Mấy vấn đề trong các hướng nghiên cứu mới của Việt ngữ học

Mấy vấn đề trong các hướng nghiên cứu mới
của Việt ngữ học
NguyÔn Huy CÈn (*)
Tãm t¾t: Bµi viÕt tr×nh bµy mét c¸ch kh¸i qu¸t vÒ nh÷ng h−íng nghiªn cøu míi
cña ViÖt ng÷ häc ë ViÖt Nam hiÖn nay trªn c¸c ph−¬ng diÖn ng«n ng÷ häc x· héi,
ng«n ng÷ häc t©m lý, ng÷ dông häc, ng«n ng÷ häc tri nhËn, ng«n ng÷ häc nh©n
chñng. Trong ®ã, b−íc ®Çu nªu lªn mét sè vÊn ®Ò cÇn thiÕt ®−îc ®Èy m¹nh nghiªn
cøu trong ViÖt ng÷ häc hiÖn nay d−íi gãc ®é cña c«ng t¸c th«ng tin khoa häc.
Tõ khãa: Ng«n ng÷ häc x· héi, Ng«n ng÷ häc t©m lý, Ng÷ dông häc, Ng«n ng÷ häc
tri nhËn, Ng«n ng÷ häc nh©n chñng, ViÖt ng÷ häc
Nh− chóng ta thÊy, cïng víi sù
nhËn thøc l¹i ®èi t−îng nghiªn cøu, xem
xÐt l¹i quan ®iÓm ph©n biÖt ng«n
ng÷/lêi nãi cña F.de Saussure vµ sù
chuyÓn h−íng tõ môc tiªu “miªu t¶” ®Õn
môc tiªu “gi¶i thÝch”, ng«n ng÷ häc hiÖn
®¹i ®· cã nh÷ng b−íc tiÕn dµi trªn
chÆng ®−êng lÞch sö cña m×nh. Chóng
t«i cho r»ng, ®ã lµ mét trong nh÷ng lý
do quan träng ®· lµm thay ®æi c¨n b¶n
bé mÆt cña ng«n ng÷ häc hiÖn ®¹i, vµ
®iÒu nµy ®−îc thÊy kh¸ râ vµo nh÷ng
thËp niªn cuèi cña thÕ kû XX - thêi kú
hËu cÊu tróc.(*)ë thêi kú nµy, ng«n ng÷
häc hiÖn ®¹i ®¹t ®−îc nhiÒu thµnh tùu
trong viÖc nghiªn cøu chøc n¨ng giao
tiÕp, tæ chøc cña th«ng b¸o, nh÷ng
ph−¬ng diÖn ho¹t ®éng lêi nãi, vÒ mèi
quan hÖ gi÷a ng«n ng÷ vµ t− duy, ng«n
ng÷ vµ x· héi, ng«n ng÷ vµ d©n téc,
(*)

TS., Nguyªn c¸n bé ViÖn Th«ng tin KHXH.

ng«n ng÷ vµ v¨n ho¸... Sù xuÊt hiÖn cña
hµng lo¹t bé m«n liªn ngµnh nh−: ng«n
ng÷ häc t©m lý, ng«n ng÷ häc x· héi,
ng÷ dông häc, ng«n ng÷ häc nh©n chñng
(nh©n häc ng«n ng÷)... vµ gÇn ®©y
ph−¬ng diÖn nghiªn cøu ng÷ nghÜa ®−îc
®Èy m¹nh, gióp cho ng«n ng÷ häc tri
nhËn ra ®êi vµ trë thµnh mét trµo l−u
cña ng«n ng÷ häc hiÖn ®¹i.
Nh÷ng ph¸t triÓn ®ã cña ng«n ng÷
häc hiÖn ®¹i trªn thÕ giíi ®· t¸c ®éng
®Õn ViÖt ng÷ häc vµ thóc ®Èy sù h×nh
thµnh c¸c xu h−íng nghiªn cøu míi.
1. Nh÷ng h−íng nghiªn cøu míi cña
ViÖt ng÷ häc ®−îc xuÊt hiÖn vµo kho¶ng
cuèi thÕ kû XX vµ ®ang trªn ®µ ph¸t
triÓn tr−íc hÕt lµ do yªu cÇu cña thùc
tiÔn ViÖt Nam. Bªn c¹nh viÖc t×m hiÓu
vµ giíi thiÖu nh÷ng vÊn ®Ò lý thuyÕt cña
ng÷ dông häc, ng«n ng÷ häc x· héi,
ng«n ng÷ häc t©m lý, ng«n ng÷ häc tri
nhËn, ng«n ng÷ häc nh©n chñng, c¸c

