Lý thuyết Marxist và xã hội học - Bùi Quang Dũng

X· héi häc sè 3 (87), 2004 35 Lý thuyÕt Marxist vµ x· héi häc Bïi Quang Dòng Karl Marx (1818-1883) ®−îc thõa nhËn nh− lµ nguån c¶m høng chÝnh cho tÊt c¶ nh÷ng häc thuyÕt x· héi triÖt ®Ó thêi hiÖn ®¹i. N¨m 1835 «ng häc luËt t¹i §¹i häc Bonn vµ n¨m 1836 t¹i §¹i häc Berlin, sau ®æi qua triÕt häc do ¶nh h−ëng cña Ludwig Feuerbach (1804-1872) vµ nhãm Hegel trÎ. Bªn c¹nh sù quan t©m ®Õn nÒn triÕt häc cæ ®¹i, «ng ®Æc biÖt chó ý ®Õn Georg Wilhelm Hegel (1770-1831), ®Õn phÐp biÖn chøng cña nhµ triÕt häc nµy. Trong nhiÒu t¸c phÈm cña Marx sau nµy, cã nhiÒu luËn ®Ò ®¸nh gi¸ vµ phª ph¸n triÕt häc Hegel. Marx hoµn thµnh luËn ¸n tiÕn sÜ triÕt häc n¨m 1842, tuy nhiªn víi viÖc lªn ng«i cña Friedrich Wilhelm IV vµ sù ®i xuèng cña phong trµo Hegel trÎ, Marx kh«ng cßn c¬ héi theo ®uæi sù nghiÖp hµn l©m n÷a. N¨m 1844, trong khi ë Paris, Marx tham gia phong trµo c«ng nh©n vµ gÆp Engels, vµ tõ ®ã «ng b¾t ®Çu nghiªn cøu kinh tÕ häc chÝnh trÞ. Nh÷ng t¸c phÈm ®Çu tay cña Marx chñ yÕu lµ vÒ triÕt häc. ChØ víi t¸c phÈm HÖ t− t−ëng §øc (1846), viÕt chung víi Engels, Marx míi ph¸t triÓn nh÷ng ph¸c th¶o ®Çu tiªn vÒ quan niÖm duy vËt vÒ lÞch sö. Trong t¸c phÈm nµy, «ng ®· ®Ò xuÊt kh¸i niÖm x· héi häc vÒ x· héi: ®ã lµ mét cÊu tróc x¸c ®Þnh ®−îc dùng lªn xung quanh c¸c giai cÊp x· héi ®èi kh¸ng, ph©n c«ng lao ®éng vµ c¸c h×nh thøc së h÷u. Bé T− b¶n lµ t¸c phÈm quan träng nhÊt cña Marx, nh−ng chØ xuÊt b¶n ®−îc tËp I vµo n¨m 1867, phÇn cßn l¹i do Engels hiÖu ®Ýnh vµ lÇn l−ît cho xuÊt b¶n vµo nh÷ng n¨m 1884 vµ 1893. 1. Hai giai ®o¹n ph¸t triÓn t− t−ëng cña Marx N¨m 1844, sau bµi b¸o cña Engels Kh¸i luËn phª b×nh khoa kinh tÕ chÝnh trÞ, Marx còng b¾t tay nghiªn cøu vÊn ®Ò Êy. Ch¼ng bao l©u Marx thÊy khoa kinh tÕ chÝnh trÞ thiÕu mét c¬ së v÷ng ch¾c, v× nã dùa trªn hai ®Þnh ®Ò ch−a ®−îc phª ph¸n: chÕ ®é t− h÷u vµ lao ®éng tha hãa. XuÊt ph¸t tõ kh¸i niÖm tha hãa lÊy l¹i cña Feuerbach, sau nµy Marx ®· ®i tíi mét chñ nghÜa duy vËt n¨ng ®éng vµ ®· t¸n ®ång nguyªn lý cña cuéc c¸ch m¹ng céng s¶n. §−îc th¶o ra trong n¨m 1844, kÕt qu¶ nµy ®· ®−îc ghi l¹i trong B¶n th¶o kinh tÕ triÕt häc, nh−ng cho tíi ®Çu thÕ kû XX vÉn ch−a ®−îc xuÊt b¶n. B¶n