Một bước tìm về nguyên tác Truyện Kiều: Khảo luận về các thành ngữ “Rút dây động rừng” và “Tai vách mạch rừng”

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 3 (120) . 2015 71 MOÄT BÖÔÙC TÌM VEÀ NGUYEÂN TAÙC TRUYEÄN KIEÀU: Khaûo luaän veà caùc thaønh ngöõ “Ruùt daây ñoäng röøng” vaø “Tai vaùch maïch röøng” (Tieáp theo) Leâ Maïnh Chieán* Trong phaàn tröôùc (taïp chí NC&PT soá 1 (118). 2015) chuùng toâi ñaõ khaûo luaän thaønh ngöõ “Ruùt daây ñoäng röøng” trong caâu 1.580 cuûa Truyeän Kieàu: “Ruùt daây sôï nöõa ñoäng röøng laïi thoâi”. Giôø xin khaûo luaän tieáp thaønh ngöõ “Tai vaùch maïch röøng” trong caâu 1.755: “ÔÛ ñaây tai vaùch maïch röøng”. VII. Khaûo saùt caâu 1.755 trong 54 vaên baûn Truyeän Kieàu söu taàm ñöôïc (Xem danh muïc ôû phaàn cuoái baøi vieát) A. Caâu 1.755 trong 28 baûn Quoác ngöõ Trong soá 28 baûn Quoác ngöõ, coù 7 baûn ghi nhaän caâu “ÔÛ ñaây tai vaùch maïch döøng”, 21 baûn ghi nhaän caâu “ÔÛ ñaây tai vaùch maïch röøng”. Trong 21 baûn naøy, coù 17 baûn hieåu chöõ “röøng” theo nghóa thoâng thöôøng cuûa noù (röøng laø vuøng ñaát roäng coù caây coái soáng laâu naêm) vaø 4 baûn gaùn cho chöõ “röøng” moät “nghóa laï”, cho raèng, röøng cuõng laø döøng, laø vaùch laøm baèng pheân tre hoaëc nöùa. 1. Coù 7 baûn Quoác ngöõ ghi nhaän caâu “ÔÛ ñaây tai vaùch maïch döøng” a. Coù 1 baûn khoâng chuù thích ôû caâu 1.755 - Baûn QN . Truyeän Kieàu ñoái chieáu cuûa Phaïm Ñan Queá, taùi baûn, Nxb Haûi Phoøng, 1999. Chuù yù: Cuõng saùch naøy, ôû laàn xuaát baûn ñaàu tieân (Nxb Haø Noäi, 1991) vaãn ghi nhaän: ÔÛ ñaây tai maùch maïch röøng. Coù theå tin raèng, söï söûa ñoåi naøy laø do aûnh höôûng cuûa oâng Phan Ngoïc, ngöôøi vieát Lôøi giôùi thieäu cho cuoán saùch naøy. b. Coù 6 baûn chuù thích ôû caâu naøy - Baûn QN . Truyeän Kieàu, Buøi Kyû-Traàn Troïng Kim hieäu khaûo (In naêm 1925). Chuù thích: Phöông ngoân: “Döøng coù maïch, vaùch coù tai”. Döøng laø caùi vaùch laøm baèng pheân. - QN . Kim Vaân Kieàu, Ñoà Nam cö só dòch vaø chuù thích. Chuù thích ôû caâu 1.755: Döøng ñaây laø taám lieáp tre coù maïch, cuõng nhö caùi vaùch coù tai nghe (ñöøng laàm vôùi röøng caây). - QN . Truyeän Kieàu chuù giaûi cuûa Vaân Haïc Leâ Vaên Hoøe. Chuù thích soá 1.484 (cho caâu “ÔÛ ñaây tai vaùch maïch döøng”): Tai vaùch laø töôøng coù vaùch, coù tai nghe. Maïch döøng laø döøng coù maïch hôû; döøng laø nhöõng thanh tre döøng vaøo vaùch ñeå traùt vöõa leân treân. Vaùch vaø döøng ñeàu coù tai ñeå nghe, yù noùi choã naøo cuõng coù ngöôøi nghe * Thaønh phoá Haø Noäi. 72 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 3 (120) . 