Xem mẫu
- TRƯ NG ð I H C C N THƠ
KHOA TH Y S N
B môn Qu n lý và Kinh t Ngh cá
MAI VĂN HI U
ð C ðI M SINH H C C A M T S LOÀI CÁ B NG
PHÂN B T NH B N TRE
LU N VĂN T T NGHI P ð I H C
NGÀNH QU N LÝ NGH CÁ
2009
- TRƯ NG ð I H C C N THƠ
KHOA TH Y S N
B môn Qu n lý và Kinh t Ngh cá
MAI VĂN HI U
ð C ðI M SINH H C C A M T S LOÀI CÁ B NG
PHÂN B T NH B N TRE
LU N VĂN T T NGHI P ð I H C
NGÀNH QU N LÝ NGH CÁ
CÁN B HƯ NG D N
T.S TR N ð C ð NH
LÊ TH NG C THANH
2009
- L IC MT
Tôi xin bày t lòng bi t ơn chân thành ñ n th y Tr n ð c ð nh và cô Lê Th
Ng c Thanh ñã t n tình hư ng d n và giúp ñ tôi r t nhi u trong su t th i
gian th c hi n ñ tài.
Xin chân thành c m ơn s giúp ñ nhi t tình c a nhân dân và các cơ quan
t nh B n Tre, ñ c bi t là các cơ quan t i huy n Th nh Phú, Ba Tri, Bình ð i
ñã giúp ñ tôi r t nhi u trong nh ng ñ t thu m u.
Xin g i l i c m ơn ñ n quý Th y, Cô và các Anh, Ch cán b khoa Th y S n
ñã t n tình giúp ñ tôi trong su t th i gian th c hi n ñ tài.
Xin g i l i c m ơn ñ n Ban lãnh ñ o khoa Th y S n – Trư ng ð i hoc C n
Thơ ñã t o ñi u ki n t t nh t giúp tôi hoàn thành ñ tài này.
Xin c m ơn t t c các b n l p Qu n Lý Ngh Cá ñã giúp ñ và ñ ng viên tôi
trong su t th i gian h c t p và th c hi n ñ tài này.
Mai Văn Hi u
i
- TÓM T T
M u cá ñư c thu 4 ñ t t tháng 1 ñ n tháng 4 năm 2009, ñ nh kỳ m i tháng
m t l n t i 3 huy n trong t nh B n Tre là: Th nh Phú, Ba Tri và Bình ð i.
M u ñư c thu t ngư dân và các ch . M u sau khi thu ñư c gi l nh và ñưa v
phân tích t i phòng thí nghi m khoa th y s n.
Sau 4 tháng thu m u ñã xác ñ nh ñư c 15 loài thu c 2 h : Gobidae có 10 loài
(Boleophthalmus boddarti, Pseudapocryptes elongatus, Parapocryptes
serperaster, Acentrogobius caninus, Acentrogobius cyanomos, Acentrogobiu
viridipunctatus, Glossogobius giuris, Oxyurichthys sp, Stigmatogobius
sadanundio và Trypauchen vagina) chi m 67% . Eleotridae có 5 loài (Butis
butis, Eleotric melanosoma, Oxyeleotri marmoratus, Oxyeleotri urophthalmus
và Bostrychus scalaris) chi m 33%.
ðã xác ñ nh ñư c m i tương quan v chi u dài và tr ng lư ng c a 11 loài. H
s (a) dao ñ ng t 0.0009 ñ n 0.1489, h s (b) dao ñ ng t 1.8241 ñ n
3.5512. ðô ch t ch (R2 ) khá l n t 0.867 ñ n 0.9948, th hi n m i quan h
ch t ch gi a chi u dài và tr ng lư ng.
T l gi a các giai ño n thành th c thay ñ i nhi u gi a các tháng, các giai
ño n II và III có xu hư ng gi m d n, giai ño n IV có xu hư ng tăng d n,
không tìm th y giai ño n V và VI , giai ño n I r t khó xác ñ nh; H s thành
th c (GSI) cao nh t c a Boleophthalmus boddarti tháng 2 (4.89%), c a
Butis butis tháng 3 (9.7%), c a Acentrogobius viridipunctatus tháng 4
(10.58%) và Glossogobius giuris tháng 3 (3.12%); ða s các loài có h s
tích lũy năng lư ng (HSI) tăng d n t tháng 1 ñ n tháng 3 và sau ñó gi m
xu ng tháng 4.
ðã xác ñ nh ñư c s c sinh s n c a 5 loài, s c sinh s n tuy t ñ i dao ñ ng t
1819 – 9391 tr ng, S c sinh s n tương ñ i dao ñ ng t 102 – 2015 tr ng.