ph¸c th¶o ®Çu tiªn vÒ quan ®iÓm duy vËt lÞch sö, vÒ c¨n b¶n ®· ®−îc thùc hiÖn trong nh÷ng n¨m 1845-1846, khi Marx cïng víi Engels viÕt HÖ t− t−ëng §øc. Môc ®Ých cña c«ng tr×nh nµy lµ phª ph¸n Feuerbach vµ nÒn triÕt häc sau Hegel trªn Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn 36 Lý thuyÕt Marxist vµ x· héi häc c¬ së mét quan niÖm míi mµ hai «ng ®· ®¹t tíi. Quan niÖm míi Êy ®· ®−îc tr×nh bµy trong phÇn ®Çu cuèn HÖ t− t−ëng §øc, b»ng nh÷ng tõ ng÷ gièng nh− trong lêi tùa cuèn Gãp phÇn phª ph¸n Kinh tÕ häc chÝnh trÞ (1859): "Ph−¬ng thøc s¶n xuÊt cña ®êi sèng vËt chÊt chi phèi ®êi sèng x· héi, chÝnh trÞ vµ tinh thÇn nãi chung. Kh«ng ph¶i ý thøc con ng−êi quyÕt ®Þnh sù tån t¹i cña hä; mµ ng−îc l¹i chÝnh tån t¹i x· héi cña hä quyÕt ®Þnh ý thøc cña hä". (Marx, 123, [18]). Trªn c¬ së míi Êy mµ trong HÖ t− t−ëng §øc, Marx vµ Engels ®· ph¸c th¶o lÞch sö c¸c giai ®o¹n ph©n c«ng lao ®éng vµ c¸c h×nh th¸i së h÷u t−¬ng øng. Hai «ng ph©n biÖt mét c¸ch v¾n t¾t ba h×nh th¸i së h÷u t−¬ng øng víi ba giai ®o¹n cña lÞch sö ch©u ¢u: së h÷u bé l¹c, së h÷u c«ng x· vµ nhµ n−íc cæ ®¹i, vµ së h÷u phong kiÕn. Trong nh÷ng c«ng tr×nh tiÕp theo: Sù khèn cïng cña TriÕt häc (1847), Tuyªn ng«n Céng s¶n (1848), Lao ®éng lµm thuª vµ T− b¶n (1849), nh÷ng chñ ®Ò nµy ®−îc ph¸t triÓn s©u h¬n trong häc thuyÕt lÞch sö tæng qu¸t cña Marx, r»ng biÕn ®æi x· héi diÔn ra th«ng qua m©u thuÉn vµ ®Êu tranh, chÝnh x¸c h¬n lµ th«ng qua nh÷ng mÆt ®èi lËp tån t¹i gi÷a c¸c lùc l−îng s¶n xuÊt vµ nh÷ng quan hÖ x· héi cña bÊt kú x· héi nµo. LÞch sö ph¸t triÓn lªn nh÷ng hÖ thèng tæ chøc x· héi cao h¬n: chñ nghÜa x· héi lµ mét c¬ së khoa häc cho biÕn ®æi x· héi tÊt yÕu. DÉu sao, c¸c v¨n b¶n thêi kú nµy ®· ®Þnh nghÜa mét c¸ch kh«ng chÝnh x¸c mèi quan hÖ t− b¶n - lao ®éng, nghÜa lµ b¶n th©n bé m¸y h×nh thµnh gi¸ trÞ thÆng d− vµ lîi nhuËn. Cã nghÜa lµ vµo thêi kú Êy, lý thuyÕt Marxist cßn ch−a cã sù gi¶i thÝch mét c¸ch khoa häc ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa vµ bé m¸y bãc lét giai cÊp c«ng nh©n. ThËt vËy, Marx vµ Engels vÉn cßn chÊp nhËn quan niÖm th«ng dông cña c¸c nhµ kinh tÕ häc cæ ®iÓn, coi tiÒn c«ng lµ gi¸ c¶ cña lao ®éng. Gi¶ thiÕt mét sù trao ®æi ngang gi¸ gi÷a