- Trang Chủ
- Khoa học tự nhiên
- Luận văn: Phát triển năng lực tư duy tích cực , độc lập sáng tạo của HS qua hệ thống bài tập hoá học vô cơ lớp 12 ban khoa học tự nhiên
Xem mẫu
- ĐỀ ÁN
Phát triển năng lực tư duy tích cực , độc lập
sáng tạo của HS qua hệ thống bài tập hoá học
vô cơ lớp 12 ban khoa học tự nhiên
- PhÇn 1: phÇn më ®Çu
I. LÝ do chän ®Ò tµi.
Chóng ta ®ang sèng ë ®Çu thÕ kØ 21 lµ thÕ kØ ®i vµo v¨n minh trÝ tuÖ víi
c¸c xu thÕ ®· râ rµng, nh- sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ cao, ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ
th«ng tin vµ truyÒn th«ng, kinh tÕ tri thøc, x· héi häc tËp...Sù ph¸t triÓn x· héi vµ
®æi míi ®Êt n-íc ®ang ®ßi hái cÊp b¸ch ph¶i n©ng cao chÊt l-îng gi¸o dôc ®Ó
®¸p øng ®-îc yªu cÇu ®µo t¹o nguån nh©n lùc cã tr×nh ®é cao. Cïng víi nh÷ng
thay ®æi vÒ néi dung, cÇn cã nh÷ng ®æi míi c¨n b¶n vÒ ph-¬ng ph¸p d¹y häc.
NghÞ quyÕt trung -¬ng §¶ng lÇn thø 4 (kho² VII) ®± x²c ®Þnh: “Ph¶i
khuyÕn khÝch tù häc, ph¶i ¸p dông nh÷ng ph-¬ng ph¸p gi¸o dôc hiÖn ®¹i ®Ó båi
dìng cho häc sinh n¨ng lùc t duy s²ng t³o, n¨ng lùc gi°i quyÕt vÊn ®Ò”. §Þnh
h-íng nµy ®· ®-îc ph¸p chÕ ho¸ trong luËt gi¸o dôc ®iÒu 24.2: “ Ph¬ng ph²p
gi¸o dôc phæ th«ng ph¶i ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c chñ ®éng s¸ng t¹o cña
häc sinh; phï hîp víi ®Æc ®iÓm tõng líp häc, m«n häc; båi d-ìng ph-¬ng ph¸p
tù häc; rÌn luyÖn kÜ n¨ng vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn, t¸c ®éng ®Õn t×nh
c°m, ®em l³i niÒm vui, høng thó häc tËp cho häc sinh”. ChÝnh v× thÕ trong thêi
gian gÇn ®©y Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ®· khuyÕn khÝch gi¸o viªn sö dông c¸c
ph-¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc nh»m ho¹t ®éng ho¸ ng-êi häc.
Trong qu¸ tr×nh d¹y häc ë tr-êng phæ th«ng, nhiÖm vô quan träng cña
gi¸o dôc lµ ph¸t triÓn t- duy cho häc sinh ë mäi bé m«n, trong ®ã cã m«n ho¸
häc. Ho¸ häc lµ m«n khoa häc thùc nghiÖm vµ lÝ thuyÕt, v× thÕ bªn c¹nh viÖc
n¾m v÷ng lÝ thuyÕt, ng-êi häc cßn ph¶i biÕt vËn dông linh ho¹t, s¸ng t¹o kiÕn
thøc thu ®-îc th«ng qua ho¹t ®éng thùc nghiÖm, thùc hµnh, gi¶i bµi tËp. ViÖc
gi¶i bµi tËp ho¸ häc kh«ng nh÷ng gióp rÌn luyÖn kÜ n¨ng vËn dông, ®µo s©u,
më réng kiÕn thøc ®· häc mµ cßn cã t¸c dông ph¸t triÓn n¨ng lùc t- duy tÝ ch
cùc , ®éc lËp s¸ng t¹o cho häc sinh, gióp c¸c em cã høng thó häc tËp. ChÝnh v×
thÕ, viÖc gi¶i bµi tËp ho¸ häc ë tr-êng phæ th«ng gi÷ mét vai trß quan träng
trong viÖc d¹y vµ häc ho¸ häc, ®Æc biÖt lµ viÖc sö dông hÖ thèng c¸c bµi tËp
nµy theo h-íng d¹y h äc tÝch cùc.
1
- ViÖc nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò vÒ bµi tËp ho¸ häc ®· cã nhiÒu t¸c gi¶ quan
t©m vµ còng cã nhiÒu c«ng tr×nh ®-îc ¸p dông ë c¸c møc ®é kh¸c nhau. N¨m
häc tíi (2006-2007), c¸c tr-êng trung häc phæ th«ng trong toµn quèc tiÕn hµnh
d¹y ®¹i trµ ch-¬ng tr×nh ph©n ban. §Ó ®¸p øng nhu cÇu ®æi míi néi dung ch-¬ng
tr×nh s¸ch gi¸o khoa vµ ph-¬ng ph¸p d¹y häc ®ßi hái ng-êi gi¸o viªn ph¶i nhanh
chãng tiÕp cËn víi néi dung vµ ®Æc biÖt lµ sö dông hiÖu qu¶ c¸c ph-¬ng ph¸p
d¹y häc tÝch cùc. ViÖc nghiªn cøu x©y dùng hÖ thèng bµi tËp phÇn v« c¬ líp 12
ban khoa häc tù nhiªn vµ sö dông chóng theo h-íng d¹y häc tÝch cùc lµ mét vÊn
®Ò míi ®-îc nhiÒu gi¸o viªn trung häc phæ th«ng quan t©m vµ còng ch-a ®-îc
nghiªn cøu mét c¸ch chi tiÕt. Víi mong muèn nghiªn cøu x©y dùng cho m×nh
nh÷ng t- liÖu d¹y häc vµ sö dông chóng trong d¹y häc ®Ó ph¸t triÓn n¨ng lùc t-
duy ®éc lËp s¸ng t¹o cho häc sinh gãp phÇn ®æi míi ph-¬ng ph¸p d¹y häc ho¸
häc trong giai ®o¹n míi t«i ®± lùa chän ®Ò t¯i: “Ph¸t triÓn n¨ng lùc t- duy tÝch
cùc , ®éc lËp s¸ng t¹o cña häc sinh qua hÖ thèng bµi tËp ho¸ häc v« c¬ líp 12
ban khoa häc tù nhiªn”.
II. Môc ®Ých nghiªn cøu: ViÖc nghiªn cøu ®Ò tµi trªn nh»m môc ®Ých:
Nghiªn cøu lùa chän, x©y dùng hÖ thèng bµi tËp ho¸ häc v« c¬ líp 12 ban
khoa häc tù nhiªn vµ ph-¬ng ph¸p sö dông chóng theo h-íng d¹y häc tÝch cùc
nh»m ph¸t triÓn n¨ng lùc t- duy ®éc lËp s¸ng t¹o cña häc sinh, gãp phÇn vµo viÖc
®æi míi ph-¬ng ph¸p d¹y häc ë tr-êng phæ th«ng.
III. Kh¸ch thÓ vµ ®èi t-îng nghiªn cøu:
- Kh¸ch thÓ nghiªn cøu: Qu¸ tr×nh d¹y häc ho¸ häc ë tr-êng trung häc
phæ th«ng
- §èi t-îng nghiªn cøu: HÖ thèng bµi tËp v« c¬ líp 12 ban khoa häc tù
nhiªn (ch-¬ng tr×nh thÝ ®iÓm).
III. NhiÖm vô nghiªn cøu:
1. Nghiªn cøu c¬ së lÝ luËn cña ®Ò tµi vÒ:
- Ho¹t ®éng nhËn thøc.
- T- duy vµ ph¸t triÓn t- duy cho häc sinh trong d¹y häc.
- Yªu cÇu ®æi míi ph-¬ng ph¸p d¹y häc.
2
- - D¹y häc ho¸ häc theo h-íng tÝch cùc.
- Bµi tËp ho¸ häc vµ vai trß cña bµi tËp ho¸ häc trong viÖc ph¸t triÓn t- duy.
2. Nghiªn cøu hÖ thèng kiÕn thøc phÇn v« c¬ líp 12 ban khoa häc tù nhiªn.
3. Lùa chän x©y dùng hÖ thèng bµi tËp ho¸ häc phÇn v« c¬ líp 12 ban
khoa häc tù nhiªn
4. Nghiªn cøu ph-¬ng ph¸p sö dông bµi tËp ho¸ häc trong viÖc ph¸t triÓn
t- duy ®éc lËp s¸ng t¹o cho häc sinh vµ theo ®Þnh h-íng d¹y häc tÝch cùc.
5. Thùc nghiÖm s- ph¹m: KiÓm nghiÖm gi¸ trÞ hÖ thèng bµi tËp ho¸ häc
líp 12 ban khoa häc tù nhiªn vµ hiÖu qu¶ cña c¸c ®Ò xuÊt vÒ ph-¬ng ph¸p sö
dông chóng.
