- Trang Chủ
- Khoa học tự nhiên
- luận văn: Quan điểm Giải tích về các cách tiếp cận khái niệm Giới hạn và việc phát huy TTCNT của học sinh trong dạy học chủ đề Giới hạn ở bậc THPT
Xem mẫu
- 1
LU N VĂN T T NGHI P
TÀI: “Quan i m Gi i tích v các cách ti p c n
khái ni m Gi i h n và vi c phát huy TTCNT c a h c
sinh trong d y h c ch Gi i h n b c THPT.”
- 2
M Đ U
1. LÝ DO CH N TÀI
1.1. i m i phương pháp d y h c nh m phát huy tính tích c c
nh n th c c a h c sinh là yêu c u t t y u và c p bách c a Giáo d c.
áp ng ư c nh ng yêu c u m i c a s nghi p công nghi p hóa, hi n i
hóa t nư c, s thách th c trư c nguy cơ t t h u trên con ư ng ti n vào th
k XXI b ng c nh tranh trí tu ang òi h i ph i i m i Giáo d c, trong ó
có vi c i m i căn b n v phương pháp d y và h c, s m ti p c n trình
giáo d c Ph thông các nư c phát tri n trong khu v c và trên Th gi i ( ây
không ph i v n riêng c a nư c ta, mà là v n ang ư c quan tâm m i qu c
gia) nh m nâng cao ch t lư ng giáo d c toàn di n th h tr , phát tri n ngu n
nhân l c trong giai o n m i, ph c v các y u c u a d ng c a n n Kinh t –
Xã h i.
S phát tri n v i t c mang tính bùng n c a khoa h c công ngh th
hi n qua s ra i nhi u thành t u m i cũng như kh năng ng d ng chúng
vào th c t cao, r ng và nhanh cũng òi h i ph i i m i Giáo d c. Trong b i
c nh h i nh p giao lưu, h c sinh ư c ti p nh n nhi u ngu n thông tin a
d ng, phong phú, t nhi u m t c a cu c s ng, nên hi u bi t linh ho t và th c
t hơn nhi u, so v i các th h cùng l a trư c ây m y ch c năm ( c bi t là
h c sinh THPT). Vì v y, òi h i Giáo d c - ào t o ph i xác nh l i m c tiêu,
n i dung, phương pháp, phương ti n, t ch c, cách ánh giá, theo nh hư ng
i m i phương pháp d y h c ã ư c xác nh trong các tài li u sau:
+ Ngh quy t Trung ương 4 khóa VII (1- 1993) ã ra nhi m v '' i m i
phương pháp d y h c t t c các c p h c, b c h c".
+ Ngh quy t Trung ương 2 khóa VIII (12- 1996) ã ch rõ: "phương pháp
Giáo d c - ào t o ch m ư c i m i, chưa phát huy ư c tính tích c c, ch ng
sáng t o c a ngư i h c".
- 3
+ Lu t Giáo d c (12- 1998), c th hóa trong các ch th c a B Giáo d c
- ào t o, c bi t ch th s 14 (4-1999).
+ Lu t Giáo d c, i u 28.2, ã ghi: ''Phương pháp Giáo d c - Ph thông ph i
phát huy tính tích c c, t giác, ch ng, sáng t o c a h c sinh; phù h p v i c im
t ng l p h c, môn h c; b i dư ng phương pháp t h c, rèn luy n k năng, v n d ng
ki n th c vào th c ti n; tác ng n tình c m, em l i ni m vui h ng thú cho h c
sinh’'.
Như v y, quan i m chung v hư ng i m i phương pháp d y h c hi n
nay (và cũng là m t trong nh ng xu th d y h c hi n i trên Th gi i), trong
ó có phương pháp d y h c môn Toán ã ư c kh ng nh, không còn là v n
tranh lu n n a: C t lõi c a phương pháp d y h c là phát huy TTCNT
trong h c t p c a h c sinh, khơi d y và phát tri n kh năng t h c, nh m
hình thành cho h c sinh tư duy tích c c, c l p, sáng t o, t o cho h c
sinh h c t p m t cách tích c c, ch ng, ch ng l i thói quen h c t p th
ng. ó là hư ng t i h c t p trong ho t ng và b ng ho t ng, t c là cho
h c sinh ư c suy nghĩ nhi u hơn, th o lu n nhi u hơn, ho t ng nhi u
hơn, khi ng trư c m t v n c a n i dung bài h c hay m t yêu c u th c
ti n c a cu c s ng. ây chính là tiêu chí, thư c o, ánh giá s i m i
phương pháp d y h c.
Trên tinh th n ó, vi c d y h c không ch ph i th c hi n nhi m v trang
b cho h c sinh, nh ng ki n th c c n thi t v môn d y, mà i u có ý nghĩa to
l n còn ch d n d n hình thành và rèn luy n cho h c sinh tính tích c c, c
l p sáng t o trong quá trình h c t p, h c sinh có th ch ng, t l c, t ào
t o, t hoàn thi n tri th c trong ho t ng th c ti n sau này. Do ó, vi c thi t
k nh ng n i dung d y h c c th , nh m t o môi trư ng tư duy nh n th c
c a h c sinh ư c ho t ng tích c c, là r t c n thi t. Ch ng h n, d y h c khái
ni m v ch Gi i h n có th là minh ch ng rõ nét cho vi c d y h c theo
hư ng phát huy TTCNT c a h c sinh.