ii
- M CL C
CHƯƠNG 1 : GI I THI U......................................................................... 1
1.1 ð t v n ñ ................................................................................................ 1
1.2 M c tiêu c a ñ tài.................................................................................... 2
1.3 N i dung c a ñ tài................................................................................... 2
CHƯƠNG 2 : T NG QUAN TÀI LI U ..................................................... 3
2.1 T ng quan v ngu n l i th y s n .............................................................. 3
2.2 T ng quan v ngu n l i th y s n B n Tre................................................. 6
2.3 T ng quan v tình hình nghiên c u cá b ng.............................................. 7
CHƯƠNG 3 : V T LI U VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U ............ 13
3.1 V t li u................................................................................................... 13
3.2 Th i gian và ñ a ñi m nghiên c u ........................................................... 13
3.3 Phương pháp thu và c ñ nh m u ............................................................ 13
3.4 Nghiên c u hình thái cá .......................................................................... 14
Các ch tiêu ño (ñư c tính b ng cm):......................................................... 14
3.5 Tương quan chi u dài và tr ng tr ng lư ng ............................................ 15
3.6 Phương pháp nghiên c u sinh h c sinh s n ............................................. 15
CHƯƠNG 4 : K T QU VÀ TH O LU N............................................. 17
4.1 Thành ph n loài cá b ng t nh B n Tre ................................................. 17
4.2 M i tương quan gi a chi u dài và tr ng lư ng........................................ 46
4.2.1 Boleophthalmus boddarti (cá b ng sao)............................................ 47
4.2.2 Pseudapocryptes elongtus (Cá b ng kèo) ......................................... 48
4.2.3 Parapocryptes serperaster (cá b ng kèo v y to)............................... 50
4.2.4 Butis butis (cá b ng trân).................................................................. 51
4.2.5 Oxyeleotris urophthalmus Bleeker (cá b ng d a) ............................. 53
4.2.6 Bostrychus scalaris (Cá b ng d a bông) .......................................... 54
4.2.7 Acentrogobius cyanomos (cá b ng x ñen) ....................................... 55
4.2.8 Acentrogobius viridipunctatus (cá b ng x )...................................... 56
4.2.9 Glossogobius giuris Hamilton (cá b ng cát) ..................................... 57
4.2.10 Oxyurichthys sp (cá b ng x v y to) ............................................... 59
4.2.11 Trypauchen vagina bloch (cá b ng v y cao)................................... 60
4.3 T l gi a các giai ño n thành th c......................................................... 62
4.3.1 Loài Boleophthalmus boddarti (Cá b ng sao).................................. 62
iii
- 4.3.2 Loài Acentrogobius viridipunctatus (Cá b ng x )............................. 62
4.3.3 Loài Butis butis (cá b ng trân).......................................................... 63
4.3.4 Loài Glossogobius giuris (Cá b ng cát)............................................ 64
4.4 H s thành th c GSI .............................................................................. 66
4.4.1 Loài Boleophthalmus boddarti (Cá b ng sao)................................... 66
4.4.2 Loài Butis Butis (Cá b ng trân) ....................................................... 66
4.4.3 Loài Acentrogobius viridipunctatus (Cá b ng x )............................ 67
4.4.4 Loài Glossogobius giuris (Cá b ng cát)............................................ 67
4.5 H s tích lũy năng lư ng HSI................................................................ 69
4.5.1 Loài Boleophthalmus boddarti (Cá b ng sao)................................... 69
4.5.2 Loài Parapocryptes serperater (Cá b ng kèo v y to) ....................... 70
4.5.3 Loài Butis butis (Cá b ng trân)......................................................... 71
4.5.4 Loài Oxyeleotri urophthalmus (Cá b ng d a)................................. 72
4.5.5 Loài Acentrogobius syanomos (Cá b ng x ñen) .............................. 72
4.5.6 Loài Acentrogobiu viridipunctatus (Cá b ng x ) .............................. 73
4.5.7 Loài Glossogobiu giuris (Cá b ng cát) ............................................. 74
4.5.8 Loài Trypauchen vagina (Cá b ng v y cao) ..................................... 75
4.6 S c sinh s n............................................................................................ 77
4.6.1 Loài Boleophthalmus boddarti (cá b ng sao) ................................... 77
4.6.2 Butis butis (cá b ng trân).................................................................. 77
4.6.3 Acentrogobius chlorostigmatoides (cá b ng x ñen)......................... 78
4.6.4 Acentrogobiu viridipunctatus _ cá b ng x ...................................... 78
4.6.5 Trypauchen vagina (cá b ng v y cao) .............................................. 79
CHƯƠNG 5: K T LU N VÀ ð XU T ................................................. 80
5.1 K t lu n .................................................................................................. 80
5.2 ð xu t ................................................................................................... 81
TÀI LI U THAM KH O .......................................................................... 82
PH L C.................................................................................................... 84
iv
- DANH SÁCH HÌNH
Hình 3.1 B n ñ khu v c nghiên c u............................................................ 13
Hình 4.1.1 T l gi a các h cá b ng thu th p ñư c ..................................... 17
Hình 4.1.2 Boleophthalmus boddarti (Pallas) (cá b ng sao)......................... 20
Hình 4.1.3 Pseudapocryptes elongatus (Cá b ng kèo) .................................. 22
Hình 4.1.4 Parapocryptes serperaster (Cá b ng kèo v y to)......................... 24
Hình 4.1.5 Butis Butis (cá b ng trân) ............................................................ 26
Hình 4.1.6 Eleotris melanosoma (cá b ng tr ng l n).................................... 28
Hình 4.1.7 Oxyeleotris marmorata (cá b ng tư ng)...................................... 29
Hình 4.1.8 Oxyeleotris urophthalmus (cá b ng d a)..................................... 31
Hình 4.1.9 Botrychus scalaris Cá b ng d a bông ......................................... 33