V. Gi¶ thuyÕt khoa häc:
NÕu lùa chän vµ x©y dùng ®-îc hÖ thèng bµi tËp ho¸ häc ®a d¹ng cã
chÊt l-îng cao, khai th¸c ®-îc hÕt c¸c kiÕn thøc, kÜ n¨ng ho¸ häc c¬ b¶n, ë
c¸c møc ®é nhËn thøc kh¸c nhau, ®ång thêi gi¸o viªn biÕt sö dông hÖ thèng
bµi tËp nµy mét c¸ch cã hiÖu qu¶ trong c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh d¹y häc th× sÏ
ph¸t triÓn ®-îc t- duy tÝch cùc, ®éc l Ëp s¸ng t¹o cña häc sinh, n©ng cao chÊt
l-îng d¹y häc ho¸ häc.
VI. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu:
Sö dông phèi hîp c¸c ph-¬ng ph¸p sau:
1. Nhãm c¸c ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu lÝ thuyÕt:
- Ph-¬ng ph¸p thu thËp c¸c nguån tµi liÖu lÝ luËn.
- Ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng hîp c¸c nguån tµi liÖu ®· thu thËp.
2. Nhãm c¸c ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu thùc tiÔn:
- Ph-¬ng ph¸p chuyªn gia, quan s¸t c¸c qu¸ tr×nh häc tËp, gi¶ng d¹y ho¸
häc phæ th«ng.
- Ph-¬ng ph¸p thùc nghiÖm s- ph¹m: ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ c¸c biÖn ph¸p sö
dông bµi tËp ho¸ häc nh»m ph¸t triÓn n¨ng lùc t- duy tÝch cùc, ®éc lËp, s¸ng t¹o
cña häc sinh.
3. Ph-¬ng ph¸p thèng kª to¸n häc: sö lÝ ph©n tÝch c¸c kÕt qu¶ thùc nghiÖm
s- ph¹m.
3
- VII. §iÓm míi cña ®Ò tµi:
1. X©y dùng vµ lùa chän hÖ thèng bµi tËp ho¸ häc ®a d¹ng phong phó cho
phÇn ho¸ häc v« c¬ líp 12 ban khoa häc tù nhiªn.
2. §Ò xuÊt ph-¬ng h-íng sö dông hÖ thèng bµi tËp ho¸ häc ho¸ häc v« c¬
líp 12 ban khoa häc tù nhiªn trong gi¶ng d¹y ®Ó ph¸t triÓn n¨ng lùc t- duy tÝch
cùc, ®éc lËp s¸ng t¹o vµ g©y høng thó häc tËp cho häc sinh.
VIII. CÊu tróc luËn v¨n:
PhÇn 1: phÇn më ®Çu.
PhÇn 2: phÇn néi dung.
- Ch-¬ng I: C¬ së lÝ luËn cña ®Ò tµi.
- Ch-¬ng II: HÖ thèng bµi tËp ho¸ häc phÇn v« c¬ líp12 ban KHTN
- Ch-¬ng III: Sö dông bµi tËp ho¸ häc nh»m ph¸t triÓn n¨ng lùc t-
duy tÝch cùc, ®éc lËp s¸ng t¹o cña häc sinh.
- Ch-¬ng IV. Thùc nghiÖm s- ph¹m
PhÇn 3: phÇn kÕt luËn.
4
- phÇn 2: néi dung
ch-¬ng 1: c¬ së lÝ luËn cña ®Ò tµi.
I. Ho¹t ®éng nhËn thøc häc tËp.
I..1. Kh¸i niÖm nhËn thøc.
NhËn thøc lµ mét trong ba mÆt c¬ b¶n cña ®êi sèng t©m lÝ con ng-êi (nhËn
thøc, t×nh c¶m vµ hµnh ®éng), nã lµ tiÒn ®Ò cña hai mÆt kia vµ ®ång thêi cã quan
hÖ chÆt chÏ víi chóng vµ víi c¸c hiÖn t-îng t©m lÝ kh¸c. Ho¹t ®éng nhËn thøc
bao gåm nhiÒu qu¸ tr×nh kh¸c nhau, cã thÓ chia ho ¹t ®éng nhËn thøc thµnh hai
giai ®o¹n lín:
- NhËn thøc c¶m tÝnh (c¶m gi¸c vµ tri gi¸c)
- NhËn thøc lÝ tÝnh (t- duy vµ t-ëng t-îng)
a. NhËn thøc c¶m tÝnh lµ mét qu¸ tr×nh t©m lý, ph¶n ¸nh nh÷ng thuéc tÝnh
bªn ngoµi cña sù vËt vµ hiÖn t-îng th«ng qua tri gi¸c cña c¸c gi¸c quan.
C¶m gi¸c lµ h×nh thøc khëi ®Çu trong sù ph¸t triÓn cña ho¹t ®éng nhËn thøc, nã
chØ ph¶n ¸nh trong thuéc tÝnh riªng lÎ cña sù vËt hiÖn t-îng. Tri gi¸c ph¶n ¸nh
sù vËt hiÖn t-îng mét c¸ch trän vÑn vµ theo mét cÊu tróc nhÊt ®Þnh.
C¶m gi¸c vµ tri gi¸c cã mét vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh nhËn thøc.
NÕu nh- c¶m gi¸c lµ h×nh thøc nhËn thøc ®Çu tiªn cña con ng-êi th× tri gi¸c lµ
mét ®iÒu kiÖn quan träng cho sù ®Þnh h-íng hµnh vi vµ ho¹t ®éng cña con ng-êi
trong m«i tr-êng xung quanh.
Sù nhËn thøc c¶m tÝnh ®-îc thùc hiÖn th«ng qua h×nh thøc tri gi¸c cao nhÊt, cã tÝnh chñ ®éng - tÝch cùc, cã môc ®Ých. §ã lµ sù quan s¸t.
Sù quan s¸t lµ sù ph¶n ¸nh sù vËt, hiÖn t-îng b»ng nhËn thøc c¶m tÝnh. §©y chØ lµ sù ph¶n ¸nh thuéc tÝnh bªn ngoµi cña sù vËt chø ch-a
ph¶n ¸nh ®-îc b¶n chÊt thuéc tÝnh bªn trong cña sù vËt, hiÖn t-îng.
b. NhËn thøc lÝ tÝnh bao gåm t- duy vµ t-ëng t-îng.
T- duy lµ mét qu¸ tr×nh t©m lÝ ph¶n ¸nh nh÷ng thuéc tÝnh b¶n chÊt, nh÷ng
mèi liªn hÖ bªn trong cã tÝnh qui luËt cña sù vËt, hiÖn t-îng trong hiÖn thùc
kh¸ch quan mµ tr-íc ®ã ta ch-a biÕt.
§Æc ®iÓm quan träng cña t- duy lµ tÝnh cã vÊn ®Ò, tøc lµ trong hoµn c¶nh
cã vÊn ®Ò th× t- duy ®-îc n¶y sinh. T- duy ®-îc biÓu hiÖn trong ng«n ng÷ cña
con ng-êi vµ cã quan hÖ chÆt chÏ víi ng«n ng÷. T- duy lµ møc ®é cao nhÊt cña
sù nhËn thøc lÝ tÝnh nh-ng cã quan hÖ chÆt chÏ víi qu¸ tr×nh nhËn thøc c¶m tÝnh.
5
- Nã cã kh¶ n¨ng ph¶n ¸nh nh÷ng thuéc tÝnh b¶n chÊt cña sù vËt, hiÖn t-îng trªn
c¬ së nh÷ng dÊu hiÖu bªn ngoµi cña sù vËt vµ hiÖn t-îng qua c¶m gi¸c, tri gi¸c.
Hai giai ®o¹n trªn (nhËn thøc c¶m tÝnh vµ nhËn thøc lÝ tÝnh) cã quan hÖ
chÆt chÏ vµ t¸c ®éng lÉn nhau. V.I. Lªnin ®· tæng kÕt vÒ qu¸ tr×nh nhËn thøc cña
con ng-êi lµ: " §i tõ trùc quan sinh ®éng ®Õn t- duy trõu t-îng vµ tõ t- duy trõu
t-îng ®Õn thùc tiÔn ®ã lµ con ®-êng biÖn chøng cña sù nhËn thøc ch©n lÝ, nhËn
thøc hiÖn thùc kh¸ch quan".
I. 2. Sù ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc cho häc sinh.
a. N¨ng lùc nhËn thøc vµ biÓu hiÖn cña nã.