2015 ngoùng rình moø, duø noùi naêng ôû choã vaéng veû, chæ coù döøng vaø vaùch cuõng seõ coù ngöôøi nghe bieát. Phöông ngoân ta coù caâu “Döøng coù maïch, vaùch coù tai”. Caâu naøy laáy chöõ ôû caâu phöông ngoân ñoù. - QN . Truyeän Thuùy Kieàu (Ñoaïn tröôøng taân thanh), Giaùo sö Nguyeãn Huy chuù giaûi. Chuù thích: Tai vaùch maïch döøng: Nghóa caâu “Bích trung höõu nhó”, nghóa laø trong töôøng vaùch coù tai. YÙ caâu naøy noùi: ÔÛ ñaây heã ñoäng noùi gì laø coù ngöôøi nghe thaáy ngay. - QN . Kim Vaân Kieàu, Nguyeãn Vieät Hoaøi hieäu ñính vaø chuù thích. Chuù thích ôû caâu 1.755: Tai vaùch, maïch döøng: ÔÛ caâu phöông ngoân “Döøng coù maïch, vaùch coù tai”. YÙ noùi khoù giöõ kín ñaùo. Döøng = pheân baèng nan. - Baûn QN . Truyeän Kieàu löôïc khaûo, löôïc chuù, Buøi Kyû, Nxb Phoå thoâng, Haø Noäi, 1960 (vaø taùi baûn nhieàu laàn). Löôïc chuù: Döøng coù maïch, vaùch coù tai, yù noùi: phaûi giöõ moàm giöõ mieäng. 2. Coù 17 baûn ghi nhaän caâu 1.755 laø “ÔÛ ñaây tai vaùch maïch röøng” (trong ñoù, röøng laø röøng caây) Trong soá 17 baûn aáy, coù 6 baûn khoâng chuù thích veà caâu naøy. Chæ coù 11 baûn chuù thích sô saøi. a. Coù 6 baûn khoâng coù lôøi chuù thích ôû caâu naøy. Ñoù laø caùc baûn QN , QN(18), QN(22), QN(23), QN(24), QN(27). Bôûi vaäy, chöõ “röøng” ôû ñaây chaéc chaén phaûi hieåu laø “röøng caây”, vì neáu hieåu theo “nghóa laï” thì phaûi chuù thích nhö caùc cuï Buøi Khaùnh Dieãn vaø Ñaøo Duy Anh ñaõ laøm. b. Coù 11 baûn chuù thích veà “Tai vaùch maïch röøng” theo nghóa ñuùng cuûa töø “röøng” - QN . Poeøme KIM VAÂN KIEÀU truyeän cuûa P. J. B. Tröông Vónh Kyù. Ñaây laø baûn Truyeän Kieàu ñaàu tieân ñöôïc in baèng chöõ Quoác ngöõ. Chuù thích ôû caâu 1.755: Tai vaùch, maïch röøng: ÔÛ ñaây, röøng coù maïch, vaùch coù tai. - QN . Kim Tuùy tình töø cuûa Phaïm Kim Chi. Chuù thích ôû caâu 1.755: Tai vaùch maïch röøng laø röøng coù maïch, vaùch coù tai. - QN . Kieàu truyeän daãn giaûi cuûa Hoà Ñaéc Haøm. Chuù thích ôû caâu 1.755: “Tai vaùch maïch röøng”: bôûi caâu tuïc ngöõ “Röøng coù maïch, vaùch coù tai”, nghóa laø vieäc trong ñeå loä ra ngoaøi, cuõng nhö coù tai beân vaùch khoù noãi giaáu ngöôïc giaáu xuoâi, ñaàu nhoû sau thaønh ra lôùn, cuõng nhö maïch nöôùc trong röøng chaûy ra thaønh soâng thaønh beå. Ñaây noùi ôû nhaø Hoaïn-baø khoù loøng, neân phaûi giöõ gìn caån thaän, khoâng ñeå ngöôøi ta doø bieát söï mình maø gaây vieäc. - QN . Truyenä Kieuà (Ñoanï tröônø g tanâ thanh), Nonâ g Sôn Nguyenã Can Monä g hieuä ñính vaø chuù thích. Chuù thích: Vacù h coù tai, rönø g coù macï h, yù noiù coù ngöôiø nghe thayá . - QN . Vöông Thuùy Kieàu chuù giaûi taân truyeän cuûa Taûn Ñaø Nguyeãn Khaéc Hieáu. Chuù thích ôû caâu 1.755: Boán chöõ naøy (tai vaùch, maïch röøng) bôûi caâu phöông ngoân “Röøng coù maïch, vaùch coù tai”, yù noùi phaûi giöõ kín ñaùo. - QN . Truyeän Kieàu (Ñoaïn tröôøng taân thanh), Nhoùm Nghieân cöùu vaên baûn Truyeän Kieàu. Chuù thích ôû caâu 1.755: Tai vaùch maïch röøng: do caâu thaønh ngöõ “Röøng coù maïch, vaùch coù tai”. Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 3 (120) . 2015 73 - QN . Truyeän Kieàu cuûa Nguyeãn Du, Haø Huy Giaùp giôùi thieäu, Nguyeãn Thaïch Giang khaûo ñính vaø chuù thích. Chuù thích ôû caâu 1.755: Tuïc ngöõ: Röøng coù maïch, vaùch coù tai, yù noùi ñaâu cuõng coù theå coù ngöôøi nghe ngoùng maø bieát ñöôïc caû, duø ôû choã vaéng veû ñeán maáy. - QN . Truyeän Kieàu taäp chuù, Traàn Vaên Chaùnh, Traàn Phöôùc Thieän, Phaïm Vaên Hoøa. Chuù thích ôû caâu 1.755 (Haùn-Anh-Phaùp): Tai vaùch maïch röøng: [壁中有耳 (= trong töôøng coù tai) / walls have ears (= caùc böùc töôøng ñeàu coù tai) / les murs ont des oreilles; oreilles des murs et clairieøres de la foreât (= caùc böùc töôøng ñeàu coù tai; nhöõng caùi tai cuûa caùc böùc töôøng vaø nhöõng khoaûng röøng thöa caây coái, deã ñi qua)]. ÔÛ ñaây, caùc lôøi chuù thích baèng Haùn ngöõ, Anh ngöõ vaø Phaùp ngöõ ñeàu dòch nhoùm töø “tai vaùch” (voán coù goác laø “vaùch coù tai”) baèng moät thaønh ngöõ voán coù trong moãi ngoân ngöõ aáy, raát saùt vôùi “vaùch coù tai” trong tieáng Vieät, nhöng boû qua caùc chöõ “maïch röøng”. Rieâng caùc chöõ “maïch röøng” ñöôïc dòch sang Phaùp ngöõ laø “clairieøres de la foreât” = nhöõng choã thöa thoaùng trong röøng (deã ñi qua). - QN . Truyeän Kieàu, Buøi Haïnh Caån - Hoaøi YÙ bieân dòch. Chuù thích ôû caâu 1.755: “Tai vaùch maïch röøng”: Röøng coù maïch, vaùch coù tai: phaûi giöõ gìn moàm mieäng, ñaâu ñaâu cuõng coù theå coù ngöôøi nghe ngoùng. - QN . Truyeän Kieàu, Vuõ Ngoïc Khaùnh bieân soaïn, Nxb Haûi Phoøng, 2006. Chuù thích ôû caâu 1.755: Tai vaùch maïch röøng: do caâu thaønh ngöõ “Röøng coù maïch, vaùch coù tai” - QN . Truyeän Kieàu - Ñoaïn tröôøng taân thanh cuûa nhoùm Nguyeãn Vaên Hoaøn. Chuù thích ôû caâu 1.755: Tai vaùch maïch röøng: Do caâu thaønh ngöõ: Röøng coù maïch, vaùch coù tai. 3. Coù 4 baûn chuù thích veà “Tai vaùch maïch röøng” theo “nghóa laï” cuûa töø “röøng” - QN . Kim Vaân Kieàu chuù thích (Ñoaïn tröôøng taân thanh) cuûa Buøi Khaùnh Dieãn: Caâu 1.755 coù chuù thích (1) cho “tai vaùch” vaø chuù thích (2) cho “maïch röøng”: (1) 詩: 耳屬于垣 (Thi: Nhó thuoäc vu vieân) Kinh Thi: Tai nghe qua laøn vaùch. (2) Maïch röøng laø traùt vaùch tröôùc phaûi buoäc nan röøng ñaõ. Maëc daàu caâu chuù thích (2) khoâng saùng suûa nhöng qua ñoù coù theå hieåu raèng “nan röøng” laø nhöõng thanh tre lieân keát vôùi nhau ñeå traùt vaùch. Nhö vaäy, theo