Một số biến đổi kinh tế xã hội trong thời kỳ đổi mới ở huyện Kim Sơn tỉnh Ninh Bình - Đặng Xuân Thao

X· héi häc sè 3 (63), 1998 61 Mét sè biÕn ®æi kinh tÕ - x· héi trong thêi kú §æi míi ë huyÖn Kim S¬n tØnh Ninh B×nh §Æng Xu©n Thao VÒ c− d©n, hÇu hÕt nh÷ng ng−êi ®Õn lËp nghiÖp ®Çu tiªn lµ ®ång bµo c«ng gi¸o cña Nam §Þnh, Th¸i B×nh... V× thÕ, Kim S¬n sau ®ã ®· nhanh chãng trë thµnh mét vïng c«ng gi¸o ®iÓn h×nh ë n−íc ta. ë huyÖn nµy cã mét tßa Gi¸m môc, ®Æt t¹i Ph¸t DiÖm - Thñ phñ cña Kim S¬n, 28 xø ®¹o, 150 hä ®¹o, 156 nhµ thê vµ mét ®éi ngò ®«ng ®¶o c¸c linh môc, cïng nhiÒu chøc s¾c kh¸c cña t«n gi¸o. N¨m 1954, tr−íc khi 3 v¹n gi¸o d©n di c− "theo Chóa" vµo Nam, Kim S¬n cã 2/3 sè d©n theo Thiªn chóa gi¸o. Cßn hiÖn nay, theo sè liÖu míi nhÊt (10-1997), d©n sè toµn huyÖn lµ 163.828 ng−êi, trong ®ã 43,5% lµ ®ång bµo c«ng gi¸o. Kim S¬n cã diÖn tÝch 20,667 ha, hiÖn cã 2 thÞ trÊn (Ph¸t DiÖm vµ B×nh Minh) vµ 24 x·. Víi sè l−îng nhiÒu Ýt kh¸c nhau, c¶ 2 thÞ trÊn vµ 24 x· ®Òu cã ng−êi theo ®¹o, nh−ng tËp trung ®«ng nhÊt lµ ë 5 x·: Cån Thoi, Kim T©n, V©n H¶i, ChÝnh T©m vµ Xu©n ThiÖn - nh÷ng n¬i nµy cã trªn 80% sè d©n theo ®¹o Thiªn chóa. So víi lÞch sö hµng ngh×n n¨m dùng n−íc vµ gi÷ n−íc cña d©n téc ta, Kim S¬n lµ mét huyÖn cßn non trÎ, ra ®êi míi ®−îc 168 n¨m (1828-1997). Song, ®é dµi thêi gian ®ã ®· ®ñ ®Ó Kim S¬n cã mÆt c¶ 4 thêi kú ®« thÞ hãa diÔn ra ë n−íc ta. Còng v× thÕ, Kim S¬n kh«ng n»m ngoµi bèi c¶nh chung cña mét qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa chËm ch¹p do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸ch quan vµ chñ quan ë ViÖt Nam. Ch−a nãi Kim S¬n cßn cã nh÷ng khã kh¨n riªng so víi mét sè ®Þa ph−¬ng kh¸c cña Ninh B×nh, c¶ n−íc, bëi ®Æc ®iÓm ®Þa lý - ®Êt ®ai, nguån gèc h×nh thµnh cña nã: h¬n thÕ n÷a, ngay c¶ thêi kú sau 1975 trë ®i - khi qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa chung c¶ n−íc ®· dÇn cã ®−îc nhÞp ®é b×nh th−êng sau chiÕn tranh, th× t×nh h×nh ®« thÞ hãa ë ®©y còng chØ thùc sù khëi ®éng tõ khi tØnh Ninh B×nh ®−îc t¸i lËp (1992). NhiÒu n¨m tr−íc ®ã nã bÞ ¶nh h−ëng cña sù tr× trÖ vÒ kinh tÕ - x· héi do