t− b¶n vµ lao ®éng, cã nghÜa lµ cßn ch−a ph¸t hiÖn ra b¶n chÊt cña gi¸ trÞ thÆng d− víi t− c¸ch lµ lao ®éng kh«ng ®−îc tr¶ c«ng, vµ “bÝ mËt” cña sù h×nh thµnh lîi nhuËn t− b¶n chñ nghÜa vµ viÖc bãc lét giai cÊp c«ng nh©n. Trong thËp niªn 50 cña thÕ kû XIX, nh÷ng nghiªn cøu cña Marx ®· tiÕn triÓn rÊt nhiÒu, ®Æc biÖt trong viÖc ph©n tÝch khoa häc nÒn s¶n xuÊt t− b¶n. C«ng tr×nh quan träng nhÊt cña «ng lµ nghiªn cøu trªn quy m« lín vÒ c¬ së kinh tÕ cña chñ nghÜa t− b¶n hiÖn ®¹i, cuèn B¶n th¶o Phª ph¸n Kinh tÕ häc ChÝnh trÞ (Marx, [15]), c«ng tr×nh nµy kh«ng ®−îc c«ng bè cho ®Õn n¨m 1853. TÇm quan träng cña B¶n th¶o nµy ®èi víi sù ph¸t triÓn cña häc thuyÕt Marx thÓ hiÖn ë chç nã t¹o nªn tÝnh liªn tôc kÕt g¾n nh÷ng c«ng tr×nh ®Çu tiªn cña Marx vÒ lao ®éng tha hãa vµ vÒ kh¸i niÖm chñ thÓ con ng−êi tÝch cùc víi c«ng tr×nh sau nµy ®−îc xem lµ cã tÝnh khoa häc h¬n, ë ®ã chñ nghÜa t− b¶n ®−îc ®Þnh nghÜa lµ mét hÖ thèng x· héi chÞu sù chi phèi cña nh÷ng quy luËt ®Æc thï vÒ vËn ®éng vµ ph¸t triÓn. Marx ®· ph¸t hiÖn ra trong nh÷ng t¸c phÈm viÕt giai ®o¹n nµy r»ng gi¸ trÞ cña mét hµng hãa lµ sè l−îng lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra nã, r»ng mÆc dï lµ nguån gèc cña gi¸ trÞ, b¶n th©n lao ®éng l¹i kh«ng cã gi¸ trÞ, vµ tiÒn c«ng kh«ng ph¶i lµ gi¸ c¶ cña lao ®éng mµ lµ gi¸ c¶ cña søc lao ®éng. KÕt qu¶ lý luËn ®ã lµ sù phª ph¸n khoa kinh tÕ häc chÝnh trÞ cæ ®iÓn, lµ cuéc c¸ch m¹ng cña Marx; nh−ng kÕt Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn Bïi Quang Dòng 37 qu¶ ®ã chØ ®¹t ®−îc vµo n¨m 1858, tøc lµ ®óng vµo n¨m Marx ph¸c th¶o cuèn Nh÷ng h×nh th¸i vµ nh÷ng suy nghÜ s©u s¾c nhÊt cña «ng vÒ c¸c c«ng x· nguyªn thñy vµ vÒ ph−¬ng thøc s¶n xuÊt ch©u ¸. Nh− vËy, ta thÊy râ hai giai ®o¹n quyÕt ®Þnh vµ nèi liÒn víi nhau trong viÖc h×nh thµnh lý thuyÕt cña Marx, mçi giai ®o¹n ®−îc ®¸nh dÊu b»ng mét ph¸t hiÖn quan träng: giai ®o¹n 1845 trong ®ã chñ nghÜa Marx ®· ®¹t ®−îc nh÷ng nguyªn lý c¨n b¶n cña quan ®iÓm duy vËt lÞch sö, vµ chóng lµm ®¶o lén vÞ trÝ vµ néi dung truyÒn thèng cña triÕt häc vµ cña c¸c khoa häc lÞch sö, giai ®o¹n 1858 trong ®ã khoa kinh tÕ häc chÝnh trÞ bÞ ®¶o lén vµ ®−îc x©y dùng l¹i trªn mét nÒn t¶ng míi. 2. C¸c h×nh