Hình 4.1.10 Acentrogobius caninus (cá b ng tro) ........................................ 34
Hình 4.1.11 Acentrogobius chlorostigmatoides (cá b ng x ñen).................. 36
Hình 4.1.12 Acentrogobius viridipunctatus (cá b ng x ) ............................. 38
Hình 4.1.13 Glossogobius giuris (Cá b ng cát)............................................. 40
Hình 4.1.14 Oxyurichthys sp (cá b ng x v y to).......................................... 42
Hình 4.1.15 Stigmatogobius sadanundio (cá b ng tr ng).............................. 43
Hình 4.1.16 Trypauchen vagina ( bloch) (cá b ng v y cao) .......................... 45
Hình 4.2.1a Tương quan gi a chi u dài t ng và tr ng lư ng loài
Boleophthalmus boddarti (cá b ng sao)........................................................ 47
Hình 4.2.1b Tương quan gi a chi u dài chu n và tr ng lư ng loài
Boleophthalmus boddarti (cá b ng sao)........................................................ 48
Hình 4.2.2a Tương quan gi a chi u dài t ng và tr ng lư ng loài
Pseudapocryptes elongatus (cá b ng kèo) .................................................... 49
Hình 4.2.2b Tương quan gi a chi u dài chu n và tr ng lư ng loài
Pseudapocryptes elongatus (cá b ng kèo) .................................................... 49
Hình 4.2.3a Tương quan gi a chi u dài chu n và tr ng lư ng
cá b ng kèo v y to........................................................................................ 50
Hình 4.2.3b Tương quan gi a chi u dài chu n và tr ng lư ng
cá b ng kèo v y to........................................................................................ 51
Hình 4.2.4a Tương quan gi a chi u dài t ng và tr ng lư ng
cá b ng trân .................................................................................................. 52
Hình 4.2.4b Tương quan gi a chi u dài chu n và tr ng lư ng
cá b ng trân .................................................................................................. 52
Hình 4.2.5a Tương quan gi a chi u dài t ng và tr ng lư ng
cá b ng d a .................................................................................................. 53
v
- Hình 4.2.5b Tương quan gi a chi u dài chu n và tr ng lư ng
cá b ng d a .................................................................................................. 54
Hình 4.2.6a Tương quan gi a chi u dài t ng và tr ng lư ng
cá b ng d a bông ......................................................................................... 54
Hình 4.2.6b Tương quan gi a chi u dài chu n và tr ng lư ng
cá b ng d a bông ......................................................................................... 55
Hình 4.2.7a Tương quan gi a chi u dài t ng và tr ng lư ng
cá b ng x ñen.............................................................................................. 55
Hình 4.2.7b Tương quan gi a chi u dài chu n và tr ng lư ng
cá b ng x ñen.............................................................................................. 56
Hình 4.2.8a Tương quan gi a chi u dài t ng và tr ng lư ng
cá b ng x .................................................................................................... 57
Hình 4.2.9a Tương quan gi a chi u dài t ng và tr ng lư ng
cá b ng cát ................................................................................................... 58
Hình 4.2.9a Tương quan gi a chi u dài chu n và tr ng lư ng
cá b ng cát ................................................................................................... 59
Hình 4.2.10a Tương quan gi a chi u dài t ng và tr ng lư ng
cá b ng x v y to.......................................................................................... 59
Hình 4.2.10b Tương quan gi a chi u dài chu n và tr ng lư ng
cá b ng x v y to.......................................................................................... 60
Hình 4.2.11a Tương quan gi a chi u dài t ng và tr ng lư ng
cá b ng v y cao ............................................................................................ 61
Hình 4.2.11b Tương quan gi a chi u dài chu n và tr ng lư ng
cá b ng v y cao ............................................................................................ 61
Hình 4.3.1 T l gi a các giai ño n thành th c c a cá b ng x ..................... 63
Hình 4.3.2 T l gi a các giai ño n thành th c c a cá b ng trân................... 64
Hình 4.3.3 T l gi a các giai ño n thành th c c a cá b ng cát .................... 65
Hình 4.4.1 h s thành th c theo th i gian c a cá b ng trân.......................... 67
Hình 4.4.2 H s thành th c theo th i gian c a cá b ng cát .......................... 68
Hình 4.5.1 H s tích lũy năng lư ng HSI c a cá b ng sao........................... 69
Hình 4.5.2 H s tích lũy năng lư ng HSI c a cá b ng kèo v y to................ 70
Hình 4.5.3 H s tích lũy năng lư ng HSI c a cá b ng trân.......................... 71
Hình 4.5.4 H s tích lũy năng lư ng HSI c a cá b ng x ñen...................... 73
Hình 4.5.5 H s tích lũy năng lư ng HSI c a cá b ng x ............................ 74
Hình 4.5.6 H s tích lũy năng lư ng HSI c a cá b ng cát ........................... 75
Hình 4.5.7 H s tích lũy năng lư ng HSI c a cá b ng v y cao.................... 76
vi
- DANH SÁCH B NG
B ng 2.1 S n lư ng nuôi tr ng th y s n c a 10 nư c có s n lư ng cao....... 3
B ng 2.2 S n lư ng th y s n c nư c t năm 1995 - 2007 (nghìn t n) ........ 4
B ng 2.3 S n lư ng th y s n khai thác phân theo ngành ho t ñ ng............. 5
B ng 4.1.1 Thành ph n các loài cá b ng thu th p ñư c ............................. 18
B ng 4.1.2 các ch tiêu ñ m c a loài Boleophthalmus boddarti................. 19
B ng 4.1.3 T s mô t gi a các giá tr ño c a loài Boleophthalmus
boddarti .................................................................................................... 20
B ng 4.1.4 Các ch tiêu ñ m c a loài Pseudapocryptes elongatus ............. 21
B ng 4.1.5 T s mô t gi a các giá tr ño c a loài Pseudapocryptes
elongatus .................................................................................................. 22
B ng 4.1.6 Các ch tiêu ñ m c a loài Parapocryptes serperater................ 23
B ng 4.1.7 T s mô t gi a các giá tr ño c a loài Parapocryptes
serperater ................................................................................................. 24
B ng 4.1.8 Các ch tiêu ñ m c a loài Butis butis ....................................... 25
B ng 4.1.9 T s mô t gi a các giá tr ño c a loài Butis butis .................. 26
B ng 4.1.10 Các ch tiêu ñ m c a loài Eleotris melanosoma..................... 27
