Một bước tìm về nguyên tác Truyện Kiều: Khảo luận về các thành ngữ “Rút dây động rừng” và “Tai vách mạch rừng” - Lê Mạnh Chiến

2 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 1 (118) . 2015 VAÊN HOÙA - LÒCH SÖÛ MOÄT BÖÔÙC TÌM VEÀ NGUYEÂN TAÙC TRUYEÄN KIEÀU: Khaûo luaän veà caùc thaønh ngöõ “Ruùt daây ñoäng röøng” vaø “Tai vaùch maïch röøng” Leâ Maïnh Chieán* I. Caùc cuïm töø “ruùt daây ñoäng röøng” vaø “tai vaùch maïch röøng” trong Truyeän Kieàu Ñaây laø nhöõng thaønh ngöõ raát quen thuoäc ñoái vôùi ngöôøi Vieät, ñöôïc ñaët vaøo caâu 1.580 (“Ruùt daây sôï nöõa ñoäng röøng laïi thoâi”) vaø caâu 1.755 (“ÔÛ ñaây tai vaùch maïch röøng”) trong Truyeän Kieàu. Caâu thöù nhaát ñöôïc Nguyeãn Du duøng ñeå dieãn taû taâm traïng cuûa Thuùc Sinh khi chaøng coù yù ñònh noùi thaät vôùi vôï caû veà vieäc mình ñaõ laáy Thuùy Kieàu ôû Laâm Truy, nhöng laïi ngaïi nguøng, sôï raèng “ruùt daây” thì seõ “ñoäng röøng” neân ñaønh uù ôù loanh quanh, khoâng daùm noùi ñeán ñieàu aáy nöõa: Chaøng veà xem yù töù nhaø, Söï mình cuõng raép laân la giaõi baøy. 1.575 Maáy phen cöôøi noùi tænh say, Toùc tô baát ñoäng maûy may söï tình. Nghó ñaø böng bít mieäng bình Naøo ai coù khaûo maø mình laïi xöng. Nhöõng laø e aáp, duøng daèng, 1.580 Ruùt daây, sôï nöõa ñoäng röøng laïi thoâi. Naøo ngôø, vôï caû cuûa chaøng laø Hoaïn Thö ñaõ bieát chuyeän naøy vaø ñaõ chuaån bò “ñoái saùch”. Sau nhieàu ngaøy cuøng nhau vui vaày, “Ñeøn khuya chung boùng, traêng troøn saùnh vai”, khi Thuùc Sinh leân ngöïa trôû veà vôùi Thuùy Kieàu thì Hoaïn Thö lieàn sai ngay boïn Öng, Khuyeån ñi thuyeàn ñeán Laâm Truy sôùm hôn ñeå baét coùc keû tình ñòch ñem veà nhaø meï mình laøm nhuïc vaø haønh haï vuøi daäp cho haû côn ghen töùc. Meï cuûa Hoaïn Thö baét Thuùy Kieàu nhaäp vaøo ñaùm noâ tyø, tieáp tuïc uy hieáp vaø xeùt neùt moïi cöû chæ, moïi haønh vi cuûa naøng. Muï quaûn gia thaáy tình caûnh Thuùy Kieàu bò giaùm saùt nghieâm ngaët neân ñoäng loøng thöông xoùt, beøn coù lôøi caên daën: Daïy raèng: “May ruûi ñaõ ñaønh, Lieãu boà, mình giöõ laáy mình cho hay. Cuõng laø oan nghieäp chi ñaây, Sa cô môùi ñeán theá naøy, chaúng döng. 1.755 ÔÛ ñaây, tai vaùch maïch röøng, Thaáy ai ngöôøi cuõ cuõng ñöøng nhìn chi. Keûo khi saám seùt baát kyø, Con ong caùi kieán keâu gì ñöôïc oan.” Luùc nhoû tuoåi, soáng ôû noâng thoân, ñöôïc nghe caùc baø meï hoaëc caùc baø cuï giaø ñoïc thuoäc loøng töøng ñoaïn raát daøi trong Truyeän Kieàu, toâi cuõng nhaäp taâm ñöôïc khaù nhieàu caâu, nhieàu ñoaïn vaø caûm thaáy raát thích thuù. Nhöõng caâu “Nhöõng laø e aáp duøng daèng / * Thaønh phoá Haø Noäi. Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 1 (118) . 2015 3 Ruùt daây sôï nöõa ñoäng röøng laïi thoâi” vaø “ÔÛ ñaây tai vaùch maïch röøng / Thaáy ai ngöôøi cuõ cuõng ñöøng nhìn chi” coù leõ thuoäc loaïi hay nhaát vaø deã thuoäc nhaát, dieãn taû raát sinh ñoäng tình caûnh cuûa Thuùc Sinh vaø cuûa Thuùy Kieàu moät caùch chaân thöïc, chính xaùc. Trong caâu “Ruùt daây sôï nöõa ñoäng röøng laïi thoâi”, Nguyeãn Du ñaõ beû ñoâi thaønh ngöõ “ruùt daây ñoäng röøng” moät caùch linh hoaït, töï nhieân. Moái quan heä nhaân-quaû “ruùt daây → ñoäng röøng” laø ñieàu hieån nhieân, noùi ñeán laø nhieàu ngöôøi cöù ngôõ nhö söï vieäc ñang dieãn ra tröôùc maét. Veà cuïm töø “tai vaùch maïch röøng”, cuoán Vöông Thuùy Kieàu chuù giaûi taân truyeän do Taûn Ñaø Nguyeãn Khaéc Hieáu khaûo chuù cho bieát raèng, cuïm töø naøy xuaát phaùt töø caâu tuïc ngöõ “Röøng coù maïch, vaùch coù tai”, yù noùi phaûi bieát giöõ moàm giöõ mieäng. Ngöôøi ta ñeàu hieåu raèng “tai vaùch maïch röøng” nghóa laø duø ôû choán hoang vaéng hay ôû trong phoøng kín, moïi vieäc rieâng tö to nhoû vaãn coù theå loït ra ngoaøi, vì theá, phaûi caån troïng ñeà phoøng. Ñeå cuûng coá trí nhôù vaø ñeå hieåu nghóa cuûa raát nhieàu töø ngöõ môùi laï cuøng nhöõng ñieån tích chöa bieát, toâi ñaõ nhieàu laàn ñoïc caùc vaên baûn Truyeän Kieàu coù phaàn khaûo luaän vaø chuù thích. Nhöng ôû caùc caâu 1.580 vaø 1.755 maø toâi nghó phaûi laø “ruùt daây ñoäng röøng” vaø “tai vaùch maïch röøng” thì ñeàu löôùt qua maø khoâng bieát raèng moät soá ngöôøi khoâng cho nhö theá laø ñuùng. II. Hai caâu hoûi caàn giaûi ñaùp thaáu ñaùo Khi ñoïc qua cuoán Töø ñieån töø vaø ngöõ Vieät Nam cuûa Nguyeãn Laân (Nxb TP Hoà Chí Minh, xuaát baûn laàn ñaàu naêm 2000, taùi baûn naêm 2006) vaø phaùt hieän haøng traêm sai laàm raát nghieâm troïng trong ñoù (ñaõ coâng boá vaøi traêm tröôøng hôïp nhöng chöa heát) thì ngöôøi vieát baøi naøy môùi bieát laø, trong cuoán töø ñieån aáy (vaø caû trong Töø ñieån thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ Vieät Nam cuûa Nguyeãn Laân, Nxb Vaên hoùa, 1989) coù nhöõng cuïm töø khaù laï, vôùi nhöõng lôøi giaûi thích raát ñaùng ngôø, nhö sau: (Nhöõng chöõ vieát taét: ng = ngöõ; cn = cuõng noùi; dt = danh töø; ñgt = ñoäng töø; tng = tuïc ngöõ. Theo ñònh nghóa trong cuoán töø ñieån naøy thì ngöõ töùc laø thaønh ngöõ). ● döøng maïch vaùch tai ng (cn Tai vaùch maïch döøng) Neáu