- 4
1.2. Ch ''Gi i h n'' là m t trong nh ng chương quan tr ng, cơ
b n, n n t ng và khó c a Gi i tích Toán h c THPT. Khái ni m Gi i h n
không ch là ki n th c cơ b n n n t ng c a Gi i tích vì: ''không có Gi i h n
thì không có Gi i tích. H u h t các khái ni m c a Gi i tích u liên quan n
Gi i h n'' [37, tr. 147] mà còn là khái ni m Toán h c khó i v i h c sinh.
Có th nói khi h c v ch Gi i h n là quá trình bi n i v ch t trong nh n
th c c a h c sinh, ây h c sinh ư c xem xét các s ki n trong m i liên h
qua l i c a th gi i khách quan rõ ràng nh t. Vì ta ã bi t is c trưng
b i ki u tư duy “h u h n”, “r i r c”, “tĩnh t i”, còn khi h c v Gi i tích ki u
tư duy ch y u ư c v n d ng liên quan n “vô h n”, “liên t c”, “bi n
thiên”. Khái ni m Gi i h n chính là cơ s cho phép nghiên c u các v n
g n li n v i “vô h n’’, ‘’liên t c’’, ‘’bi n thiên’’. Do v y, n m v ng ư c n i
dung khái ni m Gi i h n là khâu u tiên, là ti n quan tr ng xây d ng
cho h c sinh kh năng v n d ng v ng ch c, có hi u qu các ki n th c Gi i
tích Toán h c ph thông. Ch Gi i h n có vai trò h t s c quan tr ng
trong toán h c ph thông còn l vì : "khái ni m Gi i h n là cơ s , hàm s liên
t c là v t li u xây d ng các khái ni m o hàm và tích phân. ây là n i
dung bao trùm chương trình Gi i tích THPT’’ [4, tr. 12]. hi u ư c ch ng
minh, n m v ng n i dung c a nh ng khái ni m Gi i h n c n thi t ph i có
nh ng phương th c sư ph m t t, ó là các cách th c và phương ti n thích
h p, nh ng l i nói sinh ng, nh ng hình nh tr c quan, nh ng ví d c th ,
rèn luy n và phát tri n kh năng chuy n i t ngôn ng thông thư ng sang
ngôn ng Toán h c, kh năng th c hi n các thao tác tư duy cơ b n, nh ng sơ
, b ng bi u, nh ng bài t p thích h p và nh ng tình hu ng sư ph m...).
Trong quá trình d y h c, giáo viên ph i h p s d ng v i t ng n i dung bài
h c h p lý góp ph n t o nên nh ng ho t ng và giao lưu c a giáo viên
v i h c sinh và h c sinh v i h c sinh, nh m t ư c các m c tiêu d y h c
ch quan tr ng này.
- 5
1.3. Th c ti n c a i m i chương trình, c i cách phương pháp d y h c
hi n nay cho th y vi c s d ng các phương th c sư ph m thích h p theo
hư ng phát huy TTCNT c a h c sinh thì s nâng cao ch t lư ng d y h c.
H c v n nhà trư ng trang b không th thâu tóm ư c m i tri th c mong
mu n. Vì v y giáo viên ph i coi tr ng vi c d y chi m lĩnh và ki n t o ki n
th c c a loài ngư i. i v i t ng n i dung ki n th c, giáo viên ph i bi t khai
thác s d ng nh ng phương th c sư ph m v i qui trình d y h c thích h p
phát huy TTCNT c a h c sinh, trên cơ s ó ngư i h c có năng l c và thói
quen ti p t c h c t p su t i. Xã h i òi h i ngư i có h c v n hi n i,
không ch có kh năng l y ra t trí nh các tri th c có s n ã lĩnh h i nhà
trư ng ph thông, mà còn ph i có kh năng chi m lĩnh và bi t cách th c s
d ng tri th c m t cách c l p, có kh năng ánh giá các s ki n, hi n tư ng
m i các tư tư ng m t cách thông minh sáng su t, khi g p trong cu c s ng
trong lao ng và trong quan h v i m i ngư i.
Do có nh ng thay i trong i tư ng giáo d c, h c sinh ư c ti p nh n
nhi u ngu n thông tin a d ng, phong phú, t nhi u m t c a cu c s ng, hi u
bi t ư c nhi u hơn, linh ho t và th c t hơn so v i các th h cùng l a tu i
trư c ây. M t khác, trong h c t p h c sinh không th a mãn v i vai trò
ngư i ti p thu th ng, không ch ch p nh n các gi i pháp ã có s n ư c
ưa ra, l a tu i này n y sinh m t yêu c u và cũng là m t quá trình: s lĩnh
h i c l p các tri th c và phát tri n các kĩ năng. hình thành phương th c
h c t p m t cách c l p, phát huy ư c vai trò tích c c h c t p c a h c sinh
m t cách ch nh thì c n ph i có s hư ng d n c a giáo viên, các bi n pháp,
phương th c sư ph m thích h p i v i t ng n i dung bài h c c th , giúp
h c sinh h c t p h ng thú, v n d ng t t ti m l c s n có phát huy cao
TTCNT.
Vì nh ng lý do trên ây, chúng tôi ch n tài nghiên c u c a lu n văn:
- 6
“Quan i m Gi i tích v các cách ti p c n khái ni m Gi i h n và vi c phát
huy TTCNT c a h c sinh trong d y h c ch Gi i h n b c THPT''.
2. M C ÍCH NGHIÊN C U
2.1. Xác nh cơ s lý lu n cơ b n v phát huy TTCNT c a h c sinh qua
h c môn Toán .
2.2. Thi t k xây d ng nh ng phương th c sư ph m thích h p cho vi c
d y h c ch Gi i h n theo hư ng phát huy TTCNT c a h c sinh.