Qu¸ tr×nh nhËn thøc liªn quan chÆt chÏ víi t- duy, n ¨ng lùc nhËn thøc
®-îc x¸c ®Þnh lµ n¨ng lùc trÝ tuÖ cña con ng-êi, nã ®ùoc biÓu hiÖn d-íi nhiÒu
gãc ®é kh¸c nhau. C¸c nhµ t©m lÝ häc xem trÝ tuÖ lµ sù nhËn thøc cña con ng-êi
bao gåm nhiÒu n¨ng lùc riªng rÏ vµ ®-îc x¸c ®Þnh th«ng qua hÖ sè IQ. {27}.
N¨ng lùc nhËn thøc ®-îc biÓu hiÖn ë nhiÒu mÆt. Cô thÓ lµ:
- MÆt nhËn thøc: Nhanh biÕt, nhanh hiÓu, nhanh nhí, biÕt suy xÐt vµ t×m
ra nh÷ng qui luËt trong c¸c hiÖn t-îng mét c¸ch nhanh chãng.
- Kh¶ n¨ng t-ëng t-îng: Cã ãc t-ëng t-îng phong phó, h×nh dung ra ®-îc
nh÷ng h×nh ¶nh vµ néi dung theo nh÷ng ®iÒu ng-êi kh¸c m« t¶.
- MÆt ho¹t ®éng: Sù nhanh trÝ, th¸o v¸t, linh ho¹t, s¸ng t¹o.
- MÆt phÈm chÊt: Cã ãc tß mß, lßng say mª, høng thó lµm viÖc.
Cßn " TrÝ th«ng minh lµ tæng hîp c¸c n¨ng lùc trÝ tuÖ cña con ng-êi nh-:
quan s¸t, ghi nhí t-ëng t-îng vµ t- duy s¸ng t¹o nh»m øng phã víi t×nh huèng
míi ". TrÝ th«ng minh ®-îc biÓu hiÖn qua c¸c chøc n¨ng t©m lÝ nh-:
+ NhËn thøc ®-îc ®Æc ®iÓm, b¶n chÊt cña c¸c t×nh huèng míi do ng-êi
kh¸c nªu ra hoÆc tù m×nh t×m ra ®-îc vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt.
+ S¸ng t¹o ra c«ng cô míi, ph-¬ng ph¸p míi, c¸ch thøc míi phï hîp víi
hoµn c¶nh míi trªn c¬ së nh÷ng tri thøc vµ kinh nghiÖm tiÕp thu ®-îc tr-íc ®ã.
V× vËy trÝ th«ng minh kh«ng chØ béc lé qua nhËn thøc mµ c¶ qua hµnh ®éng. {27}.
b. Sù ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc cho häc sinh.
Khi nghiªn cøu vÒ qu¸ tr×nh nhËn thøc vµ sù ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc
ta cã mét sè nhËn xÐt kh¸i qu¸t sau:
6
- - ViÖc ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc thùc chÊt lµ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn
n¨ng lùc suy nghÜ linh ho¹t, s¸ng t¹o mµ b-íc ®Çu lµ gi¶i c¸c " Bµi to¸n nhËn
thøc" , vËn dông vµo " Bµi to¸n thùc tiÔn" trong thùc hµnh mét c¸ch chñ ®éng vµ
®éc lËp ë c¸c møc ®é kh¸c nhau.
- H×nh thµnh vµ ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc ®-îc thùc hiÖn th-êng
xuyªn, liªn tôc, thèng nhÊt vµ cã hÖ thèng. §iÒu nµy ®Æc biÖt quan träng ®èi víi
häc sinh.
- H×nh thµnh vµ ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc ®-îc thùc hiÖn tõ viÖc rÌn
luyÖn n¨ng lùc quan s¸t, ph¸t triÓn trÝ nhí vµ t-ëng t-îng, trau dåi ng«n ng÷,
n¾m v÷ng kiÕn thøc, kÜ n¨ng, kÜ x¶o, ph-¬ng ph¸p nhËn thøc vµ phÈm chÊt cña
nh©n c¸ch. Nh÷ng yÕu tè nµy ¶nh h-ëng ®Õn sù ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc.
- §Ó ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc cho häc sinh cÇn ®¶m b¶o c¸c yÕu tè:
+ Vèn di truyÒn vÒ t- chÊt tèi thiªñ cho häc sinh.
+ Vèn kiÕn thøc vÒ tÝch luü ph¶i ®Çy ®ñ vµ cã hÖ thèng.
+ Ph-¬ng ph¸p d¹y vµ häc ph¶i khoa häc.
+ Cã chó ý ®Õn ®Æc ®iÓm løa tuæi vµ sù ®¶m b¶o vÒ vËt chÊt, tinh thÇn cña
häc sinh.
- Trong qu¸ tr×nh tæ chøc häc tËp cÇn chó ý ®Õn c¸c h-íng c¬ b¶n sau:
+ Sö dông c¸c ph-¬ng ph¸p d¹y häc mang tÝnh chÊt nghiªn cøu, kÝch thÝch
®-îc ho¹t ®éng nhËn thøc, rÌn luyÖn t- duy ®éc lËp, s¸ng t¹o.
+ H×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ë häc sinh n¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò t¨ng
c-êng tÝnh ®éc lËp trong ho¹t ®éng. Gi¸o viªn cÇn d¹y cho häc sinh c¸ch lËp kÕ
ho¹ch lµm viÖc, ph©n tÝch c¸c yªu cÇu cña nhiÖm vô häc tËp vµ ®Ò ra ph-¬ng
ph¸p gi¶i quyÕt vÊn ®Ò mét c¸ch hîp lÝ, s¸ng t¹o.
+ CÇn chó ý tæ chøc c¸c ho¹t ®éng tËp thÓ trong d¹y häc. Trong c¸c ho¹t
®ég nµy, mçi häc sinh thÓ hiÖn c¸ch nh×n nhËn gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña m×nh vµ
nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ ®-îc c¸ch gi¶i quyÕt cña b¹n. §iÒu ®ã sÏ thóc ®Èy sù më
réng vµ ph¸t triÓn t- duy, c¸c quan hÖ x· héi, t×nh b¹n bÌ, tr¸ch nhiÖm cña m×nh
®èi víi tËp thÓ.
Nh- vËy n¨ng lùc nhËn thøc liªn quan trùc tiÕp víi t- duy. N¨ng lùc nhËn
thøc, n¨ng lùc trÝ tuÖ ®-îc ph¸t triÓn khi t- duy ®-îc ph¸t triÓn.
7
- II. T- duy vµ ph¸t triÓn t- duy trong d¹y häc ho¸ häc.
LÝ luËn d¹y häc ho¸ häc ®Æc biÖt chó ý ®Õn sù ph¸t triÓn t- duy cho häc
sinh th«ng qua qu¸ tr×nh d¹y häc. Häc sinh chØ thùc sù lÜnh héi ®-îc tri thøc khi
hä thùc sù t- duy.
II.1. Kh¸i niÖm t- duy.
Theo M.N. Sac®acop: "T- duy lµ sù nhËn thøc kh¸i qu¸t gi¸n tiÕp c¸c sù
vËt vµ hiÖn t-îng cña hiÖn thùc trong nh÷ng dÊu hiÖu, nh÷ng thuéc tÝnh chung
vÒ b¶n chÊt cña chóng. T- duy còng lµ sù nhËn thøc s¸ng t¹o nh÷ng sù vËt vµ
hiÖn t-îng míi, riªng lÎ cña hiÖn thùc trªn c¬ së nh÷ng kiÕn thøc kh¸i qu¸t ho¸
®· thu nhËn ®-îc".
II.2. §Æc ®iÓm cña t- duy.
T- duy cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau:
- T- duy ph¶n ¸nh kh¸i qu¸t, t- duy ph¸n ¸nh hiÖn thùc kh¸ch quan,
nh÷ng nguyªn t¾c hay nguyªn lÝ chung, nh÷ng kh¸i niÖm hay sù vËt tiªu biÓu....
T- duy ph¶n ¸nh kh¸i qu¸t lµ sù ph¶n ¸nh tÝnh phæ biÕn cña ®èi t-îng. V× thÕ
nh÷ng ®èi t-îng riªng lÎ ®Òu ®-îc xem nh- mét sù biÓu hiÖn cô thÓ cña qui luËt
chung nµo ®ã. Nhê ®Æc ®iÓm nµy, qu¸ tr×nh t- duy bæ sung cho nhËn thøc c¶m
tÝnh vµ gióp con ng-êi nhËn thøc hiÖn thùc mét c¸ch toµn diÖn h¬n.
- T- duy ph¶n ¸nh gi¸n tiÕp: T- duy gióp ta hiÓu biÕt nh÷ng g× kh«ng t¸c
®éng trùc tiÕp, kh«ng c¶m gi¸c vµ quan s¸t ®-îc, mang l¹i nh÷ng nhËn thøc
th«ng qua c¸c dÊu hiÖu gi¸n tiÕp. T- duy cho ta kh¶ n¨ng hiÓu biÕt nh÷ng ®Æc
®iÓm bªn trong, nh÷ng ®Æc ®iÓm b¶n chÊt mµ c¸c gi¸c quan kh«ng ph¶n ¸nh
®-îc. VÝ dô: Gi¸c quan con ng-êi kh«ng nhËn thÊy sù tån t¹i cña c¸c ion tr ong
dung dÞch, c¸c electron trong nguyªn tö, nh-ng nhê nh÷ng dÊu hiÖu cña ph¶n
øng ho¸ häc lµ nh÷ng biÓu hiÖn gi¸n tiÕp mµ con ng-êi nhËn thøc ®-îc nã.