khoâng thaän troïng thì lôøi noùi bí maät cuûa mình loït vaøo tai ngöôøi khaùc: Vaán ñeà naøy laø bí maät quoác gia, phaûi ñeà phoøng döøng maïch vaùch tai. ● döùt daây ñoäng döøng ng (döøng ñaây laø döøng ôû böùc vaùch, coù ngöôøi vieát röøng laø khoâng ñuùng). Chaïm ñeán moät vieäc nhoû coù theå aûnh höôûng ñeán caû moät vieäc lôùn, nhö döùt moät sôïi daây ôû böùc vaùch coù theå laøm rung caû böùc vaùch. Toâi khoâng muoán laøm to chuyeän, vì sôï döùt daây ñoäng döøng. ● ruùt daây ñoäng döøng ng (döøng laø coát ñeå traùt böùc vaùch). Ñaû ñoäng ñeán ñieàu gì thì aûnh höôûng ñeán ñieàu khaùc: Kieän anh ta thì laøm phieàn loøng oâng boá laø ngöôøi raát toát, nhö theá seõ laø ruùt daây ñoäng döøng (Nhieàu ngöôøi noùi laàm laø ruùt daây ñoäng röøng). ● tai vaùch maïch döøng ng (döøng laø nan tre hay nöùa ñeå traùt vaùch, coù ngöôøi noùi laø röøng laø sai, vì ñaây laø vaùch vaø döøng trong nhaø). YÙ noùi: phaûi caån thaän vì coù theå lôøi noùi cuûa mình loït vaøo tai ngöôøi thöù ba, neáu laø moät ñieàu caàn giöõ bí maät: Baøn chuyeän ñaáu tranh, phaûi ñeà phoøng tai vaùch maïch döøng. Töø ñieån naøy cuõng cho bieát: ● döøng1: dt Coát baèng tre hay nöùa, ngoaøi ñaép buøn ñeå laøm vaùch nhaø tranh: Ruùt daây ñoäng döøng (tng); Tai vaùch maïch döøng (tng) 4 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 1 (118) . 2015 ● döùng Nh döøng1 ● maïch döøng Ñöôøng khe trong vaùch: Traùt maïch döøng Nhö vaäy, theo oâng Nguyeãn Laân, hai thaønh ngöõ ôû ñaàu baøi naøy phaûi laø “ruùt daây ñoäng döøng” vaø “tai vaùch maïch döøng”, trong ñoù, döøng laø coát baèng tre hay nöùa, ngoaøi ñaép buøn ñeå laøm vaùch ñaát, cuõng goïi laø döùng, coøn maïch döøng laø ñöôøng khe trong vaùch. Bôûi theá, trong Truyeän Kieàu, caâu 1.580 aét laø “Ruùt daây sôï nöõa ñoäng döøng laïi thoâi”, vaø caâu 1.755 phaûi laø “ÔÛ ñaây tai vaùch maïch döøng”. Thöû “daïo chôi” treân maïng Internet ñeå thaêm doø yù kieán traû lôøi cho caâu hoûi: “tai vaùch maïch döøng” hay laø “tai vaùch maïch röøng”, ñoäc giaû seõ gaëp khoaûng 20 muïc tin töø naêm 2011 ñeán nay haàu nhö uûng hoä yù kieán cho raèng, “tai vaùch maïch döøng” môùi laø caâu thaønh ngöõ chính xaùc. Ñaïi ña soá caùc baøi neâu yù kieán nhö vaäy ñeàu khoâng ghi teân taùc giaû. Chæ thaáy ôû baøi “Röøng” hay “döøng”, trong caâu “Tai vaùch, maïch döøng”? (baùo Ngöôøi cao tuoåi, ngaøy 25/10/2013) coù teân taùc giaû Traàn Baûo Höng. (Xem: http:// nguoicaotuoi.org.vn). Tuy chæ coù ba-boán baøi nhöng chuùng ñaõ coù