3. NHI M V NGHIÊN C U
3.1. Tìm hi u d y h c ch Gi i h n l p 11-THPT.
3.2. Xác nh làm rõ cơ s lý lu n, sáng t vai trò và v trí c a Gi i tích
nói chung và ch Gi i h n nói riêng THPT và vi c phát huy TTCNT
c a h c sinh.
3.3. V ch rõ b n ch t, xu t các nh hư ng t ó xây d ng các phương
th c sư ph m thích h p theo hư ng phát huy TTCNT c a h c sinh thông qua
d y h c ch Gi i h n c bi t là các khái ni m "Gi i h n v dãy s và
hàm s , hàm s liên t c " cho h c sinh l p 11-THPT.
3.4. Th c nghi m sư ph m nh m ki m tra, ánh giá tính kh thi và hi u
qu c a n i dung các phương th c ã xu t.
4. GI THUY T KHOA H C
Trên cơ s tôn tr ng n i dung chương trình và SGK hi n hành n u nh
hư ng ư c vi c xây d ng các phương th c sư ph m thích h p vào d y h c
ch Gi i h n theo hư ng phát huy TTCNT thì s kích thích tính tích c c, t
giác, ch ng, c l p, sáng t o c a h c sinh, t ó nâng cao ư c hi u qu
d y h c ch Gi i h n nói riêng, ch t lư ng d y h c Toán nói chung.
5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U
5.1. Nghiên c u lý lu n: Nghiên c u các văn ki n c a ng, các văn b n,
tài li u c a nghành Giáo d c- ào t o có liên quan n vi c d y h c môn
- 7
Toán trư ng THPT, các tài li u tâm lý giáo d c v phát huy TTCNT c a
h c sinh ph c v cho tài lu n văn.
- Tìm hi u phân tích chương trình, SGK, lý lu n d y h c v Gi i tích ch
Gi i h n và các tài li u tham kh o khác có liên quan.
5.2. Tìm hi u, i u tra th c ti n: Quan sát d gi th c d y h c sinh, t ng
k t kinh nghi m d y h c ch Gi i h n.
5.3. Th c nghi m sư ph m: Ti n hành d y th c nghi m m t s ti t
trư ng THPT xác nh tính kh thi và hi u qu c a tài lu n văn.
6. ÓNG GÓP C A LU N VĂN
6.1. V m t lý lu n:
- H th ng hóa m t s v n lý lu n cơ b n v phát huy TTCNT c a h c sinh.
- Xây d ng và th c nghi m các phương th c sư ph m thích h p trong d y
h c v Gi i tích ch Gi i h n, nh m phát huy TTCNT c a h c sinh.
6.2. V m t th c ti n:
- Qua Lu n văn này giúp giáo viên hi u rõ và n m v ng h th ng các
phương th c sư ph m thích h p trong d y h c nh m phát huy TTCNT c a
h c sinh thông qua d y h c ch Gi i h n.
- Có th s d ng Lu n văn làm tài li u tham kh o cho giáo viên Toán
góp ph n nâng cao hi u qu d y h c trư ng THPT.
7. C U TRÚC C A LU N VĂN
Lu n văn, ngoài ph n m u, k t lu n và tài li u tham kh o, có 3 chương sau ây:
Chương 1: CƠ S LÝ LU N VÀ TH C TI N
1.1. Phát huy tính tích c c nh n th c c a h c sinh trong d y h c.
1.1.1. Quan ni m v tính tích c c nh n th c (TTCNT) c a h c sinh.
1.1.2. Vì sao ph i phát huy TTCNT c a h c sinh?
1.1.3. Các c p c a TTCNT.
1.1.4. M t s bi u hi n TTCNT c a h c sinh trong h c t p môn Toán.
- 8
1.1.5. Các phương th c sư ph m thích h p nh m phát huy TTCNT c a
h c sinh trong d y h c n i dung ch Gi i h n.
1.2. Quan i m v Gi i tích và v trí c i m c a Gi i h n THPT.
1.2.1. V trí c i m Gi i h n c a Gi i tích THPT.
1.2.2. Quan i m th nh t: Gi i tích mà i s hóa tăng cư ng THPT.
1.2.3. Quan i m th hai: Gi i tích x p x THPT.
1.2.4. Quan i m th ba: Gi i tích h n h p THPT.
1.3. Th c ti n d y h c ch khái ni m Gi i h n c a Gi i tích THPT .
1.4. K t lu n chương 1.
Chương 2: CÁC CÁCH TI P C N KHÁI NI M GI I H N VÀ VI C
PHÁT HUY TÍNH TÍCH C C NH N TH C C A H C SINH
TRONG D Y H C CH GI I H N B C THPT
2.1. Các cách ti p c n khái ni m Gi i h n THPT.
2.1.1. Các cách ti p c n nh nghĩa khái ni m “ Gi i h n dãy s ”.
2.1.2. Các cách ti p c n nh nghĩa khái ni m “ Gi i h n hàm s ”.
2.1.3. Các cách nh nghĩa s liên t c - gián o n hàm s t i m t i m.
2.1.4. V vi c m r ng khái ni m gi i h n c a dãy s và hàm s .
2.2.Ví d minh h a d y h c ch Gi i h n theo hư ng phát huy TTCNT.
2.2.1. Th c hi n k ho ch bài h c theo phương pháp d y h c tích c c v i
khái ni m gi i h n
2.2.2. Minh h a d y h c khái ni m Gi i h n.
2.2.3. Minh h a d y h c bài t p v Gi i h n v i ch c năng phát huy TTCNT.
2.2.4. D oán phát hi n nguyên nhân và hư ng kh c ph c nh ng khó
khăn sai l m c a h c sinh khi h c ch Gi i h n.
