Xem mẫu
- Luận văn
Một số hệ thống TTBT
cùng các giải pháp phòng
ngừa RR trong TT của một
số quốc gia cũng như của
Việt Nam
- 1
MUÏC LUÏC
Chöông 1: Toång quan veà hoaït ñoäng TTBT 01
I. Heä thoáng TTBT tieàn vaø CK treân TTCK 01
1. Quùa trình phaùt trieån caùc hình thöùc TT GDCK 01
2. Vai troø vò trí cuûa heä thoáng TTBT trong toaøn boä quùa trình
hoaït ñoäng cuûa TTCK 02
3. Cô caáu cuûa heä thoáng TTBT 04
3.1 Löu kyù CK 04
3.2 Hoaït ñoäng BT 08
3.3 Hoaït ñoäng thanh toaùn 11
3.4 Caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán tính hieäu quaû cuûa
heä thoáng TTBT 12
4. Vaán ñeà RR trong heä thoáng TTBT 13
4.1 Caùc loaïi RR vaø nguyeân nhaân 13
4.2 Söï caàn thieát khaùch quan phaûi haïn cheá RR trong
heä thoáng TTBT 15
II. Moät soá baøi hoïc kinh nghieäm töø moâ hình TTBT vaø haïn cheá
RR trong TT cuûa moät soá quoác gia treân theá giôùi 15
1. Caùc moâ hình TTBT vaø kinh nghieäm haïn cheá ruûi ro trong TT 15
1.1 Myõ 15
1.2 Haøn Quoác 17
1.3 Sri Lanka 20
2. Baøi hoïc kinh nghieäm cho Vieät Nam 23
Chöông 2: Thöïc traïng tình hình TTBT tieàn vaø CK treân TTCK
Vieät Nam trong thôøi gian qua 25
- 2
I. Giôùi thieäu heä thoáng TTBT taïi Vieät Nam 25
1. Khung phaùp lyù 25
2. Moâ hình vaø cô caáu hoaït ñoäng cuûa heä thoáng TTBT 26
2.1 Moâ hình hoaït ñoäng 26
2.2 Cô caáu hoaït ñoäng 26
II. Ñaùnh giaù thöïc traïng tình hình TTBT treân TTCK Vieät Nam
trong thôøi gian qua 29
III. Nhöõng bieän phaùp nhaèm haïn cheá RR trong vieäc TTBT
treân TTCK Vieät Nam trong thôøi gian qua 34
1. Kyù quyõ tröôùc khi GD 34
2. Cho pheùp thöïc hieän caàm coá CK 35
3. Quyõ hoã trôï TT 35
4. Söûa loãi sau GD 37
IV. Ñaùnh giaù heä thoáng phoøng ngöøa RR hieän taïi 39
1. Öu ñieåm 39
2. Nhöôïc ñieåm 39
Chöông III: Moät soá giaûi phaùp nhaèm haïn cheá RR trong TT tieàn
vaø CK treân TTCK Vieät Nam 43
I. Ñònh höôùng phaùt trieån heä thoáng TTBT treân TTCK Vieät
Nam trong thôøi gian tôùi 43
II. Moät soá ñeà xuaát 45
1. Kieán nghò caáp cô quan quaûn lyù 45
1.1 Taêng quy moâ cuûa Quyõ hoã trôï TT 45
1.2 Thuùc ñaåy söï ra ñôøi cuûa Trung taâm LKù 46
- 3
1.3 Xaây döïng khung phaùp lyù cho caùc moâ hình haïn cheá RR
phaùt sinh trong heä thoáng TTBTø 47
1.3.1 Moâ hình vay vaø cho vay CK 47
1.3.2 Moâ hình Giaáy cam keát giao CK 52
1.4 Xaây döïng moâ hình Hieäp hoäi baûo veä NÑT CK do Hieäp
hoäi kinh doanh CK Vieät Nam quaûn lyù 53
2. Kieán nghò caáp Trung taâm GDCK 59
2.1 Moâ hình vay vaø cho vay CK 59
2.2 Moâ hình Giaáy cam keát giao CK 63
3. Kieán nghò caáp TVLK 64
- 4
PHAÀN MÔÛ ÑAÀU
1. SÖÏ CAÀN THIEÁT CUÛA ÑEÀ TAØI:
Coù theå noùi Heä thoáng TT BT (TTBT) laø trung taâm vaø laø ñaàu moái cuoái
cuøng cuûa hoaït ñoäng GDCK treân thò tröôøng, ñaây laø nôi khaùch haøng nhaän
ñöôïc keát quaû töø caùc quyeát ñònh ñaàu tö cuûa mình.