B ng 4.1.11 T s mô t gi a các giá tr ño c a loài Eleotris
melanosoma.............................................................................................. 28
B ng 4.1.12 Các ch tiêu ñ m c a loài Oxyeleotris marmorata ................. 29
B ng 4.1.13 Các ch tiêu ñ m c a loài Oxyeleotris urophthalmus ............. 31
B ng 4.1.14 T s mô t gi a các giá tr ño c a loài Oxyeleotris
urophthalmus ............................................................................................ 31
B ng 4.1.15 Các ch tiêu ñ m c a loài Bostrychus scalaris ....................... 32
B ng 4.1.16 T s mô t gi a các giá tr ño c a loài Bostrychus scalaris .. 33
B ng 4.1.17 Các ch tiêu ñ m c a loài Acentrogobius caninus .................. 34
B ng 4.1.18 Các ch tiêu ñ m tia vi c a loài Acentrogobius cyanomos...... 36
B ng 4.1.19 T s mô t gi a các giá tr ño .............................................. 36
B ng 4.1.20 Các ch tiêu ñ m c a loài Acentrogobius viridipunctatus....... 37
B ng 4.1.21 T s mô t gi a các giá tr ño c a loài Acentrogobius
viridipunctatus .......................................................................................... 38
B ng 4.1.22 Các ch tiêu ñ m c a loài Glossogobius giuris ...................... 40
B ng 4.1.23 T s mô t gi a các giá tr ño c a loài
Glossogobius giuris .................................................................................. 40
B ng 4.1.24 Các ch tiêu ñ m loài Oxyurichthys sp................................ 41
vii
- B ng 4.1.25 T s mô t gi a các giá tr ño .............................................. 42
B ng 4.1.26 Các ch tiêu ñ m c a loài Stigmatogobius sadanundio .......... 43
B ng 4.1.27 Các ch tiêu ñ m c a loài Trypauchen vagina........................ 44
B ng 4.1.28 T s mô t gi a các giá tr ño c a loài
Trypauchen vagina.................................................................................... 45
B ng 4.2.1 K t qu c a m i tương quan và chi u dài ................................ 46
B ng 4.3.1 T l gi a các giai ño n thành th c c a cá b ng sao................ 62
B ng 4.3.2 T l gi a các giai ño n thành th c cá b ng x ....................... 62
B ng 4.3.3 T l gi a các giai ño n thành th c cá b ng trân ..................... 63
B ng 4.3.4 T l gi a các giai ño n thành th c cá b ng cát....................... 64
B ng 4.4.1 H s thành th c c a loài Boleophthalmus boddarti ................ 66
B ng 4.4.2 H s thành th c c a loài Butis butis ....................................... 66
B ng 4.4.3 H s thành th c c a loài Acentrogobius viridipunctatus........ 67
B ng 4.4.3 H s thành th c c a loài Glossogobius giuris ........................ 68
B ng 4.5.1 H s tích lũy năng lương HSI c a loài Boleophthalmus
boddarti .................................................................................................... 69
B ng 4.5.2 H s tích lũy năng lương HSI c a loài Parapocrypte
macrolepis ................................................................................................ 70
B ng 4.5.3 H s tích lũy năng lương HSI c a loài Parapocrypte
macrolepis ............................................................................................... 71
B ng 4.5.4 H s tích lũy năng lương HSI c a loài Oxyeleotri
urophthalmus ............................................................................................ 72
B ng 4.5.5 H s tích lũy năng lương HSI c a loài Acentrogobius
syanomos .................................................................................................. 72
B ng 4.5.6 H s tích lũy năng lương HSI c a loài Acentrogobiu
viridipunctatus .......................................................................................... 73
B ng 4.5.7 H s tích lũy năng lương HSI c a loài Glossogobiu giuris..... 74
B ng 4.5.8 H s tích lũy năng lương HSI c a loài Trypauchen vaagina .. 75
B ng 4.6.1: S c sinh s n c a cá b ng sao ................................................. 77
B ng 4.6.2: S c sinh s n c a cá b ng trân................................................. 77
B ng 4.6.3: S c sinh s n c a cá b ng x ñen ............................................ 78
B ng 4.6.4: S c sinh s n c a cá b ng x ................................................... 78
viii
- Chương 1 : GI I THI U
1.1 ð t v n ñ
Vi t Nam là m t trong nh ng nư c nhi t ñ i gió mùa, ñã t o cho Vi t Nam có
ñư c m t ngu n tài nguyên thiên nhiên phong phú, ña d ng v thành ph n loài và
phong phú v s n lư ng. Trong ñó ngu n l i th y s n cũng vô cùng phong phú,
t th y s n nư c m n, nư c l , và nư c ng t. Theo Ti n sĩ Meryl
J Williams (Ch t ch Trung tâm nghiên c u nông nghi p qu c t Ôxtrâylia) nh n
ñ nh: “Hi n nay, Vi t Nam ñ ng vào hàng ngũ nh ng qu c gia s n xu t và xu t
kh u thu s n hàng ñ u trên th gi i và tr thành m t cư ng qu c thu s n m i
ðông Nam Á cùng v i Inñônêxia, Thái Lan và Philíppin. T l tăng trư ng nuôi
tr ng thu s n ñ c bi t cao, Vi t Nam tr thành qu c gia nuôi tr ng thu s n l n
nh t ðông Nam Á và l n th ba th gi i vào năm 2004 (ch ñ ng sau n ð và
Trung Qu c). Ngành nuôi tr ng thu s n Vi t Nam ñư c coi là ti n b nhanh
nh t, b t ch p s kh i ñ u mu n và hi n chi m kho ng 1/3 t ng s n lư ng thu
s n c a nư c này.” ( trích t Website http://nhanong.net).
ð ng b ng Sông C u Long (ðBSCL) là m t vùng ñ t th p, r ng g n 4 tri u ha,
chi m 71% t ng di n tích châu th sông Mê-kông ñã t o cho vùng có nhi u ti m
năng v Nông, Lâm, Ngư nghi p. ðBSCL còn có m t h th ng sông ngòi ch ng
ch t, ñã góp ph n t o cho ngu n l i th y s n ñây r t ña d ng v thành ph n loài
và phong phú v s n lư ng. Ngoài ra, ðBSCL có ti m năng r t l n ñ phát tri n
nuôi tr ng th y s n.
B n Tre là m t trong 13 t nh ñ ng b ng sông C u Long, có di n tích t nhiên là:
2.315 km2, ñư c hình thành b i cù lao An Hoá, cù lao B o, cù lao Minh và do
phù sa c a 4 nhánh sông C u Long b i t mà thành (g m sông Ti n dài 83 km,
sông Ba Lai 59 km, sông Hàm Luông 71 km, sông C Chiên 82 km), v i ñi u
ki n như trên ñã t o cho B n Tre m t h sinh thái vô cùng phong phú, ñ c bi t là
ngu n l i th y s n, như th y s n ng t, l và m n. Theo báo cáo năm 2007, t ng
di n tích nuôi th y s n c a t nh B n Tre ư c tính kho ng 41.850 ha và s n lư ng nuôi
ư c tính kho ng 98.850 t n; ho t ñ ng khai thác xa b ñ t hi u qu khá v i s n lư ng
ư c tính kho ng 75.066 t n; trong 6 tháng ñ u năm 2008, tình hình nuôi th y s n
tương ñ i n ñ nh, v i t ng di n tích kho ng 40.050 ha; riêng ho t ñ ng khai thác
th y s n g p nhi u khó khăn, do giá c nguyên, nhiên li u tăng cao, ngư trư ng khai
thác b thu h p... nên l i nhu n t khai thác không cao v i s n lư ng khai thác kho ng
35.000 t n.
Thu s n ñư c ñánh giá là ngu n cung c p chính ñ m ñ ng v t cho ngư i dân.
