Xem mẫu

METS - TRONG BAI TOAN QUAN LY
THI/VIEN SO HIEN NAY
Pham Thj Yen
Cong ty Co phan Phan man Quan ly Hien dai
Tom tdt:

Hi&i nay, vdi sif xuat hi^ cda cmg nghg thong tin da 06 rat nhieu thd vien sSdudc hinh thanh tai
Wet Nam. Bal wet gio^ thieu ve tieu chuan METS (Metada^ Encoding and Transmission Standard) trong
viec ma hoi cac sieu diy lieu trong quin If thd vien so; Yeu cau ddi vdi cic phan mSm quan /jf thd vidn
so hien nay; Phan mem KIPOS va viec ap dgng tieu diuSn METS.
Tdr khoi: Thd v'l&n so, tieu chuan METS, phdn mSm KIPOS, quan ly.
Abstract:

Currentiy, with the appearand of inldrmation technology, a lot of digital libraries have been formed in
Viet Nam. The article introduces about METS (Metadata Encoding and Transmission Standard) - a standar
for encoding metadata In the digital library management; Requirements for the current digital library management software; IQPOS software and the application of METS standard.
Key words: Digital libraries, METS, KIPOS software, management.
Mddau
Trudc xu the eua sU chuyen hUdng toan cdu
v i xa hdi thdng tfn vd sUxuat hiin cua cdng nghe
thong tfn, khai niem ve thUvien so da khing cdn
mdi la gi vdi cdng ddng cac thU viin Viet Nam.
M|c dii thU vien sd phdt trien rat m?nh me nhuhg
cdc thU viin cung khong the mdt budc nhdy vpt
sang thU vien sd md vIn phai duy tri quan 1^ thU
viin ti^en tiling song song vdi thUvien so. Van
die d|t ra Id lam t h i ndo de cd th^ quan ly thdng
nhdt dddc cd he thdng tfiU vien truyen thdng va
thU viin sd? Lam t h i nao d ^ ed the liin ket dutte
cac thdng tin ciia tai Iiiu d cdc djnh dang v|t ly
va dif lieu sd?
Trong bdi viet nay, tae gia gid^ tfiieu tieu chuan
METS (Metadata Encoding and Transmission Standard)
trong viic ma hod cac siiu dif lieu trong qudn ly
thu vien sd vd mot sd tien fch phan mem laPOS
- phdn mem qudn ly thU viin l^ng tfie npi dja dau
tien vd duy nhat d Viit Nam iJhg dung tiianh cdng
chuan METS da mang lai hieu qua cho cdc tiiu
viin sU dyng phan mim KIPOS.

30

1. METS la gi?
Mdt ddi tUdng sd ludn co ba loai siiu di^ lieu
md ta ^ n g hdp cdc thdng tin cSn thiet de dam
bao khd ndng tim kiem, khai thac va sU dyng tai
lieu sd, do Id:
- Siiu dCJ" lieu md td (Desenptive metadata);
Siiu du' Iiiu dang ndy cung cap cac thdng tin mo
td cua tdi Iiiu nhu nhan de, tdc gid, ndi xuat ban,
nha xuat bdn, nam xuat bdn... giup ngudi sU dyng
thu viin sd cd t h ^ tfm vd truy c|p d i n thdng tfn
hp tan. Mdt tieu chuan siiu di? lieu md td ma cac
thU viin hien nay dang su" dung pho bien dd Id
MARC (Machine Readanle Catalog) va dap lihg rat
tdt cho cdng tae biin mye cua mdt thU viin. Mpt
tliu chucin sleu dii' lieu mo ta quan trong Wide
nCte de md ta cho tai Iiiu dd Id Dublin Core vdi 15
tnidng tin gidn lUdc d§ sU dung.
- Sieu dij* lieu qudn tii (Administfative metadata):
Siiu dCf lieu ndy chi ra cdc thdng tin cdn tfiiit cho
cac nhd qudn ly thUviin so de cd the quan ly eac
dot tUdng. Bao gom cdc thdng tin ve quyen sd
hull tri tue, eac thdng tin ky thudt ve ddi tUdng

nhU: dp phan giai cua hinh anh, kfch cd tep tfn,
hoac tdc dp truyen t i p tfn am thanh.

cac yeu to ciia cau trite dd den tep tin ndi dung

- Sieu dii' lieu cau true (Structural): Sieu dd
lieu nay chi ra eac thdng tfn ve cac thanh phan
cau tao nen doi tUdng lien quan den nhau nhU the
nao: Vi du, mgt cudn sach bao gom nhileu chUdng,
moi chUdng sach ed the cd cac mye nhd... Ngoai
ra, cung ed nhung hinh ve minh hoa rieng re va
sieu dii' lieu cau trite cung ed the lien ket nhiing
hinh nay tdi cac chudng sach hoac tdi mdt danh
muc bao gdm tat ca cac hinh anh minh boa trong
mpt cudn sach. Sieu du' lieu cau true gtup ngUdi
sir dung cd the di chuyen nhanh chdng den tung
chUdng, tUng phan eua tai lieu so.