cuéc "Ðp duyªn" Hµ Nam Ninh, qu¸ kh¶ n¨ng qu¶n lý, ®iÒu hµnh ®èi víi mét tØnh ghÐp. Tuy nhiªn, ®Ó hiÓu râ vÊn ®Ò nµy, mét cuéc kh¶o s¸t t×nh h×nh chung cña Kim S¬n vµ riªng ë 2 x· Cån Thoi vµ Kim ChÝnh, ®· ®−îc tiÕn hµnh vµo th¸ng 10-1997. - Cån Thoi lµ mét x· kÒ biÓn, n»m ë phÝa Nam vµ c¸ch thÞ trÊn Ph¸t DiÖm 18 km. Cã diÖn tÝch 729,21 ha, c− d©n cã 1.582 hé, 7.714 ng−êi, trong ®ã 88,68% lµ gi¸o d©n. - Kim ChÝnh lµ x· gi¸p thÞ trÊn Ph¸t DiÖm, diÖn tÝch 865,55 ha, cã 2.035 hé gåm 8.198 ng−êi, trong ®ã 33,21% lµ gi¸o d©n. KÕt qu¶ ®iÒu tra cho thÊy kho¶ng 5-6 n¨m l¹i ®©y, vÊn ®Ò ®« thÞ hãa ë Kim S¬n ®· vµ ®ang cã nh÷ng chuyÓn biÕn ®¸ng mõng. 1. XÐt theo kh¸i niÖm thø nhÊt, ®« thÞ hãa lµ mét qu¸ tr×nh di c− tõ n«ng th«n vµo thµnh thÞ, lµ sù tËp trung ngµy cµng nhiÒu d©n c− sèng trong vïng l·nh thæ h¹n chÕ, gäi lµ ®« thÞ, ta thÊy ë Kim S¬n cã nh÷ng biÓu hiÖn râ nh− sau: Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn 62 Mét sè biÕn ®æi kinh tÕ - x· héi ... 1. C− d©n thÞ trÊn Ph¸t DiÖm t¨ng lªn, diÖn tÝch thÞ trÊn Ph¸t DiÖm më réng N¨m 1960, thÞ trÊn Ph¸t DiÖm cã 749 hé gia ®×nh, 3.483 ng−êi; n¨m 1997 cã 2.141 hé, 9.214 ng−êi. Nh− vËy, sè hé ®· t¨ng 2,86 lÇn vµ c− d©n ®· t¨ng 2,65 lÇn. Tõ n¨m 1988, thÞ trÊn Ph¸t DiÖm ®· ®−îc më réng thªm 28 ha, däc theo Quèc lé 10B - nguyªn lµ ®Êt canh t¸c cña x· Kim ChÝnh. HiÖn nay diÖn tÝch cña Ph¸t DiÖm lµ 105,34 ha. ë ®©y, ®iÒu ®¸ng l−u ý lµ, tr−íc n¨m 1954 tuy Ph¸t DiÖm ®−îc gäi lµ thÞ trÊn, nh−ng thùc chÊt chØ lµ "trÊn", lµ phñ ®−êng, lµ th¸nh ®−êng cña gi¸o héi Kim S¬n. ThËm chÝ, sau 1954 - thêi kú bao cÊp, phÇn "thÞ" còng rÊt Ýt, chñ yÕu nã lµ trung t©m chÝnh trÞ - x· héi, n¬i ®Æt trô së c¸c c¬ quan l·nh ®¹o §¶ng, ChÝnh quyÒn vµ c¸c ®oµn thÓ cÊp huyÖn. NÕu nh− tr−íc ®©y, ngoµi khu vùc tßa Gi¸m môc, Ph¸t DiÖm chØ cã mét sè Ýt nhµ tÇng, kiªn cè, lµ trô së c¸c c¬ quan huyÖn, cöa hµng b¸ch hãa, l−¬ng thùc, thùc phÈm, th× tõ khi ®æi míi, nhÊt lµ kho¶ng 5-6 n¨m l¹i ®©y c− d©n Ph¸t DiÖm ®· x©y dùng rÊt nhiÒu nhµ ë kiªn cè, cao tÇng; bªn c¹nh mét sè Ýt c¸c cöa hµng quèc doanh ®· cã rÊt nhiÒu kh¸ch s¹n, nhµ hµng t− nh©n, kinh doanh ®ñ c¸c lo¹i hµng hãa, më ®ñ c¸c lo¹i dÞch vô, ho¹t ®éng suèt tõ s¸ng ®Õn khuya mçi ngµy. 2. Thªm thÞ trÊn míi ra ®êi Ngoµi thÞ trÊn Ph¸t DiÖm nh− ®· tr×nh bµy, tõ n¨m 1992 Kim S¬n ®· cã thªm mét thÞ trÊn míi mang tªn B×nh Minh, ®−îc thµnh lËp trªn c¬ së n«ng tr−êng B×nh Minh cã tõ thêi bao cÊp. ThÞ trÊn B×nh Minh réng 897,59 ha, gÊp 8,5 lÇn thÞ trÊn Ph¸t DiÖm, nh−ng c− d©n th× Ýt h¬n, míi cã 987 hé gia ®×nh víi sè ng−êi lµ 3.557. ThÞ trÊn míi nµy c¸ch Ph¸t DiÖm 18 c©y sè ®−êng nhùa, mäi ph−¬ng tiÖn giao th«ng qua l¹i dÔ dµng, ®ang ®−îc xem lµ trung t©m kinh tÕ - dÞch vô -th−¬ng m¹i cña c¸c x· ven biÓn Kim S¬n nh− Kim T©n, Kim Mü, Cån Thoi... Lµ mét thÞ trÊn cã diÖn tÝch réng, l¹i thuËn tiÖn c¶ giao th«ng thñy, bé nh− vËy, B×nh Minh ®ang ®ßi hái ph¶i cã ®−îc mét quy ho¹ch x©y dùng tæng thÓ, mét ®Þnh h−íng ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi l©u dµi. Nh− vËy tõ chç chØ cã mét thÞ trÊn lµ Ph¸t DiÖm, vµ sè gia ®×nh sinh sèng ë ®ã chØ chiÕm 0,47% sè hé toµn huyÖn (1960), ®Õn nay Kim S¬n cã 2 thÞ trÊn víi tæng sè hé d©n lµ 3.128, chiÕm 8,s5% tæng sè hé gia ®×nh toµn huyÖn ( 3.128 hé: 36.828 hé). Tuy tèc ®é t¨ng chËm nh−ng sè d©n sinh sèng ë ®« thÞ còng ®· gÊp ®«i so víi h¬n 30 n¨m tr−íc. 2. XÐt theo kh¸i niÖm thø hai, ®« thÞ hãa lµ mét qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi nhiÒu kiÓu mÉu cña ®êi sèng x· héi, sù phæ biÕn, lan truyÒn nh÷ng khu«n mÉu hµnh vi, øng xö, vèn ®Æc tr−ng cho ng−êi d©n ®« thÞ hay c¸c quan hÖ v¨n hãa ®« thÞ tíi c¸c vïng n«ng th«n, kÕt qu¶ kh¶o s¸t cho thÊy qu¸ tr×nh nµy ®· vµ ®ang diÔn ra ë Kim S¬n. 3. Sù thay ®æi bé mÆt kiÕn tróc vµ quy ho¹ch giao th«ng: Gièng nh− c¸c ®Þa ph−¬ng kh¸c trong c¶ n−íc, tr−íc ®©y, Kim S¬n, ngoµi thÞ trÊn Ph¸t DiÖm, mçi x· còng chØ kho¶ng 5% sè gia ®×nh ®−îc xÕp lo¹i giÇu, cã "nhµ ngãi c©y mÝt", hÇu hÕt sè cßn l¹i lµ "nhµ tranh v¸ch ®Êt". Vµ, trong hoµn c¶nh kinh tÕ - x· héi Êy, giao th«ng chñ yÕu lµ ®−êng ®Êt, lÇy léi khi m−a, bôi mï khi n¾ng; ph−¬ng tiÖn ®i l¹i th× xe ®¹p lµ m¬ −íc cña nhiÒu ng−êi. Song, t×nh h×nh hiÖn nay ®· kh¸c nhiÒu. KÕt qu¶ ®iÒu tra cho thÊy: a- Toµn huyÖn ®· cã 