Trong thôøi gian qua, heä thoáng TTBTø ñaõ ñöôïc vaän haønh töông ñoái oån
ñònh, caùc RR trong TT haàu nhö khoâng xaûy ra. Ñieàu naøy ñaõ goùp phaàn
giuùp thò tröôøng chöùng khoaùn (TTCK) Vieät Nam tuy coøn nhoû beù nhöng ñaõ
ngaøy caøng khôûi saéc hôn.
Tuy nhieân, vôùi quy moâ thò tröôøng ngaøy caøng ñöôïc môû roäng, chuûng
loaïi haøng hoaù ngaøy caøng ña daïng vaø phong phuù, ngöôøi ñaàu tö (NÑT) coù
toå chöùc vaø NÑT nöôùc ngoaøi tham gia ngaøy caøng nhieàu, RR phaùt sinh töø
hoaït ñoäng TT caùc GD chöùng khoaùn (GDCK) cuõng coù cô hoäi gia taêng thì
vieäc naâng caáp hoaït ñoäng TTBTø maø cuï theå laø xaây döïng caùc giaûi phaùp
phoøng ngöøa ruûi ro (RR) trong TT laø ñieàu caàn thieát.
2. YÙ NGHÓA KHOA HOÏC VAØ THÖÏC TIEÃN:
Moät heä thoáng TTBTø oån ñònh vaø hieäu quaû luoân laø muïc tieâu cuûa moïi
TTCK vaø ñoù cuõng chính laø moät trong nhöõng kieán nghò quan troïng maø
nhoùm G30 yeâu caàu caùc quoác gia TV cuûa mình. Vieät Nam trong quùa trình
hoäi nhaäp cuõng ñaõ vaø ñang coá gaéng hoaøn thieän hoaït ñoäng TTBTø cuûa
mình
Chính vì vaäy, vieäc ñöa ra caùc giaûi phaùp nhaèm ñaït ñöôïc muïc tieâu naøy
coù moät yù nghóa khoa hoïc vaø thöïc tieãn saâu saéc.
3. MUÏC ÑÍCH NGHIEÂN CÖÙU
- 5
Treân cô sôû thöïc traïng cuûa heä thoáng TTBTø vaø caùc phöông phaùp
phoøng ngöøa RR cuûa Vieät Nam coù tham khaûo moâ hình cuûa caùc quoác gia,
ñeà taøi coá gaéng ñeà xuaát moät soá giaûi phaùp nhaèm hoaøn chænh hoaït ñoäng
phoøng ngöøa RR trong TT treân TTCK Vieät Nam.
4. ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU:
Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa ñeà taøi laø moät soá heä thoáng TTBTø cuøng caùc
giaûi phaùp phoøng ngöøa RR trong TT cuûa moät soá quoác gia cuõng nhö cuûa
Vieät Nam
Noäi dung cuûa ñeà taøi goàm 3 chöông:
Chöông I: Toång quan veà hoaït ñoäng TTBTø.
Chöông II: Thöïc traïng tình hình TTBTø tieàn vaø CK treân TTCK Vieät
Nam.
Chöông III: Moät soá giaûi phaùp nhaèm haïn cheá RR trong TT tieàn vaø CK
trong thôøi gian qua.
Phoøng ngöøa RR trong TT laø moät vaán ñeà lôùn vaø khoù maø trong phaïm vi
ñeà taøi naøy khoù chuyeån taûi heát noäi dung. Vì vaäy taùc giaû cuûa luaän vaên raát
mong nhaän ñöôïc nhöõng yù kieán ñoùng goùp cuûa caùc Quyù thaày coâ, caùc
chuyeân gia taøi chính vaø caùc ñoàng nghieäp nhaèm cuøng nhau thieát keá moät
heä thoáng phoøng ngöøa RR ngaøy caøng an toaøn vaø hieäu quaû.