- T- duy kh«ng t¸ch rêi qu¸ tr×nh nhËn thøc c¶m tÝnh: Qu¸ tr×nh t- duy b¾t
®Çu tõ nhËn thøc c¶m tÝnh, liªn hÖ chÆt chÏ víi nã vµ trong qu¸ tr×nh t- duy nhÊt
thiÕt ph¶i sö dông nh÷ng t- liÖu cña nhËn thøc c¶m tÝnh.
II.3. Nh÷ng phÈm chÊt cña t- duy.
T- duy cã nh÷ng phÈm chÊt sau:
8
- - TÝnh ®Þnh h-íng: ý thøc nhanh chãng vµ chÝnh x¸c ®èi t-îng cÇn lÜnh
héi, môc ®Ých ph¶i ®¹t ®-îc vµ nh÷ng con ®-êng tèi -u ®Ó ®¹t ®-îc môc ®Ých ®ã.
- BÒ réng:Cã kh¶ n¨ng vËn dông tri thøc ®Ó nghiªn cøu c¸c ®èi t-îng kh¸c.
- §é s©u: N¾m v÷ng ngµy cµng s©u s¾c h¬n b¶n chÊt cña sù vËt hiÖn t-îng.
- TÝnh linh ho¹t: Nh¹y bÐn trong viÖc vËn dông nh÷ng tri thøc vµ c¸ch
thøc hµnh ®éng vµo nh÷ng t×nh huèng kh¸c nhau mét c¸ch s¸ng t¹o.
- TÝnh mÒm dÎo: Ho¹t ®éng t- duy ®-îc tiÕn hµnh theo c¸c h-íng xu«i vµ
ng-îc chiÒu.
- TÝnh ®éc lËp: Tù m×nh ph¸t hiÖn ra vÊn ®Ò, ®Ò xuÊt c¸ch gi¶i quyÕt vµ tù
gi¶i quyÕt.
- TÝnh kh¸i qu¸t: Khi gi¶i quyÕt mét lo¹t vÊn ®Ò nµo ®ã sÏ ®-a ra ®-îc m«
h×nh kh¸i qu¸t, trªn c¬ së ®ã cã thÓ vËn dông ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò t-¬ng tù,
cïng lo¹i.
II.4. Nh÷ng thao t¸c t- duy vµ ph-¬ng ph¸p h×nh thµnh ph¸n ®o¸n míi.
Trong viÖc ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc cho häc sinh, kh©u trung t©m lµ
ph¸t triÓn n¨ng lùc t- duy, trong ®ã cÇn ®Æc biÖt chó ý rÌn luyÖn cho häc sinh
mét sè thao t¸c t- duy nh- ph©n tÝch, tæng hîp, so s¸nh, kh¸i qu¸t ho¸ vµ ba
ph-¬ng ph¸p h×nh thµnh nh÷ng ph¸n ®o¸n míi: qui n¹p, diÔn dÞch, lo¹i suy.
Ph©n tÝch vµ tæng hîp: Ph©n tÝch lµ ho¹t ®éng t- duy ph©n chia mét vËt,
mét hiÖn t-îng ra c¸c yÕu tè , c¸c bé phËn nh»m môc ®Ých nghiªn cøu chóng ®Çy
®ñ, s©u s¾c, trän vÑn h¬n theo mét h-íng nhÊt ®Þnh. Tæng hîp lµ ho¹t ®éng t-
duy kÕt hîp c¸c bé phËn, c¸c yÕu tè ®· ®-îc nhËn thøc ®Ó nhËn thøc c¸i toµn bé.
Ph©n tÝch vµ tæng hîp lµ nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n cña ho¹t ®éng t- duy, th-êng ®-îc
dïng trong khi h×nh thµnh nh÷ng ph¸n ®o¸n míi (qui n ¹p, suy diÔn, suy lÝ t-¬ng
tù) vµ ngay trong c¶ c¸c thao t¸c t- duy kh¸c nh- so s¸nh, trõu t-îng ho¸, kh¸i
qu¸t ho¸.
So s¸nh: §Ó thiÕt lËp ®-îc mèi quan hÖ gi÷a c¸c sù vËt, hiÖn t-îng, trong
tr-êng hîp ®¬n gi¶n nhÊt ph¶i biÕt quan s¸t vµ so s¸nh. So s¸nh l µ t×m ra nh÷ng
®iÓm gièng vµ kh¸c nhau gi÷a c¸c sù vËt, hiÖn t-îng.Thao t¸c so s¸nh ph¶i kÌm
theo sù ph©n tÝch vµ tæng hîp. Ch¼ng h¹n, ph©n tÝch nh÷ng tÝnh chÊt cña chÊt,
mét hiÖn t-îng hay kh¸i niÖm, ®èi chiÕu víi nh÷ng ®iÒu ®· biÕt vÒ nh÷ng ®èi
t-îng cïng lo¹i, råi sau ®ã tæng hîp l¹i xem c¸c ®èi t-îng cïng lo¹i ®ã gièng
nhau vµ kh¸c nhau chç nµo. Nh- vËy, so s¸nh kh«ng nh÷ng ph©n biÖt vµ chÝnh
9
- x¸c ho¸ kh¸i niÖm, mµ cßn gióp hÖ thèng ho¸ chóng l¹i. Møc ®é cao h¬n lµ biÕt
®-îc nguyªn nh©n cña sù gièng vµ kh¸c ®ã. Trong gi¶ng d¹y ho¸ häc th-êng
dïng hai c¸ch so s¸nh lµ so s¸nh tuÇn tù vµ so s¸nh ®èi chiÕu. So s¸nh tuÇn tù lµ
so s¸nh vÒ nh÷ng chÊt hoÆc nhãm nguyªn tè mµ sau khi häc hÕt, ®em so s¸nh víi
c¸c chÊt hoÆc nhãm nguyªn tè ®· häc tr-íc. So s¸nh tuÇn t ù th-êng ®-îc dïng
®Ó so s¸nh c¸c ®èi t-îng cïng lo¹i.
So s¸nh ®èi chiÕu ®Ó lµm næi bËt mÆt ®èi lËp gi÷a hai sù vËt, hiÖn
t-îng. Th-êng kÎ b¶ng ®Ó thÊy râ c¸c mÆt ®èi lËp.
Kh¸i qu¸t ho¸: kh¸i qu¸t ho¸ lµ t×m ra nh÷ng c¸i chung vµ b¶n chÊt
trong sè nh÷ng dÊu hiÖu, tÝnh chÊt vµ nh÷ng mèi liªn hÖ gi÷a chóng thuéc vÒ
mét lo¹i vËt thÓ hoÆc hiÖn t-îng.
Ba tr×nh ®é kh¸i qu¸t ho¸ lµ: sù kh¸i qu¸t ho¸ c¶m tÝnh, sù kh¸i qu¸t
ho¸ h×nh t-îng- kh¸i niÖm, sù kh¸i qu¸t ho¸ khoa häc.
§Ó h×nh thµnh cho häc sinh nh÷ng kh¸i qu¸t ho¸ ®óng ®¾n cÇn b¶o
®¶m c¸c ®iÒu kiÖn sau:
- Lµm biÕn thiªn nh÷ng dÊu hiÖu kh«ng b¶n chÊt cña vËt hay hiÖn
t-îng kh¶o s¸t, ®ång thêi gi÷ kh«ng ®æi dÊu hiÖu b¶n chÊt. VÝ dô: Khi lÊyvÝ
dô vÒ oxit axit cÇn lÊy c¶ oxit cña phi kim va oxit cña kim lo¹i nÕu kh«ng häc
sinh dÔ nhÇm lµ chØ cã phi kim míi t¹o ra oxit axit.
- Chän sù biÕn thiªn hîp lÝ nhÊt nh»m nªu bËt ®-îc dÊu hiÖu b¶n chÊt
(lu«n lu«n tån t¹i) vµ tr-ï t-îng ho¸ dÊu hiÖu thø yÕu (biÕn thiªn). VÝ dô: Khi
h×nh thµnh kh¸i niÖm ph¶n øng ph©n huû gi¸o viªn nªn ®-a c¶ vÝ dô ph¶n øng
ph©n huû ra hai ®¬n chÊt, ra c¶ ®¬n chÊt vµ hîp chÊt, ra c¶ c¸c hîp chÊt.