Năm 2001, m c tiêu th trung bình m t hàng thu s n c a m i ngư i dân Vi t
1
- Nam là 19,4 kg, cao hơn m c tiêu th trung bình s n ph m th t l n (17,1
kg/ngư i) và th t gia c m (3,9 kg/ngư i). Cũng gi ng như m t s nư c châu Á
khác, thu nh p tăng ñã khi n ngư i dân có xu hư ng chuy n sang tiêu dùng nhi u
hơn m t hàng thu s n. Có th nói ngành thu s n có ñóng góp không nh trong
vi c b o ñ m an ninh lương th c qu c gia.
ð c bi t do s n xu t c a nhi u lĩnh v c như khai thác, nuôi tr ng thu s n ch
y u là quy mô h gia ñình nên ñã tr thành ngu n thu hút m i l c lư ng lao
ñ ng, t o nên ngu n thu nh p quan tr ng góp ph n vào s nghi p xoá ñói gi m
nghèo. Các ho t ñ ng d ch v như vá lư i, cung c p th c ph m, tiêu th s n
ph m… ch y u do lao ñ ng n th c hi n, ñã t o ra thu nh p ñáng k , c i thi n
v th kinh t c a ngư i ph n , ñ c bi t là các vùng nông thôn, mi n núi.
Riêng trong các ho t ñ ng bán l thu s n, n gi i chi m t l lên ñ n 90%.
Do tình hình khai thác quá m c, dân s tăng nhanh làm ô nhi m môi trư ng, môi
trư ng s ng bi n ñ i, ... làm cho ngu n l i th y s n bi n ñ ng r t nhi u, trong ñó
ngu n l i cá b ng cũng không ngo i l . Do ñó, ñ tài th c hi n nh m ñánh giá
ngu n l i cá b ng ñ có nh ng nh n ñ nh ñúng ñ n, ñ nh hư ng qu n lý, khai
thác, b o t n và phát tri n b n v ng ngu n l i cá b ng trong tương lai và có th
s d ng ti m năng c a ngu n l i cá b ng này. Do ñó ñ tài: “ð c ñi m sinh h c
c a m t s loài thu c h cá B ng phân b t nh B n tre” ñư c th c hi n.
1.2 M c tiêu c a ñ tài
ð tài th c hi n nh m xác ñ nh ñ c ñi m sinh h c c a m t s loài thu c h cá
b ng phân b t nh B n tre ñ làm cơ s cho các nghiên c u ti p theo v nuôi
tr ng và qu n lý ngu n l i th y s n.
1.3 N i dung c a ñ tài
Xác ñ nh các ch tiêu v hình thái, ñ nh danh các loài cá b ng thư ng g p phân
b t nh B n tre.
Xác ñ nh m i tương quan gi a chi u dài và tr ng lư ng c a chúng.
Xác ñ nh các giai ño n phát tri n c a tuy n sinh d c, h s thành th c (GSI), h
s tích lũy năng lu ng (HSI) và s c sinh s n c a các loài cá b ng thu th p ñư c.
2
- Chương 2 : T NG QUAN TÀI LI U
2.1 T ng quan v ngu n l i th y s n
Theo các k t qu nghiên c u trư c ñây ñã th ng kê nư c ta ñư c 554 loài cá
nư c ng t, thu c 288 gi ng, 57 h và 18 b , ñư c ñánh giá là qu c gia ña d ng
sinh h c cao trong khu v c. Trong 544 loài có 11 loài phân b r ng rãi trên c 2
mi n Nam B c c a Vi t Nam. Trong ñó, khu h cá phía B c (T ñèo H i Vân tr
vào) có 240 loài thu c khu h cá Hoa Nam Trung Qu c và m t s loài th y s n
khác như Cua, c, Trai, H n, .... nhưng ch có kho ng 30 loài cá có giá tr kinh t
và ph n l n thu c nhóm cá ăn ñ ng v t và th c v t phù du, chi m s lư ng
không nhi u và s n lư ng th p. Hi n toàn khu v c nuôi có kho ng 15 loài có
ngu n g c t ñ a phương và m t s ít ñư c nh p t nư c ngoài. Khu h cá phía
Nam (T ñèo H i Vân tr vào) ñã th ng kê ñư c kho ng 225 loài, thu c khu h
cá n ð và Mã Lai. Có kho ng 42 loài có giá tr kinh t , ph n l n thu c nhóm
cá ăn ñ ng v t. Riêng ngu n l i th y s n vùng ð ng B ng Sông C u Long mang
tính ch t nhi t ñ i r r t, r t ña d ng v thành ph n loài và phong phú v m t s n
lư ng. Có kho ng 236 loài cá ñã ñư c tìm th y, trong ñó h cá chép 74 loài, h
cá trơn 51 loài. Ngoài ra, gu n l i th y s n t nhiên cũng khá phong phú trong
các th y v c nư c ng t (Nguy n Văn H o và ctv, 1976 ñư c trích d n b i Mai
Vi t Văn, 2006).
Ti m năng phát tri n nuôi tr ng th y s n nư c ta là r t l n, s n lư ng nuôi
tr ng th y s n c a Vi t Nam ñ t 1 198 617 t n (năm 2004), và ñ ng th 3 trên
th gi i. Trong khi t c ñ phát tri n cao nh t th gi i (30.6 %/ năm).
B ng 2.1 S n lư ng nuôi tr ng th y s n c a 10 nư c có s n lư ng cao
Nư c 2002 2004 Tăng trư ng
T n T n (%)/năm
Trung Qu c 27767251 30 614 968 5,0
nñ 2187189 2 472 335 6,3
Vi t Nam 703041 1 198 617 30,6
Thái Lan 954 567 1 172 866 10,8
Indonesia 914 071 1 045 051 6,9
Bangladesh 786 604 914 752 7,8
Nh t B n 826 715 776 421 -3,1
Na Uy 545 655 674 979 11,2
Chi lê 550 209 637 993 7,7
M 497 346 606 549 10,4
(Ngu n: http://www.fao.org)
3
- T ng s n lư ng th y s n t năm 1990 – 2007 ñ u tăng theo các năm, năm 1990
ñ t 8990,6 nghìn t n, năm 2000 ñ t 2250,5 nghìn t n và ñ n năm 2007 ñ t 4149,0
nghìn tân. Trong ñó s n lư ng th y s n khai thác và nuôi tr ng ñ u tăng qua các
năm. ðư c th hi n chi ti t qua b ng 2.1.