2.3. K t lu n chương 2.
Chương 3: TH C NGHI M SƯ PH M
3.1. M c ích th c nghi m.
- 9
3.2. T ch c và n i dung th c nghi m
3.3. ánh giá k t qu th c nghi m.
3.4. K t lu n chương 3 th c nghi m sư ph m.
Chương 1
CƠ S LÝ LU N VÀ TH C TI N
1.1 . PHÁT HUY TTCNT C A H C SINH TRONG D Y H C
Theo Rubinstein X. L : ''Ngư i ta b t u tư duy khi có nhu c u hi u bi t
m t cái gì. Tư duy thư ng xu t phát t m t v n hay m t câu h i, t m t s
ng c nhiên hay m t i u trăn tr '', mà h t nhân cơ b n c a TTCNT là ho t
ng tư duy, nên phát huy tính tích c c nh n th c (TTCNT) chính là nh m
phát tri n tư duy, c bi t là tư duy toán h c cho h c sinh, v y th nào là
TTCNT c a h c sinh trong h c t p ?
1.1.1. Quan ni m v TTCNT c a h c sinh
Theo Kharlamop: ''Tính tích c c là tr ng thái ho t ng c a ch th , TTCNT
là tr ng thái ho t ng c a h c sinh, ư c c trưng b i khát v ng h c t p, c
g ng trí tu và ngh l c cao trong quá trình n m v ng ki n th c''.
Nhi u nhà khoa h c trong và ngoài nư c nh n nh v TTCNT c a h c sinh
trong quá trình h c t p theo nh ng góc , nh ng d u hi u khác nhau c a ch
th i v i khách th , ó là:
- S căng th ng chú ý, s tư ng tư ng, phân tích t ng h p,...( Rô ac I.I.).
- Lòng mong mu n không ch nh và gây nên bi u hi n bên ngoài ho c bên
trong c a s ho t ng (Ôkôn V.).
- Cư ng , sâu, nh p i u c a nh ng ho t ng, quan sát, chú ý, tư duy ghi
nh trong m t th i gian nh t nh ( TS. Ph m Th Di u Vân).
- Huy ng m c cao các ch c năng tâm lý, c bi t là ch c năng tư
duy ( TS. ng Vũ Ho t).
- 10
- Hành ng ý chí, tr ng thái ho t ng v v b ngoài có v gi ng nhau nhưng
khác nhau v b n ch t khi xét n ho t ng c i t o trong ý th c c a ch th
(Aristova L.).
- Thái c i t o c a ch th i v i khách th thông qua s ho t ng m c
cao các ch c năng tâm lý nh m gi i quy t nh ng v n h c t p - nh n th c
( TS . Nguy n Ng c B o).
- TTCNT ph i th hi n trư c h t ng cơ h c Toán úng n, t ó t giác
h c t p m t cách h ng thú, t ch chưa bi t n bi t, t ch bi t n bi t sâu s c,
không nh ng ti p thu ư c chu n xác ki n th c Toán h c, mà còn úc k t ư c
phương pháp suy nghĩ gi i quy t v n (TS. Lê Th ng Nh t).
Trên ây là cách nh n nh v TTCNT c a các nhà tâm lý h c, giáo d c
h c. Khác v i quá trình nh n th c trong nghiên c u khoa h c, quá trình nh n
th c trong h c t p, không nh m phát huy nh ng i u loài ngư i chưa bi t mà
nh m lĩnh h i nh ng tri th c loài ngư i ã tích lũy ư c. Tuy nhiên trong h c
t p h c sinh cũng ph i ''khám phá'' ra nh ng hi u bi t m i i v i b n thân.
H c sinh s ghi nh thông tin qua hi u nh ng gì ã n m ư c qua ho t ng
ch ng, n l c c a chính mình. ó là chưa nói n, khi t i m t trình
nh t nh, s h c t p tích c c v nh n th c s mang tính nghiên c u khoa h c
và ngư i h c cũng làm ra ư c nh ng tri th c m i cho khoa h c.
TTCNT trong ho t ng h c t p liên quan trư c h t v i ng cơ h c t p.
ng cơ úng t o ra h ng thú. H ng thú là ti n c a t giác (h ng thú và t
giác là hai y u t tâm lý t o nên TTCNT). TTCNT s n sinh n p tư duy c
l p. Suy nghĩ c l p là m m m ng c a sáng t o. Tích c c g n li n v i ng
cơ, v i s kích thích h ng thú, v i ý th c h ng thú, có ý th c v s t giác
h c t p, ý th c v s giáo d c c a chính mình, vì v y có th hi u tiêu chí
nh m phát huy TTCNT là tính tích c c tư duy (tư duy bên trong), t t nhiên ph i
ư c th hi n qua ngôn ng và hành ng tích c c (bi u hi n c bên ngoài).
Ngư c l i, phong cách h c t p phát huy TTCNT, c l p, sáng t o s
- 11
phát tri n t giác, h ng thú, b i dư ng ng cơ h c t p. Ta có th minh h a
m i liên h tác ng qua l i ó như sau:
NG CƠ
b
H NG THÚ
b
T GIÁC ↔ ↔ SÁNG T O
TTCNT
TTC ↔ ↔ CL P
TTCNT và tính tích c c h c t p có liên quan ch t ch v i nhau, nhưng không
ph i ng nh t. Có m t s trư ng h p, tính tích c c h c t p th hi n s tích c c
bên ngoài, mà không ph i tích c c trong tư duy. ó là i u c n lưu ý khi nh n xét
ánh giá TTCNT c a h c sinh.