- Vung cau trite lien ket cua METS: Cho phep
ngudi tao lap tai lieu METS ghi lai sU tdn tai cua
cac sieu lien ket giii'a cac ntjt trong he thdng phan
cap dUdc neu trong ban do ket cau.

va sieu dii' lieu cd lien quan den tai lieu sd.

METS la mdt tfeu chuan mdi dUdc thiet ke de
ma hoa cac loai sieu dii' lieu tren cho viee md ta
hoan chinh mdt doi tUdng trong thU vien sd, nghia
la mpt bieu ghi METS se bao gom day dit eac
thdng tfn cua ba loai sieu dCT lieu tren.
2. Cdiu true METS
METS la mdt dinh dang XML dUdc dinh nghia
bdi mdt lUdc do the hien trong ngdn ngCT W/orld
V^ide V^eb Consortium's XML Schema. METS chu
yeu dUdc dung nhU mpt cdng eu chda cac sleu dii
lieu linh boat va ed cau true chat che de md ta va
bao quan cac ddt tugng sd.
Cau true METS bao gom 7 vung chinh, mdi vung
md ta mdt khia canh cua ddi tUdng sd. Tat ca cac
sieu dii lieu lien quan den mpt ddi tUdng thU vten
so dUdc tich hdp trong 01 file duy nhat (dang XML).
- Dau bieu: Chii^ thdng bn sieu dCi lieu md ta
cho ban than tai lieu METS, bao gdm cac thdng
tin nhu tac gia bien tap tai lieu...
- Viing sieu dii' lieu md ta: Chda eac thdng bn
md ta cua tai lieu sd, vi du nhU mdt bieu ghi MARC
ngoal trang OPAC.
- Vitng sieu du' lieu quan tf i: Cung ciip cac thdng
tin lien quan den thdng so ky thuat ciia tai iieu so
hoac van de ban quyen tai lieu sd.
- Vung tep bn cua tai lieu sd: Bao gdm tat ca
cae tep tin cita tai lieu so.
- Vung sieu dCT lieu cau true: Chi ra thdng tin
eau true phan cap cho cac tai lieu so va hen ket

TapchiTHUVl|NVl|

- Vitng each thde hoat dpng: Cho phep cac thdng
tin ve each ma cac ddi tUdng so nay se dUdc trinh
bay nhu the nao.
Trong dd 3 yeu td chfnh nhat ciJa mdt bie'u ghi
METS la: Vijng sieu dii lieu md ta, viing tep tin
cita tai lieu sd va vung sieu dtT lieu eau true.
3. Yeu cau doi vdi cac phan mem quan iy
thU vien so hien nay
Nhu vay, METS cung cap tieu chuan ma hoa
djnh dang XML md lUu cae sieu dCi lieu md ta,
hanh chfnh, cau true va each thdc hoat ddng can
thiet de quan ly ddi tUdng ky thuat sd phdc tap.
METS cung cung cap cd che cho viec ghi lai nhij'ng
quan he phdc tap cua sieu dif lieu va ndt dung
cita cae ddi tUdng.
ThUc te viec bien muc tai lieu sd d eac thU vien
hien nay chi dang du'ng lai d viec nhap cac thdng
tin md ta cho tai lieu qua cac trUdng tin theo tieu
chuan sieu dii' lieu Dublin Core hoac MARC 21.
Gtao dien bien tap tai lieu sd quan ly ca thdng tin
md ta va tep tin ciia tai lieu sd.
Viee quan ly cac tep tin eua tai lieu so ciing
tUdng ddi ddn gian, ngUdi lam thU vien se tai len
he thdng eac tep tin cua tat lieu. Neu tai lieu cd
nhieu chudng, nhieu muc, ngUdi Ism thu vien phat
tach mgt tai lieu thanh nhieu tep tin khac nhau de
quan ly dupe chfnh saeh truy cap den tirng tep tin
cita tai lieu. Viec nay se tdn rat nhieu thdi gian,
neu thu vten mudn quan ly cht tiet tirng chUdng,
phan hay cac de muc cua tai lieu, ngUdi lam thu
vien phat tach mgt tat Iteu thanh nhteu tep tfn
neng biet, sau do phai tai tifng tep tin len he thdng
ddi vdi mdt tai lieu.
Vdi nhCfng tai lieu cd bieu ghi thU muc va bieu
ghl tai lieu sd thi trong cd sd dif lieu ludn tdn tai
hai bieu ghi rieng biet, nghia la vdt nhiing tat lieu
truyen thdng, ngUdi lam thu vien da tien hanh