- 6
PHAÀN NOÄI DUNG
CHÖÔNG 1: TOÅNG QUAN VEÀ HOAÏT ÑOÄNG TTBT
I. HEÄ THOÁNG TTBT TIEÀN VAØ CK TREÂN TTCK (TTCK):
1. Quùa trình phaùt trieån caùc hình thöùc thanh toaùn GD CK
Hoaït ñoäng TTBTø coù theå ñöôïc chia thaønh hai maûng taùch bieät nhau:
hoaït ñoäng buø tröø (BT) vaø hoaït ñoäng TT. Ôû ña soá caùc quoác gia, hai hoaït
ñoäng naøy taùch bieät haún vôùi nhau vaø do hai toå chöùc khaùc nhau ñaûm
nhieäm. Theo nghóa chung nhaát thì hoaït ñoäng BT laø hoaït ñoäng ñoái chieáu
so khôùp caùc GD giöõa caùc TV vôùi Trung taâm LKù vaø giöõa caùc TV LKù vôùi
nhau. Trong khi ñoù, TT laø vieäc thöïc hieän caùc buùt toaùn ghi Nô/ghi Coù qua
laïi treân caùc TK cuûa caùc TV coù lieân quan vaøo quùa trình TT töông öùng vôùi
soá CK thöïc nhaän hay thöïc giao cuûa caùc TV naøy maø khoâng caàn phaûi
chuyeån giao baát kyø chöùng chæ CK naøo.
Cuøng vôùi söï hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa TTCK treân theá giôùi, heä
thoáng LKù, heä thoáng TTBTø cuõng ngaøy caøng ñöôïc hoaøn chænh vaø phaùt
trieån. Trong thôøi kyø ñaàu, do doanh soá GDCK khoâng lôùn cuõng nhö soá
ngöôøi tham gia giao dòch (GD) chöa nhieàu neân haàu heát caùc vaán ñeà lieân
quan ñeán vieäc chuyeån giao CK vaø TT tieàn do caùc Coâng ty moâi giôùi töï
ñaûm nhieäm ñeå phuïc vuï khaùch haøng. Vì theá chöa coù söï goùp maët cuûa heä
thoáng BT. Töø cuoái theá kyû 19 ñeán ñaàu theá kyû 20, cuøng vôùi söï ña daïng
cuûa caùc chöûng loaïi CK, TTCK chuyeån sang giai ñoaïn phaùt trieån vôùi soá
löôïng ngöôøi tham gia GD ngaøy caøng nhieàu, khoái löôïng GD giöõa hai beân
phaùt sinh lôùn ñaõ ñoøi hoûi moät heä thoáng BT caàn phaûi ñöôïc hình thaønh ñeå
ñaùp öùng. Töø khi ra ñôøi ñeán nay, heä thoáng BT ñaõ ngaøy caøng ñöôïc naâng
caáp. Beân caïnh ñoù cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa heä thoáng löu kyù (LK)ù taäp
- 7
trung chöùng chæ CK, vieäc TT ñaõ chuyeån töø chuyeån giao chöùng chæ CK
giöõa caùc beân thaønh vieäc chuyeån giao baèng caùc buùt toaùn ghi soå treân caùc
taøi khoaûn (TK) cuûa caùc Thaønh vieân TT ñöôïc môû taïi Trung taâm LKù maø taïi
ñoù caùc chöùng chæ CK ñaõ ñöôïc caát giöõ taäp trung vaø ñöôïc theå hieän baèng
caùc con soá treân TK.
2. Vai troø vò trí cuûa heä thoáng TTBT trong toaøn boä quùa trình hoaït ñoäng
cuûa TTCK:
Nhìn chung, TTCK laø toång theå caùc quy trình, caùc moái quan heä heát
söùc phöùc taïp (Xem Sô ñoà minh hoaï). Caùc quy trình, caùc moái quan heä
naøy laø nhöõng maét xích raát quan troïng maø thieáu moät trong chuùng seõ daãn
ñeán söï ñình treä cuûa toaøn boä thò tröôøng hoaëc khoâng coøn laø thò tröôøng. Tuy
nhieân, ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu hoaït ñoäng hieäu quaû vaø an toaøn thì coù theå
noùi heä thoáng TTBTø chieám vò trí trung taâm trong toaøn boä quùa trình hoaït
ñoäng cuûa TTCK.