maët treân vaøi chuïc baûn tin ñieän töû hoaëc blog caù nhaân. Chöa thaáy coù baøi naøo bình luaän theâm hay phaûn baùc yù kieán ñoù. Caùc baøi vieát keå treân vaø moät vaøi vaên baûn Truyeän Kieàu gaàn ñaây cho thaáy raèng, yù kieán cuûa oâng Nguyeãn Laân veà vieäc phaûi ghi nhaän chöõ “döøng” thay cho chöõ “röøng” ôû caâu 1.580 vaø caâu 1.755 trong Truyeän Kieàu cuõng ñöôïc moät soá ngöôøi quan taâm vaø ñang coù aûnh höôûng khieán ngaøy caøng coù theâm nhöõng ngöôøi tin raèng caàn phaûi ñoåi chöõ “röøng” trong hai caâu thô raát hay naøy thaønh chöõ “döøng”. Thaät ra, tröôùc oâng Nguyeãn Laân ñaõ coù nhöõng vaên baûn Truyeän Kieàu ghi nhaän caâu 1.755 laø “ÔÛ ñaây tai vaùch maïch döøng”. Trong hai tröôøng hôïp “tai vaùch maïch döøng” vaø “tai vaùch maïch röøng” chæ coù moät tröôøng hôïp ñuùng maø thoâi. Bôûi vaäy, caàn phaûi giaûi ñaùp hai caâu hoûi: 1. ruùt daây ñoäng döøng hay laø ruùt daây ñoäng röøng? 2. tai vaùch maïch döøng hay laø tai vaùch maïch röøng? Muoán thöïc hieän hai nhieäm vuï naøy, tröôùc heát, caàn phaûi tìm hieåu moät ñieàu laø: caùc nhaø khaûo cöùu vaên baûn Truyeän Kieàu ñaõ ghi nhaän caâu 1.580 vaø caâu 1.755 nhö theá naøo, hoï ñaõ giaûi thích caùc caâu aáy ra sao, ñeå phaùt hieän ñieàu hôïp lyù ôû choã noï vaø ñieàu khoâng thoûa ñaùng ôû choã kia nhaèm choïn ñöôïc nhöõng kieán giaûi saùng suûa nhaát, hôïp lyù nhaát. III. Söu taàm caùc vaên baûn Truyeän Kieàu ñeå khaûo saùt caâu 1.580 vaø caâu 1.755 Hieän taïi, baûn Kim Vaân Kieàu taân truyeän baèng chöõ Noâm do Lieãu Vaên Ñöôøng taøng baûn khaéc in naêm thöù 19 ñôøi Töï Ñöùc (1866) ñöôïc coi laø baûn in Truyeän Kieàu coå nhaát. Hoïc giaû Tröông Vónh Kyù (1837-1898) laø ngöôøi ñaàu tieân phieân aâm Truyeän Kieàu ra chöõ Quoác ngöõ, in taïi Saøi Goøn naêm 1875. Tieáp theo, Abel des Michels (18331910), Giaùo sö Tröôøng Sinh ngöõ Ñoâng phöông ôû Phaùp cuõng phieân aâm Truyeän Kieàu ra chöõ Quoác ngöõ vaø coâng boá taïi Paris naêm 1884 cuøng vôùi baûn dòch ñaàu tieân sang Phaùp ngöõ. Töø ñoù trôû ñi, Truyeän Kieàu ñöôïc in ra ngaøy caøng nhieàu, vöøa baèng chöõ Noâm (ñeán ñaàu theá kyû 20) vöøa baèng chöõ Quoác ngöõ. Soá laàn in baèng chöõ Quoác ngöõ cho ñeán nay leân ñeán haøng traêm laàn, moãi baûn in ñeàu caên cöù theo vaên baûn cuûa moät nhaø khaûo ñính naøo ñoù. Coù khoaûng hôn 60 vaên baûn nhö vaäy (goàm caû caùc baûn dòch, chuû yeáu laø dòch sang tieáng Phaùp). Ñeå traû lôøi hai caâu hoûi ñöôïc ñaët ra ôû muïc III naøy thì caàn phaûi khaûo saùt caâu 1.580 vaø caâu 1.755 trong moïi vaên baûn Truyeän Kieàu ñaõ ñöôïc khaûo ñính hoaëc dòch Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 1 (118) . 