Rèn luy n k năng h c t p m t cách tích c c c l p cho h c sinh, h c
sinh ch ng t l c chi m lĩnh ki n th c là cách hi u qu nh t, làm cho h c
sinh hi u ki n th c m t cách sâu s c và có ý th c. V n ki n th c, mà h c sinh
n m ư c t n l c c a b n thân ch s ng và sinh sôi n y n n u h c sinh
bi t s d ng nó m t cách ch ng c l p sáng t o. Tính c l p th c s c a
h c sinh bi u hi n s c l p suy nghĩ, ch bi t h c t p m t cách h p lý
khoa h c trên cơ s quá trình giáo viên hư ng d n, có ph i ây là m t trong
nh ng lý do phát huy TTCNT c a h c sinh ?
1.1.2. Vì sao ph i phát huy TTCNT c a h c sinh ?
Trong quá trình d y h c, TTCNT c a h c sinh không ch t n t i như m t
tr ng thái, m t i u ki n, mà nó còn là k t qu c a quá trình ho t ng nh n
th c, là m c ích c a quá trình d y h c, ch có quá trình nh n th c tích c c
m i t o cho h c sinh có tri th c, k năng, k x o, hình thành h c sinh tính
- 12
c l p sáng t o và nh y bén khi gi i quy t các v n trong h c t p cũng như
th c ti n.
Hi n nay và trong tương lai xã h i loài ngư i ang và s phát tri n t i m t
hình m u ''Xã h i có s th ng tr c a ki n th c'' dư i tác ng c a s bùng n
v khoa h c và công ngh cùng nhi u y u t khác. có th t n t i và phát
tri n trong m t xã h i như v y, con ngư i ph i có kh năng chi m lĩnh s
d ng tri th c m t cách c l p sáng t o. Hi u qu lĩnh h i tri th c không ph i
ch là ch tri giác và gi l i thông tin mà còn ch c i bi n các k t qu
thông tin y. i u này òi h i h c sinh ph i ho t ng tích c c, tìm tòi khám
phá nh ng khâu còn thi u trong thông tin ã ti p thu ư c, c i bi n nó thành
cái có nghĩa i v i mình.
Phát huy TTCNT c a h c sinh và tăng cư ng ho t ng trí tu cl p
c a h c sinh trong quá trình thu nh n tri th c rèn luy n k năng k x o. Tích
c c hóa vi c d y h c không ph i ch có giá tr v m t k t qu trí d c mà còn
c bi t quan tr ng v m t giáo d c, nó nh hư ng n vi c hình thành nhân
cách c a h c sinh. Phát huy TTCNT trong h c t p c a h c sinh có tác d ng
phát tri n nh ng c tính quý giá như tính m c ích, lòng ham hi u bi t, tính
kiên trì, óc phê phán... Nh ng ph m ch t cá nhân này tr thành nh ng y u t
kích thích bên trong i u ch nh ho t ng nh n th c c a h c sinh ó là nh ng
i u ki n h t s c quan tr ng giúp cho vi c h c t p t k t qu t t.
Quán tri t tinh th n ó vi c v n d ng phương pháp d y h c hi n i vào
d y h c môn Toán òi h i ph i tích c c hóa ho t ng nh n th c c a h c sinh
nh m hình thành cho h c sinh tư duy tích c c c l p và sáng t o, nâng cao
năng l c phát hi n và gi i quy t v n trên cơ s nh ng ki n th c toán h c
ư c tích lũy có h th ng. khai thác h t năng l c h c t p c a h c sinh,
vi c t ch c quá trình d y h c ph i theo úng con ư ng nh n th c khách
quan ''t tr c quan sinh ng n tư duy tr u tư ng và t tư duy tr u tư ng n th c
ti n'' mà i u quan tr ng nh t là h c sinh h ng thú t giác tham gia vào quá
- 13
trình h c t p và ch có th m i m b o cho quá trình h c t p t k t qu cao.
V y trong h c t p TTCNT có các c p nào ?
1.1.3. Các c p c a TTCNT
Trong tác ph m ''Giáo d c h c trư ng ph thông'' G.L.Sukina, ã chia
trong h c t p TTCNT có ba c p t th p n cao:
a) Tính tích c c b t chư c, ch p nh n và tái hi n:
H c sinh b t chư c và tái hi n ư c các ki n th c ã h c, th c hi n ư c
các thao tác k năng mà giáo viên ã nêu ra. TTCNT ây xu t hi n do tác
ng bên ngoài như yêu c u b t bu c c a giáo viên, thư ng th y h c sinh
có năng l c nh n th c m c dư i trung bình và trung bình.
b) Tính tích c c tìm tòi áp d ng:
H c sinh c l p gi i quy t các tình hu ng h c t p như quá trình lĩnh h i
khái ni m, nh lý, bài toán ... v i s tham gia c a ng cơ nhu c u h ng thú
và ý chí c a h c sinh. Tính tích c c ây không b h n ch trong khuôn kh
nh ng yêu c u c a giáo viên trong gi h c mà hoàn toàn t phát trong quá
trình nh n th c, th y h c sinh có năng l c nh n th c trên trung bình và khá.
c) Tính tích c c sáng t o :
Th hi n ch trong h c t p h c sinh t mình cũng có th tìm ra ư c
nh ng cách gi i quy t m i, c áo h u hi u hay th c hi n t t các yêu c u
hành ng do giáo viên ưa ra mà không c n s giúp c a giáo viên. Lo i
này thư ng th y h c sinh có năng l c nh n th c m c gi i, h c sinh
năng khi u.