Trong c¸c vÝ dô ®ã, dÊu hiÖu b¶n chÊt ®-îc gi÷ kh«ng ®æi (tõ mét chÊt t¹o
thµnh hai hay nhiÒu chÊt), cßn dÊu hiÖu thø yÕu th× biÕn thiªn.
- Cã thÓ sö dông nh÷ng c¸ch biÕn thiªn kh¸c nhau cã cïng mét ý nghÜa
t©m lÝ häc, nh-ng l¹i hiÖu nghiÖm. Qua ®ã rÌn luyÖn ®-îc sù mÒm dÎo cña t-
duy.
- Ph¶i cho häc sinh tù m×nh ph¸t biÓu ®-îc thµnh lêi nguyªn t¾c biÕn
thiªn vµ nªu lªn ®Æc tÝnh cña nh÷ng dÊu hiÖu kh«ng b¶n chÊt. §iÒu ®ã chøng
tá r»ng häc sinh ®· nhËn thøc ®-îc dÊu hiÖu b¶n chÊt.
10
- Ngoµi viÖc b¶o ®¶m nh÷ng ®iÒu kiÖn trªn ®©y, gi¸o viªn cÇn tËp luyÖn
cho häc sinh ph¸t triÓn t- duy kh¸i qu¸t b»ng nh÷ng h×nh thøc quen thuéc
nh- lËp dµn ý, x©y dùng kÕt luËn vµ viÕt tãm t¾t néi dung c¸c bµi, c¸c ch-¬ng.
Suy lÝ qui n¹p: PhÐp qui n¹p lµ c¸ch ph¸n ®o¸n dùa trªn sù nghiªn cøu
nhiÒu hiÖn t-îng, tr-êng hîp ®¬n lÎ ®i tíi kÕt luËn chung, tæng qu¸t vÒ nh÷ng
tÝnh chÊt, nh÷ng mèi liªn hÖ t-¬ng quan b¶n chÊt nhÊt vµ chung nhÊt. ë ®©y
sù nhËn thøc ®i tõ riªng biÖt ®Õn c¸i chung.
Qui n¹p cã thÓ ®-a ®Õn kÕt qu¶ sai, ph¶i d¹y cho häc sinh c¸ch söa sai,
ch¼ng h¹n b»ng c¸ch quan s¸t kÜ h¬n, thö nhiÒu tr-êng hîp h¬n. Qua ®ã d¹y cho
häc sinh ý thøc ®-îc r»ng cµng cã nhiÒu sè liÖu ®Ó qui n¹p th× kÕt qu¶ qui n¹p
cµng cã nhiÒu c¬ may ®óng.
Suy lÝ diÔn dÞch: Sù nhËn thøc nµy xuÊt ph¸t tõ mét nguyªn lÝ chung ®óng
®¾n vËn dông vµo mét tr-êng hîp cô thÓ, riªng lÎ.
VÝ dô: Tõ ®Þnh nghÜa axit lµ chÊt cã kh¶ n¨ng cho pr«ton tõ ®ã khi nghiªn
cøu chÊt hay thµnh phÇn nµo mµ cã kh¶ n¨ng cho pr«ton ®Òu kÕt luËn lµ axit. VÝ
dô: NH4+, HSO4-, Cu2+(trong dd)...
PhÐp suy diÔn cã t¸c dông lín lµm ph¸t triÓn t- duy l« gÝc vµ ph¸t huy tÝnh
®éc lËp s¸ng t¹o cho häc sinh.
Lo¹i suy: Kh«ng ph¶i xuÊt ph¸t tõ qui luËt chung mµ xuÊt ph¸t tõ mét sè
®iÓm gièng nhau cña hai sù vËt, hiÖn t-îng ®i ®Õn kÕt luËn chung vÒ sù gièng
nhau cña c¸c ®Æc ®iÓm kh¸c cña hai sù vËt , hiÖn t-îng ®ã.
VÝ dô: Axit H2SO4 vµ HNO3 ®Òu cã sè «xiho¸ cao nhÊt cña S (+6) vµ N
(+5) nªn chóng ®Òu cã tÝnh «xiho¸ m¹nh. Nh-ng H2SO4 lo·ng vµ c¶ ®Æc nguéi
kh«ng cã tÝnh «xiho¸ m¹nh.
KÕt luËn cña qu¸ tr×nh lo¹i suy kh«ng thËt sù chÝnh x¸c. KÕt luËn ®ã
ph¶i ®-îc kiÓm nghiÖm b»ng thùc nghiÖm. KÕt qu¶ lo¹i suy cµng ®óng ®¾n khi
c¸c ®iÓm gièng nhau vµ kh¸c nhau cña c¸c sù vËt, hiÖn t-îng cµng nhiÒu. Tuy
nhiªn lo¹i suy còng cã -u ®iÓm lµ tiÕt kiÖm thêi gian, gióp häc sinh suy diÔn
®-îc mét sè sù kiÖn, hiÖn t-îng ®óng.
II.5. H×nh thµnh vµ ph¸t triÓn t- duy ho¸ häc cho häc sinh THPT.
ViÖc ph¸t triÓn t- duy cho häc sinh tr-íc hÕt lµ gióp häc sinh n¾m v÷ng
kiÕn thøc ho¸ häc c¬ b¶n, biÕt vËn dông kiÕn thøc vµo viÖc gi¶i bµi tËp vµ thùc
hµnh. Qua ®ã mµ kiÕn thøc häc sinh thu nhËn ®-îc trë nªn v÷ng ch¾c vµ sinh
11
- ®éng h¬n. Häc sinh chØ thùc sù lÜnh héi ®-îc tri thøc khi t- duy cña hä ph¸t triÓn
vµ nhê sù h-íng dÉn cña gi¸o viªn mµ häc sinh biÕt ph©n tÝch, tæng hîp, kh¸i
qu¸t tµi liÖu cã néi dung , sù kiÖn cô thÓ vµ rót ra nh÷ng kÕt luËn cÇn thiÕt.
T- duy cµng ph¸t triÓn th× cã nhiÒu kh¶ n¨ng lÜnh héi tri thøc mét c¸ch
nhanh nh¹y, s©u s¾c vµ kh¶ n¨ng vËn dông tri thøc cµng linh ho¹t vµ cã hiÖu qu¶.
Nh- vËy sù ph¸t triÓn t- duy cña häc sinh ®-îc diÔn ra trong qu¸ tr×nh tiÕp thu
vµ vËn dông tri thøc, khi t- duy ph¸t triÓn sÏ t¹o ra mét kü n¨ng vµ thãi quen lµm
viÖc cã suy nghÜ cã ph-¬ng ph¸p, chuÈn bÞ tiÒm lùc l©u dµi cho häc sinh ho¹t
®éng s¸ng t¹o sau nµy. Do ®ã, trong ho¹t ®éng gi¸o dôc cÇn ph¶i tËp luyÖn cho
häc sinh ho¹t ®éng t- duy s¸ng t¹o qua c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh d¹y häc. Tõ ho¹t
®éng d¹y häc trªn líp th«ng qua hÖ thèng c©u hái, bµi tËp mµ gi¸o viªn ®iÒu
khiÓn ho¹t ®éng nhËn thøc cña häc sinh ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò häc tËp ®-îc
®-a ra. Häc sinh tham gia vµo ho¹t ®éng nµy mét c¸ch tÝch cùc sÏ n¾m ® -îc c¶
kiÕn thøc vµ ph-¬ng ph¸p nhËn thøc, ®ång thêi c¸c thao t¸c t- duy còng ®-îc
rÌn luyÖn.
Trong häc tËp ho¸ häc, ho¹t ®éng gi¶i bµi tËp ho¸ häc lµ mét trong c¸c
ho¹t ®éng chñ yÕu ®Ó ph¸t triÓn t- duy. V× vËy gi¸o viªn cÇn ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn
®Ó häc sinh tham gia th-êng xuyªn, tÝch cùc vµo ho¹t ®éng nµy. Qua ®ã mµ
n¨ng lùc trÝ tuÖ ®-îc ph¸t triÓn, häc sinh sÏ cã ®-îc nh÷ng s¶n phÈm t- duy míi.
VËy ®¸nh gi¸ t- duy ph¸t triÓn b»ng dÊu hiÖu nµo?
§¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn t- duy cña häc sinh dùa vµo c¸c dÊu hiÖu:
- Cã kh¶ n¨ng vËn dông c¸c tri thøc vµ kü n¨ng vµo t×nh huèng míi.
Trong qu¸ tr×nh häc tËp, häc sinh cã nhiÖm vô lµ ph¶i gi¶i quyÕt nh÷ng
vÊn ®Ò ®ßi hái ph¶i liªn t-ëng ®Õn nh÷ng kiÕn thøc ®· häc. NÕu häc sinh ®éc lËp
vËn dông tri thøc vµo t×nh huèng míi th× chøng tá ®· cã biÓu hiÖn t- duy ph¸t triÓn.