MÊy vÊn ®Ò...

nhµ ViÖt ng÷ häc theo c¸c khuynh
h−íng nµy cßn hy väng t×m kiÕm nh÷ng
ph¸t hiÖn míi trong tiÕng ViÖt, mÆc dï
nh÷ng h−íng nghiªn cøu thiªn vÒ chñ
nghÜa cÊu tróc tr−íc ®ã ®· ®¹t ®−îc c¸c
thµnh tùu quan träng (NguyÔn Huy
CÈn, 2007-2008). Trong ®ã cã thÓ kÓ ®Õn
mét trong sè nh÷ng c«ng tr×nh míi ®−îc
c«ng bè vµ ®−îc d− luËn chó ý nh−: “Tõ
®iÓn ch÷ N«m dÉn gi¶i” cña NguyÔn
Quang Hång (Xem: NguyÔn Quang
Hång, 2014), ®©y kh«ng chØ lµ mét bé tõ
®iÓn ®å sé (2.323 trang, gåm 9.450 ch÷
N«m ghi 14.519 ©m tiÕt tiÕng ViÖt vµ
ng÷ liÖu rót ra tõ 124 v¨n b¶n cæ, mét
khèi liÖu ®−îc trÝch vµ dÉn gi¶i lín h¬n
nhiÒu c¸c tõ ®iÓn tr−íc ®ã), mµ cßn cã
nh÷ng gi¸ trÞ khoa häc nhÊt ®Þnh trong
viÖc nghiªn cøu v¨n hãa vµ lÞch sö tiÕng
ViÖt. C«ng tr×nh “Ph−¬ng ph¸p luËn vµ
ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ng«n ng÷” cña
NguyÔn ThiÖn Gi¸p (Xem: NguyÔn
ThiÖn Gi¸p, 2012) ®· hÖ thèng hãa c¸c
ph−¬ng diÖn quan träng vÒ ph−¬ng
ph¸p luËn vµ c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn
cøu ng«n ng÷ tõ truyÒn thèng cho ®Õn
nay vµ cho thÊy mét sè vÊn ®Ò hiÖn nay
trong ng«n ng÷ häc vµ c¸c khoa häc liªn
ngµnh. C«ng tr×nh nµy ®· ®−îc trao gi¶i
th−ëng “S¸ch hay 2014”.
2. VÒ c¸c khuynh h−íng míi trong
ViÖt ng÷ häc mang tÝnh liªn ngµnh, c¸c
nhµ ViÖt ng÷ häc kh«ng chØ sö dông
thuÇn tuý bé m¸y kh¸i niÖm cña ng«n
ng÷ häc, biÖt lËp víi c¸c ngµnh khoa häc
kh¸c, mµ cßn chó ý sö dông nh÷ng
ph−¬ng ph¸p, tri thøc cña c¸c ngµnh
khoa häc nh− t©m lý häc, x· héi häc,
d©n téc häc, v¨n ho¸ häc, nhËn thøc
luËn, thèng kª häc, nhÊt lµ b×nh diÖn
v¨n ho¸ - x· héi, x· héi - lÞch sö nh»m
t×m kiÕm nh÷ng ®Æc tr−ng cña tiÕng
ViÖt vµ ng−êi ViÖt mµ trong h−íng