Các phân lo i trên, giúp giáo viên ánh giá ư c m c TTCNT c a
h c sinh theo m t b ng chung c a c l p. Tuy nhiên nó còn r t khái quát,
mu n ánh giá úng m c TTCNT c a h c sinh, giáo viên còn ph i căn c
vào các m t bi u hi n TTCNT c a h c sinh.
1.1.3.1. Các m t bi u hi n TTCNT c a h c sinh
a) Bi u hi n v m t ho t ng nh n th c:
- 14
TTCNT c a h c sinh th hi n m t thao tác tư duy, ngôn ng , s quan
sát, ghi nh , tư duy hình thành khái ni m, phương th c hành ng, hình thành
k năng, k x o, các câu h i nh n th c c a h c sinh, gi i áp các câu h i do
giáo viên ưa ra nhanh chóng chính xác, s khát khao h c h i, bi t nh n rõ
úng sai khi b n ưa ra ý ki n, hoài nghi, phê phán và xác l p các quan h
giúp ích cho ho t ng nh n th c.
b) Bi u hi n v m t c m xúc, tình c m:
Hay nêu th c m c, òi h i gi i thích c n k , nh ng v n chưa rõ, th
hi n s am mê, s s t s ng, hăng hái th c hi n yêu c u mà giáo viên t ra,
b sung các câu tr l i c a b n, thích phát bi u ý ki n c a mình trư c v n
nêu ra.
c) Bi u hi n v m t ng cơ ý chí:
T p trung chú ý vào v n ang h c, có nhu c u h ng thú h c t p có ý
chí và quy t tâm kiên trì, hoàn thành các bài t p, không n n trư c nh ng tình
hu ng khó khăn.
d) Bi u hi n v k t qu nh n th c:
Lĩnh h i ki n th c m t cách nhanh chóng chính xác, ch ng v n d ng
ki n th c, k năng ã h c nh n th c v n m i, k t qu h c t p sau m t
ti t h c, m t chương…
có ư c phong cách h c t p tích c c trong nh n th c, h c sinh ph i
th t s t giác, ch ng h c t p. Tích c c hóa g n li n ng cơ hóa, v i s
kích thích h ng thú, v i ý th c trách nhi m h c t p, ý th c v s giáo d c c a
chính mình.
1.1.3.2. c trưng cơ b n c a tư tư ng TTCNT c a h c sinh
Tư tư ng này là m t trong nh ng bi u hi n c a s phát tri n lý lu n và
th c ti n giáo d c hi n nay. Nh n m nh vai trò trung tâm c a h c sinh và
ng th i ch rõ vai trò c a ngư i giáo viên trong toàn b quá trình d y h c.
L y h c sinh làm trung tâm là m t th hi n cơ b n c a tính nhân văn, cũng
- 15
như m t kh ng nh d t khoát v v trí trung tâm ho t ng c a h c sinh. Vì
v y, có th nói c trưng cơ b n c a tư tư ng TTCNT c a h c sinh là:
a) Tính nhân văn:
ư c th hi n s th a nh n và tôn tr ng nhu c u, l i ích, m c ích và
nh ng kinh nghi m c a cá nhân h c sinh, c g ng t o i u ki n h c sinh t
''hình thành và phát tri n'' theo ti m l c và kh năng c a b n thân.
b) Tính ho t ng:
Th hi n s t i a hóa các ho t ng c a h c sinh v i phương th c ch
o là: t phát tri n, t th c hi n, t ki m tra và ánh giá quá trình ho t ng
nh n th c c a b n thân. Qua ó, hình thành và phát tri n tư duy c l p sáng
t o c a m i cá nhân h c sinh.
c) Vai trò c a giáo viên:
Phong phú m m m i, sáng t o và có trách nhi m, có nghĩa là giáo viên
không nh ng truy n th tri th c, nh ng s n ph m s n có mà c n ph i thi t k ,
t ch c i u khi n, y thác, th ch hóa, ánh giá ho t ng t l c nh n th c
c a ngư i h c sinh, nh m hình thành cho h c sinh thái năng l c phương
pháp h c t p và ý chí h c t p t ót khám phá ra nh ng tri th c m i, ư c
c th hóa các vai trò:
*) Vai trò thi t k :
M t gi d y mu n thành công ph i có s thi t k ch t ch v các bi n
pháp phương th c c u trúc lôgic gi h c, l p k ho ch chu n b quá trình d y
h c c v các m t: m c ích, n i dung, phương pháp, phương ti n, t ch c,
ánh giá. Vi c thi t k t t, phù h p s làm cho bài gi ng luôn di n ra trong s
kích thích tư ng tư ng, tò mò và say mê tìm tòi cái m i m b o cho gi d y
có k t qu .
*) Vai trò t ch c:
T ch c m t môi trư ng h c t p cho m i h c sinh có cơ h i b c l t i a
kh năng t o i u ki n thu n l i cho phát huy tính tích c c h c t p nh m hình
- 16
thành năng l c ý chí phương pháp h c t p, t ó t khám phá nh ng tri th c
m i, ý th c ư c nhi m v c a mình trong gi h c, thông qua các tranh lu n
tìm tòi t ng h p t mình phát huy ư c năng l c trí tu i n chân lý, b ng
con ư ng này s làm các em nh lâu hơn, hi u k hơn v các ki n th c ó.