B ng 2.2 S n lư ng th y s n c nư c t năm 1995 - 2007 (nghìn t n)
Trong ñó
Năm T ng s
Khai thác Nuôi tr ng
1990 890,6 728,5 162,1
1991 969,2 801,1 168,1
1992 1016,0 843,1 172,9
1993 1100,0 911,9 188,1
1994 1465,0 1120,9 344,1
1995 1584,4 1195,3 389,1
1996 1701,0 1278,0 423,0
1997 1730,4 1315,8 414,6
1998 1782,0 1357,0 425,0
1999 2006,8 1526,0 480,8
2000 2250,5 1660,9 589,6
2001 2434,7 1724,8 709,9
2002 2647,4 1802,6 844,8
2003 2859,2 1856,1 1003,1
2004 3142,5 1940,0 1202,5
2005 3465,9 1987,9 1478,0
2006 3720,5 2026,6 1693,9
Sơ b 2007 4149,0 2063,8 2085,2
(Ngu n: T ng c c Th ng kê, 2008)
Bi n Vi t Nam n m trong khu v c nhi t ñ i gió mùa, khu h cá bi n Vi t Nam
thu c khu h ñ ng v t n ð - Tây Thái Bình Dương. Theo Nguy n Nh t Thi
(2000), bi n Vi t Nam có thành ph n cá r t phong phú, tính ña d ng sinh h c cao
và ti m năng ngu n l i l n. Trong s 2000 loài cá bi n ñư c phát hi n có trên
100 loài có giá tr kinh t , chi m t tr ng ch y u trong s n lư ng khai thác.
4
- B ng 2.3 S n lư ng th y s n khai thác phân theo ngành ho t ñ ng (nghìn t n)
Chia ra
Năm T ng s Khai thác bi n Khai thác n i
T ng s Trong ñó: Cá ña
1990 728,5 653,2 615,8 75,3
1991 801,1 694,2 614,6 106,9
1992 843,1 730,0 627,4 113,1
1993 911,9 785,3 660,0 126,6
1994 1120,9 946,3 712,5 174,6
1995 1195,3 990,3 722,1 205,0
1996 1278,0 1058,7 808,2 219,3
1997 1315,8 1098,7 835,3 217,1
1998 1357,0 1155,2 856,7 201,8
1999 1526,0 1314,6 974,7 211,4
2000 1660,9 1419,6 1075,3 241,3
2001 1724,8 1481,2 1120,5 243,6
2002 1802,6 1575,6 1189,6 227,0
2003 1856,1 1647,1 1227,5 209,0
2004 1940,0 1733,4 1333,8 206,6
2005 1987,9 1791,1 1367,5 196,8
2006 2026,6 1823,7 1396,5 202,9
Sơ b 2007 2063,8 1864,3 1422,3 199,5
(Ngu n: T ng c c Th ng kê, 2008)
Nư c ta có trên 200.000 ha m t nư c h , trong ñó di n tích h t nhiên trên
20.000 ha, còn l i là h ch a. T ng s n lư ng th y s n khai thác h h ng năm
kho ng 9.000 t n, trong ñó 4.000 t n khai thác h t nhiên và 5.000 t n khai
thác các h ch a.
Các t nh B c B và Trung B không có vùng trũng ng p nư c l n. Vùng ñ ng
b ng sông C u Long có nhi u vùng ng p nư c theo mùa r t l n. Ví d , vùng
ñ ng Tháp Mư i là 140.000 ha và vùng t giác Long Xuyên là 218.000 ha.
Cá h th ng sông C u Long di cư vào vùng trũng ng p nư c trong mùa mưa ñ
ki m ăn. ð n mùa khô l i di chuy n ra sông. Nông dân hai vùng trũng ng p
nư c này h ng năm khai thác ñư c kho ng trên 20.000 t n.
Nư c ta có hàng ngàn sông, r ch. Trư c ñây, ngu n l i cá sông r t phong phú.
Vào th p k 70, trên sông H ng có trên 70 h p tác xã ñánh cá. S n lư ng khai
thác h ng năm kho ng hàng ngàn t n cá. Do khai thác quá m c, nên ngu n cá
sông ñã c n ki t. Ngư dân ph i chuy n sang ki m s ng b ng ngh khác. Các sông
ngòi mi n Trung cũng có tình tr ng tương t .
5
- Hi n nay, ch còn sông C u Long duy trì ñư c ngh khai thác v i s n lư ng x p
x 30.000 t n/năm, t o công ăn vi c làm cho 48.000 lao ñ ng 249 xã ven sông.
H th ng kênh, r ch ch ng ch t Nam B cung c p m t lư ng cá nư c ng t ñáng
k .
ð ng B ng Sông C u Long là vùng châu th c a h lưu sông Mekong ti p giáp
v i bi n ðông, h th ng sông Mê-Kông ñã t o nên m t vùng r t ña d ng v các
loài ñ ng v t th y sinh v i kho ng 1.200 -1.700 loài trong ñó có kho ng 120 loài
cá có giá tr kinh t cao. S ña d ng này ñã t o nên m t s n lư ng th y s n r t
l n cung c p cho cư dân trong vùng. Theo Nguy n Văn H o và ctv (1976) thì
ðBSCL ñã tìm th y kho ng 236 loài cá, trong ñó h cá chép 74 loài, h cá trơn
51 loài và hơn 50 loài ñư c xem là cá kinh t , kho ng 10 loài là ñ i tư ng nuôi.
Tuy v y, ngày nay do vi c khai thác quá m c, vi c s d ng ngu n l i th y s n
không h p lý, c ng v i môi trư ng nư c ngày càng ô nhi m ñã làm cho thành
ph n loài, s n lư ng th y s n ngày càng gi m sút nghiêm tr ng.
