Luận văn tốt nghiệp Vật lý: Xây dựng một số mô hình dạy học chương Cảm ứng điện từ nhằm phát huy tính tích cực, tự lực, sáng tạo của học sinh

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH KHOA VAÄT LÍ  LUAÄN VAÊN TOÁT NGHIEÄP XAÂY DÖÏNG MOÄT SOÁ MOÂ HÌNH DAÏY HOÏC CHÖÔNG “CAÛM ÖÙNG ÑIEÄN TÖØ” NHAÈM PHAÙT HUY TÍNH TÍCH CÖÏC, TÖÏ ;ÖÏC, SAÙNG TAÏO CUÛA HOÏC SINH SVTH : NGUYỄN ĐẮC NGỌC THẢO THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH _ NAÊM 2009 LỜI CẢM ƠN Trong thời gian bốn năm học ở trường Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh, tôi đã được các thầy cô truyền đạt nhiều kiến thức và kinh nghiệm quý báu cũng như học tập từ các bạn trong nhà trường. Về bản thân, tôi đã nỗ lực học tập và rèn luyện để trở thành một giáo viên tốt trong tương lai. Được sự đồng ý của nhà trường, sự giúp đỡ của giáo viên hướng dẫn, tôi đã hoàn thành luận văn này. Đầu tiên, tôi xin gửi lời cám ơn chân thành đến thầy Nguyễn Mạnh Hùng, người trực tiếp hướng dẫn, động viên và giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện luận văn. Tôi cũng xin cảm ơn thầy Nguyễn Minh Hải - giáo viên phụ trách môn Flash, thầy Tô Lâm Viễn Khoa - giáo viên phụ trách phòng thí nghiệm trường THPT Gia Định, thầy Nguyễn Nam Bình - giáo viên phụ trách phòng thí nghiệm trường THPT Lương Thế Vinh, học sinh các lớp 11A5, 11AT trường THPT Gia Định cùng các bạn lớp 4A, 4B khóa 31 đã giúp đỡ tôi rất nhiều trong thời gian làm khóa luận. Ngoài ra, tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến tất cả các thầy cô trong khoa đã tạo điều kiện tốt cho tôi học tập, làm việc và nghiên cứu. Sau cùng, tôi xin cảm ơn cha mẹ, là những người sinh thành, dưỡng dục tôi nên người. Mặc dù đã có nhiều cố gắng, nhưng thời gian có hạn nên luận văn không tránh khỏi những thiếu sót, rất mong nhận được những lời góp ý chân thành. Thành phố Hồ Chí Minh, 25-04-2009 Sinh viên Nguyễn Đắc Ngọc Thảo Sinh viên thực hiện: Nguyễn Đắc Ngọc Thảo Luận văn tốt nghiệp MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Là sinh viên năm cuối trường đại học sư phạm, tương lai sẽ trở thành giáo viên, người truyền thụ kiến thức, người giáo dục các em học sinh, tôi luôn tâm niệm: điều gì gây hại cho học sinh, dù nhỏ cũng không nên làm; ngược lại, điều gì làm lợi cho học sinh dù nhỏ cũng nên làm. Do đó, tôi chọn nghiên cứu về phương pháp giảng dạy, nghiên cứu để có thể giảng dạy tốt nhất sau này. Luật Giáo dục, điều 24.2, đã ghi: "Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh". Có thể nói cốt lõi của đổi mới dạy và học là hướng tới hoạt động học tập chủ động, chống lại thói quen học tập thụ động. Phương pháp dạy học tích cực là một thuật ngữ rút gọn, được dùng ở nhiều nước để chỉ những phương pháp giáo dục, dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học. Phương pháp dạy học tích cực hướng tới việc hoạt động hóa, tích cực hóa hoạt động nhận thức của người học, nghĩa là tập trung vào phát huy tính tích cực của người học chứ không phải là tập trung vào phát huy tính tích cực của người dạy, tuy nhiên để dạy học theo phương pháp tích cực thì giáo viên phải nỗ lực nhiều so với dạy theo phương pháp thụ động. Vật lý là môn khoa học thực nghiệm, nó nghiên cứu sự vận động phong phú và đa dạng của vật chất. Dạy học vật lý vì thế không thể không liên quan đến các mô hình vật lý đặc biệt là khi dạy những khái niệm khó hay những chủ đề kiến thức đặc biệt. Qua thực tế dạy học, phần “cảm ứng điện từ” có thể nói là một phần tương đối khó đối với cả giáo viên lẫn học sinh trong việc dạy và học. Các khái niệm từ thông, dòng điện cảm ứng, suất điện động cảm ứng, dòng điện Fu-cô … là các khái niệm khá trừu tượng. Các định luật Lentz, định luật Faraday là các định luật khó để học sinh tự mình khái quát. Tuy nhiên, đây lại là một nội dung khá quan trọng, tạo cơ sở cho các em tiếp thu những kiến thức về dòng điện xoay chiều sau này. Do đó, nhiệm 1 Sinh viên thực hiện: Nguyễn Đắc Ngọc Thảo Luận văn tốt nghiệp vụ của giáo viên – giúp học sinh hiểu đúng, hiểu sâu và cao hơn nữa là tự mình tìm ra kiến thức là một nhiệm vụ khá nặng nề. Hỗ trợ giáo