2(64)

31

biin muc theo MARC 21, nhuhg khi cd tai li|u sd
eua tai lieu do, ngutfl lam thU viin van phai tao
them mdt biSu ghi tdi lieu so va b i & ghi nay se
chii^ thdng tin md ti vd thdng tin tep tfn ciia tdi
lieu. Cd tiie cdc phan mem quan ly thU vien diuyen
nghiip da h6 trd ngUdi lam thu viin lien ket
thdng tin md td da biin muc khi bien mye tai lieu
sd, ngudi lam thU viin khdng can phdi biin mye
lai thdng tin da md ta; hoac cd th€ ho trd lien k i t
giii^ hai bieu ghi thU mye vd bi€u ghi sd vdl nhau.
NhUng dieu quan trpng nhdt Id trong qua binh
tim kiim, ngUcfi su" dyng khdng thK chi g5 mdt tU
khod md ra dudc mdt bleu ghi tai Iiiu tfong do ed
thdng tin md td ciia tdi Iiiu, vj tri cua tai lieu va
tai Iiiu sd ciia tdi Iiiu do. Ody eting la mdt van d i
rat khd khdn ma hiin nay eac phan mem thU vien
chu^ ho trd dong bd va thdng nhSt viec qudn ly
tdi Iiiu truyen thong vd tai lieu sd cho thU viin.
De giai quyit dUdc vdn d i t r i n , ddi hdi cac
phan mem thU vien chuyen nghiep phai ho b d
cdc thu viin quan ly tai lieu sd va tai lieu truyen
thdng dong bd, chi sif dyng mdt siiu dii' lieu md
td cho ca tai lieu truyien thdng va tdi Iiiu sd. Vdl
tai Iiiu chi cdn quan ly 01 t i p tin toan vdn duy
nhat, nhuhg ho trd tfiU viin biin tap dii tf'et cho
tifng ChUdng, tifng phan eua tai Iiiu, tham chi
tiihg trang tdi Iiiu, ngUdi sU dyng tim kiem ngoal
trang khai thac phai thay dUdc cau true ciia tai
lieu, mudn xem chUdng, phan ndo thi chi can Wch
vdo t i n ChUdng, phdn dd, chudng tfinh se tU ddng
di chuyen d i n npi dung. Ho tfd thU vien ed the
qudn ly quyen tnjy cdp cda tifhg ddi tUdng ngUdi
sit dyng d i n tifng chUdng, phan tai lieu.
4. Phan mem KIPOS vk v i i c dp dung tieu
chuafn METS
KIPOS la mdt giai phap tiin phong tfong tfii
gidi tu ddng hoa thU viin va thU vien so ngay
nay. Khi cae nhd cung cap giai phap thU viin hang
dau t h i gidi van tach rdi cac gdi gidi phdp rieng
biet cho van de h/ ddng hoa tiiU vien vd thu vien
sd, thi KIPOS dem d i n cho thu vien mdt giai phap
tdng the hodn chinh 3 tnDng 1: gidi phap t u dpng
hoa tfiu vien (KIPOS.Automation), giai phap thu
vien so (KIPOS-Digital) vd giai phap cdng thdng
tin dien tfj' (KIPOS.WebPortal).