th¸i x· héi Sù h×nh thµnh vµ tiÕn triÓn t− t−ëng cña Marx, nh− ®· nãi, cã thÓ theo dâi tõ cuèn B¶n th¶o kinh tÕ triÕt häc (1844), ë ®Êy, Marx b¾t ®Çu ®Þnh nghÜa kh¸i niÖm c¬ b¶n trong häc thuyÕt cña «ng, ®ã lµ kh¸i niÖm lao ®éng . Marx ®· thay ®æi quan niÖm cña Hegel vÒ lao ®éng b»ng c¸ch ®−a vµo ®ã néi dung hoµn toµn kh¸c, lÊy l¹i tõ c¸c nhµ kinh tÕ häc cæ ®iÓn: lao ®éng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vËt chÊt ®−îc coi nh− nguån gèc cña c¶i. Con ng−êi kh«ng nh÷ng s¶n xuÊt c¸c ph−¬ng tiÖn cho ®êi sèng vËt chÊt cña m×nh, mµ nã ®ång thêi cßn t¹o h×nh thøc toµn diÖn cña x· héi. Tuy nhiªn Marx vÉn nhÊn m¹nh tÇm quan träng cña lao ®éng theo nghÜa kinh tÕ, coi nh− nÒn t¶ng cña toµn bé x· héi. Tõ ®ã cã thÓ cho r»ng lý thuyÕt cña Marx ph©n biÖt víi nhiÒu lý thuyÕt x· héi häc kh¸c ë chç nã ph©n tÝch tÊt c¶ nh÷ng hiÖn t−îng x· héi trong bèi c¶nh cña mèi liªn hÖ lÞch sö gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ c¸c quan hÖ x· héi kh¸c. Còng nh− b¶n th©n lao ®éng, sù tha hãa cña lao ®éng ®èi víi Marx lµ mét qu¸ tr×nh diÔn ra kh«ng ph¶i chØ trong tinh thÇn, mµ c¶ trong lÜnh vùc vËt chÊt cña con ng−êi. Lao ®éng bÞ tha hãa lµ lao ®éng b¾t buéc, ®èi lËp víi ho¹t ®éng s¸ng t¹o tù do, h¬n n÷a, ®ã cßn lµ thø lao ®éng trong ®ã c¸i ®−îc ng−êi c«ng nh©n s¶n xuÊt ra l¹i bÞ nh÷ng kÎ kh¸c chiÕm ®o¹t. Tõ hai kh¸i niÖm ®ã, x©y dùng trong c¸c b¶n th¶o n¨m 1844 vµ ®−îc ph¸t triÓn ë nh÷ng t¸c phÈm kh¸c cña Marx thêi kú ®ã, cã thÓ rót ra nh÷ng yÕu tè chñ yÕu cña toµn bé häc thuyÕt cña «ng vÒ x· héi. Lao ®éng víi tÝnh c¸ch lµ sù trao ®æi gi÷a con ng−êi vµ tù nhiªn, ®· ®−îc quan niÖm nh− lµ mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö trong ®ã con ng−êi tù biÕn ®æi m×nh vµ biÕn ®æi x· héi. Quan niÖm nµy dÉn tíi ý niÖm vÒ nh÷ng giai ®o¹n ph¸t triÓn trong nh÷ng thêi kú lÞch sö kh¸c nhau, cña c¸c ph−¬ng thøc s¶n xuÊt vµ nh÷ng h×nh thøc x· héi t−¬ng øng. C¸c c«ng x· ph−¬ng §«ng víi h×nh thøc së h÷u ruéng ®Êt tËp thÓ ®−îc coi lµ h×nh thøc ®Çu tiªn cña c¸c x· héi n«ng nghiÖp. TÝnh céng ®ång tù nhiªn lµ tiÒn ®Ò cña viÖc c¸c c¸ nh©n cïng nhau chiÕm h÷u ®Êt ®ai. X· héi nµy t−¬ng øng víi giai ®o¹n ch−a ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt, trong ®ã d©n c− sèng b»ng s¨n b¾n, ®¸nh c¸, ch¨n nu«i, hoÆc, ë giai ®o¹n cao nhÊt, b»ng n«ng nghiÖp. Trong tr−êng hîp nµy ph¶i cã mét khèi l−îng lín ®Êt ®ai kh«ng trång trät. CÊu tróc x· héi bÞ giíi h¹n trong sù Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn 38 Lý thuyÕt Marxist vµ x· héi häc bµnh tr−íng cña gia ®×nh. Ta cã thÓ ph©n biÖt ba tÇng líp x· héi: nh÷ng ng−êi chñ gia ®×nh gia tr−ëng, c¸c thµnh viªn cña bé l¹c, vµ cuèi cïng lµ n« lÖ. ChÕ ®é n« lÖ, tiÒm tµng trong c¸c gia ®×nh gia tr−ëng, ®· ph¸t triÓn dÇn dÇn víi viÖc t¨ng d©n sè, t¨ng c¸c nhu cÇu vµ c¸c quan hÖ ®èi ngo¹i, chiÕn tranh vµ ®æi ch¸c. H×nh thøc thø hai, tiªu biÓu lµ c¸c x· héi Hy L¹p vµ La M·. H×nh thøc së h÷u lµm c¬ së cho kiÓu x· héi ®ã lµ nÒn s¶n xuÊt tiÓu n«ng cho sù tiªu dïng trùc tiÕp; c«ng nghiÖp víi t− c¸ch lµ mét c«ng viÖc phô trong gia ®×nh cña vî vµ con g¸i (xe sîi vµ dÖt v¶i) hay víi t− c¸ch lµ c«ng nghiÖp chØ cã sù ph¸t triÓn ®éc lËp trong mét sè ngµnh s¶n xuÊt c¸ biÖt. TiÒn ®Ò cho sù tån t¹i kÐo dµi cña c«ng x· nh− thÕ lµ viÖc duy tr× sù b×nh ®¼ng gi÷a nh÷ng ng−êi tiÓu n«ng ®éc lËp vµ tù do, nh÷ng ng−êi cÊu thµnh c«ng x· ®ã. Marx nãi r»ng chÝnh nÒn tiÓu n«ng vµ nghÒ thñ c«ng ®éc lËp lµ c¬ së cho nÒn d©n chñ cæ ®¹i. Chóng ta ®· thÊy sù ®èi lËp gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n, sau ®Êy lµ ®èi lËp gi÷a c¸c nhµ n−íc ®¹i diÖn cho lîi Ých cña thµnh thÞ vµ nh÷ng nhµ n−íc ®¹i diÖn cho lîi Ých cña n«ng th«n. Víi sù xuÊt hiÖn cña tµi s¶n t− h÷u, lÇn ®Çu tiªn xuÊt hiÖn nh÷ng quan hÖ x· héi mµ ng−êi ta sÏ thÊy l¹i trong chÕ ®é t− h÷u hiÖn ®¹i. Marx nhÊn m¹nh r»ng g¾n liÒn víi t×nh h×nh ®ã lµ mét sù chuyÓn hãa cña nh÷ng tiÓu n«ng b×nh d©n thµnh giai cÊp v« s¶n, vµ do gi÷ vÞ trÝ trung gian gi÷a nh÷ng c«ng d©n cã cña vµ n« lÖ nªn giai cÊp nµy kh«ng ph¸t triÓn lªn ®−îc. Engels nhËn xÐt trong Nguån gèc cña gia ®×nh, cña chÕ ®é t− h÷u vµ cña nhµ n−íc r»ng chÕ ®é gia ®×nh mét vî mét chång ë ng−êi Hy L¹p lµ h×nh thøc gia ®×nh ®Çu tiªn dùa vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ chø kh«ng ph¶i nh÷ng ®iÒu kiÖn tù nhiªn. §ã lµ th¾ng lîi cña chÕ ®é së h÷u t− nh©n tr−íc chÕ ®é së h÷u c«ng x· nguyªn thñy vµ tù ph¸t. C¸c quan