27,95% nhµ ë ®−îc x©y dùng kiªn cè, b¸n kiªn cè lµ 36,22%, sè cßn l¹i th−êng lµ t−êng g¹ch, m¸i r¹. X· Kim ChÝnh cã 82% lµ nhµ x©y, trong ®ã cã 10% kiªn cè. ë x· Cån Thoi, con sè t−¬ng øng lµ 85% vµ 17%. §©y thùc sù lµ nh÷ng con sè rÊt ®¸ng phÊn khëi. Dï vËy, còng cã ®iÒu cÇn bµn. §ã lµ viÖc x©y nhµ mang nÆng tÝnh "m¹nh ai nÊy lµm". Cã lÏ ®· ®Õn lóc huyÖn cÇn cã mét tæ chøc (cã thÓ lµ Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn §Æng Xu©n Thao 63 dÞch vô) h−íng dÉn ng−êi d©n x©y dùng nhµ ë theo quy ho¹ch cña ®Þa ph−¬ng, theo mét thiÕt kÕ nh− thÕ nµo ®ã nh»m t¹o bé mÆt kiÕn tróc ®a d¹ng nh−ng hµi hßa, võa phï hîp víi nguyÖn väng -kh¶ n¨ng ng−êi d©n võa gi÷ ®−îc c¶nh quan m«i tr−êng, ®Ñp lµng, ®Ñp xãm. b- VÒ giao th«ng, theo b¸o c¸o cña huyÖn, trong 5 n¨m (1991-1995), ®· n©ng cÊp quèc lé 10, ®−êng Cµ M©u, (tõ Ph¸t DiÖm ®Õn B×nh Minh) r¶i nhùa ®−êng Nam s«ng ¢n (thÞ trÊn Ph¸t DiÖm); kÌ ®¸ 26 km bê s«ng, x©y ®óc 27 cÇu cèng (riªng cÇu Hoµnh Trùc víi sè vèn 4,6 tØ ®ång do NhËt B¶n tµi trî). C¸c x· c¶i t¹o, n©ng cÊp vµ lµm míi ®−îc 225 km ®−êng nhùa vµ r¶i ®¸ d¨m, c¸c ph−¬ng tiÖn giao th«ng ®Òu cã thÓ qua l¹i dÔ dµng. Riªng Kim ChÝnh, theo kÕ ho¹ch, quý 1-1998 sÏ hoµn thµnh viÖc r¶i ®¸ r¨m tiÕp 4 km ®−êng néi x· cßn l¹i. 4. Sù biÕn ®æi vÒ c¬ cÊu lao ®éng - nghÒ nghiÖp Tõ mét nÒn kinh tÕ - x· héi lµ n«ng nghiÖp - ng− nghiÖp - n«ng th«n, chuyªn cÊy trång 2 lo¹i c©y: lóa n−íc vµ cãi, ph−¬ng ph¸p canh t¸c l¹c hËu "con tr©u ®i tr−íc c¸i cµy theo sau" vµ dÖt chiÕu thñ c«ng; vÒ ng− nghiÖp, thuë ban ®Çu, chñ yÕu lµ nh÷ng n«ng d©n kiªm nghÒ ®¸nh b¾t c¸ ven bê b»ng c¸c thuyÒn nan, bÌ m¶ng, ngµy nay vÊn ®Ò lao ®éng - nghÒ nghiÖp ®· ®−îc bè trÝ, s¾p xÕp l¹i theo h−íng chuyªn m«n hãa; tiÕn bé khoa häc kü thuËt ®· tõng b−íc ®−îc ¸p dông, ngµy cµng nhiÒu; ®ång thêi lµ sù ph¸t triÓn vÒ c«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp, th−¬ng m¹i - dÞch vô. a- VÒ n«ng nghiÖp: Toµn huyÖn cã 32 hîp t¸c x·, n¨ng lùc lµm ®Êt b»ng m¸y chiÕm trªn 70%, trªn 60% c«ng ®o¹n vËn chuyÓn vµ hÇu nh− toµn bé kh©u tuèt lóa ®−îc thùc hiÖn b»ng m¸y, trªn 90% diÖn tÝch ®−îc t−íi tiªu b»ng ®éng lùc. b- VÒ ng− nghiÖp: Cã 2 hîp t¸c x· chuyªn ®¸nh b¾t c¸ biÓn, ®−îc tæ chøc thµnh 3 ®éi tµu 135-300CV, ho¹t ®éng th−êng xuyªn trªn vïng biÓn tõ NghÖ An ®Õn H¶i Phßng - kh«ng kÓ h¬n 100 thuyÒn nghÒ khai th¸c gÇn bê. c- VÒ c«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp: Ngoµi 5 hîp t¸c x· cã tõ thêi bao cÊp nay ®· chuyÓn thµnh Hîp t¸c x· cæ phÇn, toµn huyÖn ®· cã 16 doanh nghiÖp t− nh©n (4 cãi, 10 x©y dùng vµ s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng, 1 chÕ biÕn h¶i s¶n, 1 chÕ biÕn gç), trong ®ã cã doanh nghiÖp t− nh©n chÕ biÕn cãi xuÊt khÈu ë x· Kim ChÝnh, vµo thêi ®iÓm ®iÒu tra, ®ang hoµn tÊt thñ tôc liªn doanh víi n−íc ngoµi (Hµ Lan). d- VÒ th−¬ng m¹i - dÞch vô: Kh«ng kÓ hÖ thèng quèc doanh, Hîp t¸c x·, toµn huyÖn ®· cã 2.407 hé chÝnh thøc ®¨ng ký kinh doanh - dÞch vô, chiÕm 6,5% tæng sè hé gia ®×nh ë Kim S¬n. Ngay c¶ lÜnh vùc kh¸m ch÷a bÖnh, ë ®©y, ngoµi c¸c Tr¹m x¸, hÇu nh− x· nµo còng ®· cã c¸c thÇy thuèc (y hoÆc b¸c sÜ) ®−îc cÊp phÐp hµnh nghÒ t− nh©n. Kim ChÝnh cã 1 b¸c sÜ, 1 quÇy d−îc vµ Cån Thoi cã 1 b¸c sÜ, 1 y sÜ, 2 quÇy d−îc ho¹t ®éng theo lo¹i h×nh ®ã. Còng t¹i thêi ®iÓm ®iÒu tra, thÊy Cån Thoi ®· cã c¶ dÞch vô photocopy, c¶ mét ®éi "xe «m" kho¶ng 5-6 xe m¸y ®ñ kiÓu lo¹i, tóc trùc ë ®Çu x·, s½n sµng ®−a, ®ãn kh¸ch theo yªu cÇu. Nhê nh÷ng biÕn ®æi vÒ c¬ cÊu lao ®éng - nghÒ nghiÖp kÓ trªn, c¬ cÊu kinh tÕ cña Kim S¬n trong vßng 5 n¨m qua ®· cã nh÷ng b−íc chuyÓn ®æi quan träng. Xin tham kh¶o vÊn ®Ò nµy qua c¸c sè liÖu ë b¶ng 1. §©y lµ b¶n sè liÖu ®−îc trÝch nguyªn tõ b¸o c¸o kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh 5 n¨m 1991-1996 cña ñy ban Nh©n d©n huyÖn Kim S¬n, 6 - 1997. Xin ®−îc l−u ý sè liÖu n¨m 1995, phÇn thu tõ n«ng nghiÖp. Bëi lÏ, nÕu nguån thu tõ n«ng nghiÖp n¨m 1995 chiÕm 69% tæng nguån thu, th× sè tiÒn ph¶i lµ 249.780 triÖu [(362.000 x 69): 100] chø kh«ng ph¶i 113.432 nh− trong b¶ng. Song, nÕu lµ 249,780 triÖu th× nguån thu n«ng nghiÖp 1995 l¹i gÊp ®«i nguån thu ®ã cña n¨m 1994 - mét vÊn ®Ò rÊt khã thùc hiÖn trong ®iÒu kiÖn b×nh th−êng, chØ n¨m tr−íc n¨m sau. Ng−îc l¹i, nÕu con sè 113.432 triÖu trong b¶ng lµ ®óng, th× tû lÖ kh«ng ph¶i lµ 69%, mµ sÏ lµ Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn 64 Mét sè biÕn ®æi kinh tÕ - x· héi ... 