- T¸i hiÖn nhanh chãng kiÕn thøc, c¸c mèi quan hÖ cÇn thiÕt ®Ó gi¶i mét
bµi to¸n nµo ®ã. ThiÕt lËp nhanh chãng c¸c mèi quan hÖ b¶n chÊt gi÷a c¸c sù vËt
vµ hiÖn t-îng.
- Cã kh¶ n¨ng ph¸t hiÖn c¸i chung cña c¸c hiÖn t-îng kh¸c nhau, sù kh¸c
nhau gi÷a c¸c hiÖn t-îng t-¬ng tù.
- Cã n¨ng lùc ¸p dông kiÕn thøc vµo thùc tÕ.
12
- §©y lµ kÕt qu¶ tæng hîp cña sù ph¸t triÓn t- duy. §Ó cã thÓ gi¶i quyÕt tèt
bµi to¸n thùc tÕ ®ßi hái häc sinh ph¶i cã ®Þnh h-íng tèt, biÕt ph©n tÝch, suy ®o¸n
vµ vËn dông c¸c thao th¸c t- duy ®Ó t×m c¸ch ¸p dông mét c¸ch thÝch hîp, cuèi
cïng lµ tæ chøc thùc hiÖn mét c¸ch cã hiÖu qu¶.
Nh- vËy ho¹t ®éng gi¶i bµi tËp ho¸ häc rÌn luyÖn cho häc sinh n¨ng lùc
ph¸t hiÖn vÊn ®Ò míi, t×m ra h-íng ®i míi. Th«ng qua ho¹t ®éng gi¶i bµi tËp ho¸
häc mµ c¸c thao t¸c t- duy nh-: Ph©n tÝch, tæng hîp, so s¸nh, kh¸i qu¸t ho¸ …
th-êng xuyªn ®-îc rÌn luyÖn. N¨ng lùc, quan s¸t, trÝ nhí, ãc t-ëng t-îng, n¨ng
lùc ®éc lËp suy nghÜ cña häc sinh kh«ng ngõng ®-îc n©ng cao. Häc sinh biÕt
®¸nh gi¸, nhËn xÐt ®óng vµ cuèi cïng t- duy ®-îc rÌn luyÖn, ph¸t triÓn th-êng
xuyªn. §Ó thùc hiÖn ®-îc nhiÖm vô ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc, n¨ng lùc t-
duy qua ho¹t ®éng gi¶i bµi tËp ho¸ häc gi¸o viªn cÇn ý thøc ®-îc ®©y chÝnh lµ
ph-¬ng tiÖn hiÖu nghiÖm ®Ó rÌn luyÖn, ph¸t triÓn t- duy cho häc sinh. V× vËy cÇn
chän läc c¸c bµi tËp tiªu biÓu vµ th«ng qua qu¸ tr×nh gi¶i ®Ó h-íng dÉn häc sinh
t- duy, sö dông c¸c thao t¸c t- duy trong viÖc vËn dông kiÕn thøc ho¸ häc vµo
viÖc gi¶i quyÕt c¸c yªu cÇu cña bµi to¸n .
III. Ph-¬ng h-íng ®æi míi ph-¬ng ph¸p d¹y häc ho¸ häc .
III.1. Ph-¬ng h-íng chung.
Tõ thùc tÕ cña ngµnh gi¸o dôc, cïng víi yªu cÇu ®µo t¹o nguån nh©n lùc
cho sù ph¸t triÓn ®Êt n-íc, chóng ta ®ang tiÕn hµnh ®æi míi ph-¬ng ph¸p d¹y
häc, chó träng ®Õn viÖc ph¸t huy tÝnh tÝch cùc chñ ®éng cña häc sinh coi häc
sinh lµ chñ thÓ cña qu¸ tr×nh d¹y häc. Ph¸t huy tÝnh tÝch cùc häc tËp cña häc sinh
®-îc coi lµ nguyªn t¾c nh»m n©ng cao chÊt l-îng, hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh d¹y
häc. Nguyªn t¾c nµy ®· ®-îc nghiªn cøu, ph¸t triÓn m¹nh mÏ trªn thÕ giíi vµ
®-îc x¸c ®Þnh lµ mét trong nh÷ng ph-¬ng h-íng c¶i c¸ch gi¸o dôc phæ th«ng
ViÖt Nam. Nh÷ng t- t-ëng, quan ®iÓm, nh÷ng tiÕp cËn míi thÓ hiÖn nguyªn t¾c
trªn ®· ®-îc chóng ta nghiªn cøu, ¸p dông trong d¹y häc c¸c m«n häc vµ ®-îc
coi lµ ph-¬ng h-íng d¹y häc tÝch cùc.
III.2. Nh÷ng xu h-íng d¹y häc ho¸ häc hiÖn nay.
Trong thêi gian gÇn ®©y, mét sè chiÕn l-îc ®æi míi ph-¬ng ph¸p d¹y häc ®-îc thö nghiÖm ®ã lµ "d¹y häc h-íng vµo ng-êi häc", " ho¹t
®éng ho¸ ng-êi häc", "tiÕp cËn kiÕn t¹o trong d¹y häc"…
13
- - Trong "d¹y häc h-íng vµo ng-êi häc" ®· chó träng ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò:
+ VÒ môc tiªu d¹y häc: chuÈn bÞ cho häc sinh thÝch øng víi ®êi sèng x·
héi vµ t«n träng nhu cÇu, høng thó, kh¶ n¨ng, lîi Ých cña häc sinh.
+ VÒ ph-¬ng ph¸p: Coi träng viÖc rÌn luyÖn cho häc sinh ph-¬ng ph¸p tù
häc, ph¸t huy sù suy nghÜ t×m tßi ®éc lËp hoÆc theo nhãm nhá.
+ VÒ h×nh thøc tæ chøc: H×nh thøc bè trÝ líp häc thay ®æi linh ho¹t cho
phï hîp víi ho¹t ®éng cña tiÕt häc. Cã nhiÒu bµi häc ®-îc tiÕn hµnh trong phßng
thÝ nghiÖm, ë c¸c c¬ së s¶n xuÊt…
+ VÒ ®¸nh gi¸: Häc sinh tù gi¸c chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ kÕt qu¶ häc tËp cña
m×nh, ®-îc tham gia tù ®¸nh gi¸ vµ ®¸nh gi¸ lÉn nhau vÒ kÕt qu¶ ®¹t ®-îc. Lý
thuyÕt d¹y häc h-íng vµo ng-êi häc lµ mét t- t-ëng mét quan ®iÓm tiÕn bé chø
kh«ng ph¶i lµ mét ph-¬ng ph¸p d¹y häc.
- "Ho¹t ®éng ho¸ ng-êi häc" lµ tæ chøc cho ng-êi häc ®-îc häc tËp trong
ho¹t ®éng vµ b»ng ho¹t ®éng tù gi¸c, tÝch cùc, s¸ng t¹o. Trong ®ã viÖc x©y dùng
phong c¸ch häc tËp s¸ng t¹o lµ cèt lâi cña viÖc ®æi míi ph-¬ng ph¸p gi¸o dôc
nãi chung vµ ph-¬ng ph¸p d¹y häc nãi riªng.
Ng-êi gi¸o viªn cã tr¸ch nhiÖm:
+ ThiÕt kÕ, lËp kÕ ho¹ch, chuÈn bÞ kÕ ho¹ch d¹y häc vÒ c¸c mÆt: Môc ®Ých
néi dung, ph-¬ng ph¸p, ph-¬ng tiÖn vµ h×nh thøc tæ chøc.
+ Uû th¸c, t¹o ®éng c¬: BiÕn ý ®å d¹y häc cña gi¸o viªn thµnh nhiÖm vô
häc tËp tù nguyÖn, tù gi¸c cña häc sinh.
+ §iÒu khiÓn: §iÒu khiÓn vµ tæ chøc cho häc sinh ho¹t ®éng.
+ ThÓ chÕ ho¸: Chèt l¹i vµ hoµn thiÖn kiÕn thøc cho häc sinh. T¹o ®iÒu
kiÖn cho häc sinh vËn dông tri thøc thu ®-îc ®Ó gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò cña ®êi
sèng vµ s¶n xuÊt.
- TiÕp cËn kiÕn t¹o trong d¹y häc.
Lý thuyÕt kiÕn t¹o lµ mét tiÕp cËn mang tÝnh gi¸o dôc, trong ®ã nhÊn
m¹nh r»ng ng-êi häc sÏ ®¹t ®-îc hiÖu qu¶ cao nhÊt khi hä chñ ®éng t¹o dùng
kiÕn thøc vµ sù hiÓu biÕt cho m×nh.
14
- Môc ®Ých d¹y häc theo quan ®iÓm kiÕn t¹o kh«ng chØ lµ truyÒn thô kiÕn
thøc mµ chñ yÕu lµ biÕn ®æi nhËn thøc cña häc sinh, t¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh
kiÕn t¹o kiÕn thøc mµ th«ng qua ®ã ph¸t triÓn trÝ tuÖ, nh©n c¸ch.