*) Vai trò y thác:
ây không ph i là b t trò h c t p theo ý c a giáo viên mà ph i làm sao
cho h c sinh t giác bi n ý d y c a giáo viên thành nhi m v c a b n thân,
m nh n quá trình h at ng ki n t o tri th c, t c là ho t ng c a th y
nh m chuy n giao ý sư ph m, ý d y h c sang ý nh n th c c a h c
sinh. H c sinh nh n th y ư c mong mu n gi i quy t v n th y d t ra nh
các ho t ng tư duy, tích c c, c l p, sáng t o. khâu này giáo viên làm
công vi c ngư c l i v i nhà nghiên c u: hoàn c nh l i, th i gian hóa l i và cá
nhân hóa l i tri th c, h c sinh t mình m nh n l i quá trình gi i quy t v n
sao cho ho t ng c a h c sinh g n gi ng v i ho t ng c a nhà nghiên
c u, nh nh ng lý do này mà h c sinh phát huy cao TTCNT c a thân.
*) Vai trò th ch hóa:
Là xem xét nh ng v n h c sinh tìm ư c là úng hay sai, n u sai thì
phân tích s a ch a sai l m, n u úng thì ghi nh n cho h c sinh ã chi m lĩnh
ư c tri th c và giáo viên ph i tr l i v trí c a tri th c ó trong chương trình,
m i liên h c a nó i v i các tri th c khác.
*) Vai trò ánh giá:
Thái trân tr ng c a giáo viên i v i m i s tìm tòi m i m c a h c
sinh có m t tác ng m nh m n h ng thú c a các em vi c ánh giá cao s
sáng t o s thúc y năng l c h c t p tính tích c c h c t p c a h c sinh.
Mu n v y giáo viên c n t o cho mình v n ki n th c nh n ra nét c
áo trong suy nghĩ c a h c sinh có th ánh giá úng giá tr c a s tìm tòi
h c sinh, h c sinh s có ph n ng tiêu c c n u b n thân s ánh giá c a giáo
viên chưa th c làm h c sinh th a áng, s nhìn nh n khách quan chính xác
- 17
c a giáo viên t o ư c lòng tin c a h c sinh, t ó phát huy tính sáng t o c a
h c sinh qua s tích c c hóa ho t ng h c t p.
V y các vai trò c a giáo viên là làm sao giúp h c sinh h c t p m t cách
hi u qu , thúc y h c sinh t giác h c t p phát huy cao TTCNT c a b n
thân, qua ó h c sinh hi u ư c ki n th c tìm ra là m t tri th c chung c a
nhân lo i và giáo viên chính th c ch p nh n k t qu t ư c c a h c sinh.
Nhưng th c t d y h c trư ng ph thông cho th y, âu ó trong cách
d y h c v n chưa phát huy y ư c TTCNT c a h c sinh. Do v y, c n
thi t d a trên m t s bi u hi n v TTCNT trong h c t p môn Toán t ó hình
thành và phát tri n TTCNT c a h c sinh là m t trong nh ng nhi m v quan
tr ng c a ngư i giáo viên.
1.1.4. M t s bi u hi n TTCNT c a h c sinh trong h c t p môn Toán
1.1.4.1. V ý th c, thái h ct p
- TTCNT c a HS ư c th hi n nhu c u hi u bi t ki n th c, khát v ng
và mong mu n ư c gi i quy t các tình hu ng h c t p mà giáo viên ưa ra
chi m lĩnh ư c ki n th c m i, gi i quy t ư c bài toán m i.
- TTCNT c a h c sinh còn ư c th hi n s h ng thú, ni m say mê lao
ng trí tu , s s t s ng th c hi n, có tinh th n trách nhi m i v i các yêu
c u mà giáo viên ưa ra khi lĩnh h i ki n th c m i.
1.1.4.2. V ho t ng trí tu cao
-TTCNT c a h c sinh th hi n trong quá trình lĩnh h i tài li u h c t p:
ó là vi c th c hi n y các yêu c u c a giáo viên ưa ra, tích c c h at
ng trí tu , th c hi n các thao tác tư duy ( phân tích, t ng h p so sánh, tr u
tư ng hóa, khái quát hóa,…), nhanh chóng phát hi n d u hi u b n ch t c a
các ki n th c và tìm ra ư c nhi u con ư ng gi i quy t các tình hu ng do
giáo viên ưa ra trong quá trình d y h c.
-TTCNT c a h c sinh th hi n s ghi nh v n d ng ki n th c: ó là s
tái hi n nhanh chóng các ki n th c m i trong các trư ng h p c th , bi t khái
- 18
quát hóa, h th ng hóa các ki n th c ã h c, bi t v n d ng các ki n th c ã
h c trong các trư ng h p c th .
-TTCNT c a h c sinh th hi n s ki m tra ánh giá: ó là s ánh giá
úng m c công vi c mà b n thân ã làm, nhanh chóng phát hi n và s a ch a
sai l m m c ph i trong quá trình hình thành khái ni m cũng như v n d ng
khái ni m.
Trên ây là nh ng bi u hi n TTCNT c a h c sinh trong quá trình chi m
lĩnh ki n th c, giáo viên khi d a vào nh ng bi u hi n này có th nh hư ng
cho vi c phát huy TTCNT c a h c sinh nh m nâng cao hi u qu d y h c
môn Toán nói chung, ch Gi i h n nói riêng.
1.1.4.3. i u ki n phát huy TTCNT c a h c sinh trong d y h c
Mu n phát huy TTCNT c a h c sinh, giáo viên c n ph i t ch c môi
trư ng h c t p m b o : Tính s n sàng h c t p và tính ho t ông cao.
a) Tính s n sàng h c t p: G m có hai thành t cơ b n:
+ Kh năng h c t p khi ng trư c m t ki n th c nào ó (hình thành và
v n d ng ki n th c…);
+ Ch nh i v i ki n th c và môi trư ng h c t p (có ng cơ, h ng
thú, ý chí h c t p…).