viên trong quá trình dạy học, luận văn cung cấp cho giáo viên một số mô hình dạy học vật lý, có thể xem như là “công cụ” góp phần giúp cho giáo viên thực hiện nhiệm vụ nói trên. 2. Tổng quan các đề tài nghiên cứu có liên quan Do thời gian làm luận văn có hạn, trình độ ngoại ngữ còn hạn chế nên các tài liệu mà tôi nghiên cứu không nhiều và đa số là sách của các tác giả trong nước hoặc được dịch lại từ các sách nước ngoài. Qua các tài liệu có được, tôi thấy rằng vấn đề đổi mới phương pháp dạy học đang là một vấn đề “nóng hổi” được nhiều nhà nghiên cứu trong lĩnh vực giáo dục, tâm lí học quan tâm. Đổi mới phương pháp dạy học là biến quá trình đào tạo thành quá trình tự đào tạo. Tức là tăng tính tích cực, tự lực của học sinh trong quá trình dạy học, thực hiện dạy học dựa vào hoạt động tích cực, chủ động của học sinh dưới sự tổ chức và hướng dẫn của giáo viên nhằm góp phần phát triển tư duy độc lập, sáng tạo; góp phần hình thành phương pháp và nhu cầu tự học, bồi dưỡng hứng thú học tập, tạo niềm tin và niềm vui trong học tập. Có không ít sách bàn về vấn đề này như: “Tổ chức hoạt động nhận thức cho học sinh trong dạy học vật lý ở trường phổ thông” (Nguyễn Đức Thâm – Nguyễn Ngọc Hưng), “Dạy thế nào cho học sinh tự lực nắm kiến thức vật lý” (A.V.Muraviep – người dịch: Bùi Ngọc Quỳnh, Nguyễn Ngọc Đoàn, Bùi Văn Kim), “Cách tổ chức giờ học vật lý” (K.N.Elidarốp),… Tuy nhiên các sách này đều đã rất cũ (những năm 70, 80) do đó không còn phù hợp với chương trình học ngày nay. Gần đây, nghiên cứu về vấn đề này, có nhiều công trình như: “Phát huy vai trò trung tâm của học sinh trong quá trình dạy học chương “Động học chất điểm” lớp 10 trung học phổ thông ban cơ bản” (Luận văn thạc sĩ giáo dục học Trần Thanh Bình), “Sử dụng phương pháp nhận thức (phương pháp mô hình) trong dạy học vật lý phổ thông nhằm phát triển tư duy của học sinh” (luận văn thạc sĩ của Trịnh Thị Hải Yến),… Ngoài ra còn có một số đề tài luận văn tốt nghiệp của các anh chị là sinh viên của trường đại học Sư phạm nghiên cứu về phương pháp định hướng, tổ 2 Sinh viên thực hiện: Nguyễn Đắc Ngọc Thảo Luận văn tốt nghiệp chức hành động học tập tích cực, tự lực cho học sinh. Đây đều là các tài liệu bổ ích để tham khảo trong quá trình nghiên cứu đề tài. Tuy nhiên, phần nhiều những nghiên cứu trên hoặc đi sâu vào phần lí thuyết hoặc gặp nhiều khó khăn khi đi vào áp dụng trong thực tế. Hơn nữa, các nghiên cứu trên tuy nhiều nhưng phần lớn khai thác phương pháp dạy học nêu vấn đề và các phương pháp nhằm phát triển tư duy, tăng cường tính tích cực tự lực ở học sinh, ít công trình nghiên cứu sâu việc sử sụng các mô hình trong dạy học. Đây cũng là một khó khăn trong quá trình thực hiện luận văn. Chính vì vậy, để bản thân có thêm một phương pháp dạy học tốt sau này cũng như cung cấp thêm cho giáo viên một số công cụ trong giảng dạy, tôi đã tiến hành nghiên cứu về đề tài sử sụng các mô hình trong dạy học vật lý nhằm tăng cường tính tích cực, tự lực, sáng tạo của học sinh và áp dụng xây dựng một số tiến trình dạy học theo phương pháp này cho chương “Cảm ứng điện từ” – một chương khá phức tạp nhưng không kém phần quan trọng. 3. Giả thuyết Qua việc xem xét các tài liệu nghiên cứu có liên quan, ta có thể đưa ra giả thuyết: sử dụng các mô hình trong dạy học vật lý có thể tăng cường tính tích cực, tự lực, sáng tạo cho học sinh. 4. Phương pháp nghiên cứu  Tham khảo các tài liệu về giáo dục học, tâm lí học và phương pháp giảng dạy có liên quan đến đề tài cần nghiên cứu.  Phương pháp thực nghiệm sư phạm. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu Nghiên cứu về đổi mới phương pháp dạy học để chọn ra một quan niệm thích hợp có thể áp dụng vào việc giảng dạy chương V “Cảm ứng điện từ” cho thật tốt. Nghiên cứu về mô hình cũng như vai trò của mô hình trong dạy học vật lý. Từ đó, đưa ra và làm rõ giả thuyết có thể tăng cường tính tích cực, tự lực, sáng tạo cho học sinh bằng cách sử dụng các mô hình. Bước đầu áp dụng vào thực tiễn để chứng minh rằng có thể tăng cường tính tích cực, tự lực, sáng tạo cho học sinh bằng cách sử dụng các mô hình. 3 ... - tailieumienphi.vn