Gi¸o viªn cÇn chó ý ®Õn c¸c ho¹t ®éng sau ®Ó gióp häc sinh:
+ N¾m b¾t ®-îc vÊn ®Ò häc tËp.
+ T¹o ra ®-îc m©u thuÉn nhËn thøc.
+ Thùc hiÖn ho¹t ®éng nhËn thøc mét c¸ch tÝch cùc.
+ T¹o c¬ héi vµ ®éng viªn ®Ó häc sinh tr×nh bµy, thÓ hiÖn kiÕn thøc cña m×nh.
- D¹y häc theo dù ¸n còng lµ mét ph-¬ng ph¸p d¹y häc míi, cã nhiÒu -u
®iÓm. D¹y häc theo dù ¸n ®-îc hiÓu lµ mét ph-¬ng ph¸p d¹y häc, trong ®ã
ng-êi häc thùc hiÖn mét nhiÖm vô phøc hîp, cã sù kÕt hîp gi÷a lý thuyÕt vµ thùc
tiÔn, thùc hµnh. NhiÖm vô nµy ®-îc ng-êi häc thùc hiÖn víi tÝnh tù lùc cao trong
qu¸ tr×nh häc tËp, tõ viÖc x¸c ®Þnh môc ®Ých, lËp kÕ ho¹ch, ®Õn viÖc thùc hiÖn dù
¸n, kiÓm tra, ®iÒu chØnh, ®¸nh gi¸ qu¸ tr×nh vµ kÕt qu¶ thùc hiÖn.
III.3. D¹y häc ho¸ häc theo h-íng tÝch cùc.
a. Ph-¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc.
Ph-¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc lµ kh¸i niÖm nãi tíi nh÷ng ph-¬ng ph¸p
gi¸o dôc, d¹y häc theo h-íng ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, chñ ®én g s¸ng t¹o cña
ng-êi häc. V× vËy ph-¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc thùc chÊt lµ c¸c ph-¬ng ph¸p
d¹y häc h-íng tíi viÖc gióp häc sinh häc tËp chñ ®éng, tÝch cùc, s¸ng t¹o chèng
l¹i thãi quen häc tËp thô ®éng.
Ph-¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc chó träng ®Õn ho¹t ®éng häc, vai trß cña
ng-êi häc trong qu¸ tr×nh d¹y häc theo c¸c quan ®iÓm, tiÕp cËn míi vÒ ho¹t ®éng
d¹y häc nh- "D¹y häc h-íng vµo ng-êi häc", "ho¹t ®éng ho¸ ng-êi häc", "kiÕn
t¹o theo m« h×nh t-¬ng t¸c".
b. Nh÷ng dÊu hiÖu ®Æc tr-ng cña ph-¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc:
- Nh÷ng ph-¬ng ph¸p d¹y häc cã chó träng ®Õn viÖc tæ chøc, chØ ®¹o ®Ó
ng-êi häc trë thµnh chñ thÓ ho¹t ®éng, tù kh¸m ph¸ kiÕn thøc ch-a biÕt. Trong
giê häc, häc sinh ®-îc tæ chøc, ®éng viªn tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng häc tËp
qua ®ã võa n¾m ®-îc kiÕn thøc, kü n¨ng míi, võa n¾m ®-îc ph-¬ng ph¸p nhËn
thøc, häc tËp. Tõ ®ã ph¸t triÓn nh©n c¸ch ng-êi lao ®éng tù chñ, n¨ng ®éng, s¸ng t¹o.
15
- - Nh÷ng ph-¬ng ph¸p d¹y häc cã chó träng rÌn luyÖn kü n¨ng, ph-¬ng
ph¸p vµ thãi quen tù häc, tõ ®ã t¹o cho häc sinh sù høng thó, lßng ham muèn,
kh¸t khao häc tËp. Gióp hä dÔ dµng thÝch øng víi cuéc sèng x· héi ph¸t triÓn.
- Nh÷ng ph-¬ng ph¸p d¹y häc chó träng ®Õn viÖc tæ chøc c¸c ho¹t ®éng
cña tõng häc sinh, ho¹t ®éng häc tËp hîp t¸c trong tËp thÓ nhãm, líp häc.
- Nh÷ng ph-¬ng ph¸p d¹y häc cã sù phèi hîp sö dông réng r·i c¸c ph-¬ng
tiÖn trùc quan nhÊt lµ c¸c ph-¬ng tiÖn kü thuËt nghe nh×n, m¸y vi tÝnh, phÇn
mÒm d¹y häc..
- Nh÷ng ph-¬ng ph¸p d¹y häc cã sö dông c¸c ph-¬ng ph¸p kiÓm tra, ®¸nh
gi¸ ®a d¹ng, kh¸ch quan, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó häc sinh ®-îc tham gia tÝch cùc vµo
ho¹t ®éng tù ®¸nh gi¸ vµ ®¸nh gi¸ lÉn nhau. Néi dung, ph-¬ng ph¸p vµ h×nh thøc
kiÓm tra ®¸nh gi¸ ph¶i ®a d¹ng phong phó víi sù trî gióp cña c¸c thiÕt bÞ kü
thuËt, m¸y tÝnh vµ phÇn mÒm kiÓm tra ®Ó ®¶m b¶o tÝnh kh¸ ch quan, ph¶n ¸nh
trung thùc t×nh tr¹ng kiÕn thøc cña häc sinh vµ qu¸ tr×nh ®µo t¹o.
Nh- vËy khi sö dông c¸c ph-¬ng ph¸p d¹y häc trong d¹y häc ho¸ häc
chóng ta cÇn khai th¸c nh÷ng yÕu tè tÝch cùc cña tõng ph-¬ng ph¸p d¹y häc
®ång thêi còng cÇn phèi hîp c¸c ph-¬ng ph¸p d¹y häc víi ph-¬ng tiÖn trùc
quan, ph-¬ng tiÖn kü thuËt, tÝnh ®Æc thï cña ph-¬ng ph¸p d¹y häc ho¸ häc ®Ó
n©ng cao tÝnh hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh ®æi míi ph-¬ng ph¸p d¹y häc ho¸ häc.
IV. Bµi tËp ho¸ häc.
IV.1. ý nghÜa t¸c dông cña bµi tËp ho¸ häc trong viÖc ph¸t triÓn t- duy.
ViÖc d¹y häc kh«ng thÓ thiÕu bµi tËp, sö dông bµi tËp lµ mét biÖn ph¸p hÕt
søc quan träng ®Ó n©ng cao chÊt l-îng d¹y häc. Bµi tËp ho¸ häc cã nh÷ng ý
nghÜa, t¸c dông to lín vÒ nhiÒu mÆt.
a. ý nghÜa trÝ dôc.
- Lµm chÝnh x¸c ho¸ c¸c kh¸i niÖm ho¸ häc, cñng cè, ®µo s©u vµ më réng
kiÕn thøc mét c¸ch sinh ®éng, phong phó, hÊp dÉn. ChØ khi vËn dông ®-îc kiÕn
thøc vµo viÖc gi¶i bµi tËp, häc sinh míi n¾m ®-îc kiÕn thøc mét c¸ch s©u s¾c.
- ¤n tËp, hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc mét c¸ch tÝch cùc nhÊt. Khi «n tËp, häc
sinh sÏ kh«ng tËp trung nÕu chØ yªu cÇu hä nh¾c l¹i kiÕn thøc. Thùc tÕ cho thÊy
häc sinh chØ thÝch gi¶i bµi tËp trong giê «n tËp.
16
- - RÌn luyÖn c¸c kü n¨ng ho¸ häc nh- c©n b»ng ph-¬ng tr×nh ph¶n øng,
tÝnh to¸n theo c«ng thøc ho¸ häc vµ ph-¬ng tr×nh ho¸ häc… NÕu lµ bµi tËp thùc
nghiÖm sÏ rÌn c¸c kü n¨ng thùc hµnh, gãp phÇn vµo viÖc gi¸o dôc kü thuËt tæng
hîp cho häc sinh.
- RÌn luyÖn kh¶ n¨ng vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn ®êi sèng, lao ®éng
s¶n xuÊt vµ b¶o vÖ m«i tr-êng.
- RÌn luyÖn kü n¨ng sö dông ng«n ng÷ ho¸ häc vµ c¸c thao t¸c t- duy.
b. ý nghÜa ph¸t triÓn.
Ph¸t triÓn ë häc sinh c¸c n¨ng lùc t- duy logic, biÖn chøng, kh¸i qu¸t, ®éc
lËp, th«ng minh, s¸ng t¹o.
c. ý nghÜa gi¸o dôc.