31,13% (113.432: 362.000)- mét tØ lÖ mµ Kim S¬n ®ang ph¶i phÊn ®Êu, trong thùc tÕ hiÖn nay ch−a cã ®−îc. B¶ng 1: C¬ cÊu thu nhËp mét sè n¨m cña Kim S¬n, 1991-1996 (triÖu ®ång vµ %) Danh môc Tæng gi¸ trÞ 1. N«ng nghiÖp 2. C«ng nghiÖp - tiÓu thñ c«ng nghiÖp 3. Th−¬ng m¹i - dÞch vô 1991 117,454 97,417 82,94% 20,037 17,06% 1992 158,275 101,424 64% 36,801 23% 20,050 13% 1993 187,350 124,491 66% 40,291 22% 22,568 12% 1994 203,350 120,300 58% 51,800 27% 30,900 15% 1995 362,000 113,432 69% 65,794 18% 48,000 13% 1996 328,000 186,960 57% 78,720 24% 62,320 19% B×nh qu©n thu nhËp ng−êi/n¨m 1,993,000 ®«ng Nguån: B¸o c¸o kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña ñy ban Nh©n d©n huyÖn Kim S¬n, 6-1997. Dï sao, mét c¸ch kh¸i qu¸t, cã thÓ nhËn xÐt tõ 1991 ®Õn 1996, tæng gi¸ trÞ nguån thu cña huyÖn còng ®· t¨ng gÊp 3 lÇn, trong ®ã nguån thu tõ n«ng nghiÖp gi¶m ®i (82,94%-57%), c¸c nguån thu c«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp vµ th−¬ng m¹i - dÞch vô ®· t¨ng lªn. Riªng ë ®Þa bµn kh¶o s¸t cô thÓ, c¨n cø vµo c¸c sè liÖu thèng kª cña x·, b¶ng 2 sau ®©y ®−îc x©y dùng ®Ó hiÓu thªm vÒ vÊn ®Ò nµy. B¶ng 2: C¬ cÊu thu nhËp cña 2 x∙, 1996 Cån Thoi Kim ChÝnh Danh môc Tæng gi¸ trÞ TriÖu ®ång 16.800 ChiÕm tØ lÖ % 100 TriÖu ®ång 15.600 ChiÕm tØ lÖ % 100 1. N«ng nghiÖp(*) 11.700 2. C«ng nghiÖp - tiÓu thñ c«ng nghiÖp 3.360 3. Th−¬ng m¹i - dÞch vô 1.680 70 9.360 60 20 3.900 25 10 2.340 15 B×nh qu©n ng−êi/n¨m 21.000.000 ®ång 1.900.000 ®ång (*) Gåm l−¬ng thùc, c©y c«ng nghiÖp, v−ên, ch¨n nu«i vµ kinh tÕ biÓn. Nguån: sè liÖu thèng kª cña x·. Qua b¶ng 2, thÊy Cån Thoi hiÖn giÇu h¬n Kim ChÝnh, b×nh qu©n thu nhËp cao h¬n Kim ChÝnh. §iÒu ®ã phï hîp víi ®¸nh gi¸ cña huyÖn, vµ chÝnh l·nh ®¹o x· Kim ChÝnh còng thõa nhËn. Nh−ng Kim ChÝnh l¹i h¬n Cån Thoi ë chç ®· "xãa" ®−îc hé ®ãi, trong khi Cån Thoi vÉn cßn 2,6% hé lo¹i nµy (46 hé: 1.601 hé). Sù t¨ng tr−ëng kh¸ vÒ kinh tÕ mÊy n¨m võa qua, mét mÆt ®· gióp Kim S¬n æn ®Þnh ®−îc ®êi