23
nghiªn cøu cÊu tróc luËn kh«ng cã
nh÷ng ph¸t hiÖn. VÝ dô nh− trong ng«n
ng÷ häc x· héi, c¸c nhµ nghiªn cøu ®i
s©u t×m hiÓu nh÷ng yÕu tè v¨n hãa - x·
héi ®èi víi sù ph¸t triÓn cña ng«n ng÷,
coi viÖc kÕ ho¹ch hãa ng«n ng÷ thùc
chÊt lµ nh÷ng t¸c ®éng, can thiÖp cña x·
héi vµo c¸c chøc n¨ng ng«n ng÷
(NguyÔn V¨n Khang, 2012; 2014).
Nh÷ng yÕu tè x· héi - lÞch sö cã vai trß
x¸c ®Þnh nh÷ng ®Æc tr−ng ng«n ng÷ v¨n hãa vµ t− duy - ng«n ng÷ cña téc
ng−êi nh− trong c«ng tr×nh nghiªn
cøu “T×m hiÓu ®Æc tr−ng v¨n hãa cña
ng«n ng÷ vµ t− duy ë ng−êi ViÖt (trong
sù so s¸nh víi c¸c d©n téc kh¸c)” cña
NguyÔn §øc Tån (Xem: NguyÔn §øc
Tån, 2002). Trong c«ng tr×nh sau ®ã cña
m×nh (NguyÔn §øc Tån, 2010), t¸c gi¶
cßn ph©n tÝch c¸c ®Æc tr−ng v¨n hãa d©n téc cña “Sù ph¹m trï hãa vµ bøc
tranh ng«n ng÷ vÒ thÕ giíi” trong t− duy
- ng«n ng÷ cña ng−êi ViÖt. Nh÷ng yÕu
tè x· héi - lÞch sö còng chÝnh lµ céi
nguån cña sù tiÕp thu vµ s¶n sinh ph¸t
ng«n - lêi nãi c¸ thÓ trong qu¸ tr×nh
h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ng«n ng÷ ë trÎ
em (NguyÔn Huy CÈn, 2005).
“Ng«n ng÷ häc tri nhËn ®−îc xem lµ
mét c¸ch tiÕp cËn ng«n ng÷ dùa trªn
kinh nghiÖm cña chóng ta vÒ thÕ giíi vµ
c¸ch thøc mµ chóng ta tri gi¸c vµ ý
niÖm hãa vÒ thÕ giíi” (NguyÔn ThiÖn
Gi¸p, 2014, tr.273). ChÞu ¶nh h−ëng
trùc tiÕp cña nhËn thøc luËn, nªn c¸c
nghiªn cøu theo xu h−íng nµy ®· chó ý
ph©n tÝch vai trß cña nhËn thøc trong
ng÷ nghÜa vµ c¸c ®¬n vÞ ng÷ ph¸p, x©y
dùng b¶n ®å tri nhËn ng«n ng÷ cña
tiÕng ViÖt; bÞ quy ®Þnh bëi nh÷ng ®Æc
thï cña tiÕng ViÖt vµ nh÷ng phæ qu¸t
trong t− duy - ng«n ng÷ cña loµi ng−êi
(Xem: NguyÔn Huy CÈn, 2007-2008; Lý

Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 6.2015

24
Toµn Th¾ng, 2005; NguyÔn §øc Tån,
2010; NguyÔn Lai, 2001; TrÇn Quang
C¬, 2009 ;...). Ng÷ dông häc trong khi
chó träng ®Õn ph−¬ng diÖn ho¹t ®éng lêi
nãi, tæ chøc héi tho¹i, ph¸t ng«n ®· xem
xÐt c¸c yÕu tè cña bèi c¶nh giao tiÕp
réng (x· héi - v¨n ho¸) vµ hÑp (ng÷
c¶nh) t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn kiÓu lo¹i vµ
c¸c hµnh vi giao tiÕp (Xem: §ç H÷u
Ch©u, 2001; NguyÔn ThiÖn Gi¸p, 2014;
NguyÔn §øc D©n, 2000;...).
3. Cã thÓ thÊy xu h−íng nghiªn cøu
liªn ngµnh trong ViÖt ng÷ häc ®−îc thÓ
hiÖn c¶ ë nh÷ng ph¹m vi “giao c¾t vµ
t−¬ng ®ång” vÒ ®èi t−îng nghiªn cøu.
§iÓn h×nh lµ trong nghiªn cøu vÒ giao
tiÕp ng«n ng÷ cña ng−êi ViÖt. Mçi xu
h−íng cã quan niÖm kh¸c nhau vÒ giao
tiÕp nh−ng nh×n chung ®Òu quan t©m
®Õn môc ®Ých giao tiÕp, c¸c chiÕn l−îc
giao tiÕp vµ c¸c yÕu tè x· héi - ng«n
ng÷, t©m lý - ng«n ng÷ tham gia vµo
qu¸ tr×nh nµy, vÒ quan hÖ gi÷a chñ thÓ,
ng−êi sö dông ng«n ng÷ víi bèi c¶nh
giao tiÕp réng vµ bèi c¶nh giao tiÕp hÑp
cña ho¹t ®éng ng«n ng÷.
Chóng ta thö h×nh dung nh÷ng ph¹m
vi giao c¾t vµ t−¬ng ®ång trong nghiªn
cøu giao tiÕp b»ng mét s¬ ®å sau ®©y:
Ng«n ng÷ häc
tri nhËn

