ kiÕn thøc ®Þa ph−¬ng lµ ng−êi d©n sö dông c¸c lo¹i th¶o d−îc ®Ó ch÷a bÖnh. ChÝnh v× vËy mµ Warren ®· coi KiÕn thøc ®Þa ph−¬ng lµ mét lo¹i kiÕn thøc ®Æc biÖt cña mét x· héi hay mét nÒn v¨n hãa. Nã ®èi lËp víi hÖ thèng kiÕn thøc quèc tÕ ®−îc sinh ra tõ c¸c tr−êng ®¹i häc, c¸c tæ chøc nghiªn cøu hay c¸c c«ng ty t− nh©n. Nã lµ c¬ së cho viÖc ra quyÕt ®Þnh ë cÊp ®Þa ph−¬ng trong c¸c lÜnh vùc N«ng nghiÖp, Ch¨m sãc søc khoÎ, Qu¶n lý nguån lùc tù nhiªn, vµ c¸c nguån lùc kh¸c trong céng ®ång. KiÕn thøc ®Þa ph−¬ng kh«ng chØ bao gåm kiÕn thøc vÒ kü thuËt vµ kinh nghiÖm, mµ cßn c¶ vÒ v¨n hãa, lÞch sö, vµ truyÒn thèng cña céng ®ång ®Þa ph−¬ng. Nh− vËy kiÕn thøc ®Þa ph−¬ng lµ sù tÝch lòy kinh nghiÖm, sù hiÓu biÕt, nh÷ng truyÒn thèng vµ v¨n hãa cña ng−êi d©n ë ®Þa ph−¬ng. Nh÷ng kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm Êy tån t¹i trong mçi ng−êi d©n, chóng sÏ ®−îc chuyÓn thµnh søc m¹nh cho sù ph¸t triÓn nÕu ®−îc kÕt hîp víi kiÕn thøc khoa häc nhê sù tham gia cña ng−êi d©n vµo qu¸ tr×nh nghiªn cøu. Thùc tÕ cho thÊy r»ng, c¸c m« h×nh cæ ®iÓn vÒ chuyÓn giao c«ng nghÖ ®· kh«ng thµnh c«ng v× chóng ®· bá qua kiÕn thøc ®Þa ph−¬ng. §iÒu nµy cã thÓ thÊy râ trong c¸c m« h×nh kÕ ho¹ch hãa tËp trung vµ ph©n phèi dÞch vô theo kiÓu tõ trªn xuèng (top-down). V× c¸c dÞch vô ®−îc cung cÊp kh«ng dùa vµo nhu cÇu cña ng−êi d©n, dÉn ®Õn cã thÓ kh«ng ®¸p øng ®−îc nhu cÇu cña hä hoÆc kh«ng phï hîp víi hoµn c¶nh ®Þa ph−¬ng, do ®ã kh«ng ®−îc sö dông hoÆc sö dông kh«ng cã hiÖu qu¶. Tr−íc sù khñng ho¶ng cña c¸c nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung ®Çu nh÷ng n¨m 80 thÕ kû 20, c¸c nhµ kinh tÕ lý thuyÕt buéc ph¶i chuyÓn sang m« h×nh Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn ... - tailieumienphi.vn