sèng, ph¸t triÓn v¨n hãa, gi¸o dôc... MÆt kh¸c, cã thªm ®iÒu kiÖn tiÕp tôc c¶i t¹o, n©ng cÊp vµ x©y dùng míi c¬ së h¹ tÇng "®iÖn, ®−êng, tr−êng, tr¹m", t¹o ®µ cho mét b−íc ph¸t triÓn míi ë nh÷ng n¨m tiÕp theo. 5. Sù thay ®æi trong lèi sèng, ®Þnh h−íng gi¸ trÞ vµ m« h×nh øng xö. Tr−íc ®©y, do s¶n xuÊt kÐm ph¸t triÓn, ®êi sèng khã kh¨n, n¬i tró ngô cña sè ®«ng lµ "nhµ tranh v¸ch ®Êt", tµi s¶n ch¼ng cã g× ®¸ng gi¸, nªn ë n«ng th«n mçi khi v¾ng nhµ, c¸c hé th−êng chØ khÐp cöa, cæng ngâ d−êng nh− kh«ng cã. Ng−îc l¹i, hiÖn nay phÇn lín ®· cã nhµ b¸n kiªn cè hoÆc kiªn cè, gi−êng tñ, bµn ghÕ, radio, qu¹t ®iÖn..., ë møc ®é ®¾t rÎ kh¸c nhau, hÇu nh− nhµ nµo còng cã; nhiÒu hé ®· cã xe m¸y, v« tuyÕn, ®Çu vidio... T¹i ®Þa bµn kh¶o s¸t, 20% hé gia ®×nh x· Kim ChÝnh cã xe m¸y, 60% sè hé cã tivi, trong ®ã kho¶ng 15% lµ ti vi mµu; x· Cån Thoi, c¸c con sè Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn §Æng Xu©n Thao 65 t−¬ng øng lµ 40%, 70% vµ 30%. V× thÕ, ®èi víi "cöa ngâ" hiÖn nay, ng−êi d©n ë Kim S¬n còng ®· quen víi viÖc "ra khãa vµo ®ãng" ch¼ng kh¸c g× thµnh phè. Tr−íc ®©y do ®êi sèng khã kh¨n, kh«ng cã ®iÖn, ch¼ng cã ti vi, nhanh còng ph¶i 3-4 th¸ng ®éi chiÕu bãng l−u ®éng cña huyÖn míi ®Õn x· ®−îc 1 lÇn. Buæi tèi ®a sè ng−êi d©n chØ cßn c¸ch ®i ngñ sím, mét sè Ýt th× "gi¶i sÇu" b»ng cê b¹c, ®µn ®óm, tÖ n¹n x· héi ph¸t sinh. Cßn hiÖn nay, toµn Kim S¬n ®· cã ®iÖn l−íi quèc gia, phôc vô cho s¶n xuÊt, kinh doanh vµ sinh ho¹t cña nh©n d©n 24/24. Tõ n¨m 1992, c¶ 2 x· Cån Thoi vµ Kim ChÝnh ®· cã mçi x· mét tr¹m biÕn thÕ 180 KVA. Riªng Kim ChÝnh, theo kÕ ho¹ch ®· ®Þnh, ®Çu 1998, 1 tr¹m biÕn thÕ 180 KVA n÷a sÏ ®−îc x©y dùng, víi dù to¸n 300 triÖu ®ång. Cã ®iÖn, cã ti vi, mÊy n¨m l¹i ®©y, ng−êi d©n Kim S¬n gÇn nh− ®· quªn thãi ®i ngñ tõ lóc "gµ lªn chuång". Th¸ng 10-1997, khi tiÕn hµnh ®ît kh¶o s¸t nµy, chóng t«i ®· chøng kiÕn viÖc ng−êi d©n Kim S¬n hµo høng trao ®æi vÒ bé phim truyÒn h×nh nhiÒu tËp cã tªn "TÓ t−íng L−u gï" cña Trung Quèc - khi Êy ®ang ®−îc tr×nh chiÕu trªn §µi TruyÒn h×nh ViÖt Nam, vµ c¶nh hß hÐt cæ vò hÕt m×nh cho nh÷ng trËn bãng ®¸ ®−îc truyÒn h×nh trùc tiÕp