cuï Buøi Khaùnh Dieãn thì “nan röøng” laø nan laøm coát ñeå traùt vaùch, “röøng” laø “boä xöông” baèng nan ñeå traùt vaùch, thöôøng goïi laø “döùng”. Haún laø, theo cuï thì “maïch röøng” laø nhöõng khe roãng ngaàm doïc theo caùc nan tre laøm coát vaùch. - QN . Truyeän Kieàu, Ñaøo Duy Anh khaûo ñính, in keøm theo Töø ñieån Truyeän Kieàu. Giaûi thích (ôû Töø ñieån Truyeän Kieàu) Tai vaùch maïch röøng: Do caâu tuïc ngöõ “Röøng coù maïch, vaùch coù tai”, yù noùi nhöõng ñieàu noùi rieâng coù theå loït ra ngoaøi cho ngöôøi khaùc nghe ñöôïc neân phaûi giöõ moàm giöõ mieäng. Maïch röøng, cuõng noùi laø maïch döøng. Röøng laø böùc vaùch keát baèng thanh tre hay thanh nöùa gheùp vôùi nhau, maø maïch laø caùc keõ hôû giöõa caùc thanh tre hay nöùa. Vaäy, ôû ñaây, “röøng” nghóa laø taám pheân baèng tre hoaëc nöùa, bao quanh caùc phoøng. - QN . Truyeän Kieàu, Ñaøo Duy Anh khaûo chuù vaên baûn. Tham gia hieäu ñính: Theá Löõ, Xuaân Dieäu, Huy Caän, Cheá Lan Vieân, Nguyeãn Coâng Hoan, Hoaøi Thanh, Tuaán Ñoâ. Chuù thích veà “Tai vaùch maïch röøng” gioáng nhö ôû Töø ñieån Truyeän Kieàu. 74 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 3 (120) . 2015 - QN . Truyeän Kieàu (Khaûo-Bình-Chuù), Traàn Nho Thìn, Nguyeãn Tuaán Cöôøng. Chuù thích: Tai vaùch maïch röøng: yù noùi luoân coù ngöôøi rình raäp nghe ngoùng. Böùc töôøng (vaùch) caùi röøng coù khe hôû (maïch), caùi röøng (coøn goïi laø döøng) laø böùc töôøng ngaên laøm baèng tre nöùa. N5 (= baûn Noâm cuûa Kieàu Oaùnh Maäu, khaéc in naêm 1902, theo baûn in keøm cuûa Theá Anh): “Tai vaùch, bích trung höõu nhó daõ. Maïch röøng, nam tuïc moãi duïng truùc bieân bích giaùp xöù, vò chi maïch” (Tai vaùch nghóa laø trong vaùch coù tai nghe. Tuïc Vieät Nam goïi nhöõng choã tieáp giaùp nôi böùc töôøng laøm baèng tre laø maïch). B. Caâu 1.755 trong 15 baûn Noâm-Quoác ngöõ ÔÛ taát caû 15 baûn Noâm-Quoác ngöõ, chöõ Noâm cuoái cuøng cuûa caâu 1.755 laø chöõ 棱 (coù aâm Haùn-Vieät laø laêng) voán duøng ñeå ghi aâm “röøng” trong tieáng Vieät. 1. Coù 1 baûn ñoïc chöõ 棱 laø “döøng” vaø ghi nhaän caâu 1.755 laø “ÔÛ ñaây tai vaùch maïch döøng” - N/QN . Truyeän Kieàu, baûn 1902 (baûn Kieàu Oaùnh Maäu). Chöõ Noâm cuoái cuøng cuûa caâu naøy möôïn chöõ laêng 棱 (boä Moäc 木) cuûa Haùn ngöõ, ñaùng leõ phaûi ñoïc laø röøng, nhöng caùc nhaø khaûo chuù ñaõ ñoïc laø döøng: 1.755 ÔÛ ñaây tai vaùch maïch döøng Vaø chuù thích: chöõ DÖØNG laø vaùch pheân, ngaïn ngöõ: vaùch coù tai, döøng coù maïch. 