Ng«n ng÷ häc
x· héi

Ng÷ dông
häc

Ng«n ng÷ häc
t©m lý

Trong vïng “chång-lÊn”, giao nhau
(chç v¹ch «), ®iÓn h×nh cña c¸c bé m«n
nªu trªn lµ nghiªn cøu c¸c kiÓu lo¹i
ph¸t ng«n lêi nãi vµ c¸c hµnh vi giao
tiÕp. C¸c nghiªn cøu ®· b−íc ®Çu cho
thÊy bøc tranh kh¸i qu¸t vÒ c¸c lo¹i
h×nh giao tiÕp cña ng−êi ViÖt.
Nh÷ng c«ng tr×nh ng«n ng÷ häc x·
héi cña NguyÔn V¨n Khang nh−: “Ng«n
ng÷ häc x· héi - nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n”
(1998), “KÕ ho¹ch hãa ng«n ng÷ - Ng«n
ng÷ häc x· héi vÜ m«” (2003) vµ gÇn ®©y
“Ng«n ng÷ häc x· héi” (2012), “ChÝnh
s¸ch ng«n ng÷ vµ lËp ph¸p ng«n ng÷ ë
ViÖt Nam” (2014) lµ nh÷ng c«ng tr×nh cã
nhiÒu gi¸ trÞ. LÇn ®Çu tiªn ë ViÖt Nam,
t¸c gi¶ ®· ph©n tÝch mét c¸ch hÖ thèng
c¸c ph−¬ng diÖn cña hÖ vÊn ®Ò ng«n ng÷
häc x· héi vi m«, ng«n ng÷ häc x· héi vÜ
m« vµ vËn dông trong nghiªn cøu ViÖt
ng÷. Khi ®Æt viÖc nghiªn cøu giao tiÕp
trong khung c¶nh lý thuyÕt ng«n ng÷
häc x· héi, NguyÔn V¨n Khang cho
thÊy, trong qu¸ tr×nh x· héi hãa ng«n
ng÷ cña con ng−êi, tõ n¨ng lùc ng«n
ng÷ ®Õn n¨ng lùc giao tiÕp, vÊn ®Ò cèt
yÕu cña giao tiÕp trong t−¬ng t¸c ng«n
ng÷ x· héi lµ sù lùa chän c¸c ph−¬ng
tiÖn ng«n ng÷, sù chuyÓn m·, trén m·
(NguyÔn V¨n Khang, 2012). VÊn ®Ò
giao tiÕp cßn ®−îc quan t©m trong mét
sè ph¹m vi kh¸c nh−: nghiªn cøu ®èi
chiÕu tiÕng ViÖt víi c¸c ng«n ng÷, ng÷
dông häc (§ç H÷u Ch©u, 2001)... Trong
®ã ph©n tÝch vµ so s¸nh nh÷ng ®Æc
®iÓm vµ sù kh¸c biÖt trong giao tiÕp
cña ng−êi ViÖt.
VÒ ph¹m vi giao tiÕp vµ v¨n hãa,
®¸ng kÓ lµ nh÷ng c«ng tr×nh cña
NguyÔn Quang (2003; 2008), trong ®ã
t¸c gi¶ ®· sö dông nh÷ng tri thøc quan
träng, c¬ b¶n kh«ng chØ cña ng«n ng÷

MÊy vÊn ®Ò...