hÖ së h÷u t− nh©n thÓ hiÖn lÇn ®Çu tiªn thµnh gia ®×nh gia tr−ëng, trong ®ã ng−êi ®µn «ng lµ chñ nhµ, cã quyÒn lùc chi phèi gia ®×nh. Gia ®×nh c¸ thÓ, nh− trong tr−êng hîp ng−êi Hy L¹p, thÓ hiÖn sù ®èi kh¸ng gi÷a ®µn «ng vµ ®µn bµ, lµ h×nh ¶nh thu nhá cña nh÷ng m©u thuÉn mµ tõ ®Çu thêi k× v¨n minh, x· héi chia thµnh giai cÊp vÉn h»ng vËn ®éng (Engels, [11]). LÞch sö thêi trung cæ kh«ng cßn b¾t ®Çu víi thµnh thÞ n÷a, mµ lµ víi n«ng th«n vµ g¾n liÒn víi së h÷u phong kiÕn hoÆc ®¼ng cÊp. KÕt cÊu ®¼ng cÊp chiÕm h÷u ruéng ®Êt vµ nh÷ng ®éi hé vÖ vâ trang ®i kÌm víi nã ®· trao cho giai cÊp quý téc quyÒn lùc tèi cao ®èi víi n«ng n«. T−¬ng øng víi kÕt cÊu phong kiÕn cña tµi s¶n ruéng ®Êt lµ tµi s¶n ph−êng héi, lµ tæ chøc phong kiÕn cña thñ c«ng nghiÖp trong c¸c ph−êng héi. Trong thêi ®¹i phong kiÕn, tµi s¶n chñ yÕu lµ ®Þa s¶n cét chÆt lao ®éng cña n«ng n«, vµ cïng víi ®ã lµ lao ®éng c¸ nh©n víi mét t− b¶n nhá chi phèi lao ®éng cña thî b¹n. Marx viÕt vÒ nÐt chung cña c¶ ba h×nh thøc ®ã nh− sau: “Trong tÊt c¶ c¸c h×nh thøc ®ã, së h÷u ruéng ®Êt vµ n«ng nghiÖp t¹o thµnh c¬ së cña kÕt cÊu kinh tÕ, môc ®Ých kinh tÕ lµ s¶n xuÊt ra nh÷ng gi¸ trÞ sö dông vµ t¸i s¶n xuÊt ra c¸ nh©n” Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn Bïi Quang Dòng 39 (Marx, 56, [15]). C¸i nÐt chung Êy cña c¸c h×nh thøc tiÒn t− b¶n khiÕn nã trë thµnh mÆt ®èi lËp víi x· héi t− s¶n lµ x· héi x©y dùng trªn h×nh thøc së h÷u dùa trªn lao ®éng, trao ®æi vµ c«ng nghiÖp. Lßng khao kh¸t ®ång tiÒn ®· lµm tan r· c¸c céng ®ång cæ ®¹i vµ trung cæ. Con ng−êi chØ t¸ch riªng ra víi t− c¸ch lµ c¸ nh©n do kÕt qu¶ cña mét qu¸ tr×nh lÞch sö, vµ trao ®æi lµ mét trong nh÷ng ph−¬ng tiÖn chñ yÕu cña sù t¸ch riªng ®ã. Trong x· héi t− s¶n, c¸c mèi quan hÖ x· héi thÓ hiÖn nh− lµ ph¸t sinh ®¬n gi¶n tõ nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt vµ trao ®æi. Víi sù ph¸t triÓn cña th−¬ng nghiÖp quèc tÕ, cña c¸c c«ng tr−êng thñ c«ng, sù xuÊt hiÖn cña vµng vµ b¹c Mü trªn thÞ tr−êng ch©u ¢u, giai cÊp t− s¶n ph¸t triÓn; vµ cïng víi nã lµ së h÷u t− b¶n chñ nghÜa, m©u thuÉn víi nh÷ng h×nh thøc phong kiÕn. NÒn ®¹i c«ng nghiÖp xuÊt hiÖn vµ dÉn ®Õn sù chuyÓn hãa t− b¶n thµnh t− b¶n c«ng nghiÖp vµ sù lÖ thuéc cña th−¬ng nghiÖp vµo c«ng nghiÖp. LÇn ®Çu tiªn, víi thÞ tr−êng thÕ giíi vµ c¹nh tranh t− b¶n chñ nghÜa, lÞch sö trë thµnh lÞch sö thÕ giíi vµ ph¸ bá tÝnh ®éc h÷u cña c¸c quèc gia riªng rÏ. NÒn ®¹i c«ng nghiÖp sinh ra giai cÊp v« s¶n, cã nh÷ng lîi Ých gièng nhau ë mäi quèc gia, ®øng lªn ®Êu tranh víi thÕ giíi t− s¶n vµ tiÕn tíi thñ tiªu x· héi cã giai cÊp b»ng c¸ch m¹ng. 3. Giai cÊp vµ sù thèng trÞ Ngay tõ nh÷ng t¸c phÈm thêi trÎ Marx ®· nhËn thÊy lµ trong nh÷ng x· héi lÞch sö, ë hÇu kh¾p mäi n¬i ®· tån t¹i mét tæ chøc hoµn bÞ cña x· héi ph©n thµnh c¸c giai cÊp kh¸c biÖt, mét hÖ thèng t«n ti c¸c ®iÒu kiÖn x· héi. Ng−îc l¹i, thêi ®¹i cña giai cÊp t− s¶n ®· ®¬n gi¶n hãa sù s¾p xÕp x· héi vµ nh÷ng ®èi kh¸ng giai cÊp; bÊt cø n¬i nµo giai cÊp t− s¶n giµnh ®−îc chÝnh quyÒn th× nã ®Òu giµy xÐo lªn c¸c quan hÖ phong kiÕn, gia tr−ëng vµ th¬ méng ®Ó chØ dµnh chç cho lîi Ých c¸ nh©n, cho nh÷ng quan hÖ giao kÌo. NÕu ng−îc trë l¹i c¸c h×nh th¸i x· héi tiÒn t− b¶n, ta vÉn sÏ thÊy r»ng c¸c quan hÖ x· héi cña s¶n xuÊt kh«ng thÓ hiÖn nh÷ng ®iÒu kiÖn cña tÊt c¶ c¸c c¸ nh©n, mµ chóng chØ thÓ hiÖn c¸c ®iÒu kiÖn dµnh cho mét sè ng−êi nhÊt ®Þnh. Céng ®ång cña c¸ nh©n kh«ng bao giê lµ nh÷ng céng ®ång b×nh ®¼ng, mµ lµ nh÷ng thÓ chÕ bÊt b×nh ®¼ng cña hä. Céng ®ång tù nhiªn quy ®Þnh bÊt b×nh ®¼ng tù nhiªn, ®« thÞ cña thêi cæ ®¹i th× quy ®Þnh sù bÊt b×nh ®¼ng gi÷a nh÷ng ng−êi së h÷u t− nh©n, nghiÖp ®oµn thêi trung cæ ra ®êi tõ sù ®Êu tranh chèng l¹i bÊt b×nh ®¼ng. Cuèi cïng trong chñ nghÜa t− b¶n, khi gi¸ trÞ trao ®æi trë thµnh thèng trÞ, trong khi gi¶ ®Þnh vÒ nguyªn t¾c b×nh ®¼ng cho tÊt c¶ c¸c c¸ nh©n, th× nã l¹i tËp hîp c¸c c¸ nh©n thµnh hai giai cÊp ®èi kh¸ng. Dï ë thêi ®¹i nµo th× c¸c céng ®ång còng chØ lµ cña mét bé phËn c¸ nh©n mµ th«i. NhËn xÐt nµy ®−îc lÊy l¹i n¨m 1848, trong Tuyªn ng«n §¶ng céng s¶n. Khi nh¾c tíi c¸c h×nh th¸i x· héi cæ ®¹i, phong kiÕn vµ t− s¶n, Marx vµ Engels ®· nªu ra sù kiÖn quan träng lµ “lÞch sö cña mäi x· héi cho ®Õn ngµy h«m nay vÉn chØ lµ lÞch sö cña ®Êu tranh giai cÊp, cña sù ®èi kh¸ng gi÷a nh÷ng kÎ ¸p bøc vµ nh÷ng ng−êi bÞ ¸p bøc” (Marx, 453, [20]). Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn ... - tailieumienphi.vn