SÔ ÑOÀ 1:TOÅNG QUAN HOAÏT ÑOÄNG TREÂN TTCK
Heä thoáng Nieâm yeát
Heä thoáng quaûn Heä thoáng Giaùm
Heä thoáng Giao dòch
lyù thaønh vieân saùt
Thanh toaùn
Xeùt theo ñuùng teân goïi thì TTBTø ñôngthuaàn chæ laø caùc hoaït ñoäng maø
Heä thoán ÑK-
TTBT-LK CK
Xeùt theo ñuùng teân goïi thì TTBT ñôn thuaàn chæ laø caùc hoaït ñoäng maø
Trung taâm LKù CK cung caáp cho caùc TV. Tuy nhieân treân thöïc teá, TTBTø
- 8
laø moät tieän ích höõu hieäu cung caáp cho caùc chuû theå tham gia vaøo TTCK
nhöõng giaù trò to lôùn hôn nhieàu:
- Giaûm ñaùng keå caùc thao taùc phaûi thöïc hieän cho vieäc TT GDCK. Thay
vì cöù moãi moät GD, TV phaûi chuyeån ñi hay nhaän chöùng khoaùn ñeán thì
thoâng qua vieäc BT, soá löôïng raát nhieàu caùc thao taùc ñoù ñaõ trôû thaønh moät
thao taùc duy nhaát laø chuyeån ñi soá löôïng thöïc giao hay nhaän soá löôïng
thöïc nhaän vaøo cuoái ngaøy GD cho moät loaïi CK;
- Giaûm soá löôïng CK phaûi chuyeån giao. Neáu khoâng coù heä thoáng BT, TV
seõ phaûi chuyeån moät soá löôïng CK cho caùc GD baùn vaø sau ñoù laïi nhaän veà
moät soá löôïng CK khaùc cho caùc GD mua. Ñieàu naøy vöøa gaây ra toán keùm
cho TV maø laïi laøm giaûm tính öu vieät cuûa heä thoáng LKù CK;
- Heä thoáng TT cuøng vôùi söï trôï giuùp cuûa heä thoáng LKù ñaõ giuùp cho vieäc
hoaøn taát thuû tuïc cuoái cuøng vaø cuõng laø thuû tuïc quan troïng nhaát cuûa GD
ñöôïc dieãn ra moät caùch hoaøn haûo - ñoù laø vieäc TT maø khoâng keøm theo
chöùng chæ CK vaø tieàn maët.
Giaû söû heä thoáng TT khoâng coù BT vaø caùc TV töï TT vôùi nhau maø
khoâng caàn phaûi coù moät ñònh cheá naøo ñöùng ra hoã trôï: neáu moät TV khoâng
ñuû khaû naêng TT cho GD cuûa mình, caùc TV ñoái taùc cuûa anh ta seõ khoâng
nhaän ñöôïc tieàn hay CK, ñeán löôït caùc TV ñoái taùc naøy laïi khoâng coù tieàn
hay CK ñeå TT laïi cho caùc TV khaùc laø ñoái taùc cuûa mình…., ngöôøi gaùnh
chòu cuoái cuøng seõ laø NÑT, ngöôïc laïi neáu caùc TV TT vôùi nhau qua nhöõng
con soá ñaõ ñöôïc BT vaø do moät ñònh cheá trung gian ñöùng ra ñaûm nhieäm
thay: neáu moät TV thaát baïi trong vieäc chuyeån tieàn hay CK cho toå chöùc
trung gian, toå chöùc trung gian seõ khoâng coù tieàn hay CK chuyeån cho moät
- 9
hay nhieàu TV khaùc vaø ñeán löôït hoï laïi khoâng theå TT cho NÑT. NÑT vaãn
chính laø ngöôøi bò thieät haïi.
Nhöõng phaân tích treân cho thaáy raèng duø vieäc TT coù dieãn ra cuøng vôùi
heä thoáng BT hay khoâng thì vieäc ngöng treä hoaït ñoäng TT cuõng seõ aûnh
höôûng lôùn ñeán toaøn boä hoaït ñoäng cuûa thò tröôøng. Ñaëc bieät laø vôùi hoaït
ñoäng GDCK ñöôïc xem laø moät loaïi hình kinh doanh cao caáp cuûa cô cheá
kinh teá thò tröôøng thì heä thoáng TT laïi caøng coù yù nghóa quan troïng. Neáu
heä thoáng TT khoâng ñöôïc vaän haønh moät caùch an toaøn vaø hieäu quaû thì söï
suïp ñoå cuûa caùc TV, söï thieät haïi cuûa NÑT, söï maát loøng tin cuûa NÑT vaøo
TTCK noùi rieâng vaø thò tröôøng taøi chính noùi chung cuûa quoác gia seõ ñeán
söï baát oån trong moâi tröôøng kinh teá vó moâ… Thieät haïi laø khoân löôøng.