2.2 T ng quan v ngu n l i th y s n B n Tre
T ng bư c vươn lên thành ngành kinh t mũi nh n. Nuôi tr ng th y s n phát
tri n m nh, nh t là nuôi th y s n vùng m n, l . Trong khi ñó, nuôi th y s n vùng
ng t b t ñ u ñư c m r ng và ng d ng s n xu t thâm canh. Di n tích nuôi th y
s n năm 2005 ư c là 42.310 ha, tăng 13.057 ha so năm 2000. Thành công n i b t
c a ngh nuôi th y s n trong 5 năm qua là mô hình nuôi tôm sú thâm canh, bán
thâm canh ñã thành công và ñư c nhân r ng 3 huy n ven bi n , mô hình này t
ch b t ñ u nuôi thí ñi m ñư c 224 ha năm 2001 ñ n năm 2005 tăng lên 6.021
ha, thu hút ñư c nhi u thành ph n kinh t trong và ngoài t nh tham gia, góp ph n
tích c c nâng cao thu nh p, c i thi n ñ i s ng c a m t b ph n nhân dân ven
bi n. Thông qua Chương trình phát tri n gi ng ñã t ng bư c m r ng năng l c
s n xu t gi ng trên ñ a bàn, toàn t nh hi n có 54 tr i s n xu t gi ng tôm sú, 14
tr i gi ng tôm càng xanh và 04 tr i gi ng cá, dù ch m i ñáp ng kho ng 30%
nhu c u, nhưng bư c ñ u ñã góp ph n t o ngu n con gi ng n ñ nh, ch t lư ng
t t cung ng cho ngư i nuôi.
Ho t ñ ng khai thác th y s n ti p t c phát tri n theo chi u sâu, s tàu
thuy n khai xa b tăng nhanh, t 355 tàu khai thác xa b năm 2000 tăng lên 850
tàu năm 2005, chi m 31,12% trong t ng s tàu thuy n ñánh b t toàn t nh. Cơ s
h t ng và d ch v ph c v khai thác th y s n ñư c quan tâm ñ u tư, ñưa C ng cá
Ba Tri vào ho t ñ ng, xây m i C ng cá Bình ð i, chu n b ñ u tư C ng cá Th nh
Phú. T ng s n lư ng th y s n năm 2005 ñ t 137.510 t n, tăng bình quân
5,1%/năm.
6
- V ngu n l i th y s n, các công trình nghiên c u, kh o sát sông và ven bi n
t nh B n Tre ñã phát hi n ñư c 120 loài cá thu c 43 h , n m trong 15 b cá. B
cá vư c chi m ưu th c v h (21 h ) l n v loài (54 loài), b cá trích chi m 2
h g m 15 loài, b cá bơn có 3 loài. Căn c vào ñi u ki n sinh thái, có th phân
thành các nhóm sau ñây: (1) Nhóm cá nư c l g m các loài thư ng xuyên s ng
môi trư ng l , m n thư ng là nh ng loài có kích thư c nh như cá kèo, cá b ng
cát. Các lo i cá ñáy vùng c a sông ho c trong các ñ m là ñ i tư ng ñánh b t
c a các ngh cá th công ven bi n như ngh ñóng ñáy. S lư ng cá này chi m
m t t l không nh trong toàn b s n lư ng cá ñánh b t hàng năm trong t nh. (2)
Nhóm cá bi n di cư vào vùng nư c l , ñôi khi c vùng nư c ng t, g m nhi u
lo i, ñư c phân b r ng các vùng ven b sông, g m có lo i cá s ng n i thu c
h cá trích, lo i s ng ñáy ăn ñ ng v t ñáy như cá ñ i, cá b ng d a. (3) Nhóm
cá nư c ng t s ng trong sông r ch, thư ng xâm nh p vùng nư c l vào mùa mưa,
khi lưu lư ng c a nư c sông tương ñ i l n. ðó là lo i cá mè vinh, cá mè dãnh, cá
rô bi n, cá trê vàng. (4) Nhóm cá s ng trên ñ ng ru ng, mà các loài ñ i di n là cá
lóc, cá rô, cá trê, cá s c. Cách chia dân gian thư ng phân ñ nh cá ñ ng thành hai
lo i cá ñen và cá tr ng. Lo i cá ñen có s c ch u ñ ng dai hơn, có th s ng trong
m t th i gian nh t ñ nh m t ñ cao. (5) Các lo i tôm, qua các cu c ñi u tra, ñã
nh n di n ñư c 20 lo i trong ñ a bàn t nh B n Tre, trong ñó tôm bi n có 12 loài
(thu c 5 h ) và 8 loài tôm nư c ng t (thu c 2 h ). V tôm nư c m n, thì tôm t
nhiên hi n di n ph bi n nh t là tôm th (pénaeas merguiensis), còn tôm ñư c
nuôi ph bi n là tôm sú (Penaeus monodon).
2.3 T ng quan v tình hình nghiên c u cá b ng
Theo Trương Th Khoa (1993), thì b ph cá b ng (Gobioidei) có kho ng 300
gi ng v i 700 loài ñã ñư c mô t , nhưng hàng năm có nhi u gi ng m i và loài
m i ñư c phát hi n. ða s có kích thư c nh , nhưng cũng có m t s loài có kích
thư c to như cá b ng tư ng (Oxyeleotris marmotara) có th ñ t ñ n 50 cm chi u
dài. V m t hình thái thì cá b ng có nh ng ñ c ñi m như sau: không có v y c m
giác d c thân, nhưng ñ u có nhi u r nh c m giác n i ro r t, hai vi b ng
thư ng dính li n nhau tao thành giác bám (tr gi ng Eleotridae), cơ g c vi ng c
phát tri n.
B ph Gobioidei ð ng B ng Sông C u Long Vi t Nam có 5 h , ñư c nh n
d ng theo khóa phân lo i sau:
1.a- Thân không gi ng d ng lươn, có 2 vi lưng tách r i nhau (ít khi dính nhau
g c); Vi lưng và vi h u môn cách xa vi ñuôi.
7
- 2.a- M t không có cu ng, mí m t dư i không c ñ ng ñư c, cơ g c vi ng c phát
tri n.
3.a- Hai vi b ng tách r i nhau.......................................................... Eleotridae.
3.b- Hai vi b ng n i li n nhau.............................................................Gobidae.
2.b- M t có cu ng và d ng ñ ng trên ñ nh ñ u, mí m t dư i c ñ ng ñư c. Cơ
g c vi ng c r t phát tri n........................................................Eriophthalmidae.