2015 5 thuaät. Maëc daàu ñaõ coá gaéng tìm caùc vaên baûn nhö theá taïi Thö vieän Quoác gia vaø Thö vieän Khoa hoïc Xaõ hoäi ôû Haø Noäi cuøng caùc tuû saùch gia ñình cuûa nhöõng baïn beø yeâu thích Truyeän Kieàu nhöng chuùng toâi vaãn khoâng theå tìm heát ñöôïc. Tuy bieát raèng, coù nhieàu baûn Truyeän Kieàu dòch sang tieáng Phaùp nhö baûn dòch Kim Vaân Kieàu cuûa Xuaân Vieät vaø Xuaân Phuùc (Paris, 1961); baûn dòch Kim Vaân Kieàu cuûa Reneù Crayssac (Nxb Leâ Vaên Taân, Haø Noäi, 1926); baûn Truyeän Kieàu - Histoire de Kieàu do Leâ Cao Phan dòch töø tieáng Vieät sang theå thô tieáng Phaùp 12 chöõ vôùi phaàn chuù vaø bình; baûn The tale of Kieâu (dòch sang tieáng Anh) cuûa Huyønh Sanh Thoâng (New York, 1973), v.v... nhöng chuùng toâi vaãn chöa tìm ñöôïc. Caùc baûn dòch sang tieáng Phaùp cuõng laø choã döïa cho caùc baûn dòch nguyeân vaên hoaëc löôïc dòch sang caùc thöù tieáng chaâu AÂu khaùc nhö tieáng Ñöùc, tieáng Thuïy Ñieån, tieáng Tieäp, tieáng Ba Lan; laïi coøn coù vaøi baûn dòch sang tieáng Nhaät Baûn nöõa, nhöng chuùng toâi chöa coù ñieàu kieän chuù yù ñeán. Cuoán Ñoaïn tröôøng taân thanh baèng chöõ Noâm in naêm 1902 do Kieàu Oaùnh Maäu (1854-1912) chuù thích laø moät vaên baûn raát quan troïng töøng aûnh höôûng ñeán raát nhieàu baûn Quoác ngöõ sau ñoù. Chuùng toâi ñöôïc bieát vaên baûn Truyeän Kieàu baèng chöõ Noâm aáy qua aûnh sao chuïp trong baûn Noâm-Quoác ngöõ Ñoaïn tröôøng taân thanh - Truyeän Kieàu ñoái chieáu Noâm - Quoác ngöõ, Theá Anh phieân aâm vaø khaûo dò. (Phieân aâm theo baûn Noâm Ñoaïn tröôøng taân thanh do Kieàu Oaùnh Maäu chuù thích) (Nxb Vaên hoïc, 1999) vaø baûn Truyeän Kieàu, baûn 1902 (baûn Kieàu Oaùnh Maäu) do Nguyeãn Theá vaø Phan Anh Duõng söu taàm, khaûo chuù vaø cheá baûn Noâm, Nhaø giaùo öu tuù Nguyeãn Ñình Thaûng hieäu ñính chöõ Noâm (Nxb Thuaän Hoùa, Hueá, 2004). Lôøi chuù thích baèng chöõ Haùn cuûa Kieàu Oaùnh Maäu taïi caâu “ÔÛ ñaây tai vaùch maïch röøng” ñaõ ñöôïc phieân aâm vaø dòch khaù roõ raøng ôû lôøi bình chuù caâu naøy trong baûn Truyeän Kieàu (Khaûo-Bình-Chuù), Traàn Nho Thìn chuû bieân, Nguyeãn Tuaán Cöôøng khaûo dò, chuù thích, bình luaän, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi, 2007. Roát cuoäc, chuùng toâi ñaõ tröïc tieáp xem xeùt 54 vaên baûn Truyeän Kieàu (coù ghi teân ngöôøi khaûo ñính hoaëc dòch giaû) [Xem danh muïc ôû cuoái baøi] ñeå khaûo saùt hieän traïng cuûa caâu 1.580 (thöôøng ñöôïc ghi nhaän ôû daïng “Ruùt daây sôï nöõa ñoäng röøng laïi thoâi”) vaø caâu 1.755 (thöôøng ñöôïc bieát laø “ÔÛ ñaây tai vaùch maïch röøng”). Soá vaên baûn naøy ñöôïc chia thaønh 3 nhoùm: Nhoùm 1 goàm 28 vaên baûn Quoác ngöõ, kyù hieäu töø QN(1) ñeán QN(28); Nhoùm 2 goàm 15 vaên baûn Noâm-Quoác ngöõ, töø N/QN(1) ñeán N/QN(15); Nhoùm 3 goàm 10 vaên baûn Ngoaïi ngöõ-Quoác ngöõ, töø NN/QN(1) ñeán NN/QN(10) vaø moät baûn NN (khoâng coù phaàn Quoác ngöõ). Soá löôïng vaên baûn ñaõ tìm ñöôïc tuy chöa cho pheùp chuùng toâi hoaøn toaøn haøi loøng nhöng cuõng ñaõ chieám phaàn lôùn (öôùc tính treân 80%) toång soá caùc vaên baûn khaùc nhau ñeå khaûo saùt hieän traïng cuûa caâu 1.580 vaø caâu 1.755 trong Truyeän Kieàu. IV. Khaûo saùt caâu 1.580 trong 54 vaên baûn Truyeän Kieàu söu taàm ñöôïc A. Caâu 1.580 trong 28 baûn Quoác ngöõ 1. Coù 1 baûn ghi nhaän caâu “Ruùt daây sôï nöõa ñoäng döøng laïi thoâi” Duy nhaát, chæ coù baûn QN(19), Truyeän Kieàu ñoái chieáu cuûa Phaïm Ñan Queá (taùi baûn naêm 1999) ghi nhaän caâu “Ruùt daây sôï nöõa ñoäng döøng laïi thoâi”, vaø khoâng coù chuù thích. 2. Coù 27 baûn ghi nhaän caâu “Ruùt daây sôï nöõa ñoäng röøng laïi thoâi” a. Trong soá 27 baûn naøy, coù 14 baûn khoâng chuù thích ôû caâu 1.580, goàm coù: QN(1), QN(2), QN(4), QN(6), QN(7), QN(12), QN(17), QN(19), QN(21), QN(22), QN(23), QN(24), QN(27), QN(28). 6 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 1 (118) . 2015 b. ÔÛ 13 baûn coøn laïi, caâu naøy ñöôïc chuù thích nhö sau: - QN(3). Kim Vaân Kieàu chuù thích (Ñoaïn tröôøng taân thanh), Buøi Khaùnh Dieãn, in laàn ñaàu tieân naêm 1924. Chuù thích caâu 1.580: Tuïc ngöõ: Ruùt daây chaúng [sic] sôï ñoäng röøng. Nghóa laø noùi sôï vieäc naøy ñoäng ñeán vieäc khaùc. - QN(5). Kieàu truyeän daãn giaûi cuûa Hoà Ñaéc Haøm (1879-1963). Chuù thích: YÙ chaøng nghó baây giôø noùi moät vieäc nhoû nhö theá nhöng roài nhaân ñoù maø sinh ra nhieàu vieäc to, vaäy cuõng ví nhö ruùt sôïi daây nhoû maø sôï ñoäng ñeán caû röøng lôùn. - QN(8). Kim Vaân Kieàu cuûa Ñoà Nam cö só. Chuù thích: Sôï noùi ra laøm cho Hoaïn Thö töùc giaän laøm tan naùt cöûa nhaø. - QN(9). Truyeän Kieàu chuù giaûi cuûa Vaân Haïc Leâ Vaên Hoøe (1911-1963). Chuù thích: Tuïc ngöõ coù caâu: Ruùt daây ñoäng röøng, yù noùi laøm moät vieäc nhoû maø gaây aûnh höôûng to, hoaëc laøm vieäc ôû nôi naøy maø gaây aûnh höôûng ñeán moät choã khaùc. Thuùc Sinh sôï noùi thaät ra thì sinh