32

KIPOS danh gia vai trd ciia MARC 21 va Dublin
Core deu la siiu dD" lieu md ta, MARC 21 da vd
dang dUdc lUa chpn vd si( dyng tiiang vi$c quan
ly tdi nguyin truyen thong, hdn nOei Dublin Core
chi Id gidn lUde edc yeu td mo td cua MARC 21.
Do v|y, ch! can sif dyng 01 tieu chuan cho siiu
dii' Iiiu mo ta tai lieu truyen thong va s5, diing
Chung trong mdt cd sd dO" li$u thU mye Id phUdng
an tdi Uu nhdt. Ngodi ra, vi?c chuyen ddi tU MARC
21 sang Dublin Core khi can thiet Id khd d l dang.
Danh gid ho sd METS Id rat quan tf-png trong
viic chuan hod tdi li$u METS ngay tif dSu vd sdn
sang cho viic trao ddi trong isidng lai. Chi sif
dung 01 siiu dCi' lieu mo ta, nghiin cufU ky ludng
va tham khdo cdc hd sd METS da dUdc cdng bd,
KIPOS dua ra cae hS sd METS ma khdng thim
vao nhiing ddc truhg ca biet khdng cdn t h i i t
Hi?n nay KIPOS sif dyng 3 loai hd sd METS:
- COMMON: H6 sd cho ddi tiJdng so chung
(cac tai lieu hon hdp).
- BOOK: Ooi tUdng so cho sach.
- JOURNAL: Odi tu'dng sd Id tap chf diin tii.
KIPOS hdp nhat bleu ghi thu" muc cua thd viin
truyen thdng va thu" viSn sd, ho trd tim tin dong
nhat mgt bi^u ghl tai lieu
Bi^u ghi thU mye chinh Id ed sd cho viec tim
Wim tdi lieu qua OPAC. TrUdc day, khi viic tU
dpng hoa hoat ddng thU viin la nhu cau can tfiiet,
eac thu vien da dudc ddu tU trang bi phdn mem
tfch hdp de qudn ly hoat dpng thU viin. Cdc phdn
mim dUdc cung cap viS cdc phan he chut nang
day dii d^ quan ly thU vien nhu biin mye, lull
thong, OPAC... Ban dpc cd t h ^ vao tfang OPAC dg
h'm kiem tdi Iiiu qua cdc tieu chi tim kiim nhU
nhan d i , tdc gia, tif khoa... d ^ biit 6ddc tai Iiiu
do dang nam 6 vj tri nao trong kho, tf'^ng thai tai
lieu dang bdn hay r6i...
Tuy nhiin, tai thdi diem dd IhU viin sd diua
phat trien nhU hiin nay va phdn mim qudn ly tU
ddng hod cua hoat dpng thU vien cung chuS de
cap den viic quan h? tdi lieu sd. Hodc ddi vdi nhuhg
thu viin sd ddn gidn thi trong bleu ghl thU muc
chuei thdng tin lien k i t den vj tri ciia ^ p tin tai
lieu s6 qua frUdng 856 theo chuan MARC.

NhQhg nam gan ddy, thUvien so phat trien manh
me, cae thu viin dang dan chuyen sang quan ly
thu vien so k i t hdp vdi thu vien truyen thdng.
Neu chi qudn ly rieng mdt thU viin so hodc mdt
thu vien truyen thong thi khd ddn gian, nhuhg de
quan ly dong thcfi ca 2 thU vien thi mot van de
quan trpng trong qua trinh bien tap tdi lieu sd va
tai lieu truyen thdng la lam the nao de chi cd duy
nhat 01 bieu ghi thU muc md ta cho 01 tai lieu
truyin thdng va tdi lieu sd?

d Viet Nam dang uhg dyng phan mem KIPOS cho
viec quan ly tdng the hoat dpng thU viin: Trung
tdm Thong tin - ThU vien Dai hpc Nha Trang, Trung
tam Thdng tfn - ThU viin Dai hpc Md, Trung tdm
Thdng tfn - ThUvien Dal hpc Vinh, Tnjng tdm Thdng
tin - Thu vien Dai hgc Xay dyhg, Trung tam Thdng
tin - ThUvien Dai hpc Md - Dja chat.

Hien nay, not sdtfiUviin quan ly thU vien tfityin
thong va thU vien sd vcfi 2 phan mem rieng biet.