häc mµ cßn ph©n tÝch nh÷ng vÊn ®Ò
chung vÒ giao tiÕp vµ v¨n hãa, kÓ c¶
“giao tiÕp phi ng«n tõ” (Lª Quang
Thiªm, 2008). Tuy nhiªn, cho ®Õn nay,
chóng t«i vÉn ch−a thÊy c«ng tr×nh
chuyªn biÖt vÒ giao tiÕp ViÖt ng÷ häc,
trong ®ã cã thÓ xem lý thuyÕt giao tiÕp
cña tr−êng ph¸i t©m lý L. S. Vygotsky
lµ mét trong c¸c lý thuyÕt ®¸ng chó ý.
4. ë ®©y, chóng t«i ®Ò cËp ®Õn mét
sè vÊn ®Ò vÒ ng«n ng÷ häc nh©n chñng
(hay “nh©n häc ng«n ng÷” - linguistic
anthropology), ®©y lµ mét ngµnh khoa
häc liªn ngµnh gi÷a ng«n ng÷ häc vµ
nh©n häc mµ hiÖn nay cÇn thiÕt ®Èy
m¹nh nghiªn cøu ë ViÖt Nam (Xem
thªm: NguyÔn Huy CÈn, 2008). Ng«n
ng÷ häc nh©n chñng cã nh÷ng ph¹m vi
nghiªn cøu t−¬ng ®ång vµ giao nhau
víi c¸c bé m«n liªn ngµnh kh¸c nh−
ng«n ng÷ häc x· héi, ng«n ng÷ häc t©m
lý, ng«n ng÷ häc tri nhËn vµ c¶ ng÷
dông häc. “Ng«n ng÷ häc nh©n chñng
coi ng«n ng÷ vµ c¶ ng«n ng÷ häc lµ nÒn
t¶ng cña mét khoa häc vÒ con ng−êi,
bëi v× nã cung cÊp mét mèi liªn hÖ gi÷a
c¸c cÊp ®é sinh häc vµ v¨n hãa - x· héi”
(NguyÔn ThiÖn Gi¸p, 2014, tr.409). ë
ViÖt Nam, NguyÔn Kim Th¶n lµ ng−êi
®Çu tiªn bµn ®Õn ng«n ng÷ häc nh©n
chñng khi xem xÐt mét sè vÊn ®Ò cña
ng«n ng÷ vµ d©n téc, ng«n ng÷ vµ v¨n
hãa mµ sau nµy nh÷ng t¸c gi¶ kh¸c
nh− NguyÔn Tµi CÈn, §ç H÷u Ch©u,
TrÇn Ngäc Thªm,... trong c¸c nghiªn
cøu vÒ ng«n ng÷ - v¨n hãa häc ®· bµn
xung quanh vÊn ®Ò nµy. GÇn ®©y, c«ng
tr×nh cña NguyÔn ThiÖn Gi¸p ®· tr×nh
bµy mét c¸ch toµn diÖn nh÷ng vÊn ®Ò
ng«n ng÷ häc nh©n chñng trªn thÕ giíi,
nh÷ng chñ ®Ò cña ng«n ng÷ häc nh©n
chñng ë ViÖt nam nh− c¸c hÖ thèng
th©n téc (kinship system), c¸c thuËt