trong gi¶i Dunhill Cup. T×m hiÓu thªm, ®−îc biÕt, l©u nay ng−êi d©n Kim S¬n ®· bÞ mµn ¶nh nhá thu hót - mét sinh ho¹t v¨n hãa, mét thãi quen míi ®ang ®−îc ®Þnh h×nh. Mét vÊn ®Ò n÷a, thÊy còng cÇn ®Ò cËp, lµ ng−êi d©n Kim S¬n kh«ng chØ quan t©m c¸c ch−¬ng tr×nh v¨n nghÖ, thÓ thao, mµ cßn th−êng xuyªn theo dâi c¸c ch−¬ng tr×nh thêi sù, qu¶ng c¸o, khuyÕn n«ng..., cña §µi TruyÒn h×nh ViÖt Nam, §µi Ph¸t thanh vµ TruyÒn h×nh Hµ Néi, §µi Ph¸t thanh vµ TruyÒn h×nh Ninh B×nh, ®Ó n¾m b¾t kÞp thêi c¸c chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch, nh÷ng tiÕn bé khoa häc kü thuËt, c¸c th«ng tin kinh tÕ, phôc vô cho viÖc s¶n xuÊt- kinh doanh. Qua kh¶o s¸t thùc tÕ, thÊy r»ng - nÕu thêi bao cÊp, tiÒm n¨ng cña mçi gia ®×nh, c¸ nh©n, bÞ giam h·m; con ng−êi d−êng nh− trë thµnh n« lÖ cña c¬ chÕ, thu ®éng tr«ng chê ë "phÐp mÇu" c¬ chÕ, chÝnh s¸ch..., thêi gian n«ng nhµn hoÆc ®Ó l·ng phÝ, hoÆc sö dông cã tÝnh "lÊp chç trèng" cho hÕt th× giê - th× hiÖn nay, phÇn lín thêi gian n«ng nhµn ®· ®−îc sö dông cho môc ®Ých sinh lîi. Tïy theo søc lùc, sù hiÓu biÕt, tiÒn vèn..., tõng hé, mçi ng−êi, ®· biÕt tÝnh to¸n, tËn dông lao ®éng ®Ó lµm kinh tÕ, më mang mäi lo¹i h×nh dÞch vô, kinh doanh, t¨ng thªm thu nhËp, t¹o nªn mét kh«ng khÝ sinh ho¹t, lµm ¨n, lµm giµu s«i næi kh¸c x−a. Tãm l¹i, qua nh÷ng g× ®· tr×nh bµy trªn ®©y, cã thÓ ®−a ra nhËn xÐt qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa ë Kim S¬n trong nhiÒu thËp kû liÒn tr−íc khi ®æi míi, ®· diÔn ra mét c¸ch chËm ch¹p. ChØ tõ khi nÒn kinh tÕ ®Êt n−íc chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr−êng - theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa trë ®i, ®Æc biÖt, lµ kho¶ng 5-6 n¨m l¹i ®©y d−íi t¸c ®éng m¹nh mÏ cña c«ng cuéc ®æi míi, qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa ë Kim S¬n míi thùc sù khëi ®éng, ®· vµ ®ang diÔn ra víi nhÞp ®é ngµy cµng cao, gãp phÇn lµm thay ®æi bé mÆt n«ng th«n Kim S¬n, tõ c¬ së h¹ tÇng, c¬ cÊu kinh tÕ - thu nhËp, bé mÆt kiÕn tróc ®Õn c¸ch h−ëng thô v¨n hãa - tinh thÇn, lèi sèng. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn ... - tailieumienphi.vn