2. Coù 14 baûn ghi nhaän caâu 1.755 laø “ÔÛ ñaây tai vaùch maïch röøng” Trong soá 14 baûn aáy, coù 3 baûn chuù thích ôû caâu naøy. - N/QN . Truyeän Kieàu. Baûn Kinh ñôøi Töï Ñöùc, Nguyeãn Quaûng Tuaân phieân aâm vaø khaûo dò. Coù 2 chuù thích: * Tai vaùch maïch röøng: Boán chöõ naøy bôûi caâu phöông ngoân “Röøng coù maïch, vaùch coù tai”, yù noùi phaûi giöõ kín ñaùo neáu noùi gì sai traùi seõ coù keû maùch laïi maø thieät thaân. Chöõ coù theå vieát sang Quoác ngöõ laø “röøng” hoaëc “döøng”. * Maïch röøng: Neáu vieát “röøng” thì coù theå hieåu laø maïch nöôùc chaûy ngaàm ôû trong röøng duø coù saâu kín cuõng seõ loä ra ngoaøi khieán ngöôøi ta bieát ñöôïc choã coù nöôùc chaûy. Neáu vieát “döøng” thì laø caùi vaùch laøm baèng nöùa ñaäp beïp, coù daây buoäc, ngoaøi ñaép ñaát. “Maïch röøng” laø caùi khe ôû giöõa hai haøng nöùa, neáu ruùt daây seõ ñoäng ñeán caùi vaùch ñaát, khieán ngöôøi ta bieát ñöôïc. Theo chuùng toâi thì vieát “maïch röøng” ñuùng. - N/QN . Truyeän Kieàu (Baûn Noâm naêm 1866), Nguyeãn Quaûng Tuaân phieân aâm vaø khaûo dò. Chuù thích: Tai vaùch maïch röøng: vaùch coù tai, röøng coù maïch, yù noùi phaûi giöõ gìn lôøi aên tieáng noùi vì ôû ñaâu cuõng coù ngöôøi nghe ngoùng caû. Cuõng coù ngöôøi vieát laø döøng vaø hieåu döøng laø do chöõ döùng laø coát vaùch baèng tre, nöùa. - N/QN . Truyeän Kieàu. Vaên baûn höôùng tôùi phuïc nguyeân, Nguyeãn Khaéc Baûo hieäu ñính vaø chuù giaûi. Chuù thích: Tai vaùch maïch röøng: do caâu phöông ngoân “Röøng coù maïch, vaùch coù tai”, yù noùi nhöõng ñieàu bí maät deã bò ngöôøi khaùc nghe ñöôïc, loït ra ngoaøi thì seõ nguy hieåm. C. Caâu 1.755 trong 10 baûn Ngoaïi ngöõ - Quoác ngöõ vaø 1 baûn Phaùp ngöõ 1. Coù 6 baûn ghi nhaän caâu “ÔÛ ñaây tai vaùch maïch röøng” (theo nghóa ñuùng cuûa töø “röøng”): - NN/QN . Kim Vaân Kieàu taân truyeän, Abel des Michels dòch sang tieáng Phaùp. Caâu 1.755: ñöôïc dòch laø: “Ici les murs ont des oreilles, et l’on sait tout ce qui se Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 3 (120) . 2015 75 passe” (= ÔÛ ñaây, caùc böùc töôøng ñeàu coù tai, vaø ngöôøi ta bieát taát caû söï vieäc ñang xaåy ra). Töø “maïch röøng” bò boû qua, khoâng dòch, nhöng khi chuù thích, ñeå giuùp ñoäc giaû ñoïc baûn tieáng Phaùp bieát roõ baûn goác, dòch giaû ñaõ dòch saùt töøng chöõ ôû caâu 1.755: “Ici (il y a) des oreilles de murs, des sources de foreâts” (= ÔÛ ñaây coù nhöõng caùi tai töø caùc böùc töôøng, coù nhöõng maïch nöôùc töø caùc khu röøng). Töø “maïch röøng” ñöôïc hieåu laø “nhöõng maïch nöôùc trong röøng”. - NN/QN . Kim Vaân Kieàu, Leâ Xuaân Thuûy dòch sang tieáng Anh. Caâu 1.755 ñöôïc dòch laø: “Here, in this house, all the walls have ears like small springs in a forest” (= ÔÛ ñaây, trong ngoâi nhaø naøy, moïi böùc töôøng ñeàu coù nhöõng caùi tai nhö nhöõng maïch nöôùc nhoû trong moät khu röøng). - NN/QN . Kim