Giao dien tim kiem chung

Vf dy: Trudng Dai hpc Bach khoa thdnh pho Ho
Chf Minh: diing phan mem Virtual de quan ly thU
viin truyen thdng, phan mem Libol Digital de quan
ly thU viin sd. Hay mdt sd thu viin Wide sd dyng
phan mem Libol, iLib, Koha de quan ly thu vien
truyen thong, dung Dspace de quan ly thu vien so.
Mdt thu vien diing 2 phan mem khac nhau de
quan ly 2 boat dpng thU vien truyen thdng va thu
vien sd se gap nhiiu khd khdn vd bat cap. Khd
khan dot vdi ngUdi lam thu vien trong viec qudn
ly 2 ed sd dii lieu tach biet; 01 ed sd du" Iiiu thU
mye cho tai lieu truyen thdng va 01 cd sd dif lieu
cho thu vien sd; khd khan trong viec kiem soat
bieu ghi thU muc cita thUvien, ngudi lam thUvien
phai bien muc den 2 lan vdi mdt tai lieu ed d 2
djnh dang truyen thdng va sd. Khd khan dot vdi
ban dpc trong viec tfm kiem khai thac tat lieu va
hien thi ket qua tim kiem tai lieu. Ban dpc khdng
the tim kiem tap trung va phai vao cae giao dien
khac nhau de tim kiem tdi lieu.
Vdi piian mem KIPOS, khi uhg dyng chuan METS
trong quan ly thu vien so se khac phuc dUdc van
de tren va hdp nhat bieu ghi thu muc ciia thU
vien sd vd thu vien truyen thdng. NgUdi lam thU
vien chi can bien mye 01 lan, phan mem cd chifc
nang liin k i t den bieu ghi md ta khi bien tap tai
lieu sd. Ngucfi sU dung chi can nhap 01 tii khoa
tim kiem, ehUdng trinh hien thj 01 bieu ghi md ta
duy nhat, chifa thdng tfn md ta tai lieu va thdng
tin sd ciia tai lieu dd.
De cd cdi nhin khach quan hdn ve he thdng,
tac gia xin gidi thieu den cac trang web cua mdt
so tf ung tam thdng tin - thU vien cactfUdngdat hpc

TapchiTHI/VllNVllTN-

2(64)

Ket qua tim kiem - duy nhat 01 bieu ghi
cho 01 tai lieu

Thong tn mo ta cua ta leu

Thong tn v tr luh tru'ta leu truyen thong
va tnh trang cua tUng ban ta leu

33

X

Tep
£ 5 8 . 8 3 4 Hg 32-'

L

HAnh VI ngLKn T>&EI dung.'

{ ma

MsheHnn] \tMtti

1 Hxc [ oaoatig) j n i i a i i w ) '

a„.«....

,.^.^^^^„>—"•»

|

»&i jPDFFb
ca 1

C*1njrc|p ® a

1
475IC54|

0 1

02

03

T7i(3ng t n (a/ lieu so
KIPOS ho trd bien tap eau tfite mye luc tai lieu
sd va tao quyen truy cap theo cau true muc lye
tai iieu sd.
Bien tap tai lieu sd khdng chi difng lai d viec
nhap thdng tin md ta cho tai lieu theo cae chuan
bien mye nhU Dublin Core, MARC 21, khdng diing
lai d viec dinh kem t i p tin tai lieu sd lin h i
thdng... Vdi mdt phan mem qudn ly thu vien sd
chuyen nghiep, viec bien tap tai lieu sd chfnh la
tao ra cau true muc lye ciia tai lieu, bien tap den
timg chUdng, phan tai lieu, tham chi tifng trang
tai lieu.
Hien nay, mgt so phan mem dUdc sif dyng tai
cac thu vien cho phep quan ly tai lieu sd theo cac
tep tfn cita tat Iteu. Mdt tai lieu ed the cd 01 hoac
nhieu tep tfn tai lieu khac nhau. NgUcfi lam thU
vien sau khi nhap cac thdng tin md ta cho tai lieu
sd, se tai len he thdng cae tep tin cua tai lieu. Neu
nhu tai lieu cd nhieu phan, ehUdng ma thU vien
mudn quan ly quyiln truy cap den tuhg ehUdng,
phan dd thi phai tach 01 tep tfn tai lieu thanh
nhieu tep tin chUdng, phan khac nhau de quan ly,
rat bat tien va tdn nhieu cdng su'e eua ngUdi lam
thu vten.

Phin quyen truy cap den tiitig diUtfng,
f^an tai lieu

Giao dien hien thi truy cap tai lieu a
cua ngudi s&dung

Canh bao ngudi sif dung khong co quyen truy cap
toan van tai lieu so
5. Ket iuan
Viee xay dyhg va phat trien thu vien sd chac
chan se cdn gap nhieu khd khan, ddc biet trong
chpn \da va luUtfLJ"tat lieu so hoa, hd tfd ngUdi
sir dyng, van de ban quyen... Giai phap thU vien
tong the KIPOS vdi nhung tinh nang noi bat khi
ap dung chuan ma boa va truyen sieu diT lieu
METS hy vgng cd the ddng hanh citng cae thU vien
trong bUdc dau xay dyhg thu vien sd va quan ly
tong the hoat dgng thU vien.
TAI LIEU THAM KHAO

1. http://nlv.gov.vn/nghiep-vu-lhu-vien/tong quan
-tmh-hinh-phat-trien-thu-vien-so-cac-truong-daihoe-australia-va-viet-nam.html,
Giao dien bien tap tai lieu so, chi bet tifng chifOng,
phan tai lieu
Xem tiep trang 12

34

nguon tai.lieu . vn