truyeän loâi thoâi to neân laïi khoâng noùi. - QN(10). Truyeän Thuùy Kieàu (Ñoaïn tröôøng taân thanh), Giaùo sö Nguyeãn Huy chuù giaûi. Chuù thích: Ruùt daây ñoäng röøng: Caâu tuïc ngöõ cuûa ta noùi vieäc laøm nhoû maø gaây haïi lôùn, hay vieäc laøm nôi naøy ñoäng chaïm tôùi nôi khaùc. YÙ caâu naøy, Thuùc Sinh e ngaïi laø noùi thaät ra bieát ñaâu khoâng may nguy haïi cho Thuùy Kieàu. - QN(11). Kim Vaân Kieàu, Nguyeãn Vieät Hoaøi hieäu ñính vaø chuù thích. Chuù thích caâu 1.580: Sôï lieân luïy ñeán Thuùy Kieàu. - QN(13). Truyeän Kieàu (Ñoaïn tröôøng taân thanh), Nhoùm nghieân cöùu vaên baûn Truyeän Kieàu. Chuù thích: Ruùt daây ñoäng röøng: Tuïc ngöõ, yù noùi ruùt moät sôïi daây laøm rung chuyeån caû moät khu röøng. - QN(14). Truyeän Kieàu, Ñaøo Duy Anh (1904-1987) khaûo ñính. Chuù thích: Ruùt daây sôï nöõa ñoäng röøng: coù caâu tuïc ngöõ “Ruùt daây ñoäng röøng”, nghóa laø ñuïng ñeán caùi naøy sôï aûnh höôûng ñeán caùi khaùc, noùi ra laïi sôï luïy ñeán Thuùy Kieàu. - QN(15). Truyeän Kieàu, Vaên baûn cuûa Ñaøo Duy Anh. Chuù thích: Gioáng nhö ôû baûn QN(14) cuûa Ñaøo Duy Anh. - QN(16). Truyeän Kieàu cuûa Nguyeãn Du, Haø Huy Giaùp giôùi thieäu, Nguyeãn Thaïch Giang khaûo ñính vaø chuù thích. Chuù thích: Thaønh ngöõ: Ruùt daây ñoäng röøng, yù noùi laøm caùi naøy nhöng laïi ñoäng chaïm ñeán nhieàu caùi khaùc, töùc noùi ra laïi sôï luïy ñeán Kieàu. - QN(20). Truyeän Kieàu taäp chuù, Traàn Vaên Chaùnh, Traàn Phöôùc Thieän, Phaïm Vaên Hoøa. Chuù thích: (Haùn / Anh / Phaùp): Ruùt daây sôï nöõa ñoäng röøng laïi thoâi: [抽 藤動林 (= ruùt sôïi daây leo, ñoäng caû röøng) / Tug on a vine and the forest runs wild (= ruùt moät sôïi daây leo thì caû khu röøng naùo ñoäng) / quand on tire une liane, on eùbranle la foreât (= ruùt moät sôïi daây leo, laøm rung caû khu röøng)]. - QN(25). Truyeän Kieàu, Vuõ Ngoïc Khaùnh bieân soaïn. Chuù thích: Ruùt daây ñoäng röøng: Tuïc ngöõ, yù noùi ruùt moät sôi daây laøm rung chuyeån caû moät khu röøng. - QN(26). Truyeän Kieàu (Khaûo-Bình-Chuù), Traàn Nho Thìn vaø Nguyeãn Tuaán Cöôøng. Chuù thích: Ruùt daây sôï nöõa ñoäng röøng: laøm moät vieäc nhoû maø gaây aûnh höôûng lôùn, nhö ruùt moät caây leo nhoû trong röøng laïi sôï kinh ñoäng caû khu röøng. Tuïc ngöõ: Ruùt daây ñoäng röøng. B. Caâu 1.580 trong 15 baûn Noâm - Quoác ngöõ Taát caû 15 baûn naøy ñeàu ghi nhaän caâu 1.580 laø “Ruùt daây sôï nöõa ñoäng röøng laïi thoâi”. Chöõ röøng ôû phaàn chöõ Noâm cuûa caû 15 baûn ñeàu möôïn chöõ laêng 棱 (boä Moäc 木) cuûa Haùn ngöõ.