RÌn luyÖn ®øc tÝnh chÝnh x¸c, kiªn nhÉn, trung thùc vµ lßng say mª khoa
häc. Bµi tËp thùc nghiÖm cßn cã t¸c dông rÌn luyÖn v¨n ho¸ lao ®éng (lao ®éng
cã tæ chøc, cã kÕ ho¹ch, gän gµng, ng¨n n¾p, s¹ch sÏ n¬i lµm viÖc).
IV.2. Ph©n lo¹i bµi tËp ho¸ häc.
Dùa vµo néi dung vµ h×nh thøc thÓ hiÖn cã thÓ ph©n lo¹i bµi tËp ho¸ häc
thµnh 3 lo¹i:
- Bµi tËp ®Þnh tÝnh.
- Bµi tËp ®Þnh l-îng.
- Bµi tËp tr¾c nghiÖm kh¸ch quan.
a. Bµi tËp ®Þnh tÝnh: Lµ c¸c d¹ng bµi tËp cã liªn hÖ víi sù quan s¸t ®Ó m«
t¶, gi¶i thÝch c¸c hiÖn t-îng ho¸ häc. C¸c d¹ng bµi tËp ®Þnh tÝnh:
- Gi¶i thÝch, chøng minh, viÕt ph-¬ng tr×nh ph¶n øng.
- NhËn biÕt, ph©n biÖt chÊt.
- Tinh chÕ, tÝnh chÊt ra khái hçn hîp.
- §iÒu chÕ chÊt…
§Æc biÖt trong bµi tËp ®Þnh tÝnh cã rÊt nhiÒu bµi tËp thùc tiÔn gióp häc sinh
gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò thùc tiÔn cã liªn quan ®Õn ho¸ häc.
b. Bµi tËp ®Þnh l-îng (bµi to¸n ho¸ häc): lµ lo¹i bµi tËp cÇn dïng c¸c kü
n¨ng to¸n häc kÕt hîp víi kü n¨ng ho¸ häc ®Ó gi¶i.
C¨n cø vµo néi dung, cã c¸c d¹ng bµi tËp ®Þnh l-îng nh-:
17
- - Dùa vµo thµnh phÇn nguyªn tè ®Ó x¸c ®Þnh c«ng thøc ho¸ häc.
- TÝnh theo c«ng thøc, ph-¬ng tr×nh ho¸ häc.
- Bµi tËp hçn hîp chÊt.
- TÝnh to¸n víi chÊt khÝ: TØ khèi, ¸p suÊt…
- Bµi tËp vÒ dung dÞch vµ nång ®é dung dÞch.
c. Bµi tËp tr¾c nghiÖm kh¸ch quan: Lµ lo¹i bµi tËp hay c©u hái cã kÌm
theo c©u tr¶ lêi s½n vµ yªu cÇu häc sinh suy nghÜ råi dïng mét ký hiÖu ®¬n gi¶n
®· quy -íc ®Ó tr¶ lêi.
C¸c d¹ng bµi tËp tr¾c nghiÖm kh¸ch quan:
- Bµi tËp ®iÒn khuyÕt.
- Bµi tËp ®óng, sai.
- Bµi tËp ghÐp ®«i.
- Bµi tËp nhiÒu lùa chän.
* ¦u ®iÓm næi bËt cña bµi tËp tr¾c nghiÖm kh¸ch quan lµ:
- Trong mét thêi gian ng¾n cã thÓ kiÓm tra ®-îc nhiÒu néi dung kiÕn thøc,
tr¸nh ®-îc t×nh tr¹ng häc tñ, häc lÖch.
- ViÖc chÊm ®iÓm lµ kh¸ch quan, kh«ng phô thuéc vµo ng-êi chÊm nªn ®é
tin cËy cao h¬n c¸c ph-¬ng ph¸p kiÓm tra ®¸nh gi¸ kh¸c.
- RÌn luyÖn cho häc sinh kh¶ n¨ng nhËn biÕt, khai th¸c, xö lý th«ng tin vµ
kh¶ n¨ng t- duy ph¸n ®o¸n nhanh.
- Gióp ng-êi häc tù kiÓm tra, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ häc tËp cña m×nh mét c¸ch
kh¸ch quan.
Tuy nhiªn bµi tËp tr¾c nghiÖm kh¸ch quan còng cã nh÷ng nh-îc ®iÓm
®¸ng kÓ nh-:
- Ýt gãp phÇn ph¸t triÓn ng«n ng÷ ho¸ häc.
- Kh«ng thÓ dïng ®Ó kiÓm tra kü n¨ng thùc hµnh ho¸ häc.
- Gi¸o viªn chØ biÕt kÕt qu¶ suy nghÜ cña häc sinh mµ kh«ng biÕt qu¸ tr×nh
suy nghÜ, sù nhiÖt t×nh, høng thó cña häc sinh ®èi víi néi dung ®-îc kiÓm tra.
Trong bèn lo¹i bµi tËp tr¾c nghiÖm kh¸ch quan trªn th× bµi tËp nhiÒu lùa
chän lµ lo¹i hay dïng nhÊt v× cã nhiÒu -u ®iÓm h¬n nh- x¸c suÊt ®óng ngÉu
nhiªn thÊp, dÔ chÊm.
18
- Trªn thùc tÕ, sù ph©n lo¹i trªn chØ lµ t-¬ng ®èi. Cã nh÷ng bµi võa cã néi
dung thuéc bµi tËp ®Þnh tÝnh l¹i võa cã néi dung thuéc bµi tËp ®Þnh l-îng, hoÆc
trong mét bµi cã thÓ cã phÇn tr¾c nghiÖm kh¸ch quan cïng víi gi¶i thÝch, viÕt
ph-¬ng tr×nh ph¶n øng.
IV.3. Nh÷ng xu h-íng ph¸t triÓn cña bµi tËp ho¸ häc hiÖn nay.
HiÖn nay, bµi tËp ho¸ häc ®-îc x©y dùng theo c¸c xu h-íng:
- Lo¹i bá nh÷ng bµi tËp cã néi dung trong ho¸ häc nghÌo nµn nh-ng l¹i
cÇn ®Õn nh÷ng thuËt to¸n phøc t¹p ®Ó gi¶i: HÖ nhiÒu Èn, nhiÒu ph-¬ng tr×nh, bÊt
ph-¬ng tr×nh, ph-¬ng tr×nh bËc 2, cÊp sè céng, cÊp sè nh©n…
- Lo¹i bá nh÷ng bµi tËp cã néi dung l¾t lÐo, gi¶ ®Þnh r¾c rèi, phøc t¹p, xa
rêi hoÆc phi thùc tiÔn ho¸ häc.
- T¨ng c-êng sö dông bµi tËp thùc nghiÖm.
- T¨ng c-êng sö dông bµi tËp tr¾c nghiÖm kh¸ch quan.
- X©y dùng bµi tËp míi vÒ b¶o vÖ m«i tr-êng.
- X©y dùng bµi tËp míi ®Ó rÌn luyÖn cho häc sinh n¨ng lùc ph¸t hiÖn vÊn
®Ò vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn ho¸ häc vµ sù vËn dông kiÕn thøc vµo
thùc tiÔn cuéc sèng.
- §a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh bµi tËp nh-: Bµi tËp b»ng h×nh vÏ, bµi tËp vÏ
®å thÞ, s¬ ®å, l¾p dông cô thÝ nghiÖm…
- X©y dùng nh÷ng bµi tËp cã néi dung ho¸ häc phong phó, s©u s¾c, phÇn
tÝnh to¸n ®¬n gi¶n, nhÑ nhµng.
- X©y dùng vµ t¨ng c-êng sö dông bµi tËp thùc nghiÖm ®Þnh l-îng.
IV.4. Sö dông bµi tËp ho¸ häc theo h-íng d¹y häc tÝch cùc.
B¶n th©n bµi tËp ho¸ häc ®· lµ ph-¬ng ph¸p d¹y häc ho¸ häc tÝch cùc song
tÝnh tÝch cùc cña ph-¬ng ph¸p nµy ®-îc n©ng cao h¬n khi ®-îc sö dông nh- lµ
nguån kiÕn thøc ®Ó häc sinh t×m tßi chø kh«ng ph¶i ®Ó t¸i hiÖn kiÕn thøc. Víi
tÝnh ®a d¹ng cña m×nh, bµi tËp ho¸ häc lµ ph-¬ng tiÖn ®Ó tÝch cùc ho¸ ho¹t ®éng
cña häc sinh trong c¸c bµi d¹y ho¸ häc, nh-ng hiÖu qu¶ cña nã cßn phô thuéc
vµo viÖc sö dông cña gi¸o viªn trong qu¸ tr×nh d¹y ho¸ häc. Sau ®©y chóng ta
nghiªn cøu mét sè lÜnh vùc sö dông bµi tËp ho¸ häc theo h-íng d¹y häc tÝch cùc.
a. Sö dông bµi tËp ho¸ häc ®Ó h×nh thµnh kh¸i niÖm ho¸ häc.
19
nguon tai.lieu . vn