2.c- M t trên m t cu ng ng n ho c không, mí m t gư i có th c ñ ng ñư c.
Răng hàm dư i có m t hàng răng n m ngang có ho c không có m t ñôi răng chó
sau ñi m ti p h p c a hàm dư i. Cơ g c vi ng c phát tri n nhi u
ho c ít........................................................................................ Apocrypteidae.
1.b- Thân có d ng lươn, ch có m t vi lưng. Vi lưng và vi h u môn r t dài, n i
li n ho c g n k v i vi ñuôi.......................................................... Gobioididae.
Mai ðình Yên (1978) ñã tìm các t nh phía B c Vi t nam có 2 H cá b ng là :
* H cá b ng ñen Eleotridae: có 7 loài thu c 3 gi ng.
* H cá b ng tr ng Gobiidae : có 3 loài thu c 2 gi ng.
Nguy n Nh t Thi (1991) các loài cá xương V nh B c B ñã tìm ñư c 4 H cá
b ng như sau :
* H Eleotridae: có 9 loài thu c 8 gi ng.
* H Gobiidae : có 53 loài thu c 29 gi ng.
* H Periophthalmidae: có 3 loài thu c 3 gi ng.
* H Tenioididae: có 12 loài thu c 7 gi ng.
Mai ðình Yên (1992), ñã tìm ra b ph cá b ng Gobioidei (trong quy n “ð nh
lo i các loài cá nư c ng t Nam B ”) có 5 h , 19 gi ng và 25 loài
* H cá b ng ñen Eleotridae
Gi ng cá b ng ñen Eleotris Bloch
Loài Cá b ng m i (b ng t i) Eleotris fuscus (Bloch, 1801)
Gi ng cá b ng cau Butis Bleeker
Loài Cá b ng cau (cá b ng l u c u) Butis butis (Hamilton, 1822)
Gi ng cá b ng tư ng Oxyeleotris Bleeker
Loài Cá b ng d a Oxyeleotris siamensis (Gunther, 1861)
Loài Cá b ng tư ng Oxyeleotris marmoratus (Bleeker, 1852)
8
- * H cá b ng tr ng Gobiidae
Gi ng cá b ng râu Pogonogobius H.M.Smith
Loài Cá b ng râu Pogonogobius planifrons (Day, 1873)
Gi ng cá b ng tr ng Pseudogobiopsis Koumans
Loài Cá b ng tr ng Pseudogobiopsis oligactis (Bleeker, 1875)
Gi ng cá b ng rãnh Oxyurichthys Bleeker
Loài Cá b ng rãnh Oxyurichthys microlepis (Bleeker, 1849)
Gi ng cá b ng mít Stigmatogobus Bleeker
Loài Cá b ng mít (cá h ng h nh) Stigmatogobus sadanundio (Hamilton,
1822)
Loài Cá b ng v y Stigmatogobus javanicus (Bleeker, 1856)
Gi ng cá b ng tròn Acentrogobius Bleeker
Loài Cá b ng ch m Acentrogobius caninus (Cuvier and Valenciennes,
1837)
Loài Cá b ng lá tre Acentrogobius viridipunctatus (Cuvier and
Valenciennes, 1837)
Loài Cá b ng tròn Acentrogobius atripinnatus H.M.Smith, 1945
Gi ng cá b ng gia-nét Aulapareia H.M.Smith
Loài Cá b ng gia-nét Aulapareia janetae H.M.Smith, 1945
Gi ng cá b ng cát Glossgobius Gill
Loài Cá b ng cát t i Glossgobius giuris H.M.Smith, 1822
Loài Cá b ng cát tr ng Glossgobius sparsipapillus Akihito & Meguro,
1976
Gi ng cá b ng nh n Oligolepis Bleeker
Loài Cá b ng nh n Oligolepis acutipennis (Cuvier and Valenciennes,
1837)
Gi ng cá b ng m t Ctenogobius Gill
Loài Cá b ng m t Ctenogobius ocellatus (Fowler, 1937)
Gi ng cá ng ñi u Brachygobius Bleeker
Loài Cá ng ñi u (cá m t tre) Brachygobius sua (H. M. Smith,
1945)
9
- * H cá thòi lòi Periophthalmidae
Gi ng cá thòi lòi Periophthalmidae Bleeker
Loài Cá thòi lòi (cá b ng thùng) Periophthalmidae schlosseri (Pallas,
1770)
* H cá b ng kèo Apocrypteidae
Gi ng cá b ng kèo Pseudapocryptes Bleeker
Loài Cá b ng kèo Pseudapocryptes lanceolatus (Bloch, 1801)
Gi ng cá b ng x Parapocryptes Bleeker
Loài Cá b ng x Parapocryptes serperaster (Richardson, 1846)
Gi ng cá b ng sao Boleophthalmus Cuvier and Valenciennes
Loài Cá b ng sao Boleophthalmus boddarti (Pallas, 1770)
* H cá r cau Gobioididae
Gi ng cá r cau Taenioides Lacépède
Loài Cá b ng r cau Taenioides gracilis Cuvier and Valenciennes,
1837
Loài Cá r cau vi n ñen Taenioides nigrimarginatus Hora, 1824a
Gi ng cá ñèn cày Trypauchen Cuvier and Valenciennes
Loài Cá ñèn cày Trypauchen vagina (Bloch, 1801)
Trương Th Khoa và Tr n Th Thu Hương (1993), ñã tìm và ñ nh danh ñư c
trong b ph Gobioidae ð ng b ng Sông C u Long có 5 h , 13 gi ng và 15
loài:
* H Eleotridae
Gi ng Eleotris Bloch
Loài Eleotric balia Jordan and Seale, 1958 _ Cá b ng tr ng
Gi ng Butis Bloch
Loài Butis butis (Hamilion, 1945) _ Cá b ng trân
Gi ng Oxyeleotris Bleeker
Loài Oxyeleotris marmoratus (Bleeker, 1952) _ Cá b ng tư ng
Loài Oxyeleotris urophthalmus (Bleeker, 1951) _ Cá b ng d a
* H Gobiidae
10
nguon tai.lieu . vn