Vaân Kieàu, Tröông Cam Vuõ dòch sang Haùn ngöõ. Caâu 1.755 “ÔÛ ñaây tai vaùch maïch röøng” ñöôïc dòch sang Haùn ngöõ laø 斯間有耳隔墻聞 (Tö gian höõu nhó caùch töôøng vaên = Gian nhaø naøy coù tai, caùch töôøng vaãn nghe ñöôïc). Khoâng dòch 2 chöõ “maïch röøng”. - NN/QN . Kieu (Bilingual Vietnamese-English), Michael Counsell dòch. Caâu 1.755 “ÔÛ ñaây tai vaùch maïch röøng” ñöôïc dòch sang Anh ngöõ: Walls have as many ears as streamkets through a wood descend (= Caùc böùc töôøng coù nhieàu loã tai töïa nhö nhöõng maïch nöôùc xuyeân röøng chaûy xuoáng). - NN/QN . Kim Vaân Kieàu truyeän, Song ngöõ Vieät-Hoa, La Tröôøng Sôn dòch. Dòch giaû ghi nhaän caâu 1.755 laø “ÔÛ ñaây tai vaùch maïch röøng” vaø ñaõ dòch sang Haùn ngöõ theo yù chính, khoâng dòch saùt theo töøng töø ngöõ: 这里处处有耳目,千万要提防 (Giaù lyù xöù xöù höõu nhó muïc, thieân vaïn yeáu ñeà phoøng = ÔÛ ñaây ñaâu ñaâu cuõng coù tai coù maét, phaûi ñeà phoøng heát moïi thöù). - NN. Kim Vaân Kieàu, baûn tieáng Phaùp (khoâng coù teân dòch giaû vaø khoâng coù baûn Quoác ngöõ keøm theo). Caâu 1.755 ñöôïc dòch nhö sau: “Ici, les murs ont des oreilles cacheùes come source en foreât (= ÔÛ ñaây, caùc böùc töôøng ñeàu coù nhöõng caùi tai nhö maïch nöôùc trong röøng). Nhö vaäy, ngöôøi ñoïc cuõng bieát raèng, dòch giaû ñaõ dòch töø caâu “ÔÛ ñaây tai vaùch maïch röøng”. 2. Coù 1 baûn ghi nhaän caâu “ÔÛ ñaây tai vaùch maïch röøng” theo “nghóa laï” cuûa töø “röøng” - NN/QN . Kieu, Vietnamese-English, Nguyeãn Vaên Qua dòch. Caâu 1.755: “ÔÛ ñaây tai vaùch maïch röøng” ñöôïc dòch laø: “In this place, walls have ears, each portion-wall keeps you in sight” (= ÔÛ choán naøy, caùc böùc töôøng ñeàu coù tai, moãi ñoaïn töôøng ñeàu theo doõi naøng). Tuy vaãn ghi nhaän töø “maïch röøng” ôû phaàn tieáng Vieät nhöng khoâng dòch laø sources in forest hay springs in forest maø chöõ “röøng” ôû ñaây laïi ñöôïc dieãn ñaït baèng “ñoaïn töôøng”. Coù leõ dòch giaû cho raèng, “röøng” cuõng chính laø “döøng”, laø böùc vaùch baèng pheân neân ñaõ chuyeån sang tieáng Anh baèng töø portion-wall. 3. Coù 4 baûn ghi nhaän caâu “ÔÛ ñaây tai vaùch maïch döøng” - NN/QN . Kim - Vaân - Kieàu, Nguyeãn Vaên Vónh dòch sang tieáng Phaùp. Caâu 1.755: “ÔÛ ñaây tai vaùch maïch döøng” ñöôïc dòch sang tieáng Phaùp laø “En ces lieux, sachez que tous les murs ont des oreilles et des yeux (= ÔÛ nhöõng nôi naøy, haõy bieát raèng, moïi böùc töôøng ñeàu coù tai, coù maét). Dòch giaû ñaõ boû qua caùc chöõ “maïch döøng” nhöng coù keøm theâm lôøi dòch raát saùt töøng chöõ trong caâu tieáng Vieät: ÔÛ ñaây (ici) tai (oreilles) vaùch (murs en torchis) maïch (fissures) döøng (lattis en bambous formant ... - tailieumienphi.vn