Thi u m t m t nào trong hai y u t trên ây cũng u nh hư ng n tính
s n sàng h c t p:
+ Có kh năng mà thi u ch nh thì h c sinh không s n sàng h c t p, vì
không mu n ho t ng;
+ Có ch nh mà thi u kh năng thì h c sinh cũng không s n sàng h c
t p, vì không bi t ho t ng.
Vì v y, giáo viên c n ph i t ch c môi trư ng h c t p, xây d ng nh ng
bi n pháp sư ph m thích h p làm cho vi c d y h c phù h p v i kh năng h c
t p c a h c sinh, ng th i t o ư c ng cơ, gây h ng thú, ý chí h c t p c a
h c sinh,…thì m i phát huy ư c TTCNT c a h c sinh.
- 19
b) Tính ho t ng cao: Th hi n n i dung d y h c và ph i d a trên nh ng
tiêu chu n sau:
+ M i ho t ng c a giáo viên và h c sinh ư c xác nh c th , rõ ràng,
có th nh n th c ư c, c m nh n ư c, hình dung ư c.
+ N i dung d y h c ch a ng nh ng liên h phù h p m b o các
quan h và ho t ng c a th y và trò u hư ng vào t ch c và kích thích
hành ng h c sinh, t c là n i dung d y h c ph i xây d ng ư c dư i d ng
nh ng tình hu ng có v n .
V y b m b o ư c tính ho t ng cao trong d y h c, ngư i giáo viên
c n ph i l a ch n n i dung d y h c áp ng ư c hai tiêu chu n trên và t
ch c môi trư ng h c t p, xây d ng nh ng bi n pháp thích h p t ó xác nh
thi t k xây d ng phương th c d y h c sao cho kích thích tính ch ng, t
quy t, kh năng t th hi n, ánh giá,…trong h c t p, phát tri n nh ng cơ h i
h c t p, ng cơ h c t p, xây d ng m i quan h tương tác gi a giáo viên và
h c sinh, h c sinh và h c sinh.
1.1.5. Các phương th c sư ph m nh m phát huy TTCNT c a h c
sinh trong d y h c n i dung ch Gi i h n
1.1.5.1. Nh ng phương hư ng phát huy TTCNT c a h c sinh trong
d yh c
phát huy TTCNT c a h c sinh là m t trong nh ng nhi m v ch y u
c a ngư i giáo viên trong quá trình d y h c. Vì v y, nó luôn là trung tâm chú
ý c a lý lu n và th c ti n d y h c. T th i c i các nhà sư ph m ti n b i
như Kh ng t , Aristot… ã t ng nói n t m quan tr ng to l n c a vi c phát
huy TTCNT c a h c sinh và ã có nh ng nh hư ng và bi n pháp phát
huy TTCNT c a h c sinh.
J. A. Komenxki nhà sư ph m l i l c c a th k XVII ã ưa ra nh ng
nh hư ng, bi n pháp d y h c là b t h c sinh ph i tìm tòi, suy nghĩ t n m
ư c b n ch t c a s v t hi n tư ng.
- 20
J. J. Ruxô cũng cho r ng, ph i hư ng h c sinh tích c c t giành l y ki n
th c b ng cách tìm ki m, khám phá và sáng t o.
A. Distecvec thì cho r ng, ngư i giáo viên t i là ngư i cung c p cho h c
sinh chân lý, ngư i giáo viên gi i là ngư i d y cho h c sinh t tìm ra chân lý.
K. D. Usinxki nh n m nh t m quan tr ng c a vi c i u khi n, d n d t h c
sinh c a các giáo viên.
Trong th k IX, các nhà giáo d c C , Kim, ông, Tây, ã trao i bàn
lu n tìm ki m con ư ng nh m phát huy TTCNT c a h c sinh trong d y
h c. Chúng ta thư ng k n tư tư ng các nhà giáo d c n i ti ng như:
B.P.Êxipôp, M.A.Danilôp, M.N.Xcatkin, I.F.Kharlamôp, I.I.Xamôva (Liên
Xô), Okon (Ba Lan), Skinner (Mĩ)…
Vi t Nam các nhà lý lu n d y h c cũng ã vi t nhi u v phát huy
TTCNT c a h c sinh như: GS. Hà Th Ng , GS. Nguy n Quang Ng c,
GS. ng Vũ Ho t …, mà c th GS. ng Vũ Ho t ã nêu lên 6 nh hư ng là:
i) Giáo d c ng cơ, thái h c t p, trên cơ s th m nhu n m c ích h c t p,
ng viên khuy n khích k p th i d a vào tính t nguy n c a h c sinh;
ii) Th c hi n d y h c nêu v n là nh hư ng, phương pháp cơ b n nh t;
iii) Ti n hành so sánh các s v t, hi n tư ng, ti n hành h th ng hóa, khái quát
hóa tri th c;
iv) V n d ng tri th c vào nhi u hoàn c nh khác nhau, gi i quy t các v n
b ng nhi u cách khác nhau;
v) G n li n lý lu n v i th c ti n, khai thác v n s ng c a h c sinh;
vi) Phát tri n ý th c t ki m tra, t ánh giá c a h c sinh.
T nh ng phương hư ng chung ó, c n ph i có nh ng nh hư ng
phương th c sư ph m thích h p phát huy TTCNT c a h c sinh trong d y
h c c thù môn toán.
1.1.5.2. M t s nh hư ng và phương pháp phát huy TTCNT c a
h c sinh trong d y h c môn Toán
nguon tai.lieu . vn