25
ng÷ chØ mµu, c¸c Èn dô, ph©n lo¹i d©n
gian (c¸c hÖ thèng ph©n lo¹i ®éng vËt vµ
thùc vËt), c¸c xö lý kh«ng gian vµ thêi
gian trong ng«n ng÷, c¸c biÓu thøc kh¸c
biÖt vÒ giíi tÝnh vµ x· héi trong ng«n
ng÷, cÊu tróc cña c¸c chuyÖn kÓ, mèi
liªn hÖ gi÷a ng«n ng÷ vµ thÇn
tho¹i,v.v... (NguyÔn ThiÖn Gi¸p, 2012,
tr.387-399). Trong c¸c nghiªn cøu vÒ
ng«n ng÷ häc nh©n chñng ë ViÖt Nam,
®¸ng chó ý lµ c«ng tr×nh cña D−¬ng ThÞ
Nô “Ng÷ nghÜa cña nhãm tõ chØ th©n
téc trong tiÕng Anh vµ tiÕng ViÖt”
(2007) vµ c«ng tr×nh “Nh©n häc ®¹i
c−¬ng” cña Khoa Nh©n häc, §¹i häc
Khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n thµnh phè
Hå ChÝ Minh, trong ®ã ®· ®i s©u vµo
ph©n tÝch c¸c nhãm tõ chØ th©n téc
trong tiÕng ViÖt vµ so s¸nh víi c¸c ng«n
ng÷ kh¸c còng nh− c¸c vÊn ®Ò vÒ mèi
quan hÖ cña nh©n häc vµ ng«n ng÷ häc.
Nh×n mét c¸ch kh¸i qu¸t, c¸c bé
m«n liªn ngµnh ®· xem xÐt ng«n ng÷ ë
b×nh diÖn “®éng” (ph©n biÖt víi b×nh
diÖn “tÜnh” thêi kú chñ nghÜa cÊu tróc),
tøc lµ nghiªn cøu ng«n ng÷ trong mèi
quan hÖ, sù t−¬ng t¸c gi÷a con ng−êi
víi nhau, víi thÕ giíi tù nhiªn vµ x·
héi. Trong ®ã tuy cã nh÷ng ph¹m vi
giao c¾t nhau, nh−ng theo chóng t«i th×
kh«ng nªn cho bé m«n nµy “thèng hîp”
bé m«n kia nh− ý kiÕn cña §ç H÷u
Ch©u (2001); bëi chóng kh«ng chØ kh¸c
biÖt nhau vÒ xuÊt ph¸t ®iÓm c¬ së lý
thuyÕt mµ cßn kh¸c nhau vÒ ph¹m vi
nµo ®−îc chó ý h¬n trong ®èi t−îng
nghiªn cøu.
5. Nh÷ng thµnh tùu cña c¸c bé m«n
cã tÝnh liªn ngµnh ë ViÖt Nam kh«ng chØ
lµ viÖc giíi thiÖu mét c¸ch hÖ thèng c¸c
lý thuyÕt, c¸c ph−¬ng ph¸p vµ c¸c quan
®iÓm c¬ b¶n cña ng«n ng÷ häc x· héi,
ng«n ng÷ häc t©m lý, ng«n ng÷ häc tri

26
nhËn, ng÷ dông häc, ng«n ng÷ häc nh©n
chñng mµ cßn vËn dông c¸c lý thuyÕt
míi nµy vµo nghiªn cøu tiÕng ViÖt.
NÕu nh− ë thêi kú ¶nh h−ëng cña
chñ nghÜa cÊu tróc, ViÖt ng÷ häc cã
thiªn h−íng miªu t¶ cÊu tróc cña tiÕng
ViÖt trong c¸c ph¹m vi ng÷ ©m, tõ vùng
- ng÷ nghÜa, ng÷ ph¸p, x¸c ®Þnh nh÷ng
®Æc tr−ng cÊu tróc cña tiÕng ViÖt chñ
yÕu dùa trªn viÖc t×m kiÕm c¸c mèi
quan hÖ cña c¸c ®¬n vÞ ng«n ng÷, kh«ng
coi träng c¸c yÕu tè trong ho¹t ®éng
ng«n ng÷, ho¹t ®éng lêi nãi. H−íng
nghiªn cøu “tÜnh” nµy ®Õn nay gÇn nh−
®−îc “an bµi”, mµ ch−a thÊy xuÊt hiÖn
mét lý thuyÕt nµo kh¶ dÜ lµm thay ®æi
mét c¸ch c¨n b¶n c¸c quan ®iÓm cã tÝnh
phæ biÕn trong ViÖt ng÷ häc nh−: x¸c
®Þnh nh÷ng ®¬n vÞ c¬ së cña hÖ thèng
ng÷ ph¸p vµ hÖ thèng tõ vùng - ng÷
nghÜa tiÕng ViÖt, vÒ tæ chøc ©m tiÕt, tæ
chøc ®o¶n ng÷, nh÷ng ®Æc tr−ng ®iÓn
h×nh cña tiÕng ViÖt, mét ng«n ng÷ ®¬n
lËp - ©m tiÕt tÝnh, vÒ ng÷ ph¸p chøc
n¨ng cña ViÖt ng÷ vµ lÞch sö tiÕng ViÖt
(NguyÔn Huy CÈn, 2007-2008).
Nh−ng nh÷ng nghiªn cøu theo xu
h−íng míi cña ViÖt ng÷ häc thêi kú
hËu cÊu tróc l¹i chó träng ®Õn c¸c yÕu
tè ngoµi b¶n th©n hÖ thèng cÊu tróc vµ
xem c¸c yÕu tè nµy nh− mét thµnh tè
kh«ng t¸ch rêi hÖ thèng ng«n ng÷, vµ
do vËy ®· cã nh÷ng ph¸t hiÖn vµ ®ãng
gãp cho sù ph¸t triÓn ViÖt ng÷ häc.
Nh− trong ng«n ng÷ häc x· héi th×
nh÷ng yÕu tè x· héi, vÒ céng ®ång nãi
n¨ng, giíi - giíi tÝnh, chÝnh s¸ch ng«n
ng÷ vµ gÇn ®©y lµ c¸c yÕu tè sinh th¸i
ng«n ng÷ ®−îc NguyÔn V¨n Khang vµ
mét sè nhµ nghiªn cøu kh¸c tiÕn hµnh
kh¶o s¸t c¶ diÖn réng vµ chiÒu s©u
nh»m ph¸t hiÖn nh÷ng ®Æc tr−ng vµ sù
biÕn ®æi cña tiÕng ViÖt. Qua ®ã NguyÔn

Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 6.2015

V¨n Khang cho thÊy, sù ph¸t triÓn
m¹nh mÏ cña x· héi hiÖn ®¹i ®· thóc
®Èy sù biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn cña tiÕng
ViÖt. Chõng nµo mµ x· héi cã sù h×nh
thµnh vµ ph©n chia c¸c giai tÇng x· héi
(kh¸c biÖt vÒ ph−¬ng diÖn kinh tÕ - v¨n
hãa, chÝnh trÞ - x· héi...) th× cßn xuÊt
hiÖn c¸c ph−¬ng ng÷ x· héi vµ chÝnh
®iÒu nµy t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn nh÷ng
biÕn ®æi vµ sù ph¸t triÓn cña tiÕng ViÖt
(NguyÔn V¨n Khang, 2012).
Trong sù ph¸t sinh c¸ thÓ lêi nãi ë
trÎ em ViÖt Nam, c¸c nghiªn cøu cña
NguyÔn Huy CÈn (®−îc c«ng bè trong
n−íc vµ n−íc ngoµi) ®· lÇn ®Çu tiªn cho
thÊy c¬ chÕ tiÕp thu vµ s¶n sinh ph¸t
ng«n - lêi nãi ®−îc x©y dùng vµ ph¸t
triÓn trªn c¬ së cña “C¸c cÊu tróc nÒn
t¶ng (vÒ mÆt ng÷ ©m, ng÷ nghÜa, cÊu
tróc có ph¸p)”, qua c¸c giai ®o¹n ph¸t
triÓn kÕ tiÕp nhau trong mèi liªn quan
víi sù ph¸t triÓn c¸c ph−¬ng diÖn t©m lý
chung vµ ho¹t ®éng cã tÝnh ®èi t−îng
cña ®øa trÎ (®èi víi tiÕng mÑ ®Î vµ c¶nh
huèng giao tiÕp, m«i tr−êng x· héi vµ tù
nhiªn) (NguyÔn Huy CÈn, 2001; 2005).
Víi c«ng tr×nh “Ng«n ng÷ häc tri
nhËn: Tõ lý thuyÕt ®Õn thùc tiÔn tiÕng
ViÖt” (Xem: Lý Toµn Th¾ng, 2005), Lý
Toµn Th¾ng ®· ®Æt mét dÊu mèc quan
träng, khëi ®Çu cho mét h−íng nghiªn
cøu míi ë ViÖt Nam. T¸c gi¶ ®· tiÕn
hµnh x©y dùng m« h×nh tri nhËn kh«ng
gian - mét ph−¬ng diÖn quan träng
trong b¶n ®å tri nhËn ng«n ng÷ vµ hai
h×nh thøc ph¶n ¸nh, hai c¸ch tri nhËn
víi nguyªn lý “dÜ nh©n vi trung”; c¸c
c¸ch mµ ng−êi ViÖt thùc hiÖn hµnh vi
“ý niÖm hãa, ph¹m trï hãa” bøc tranh
ng«n ng÷ vÒ thÕ giíi (Lý Toµn Th¾ng,
2001; 2005; NguyÔn Huy CÈn, 20072008). Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ mèi quan hÖ
ng«n ng÷ vµ t− duy, ng«n ng÷ vµ v¨n