Chính vì vaäy, caùc quoác gia treân theá giôùi ñeàu tìm caùch xaây döïng cho
mình moät heä thoáng baûo veä nhaèm haïn cheá ñeán möùc toái ña nhöõng nguy
cô RR tieàm aån trong heä thoáng TT cuõng nhö coù khaû naêng boài hoaøn ñeán
möùc cao nhaát coù theå cho nhöõng thieät haïi xaûy ra neáu coù moät söï thaát baïi
trong TT xaûy ra.
3. Cô caáu cuûa heä thoáng TTBT:
3.1 Löu kyù CK
Nhaèm tìm hieåu moät caùch trieät ñeå hôn veà hoaït ñoäng TTBTø, tröôùc tieân
chuùng ta caàn nghieân cöùu sô löôïc veà hoaït ñoäng LKù CK voán ñoùng moät vai
troø heát söùc quan troïng trong vieäc hình thaønh vaø thuùc ñaåy hieäu quûa cuûa
hoaït ñoäng TTBTø.
3.1.1 Chöùc naêng:
Heä thoáng LKù CK coù 3 chöùc naêng chuû yeáu sau:
- 10
3.1.1.1 Chöùc naêng löu giöõ:
− Löu giöõ an toaøn chöùng chæ CK:
Löu giöõ an toaøn chöùng chæ CK laø moät chöùc naêng cô baûn cuûa trung
taâm LKù theå hieän qua vieäc caát giöõ CK taïi caùc ñòa ñieåm coù ñuû caùc yeáu toá
an toaøn.
− Taäp trung hoùa vaø phi vaät chaát hoùa chöùng chæ CK:
Taäp trung hoùa chöùng chæ CK laø ñöa chöùng chæ CK vaøo löu giöõ duy
nhaát taïi trung taâm LKù trong khi Phi vaät chaát hoaù chöùng chæ CK laø vieäc
loaïi boû chöùng chæ CK vaät chaát voán ñöôïc söû duïng ñeå laøm baèng chöùng
quyeàn sôû höõu CK.
− Löu giöõ ña daïng vaø löu giöõ toång hôïp:
Löu giöõ ña daïng laø vieäc caát giöõ nhieàu loaïi CK khaùc nhau taïi trung
taâm LKù trong khi löu giöõ toång hôïp laø taát caû caùc chöùng chæ cuøng moät ñôït
phaùt haønh cuûa moät loaïi CK ñöôïc caát chung moät nôi trong kho cuûa trung
taâm LKù, khoâng caàn caát giöõ rieâng theo töøng chuû sôû höõu. Ñaây laø moät chöùc
naêng mang tính nguyeân taéc trong hoaït ñoäng cuûa trung taâm LKù.
3.1.1.2 Chöùc naêng trung gian thanh toaùn:
− Chuyeån giao baèng hình thöùc buùt toaùn ghi soå:
Chuyeån giao baèng hình thöùc buùt toaùn ghi soå laø quaù trình hoaøn thaønh
vieäc TT thoâng qua moät heä thoáng keá toaùn ñaõ ñöôïc vi tính hoùa taïi trung
taâm LKù. Hieäu löïc cuûa chuyeån giao baèng hình thöùc buùt toaùn ghi soå coù giaù
trò töông ñöông vôùi chuyeån giao baèng hình thöùc chöùng chæ vaät chaát.
- 11
− Giao CK ñoàng thôøi vôùi TT tieàn (DVP):
Giao CK ñoàng thôøi vôùi TT tieàn coù nghóa laø TT tieàn phaûi xaûy ra taïi thôøi
ñieåm giao CK. Nguyeân taéc naøy ñoøi hoûi CK vaø tieàn cuûa caùc ñoái taùc tham
gia GD phaûi ôû trong traïng thaùi saün saøng.
3.1.1.3 Caùc chöùc naêng phuï trôï khaùc:
− Thöïc hieän quyeàn:
Do CK ñöôïc löu giöõ taäp trung taïi trung taâm LKù neân seõ khoâng kinh teá
vaø khoa hoïc khi chuû sôû höõu ruùt CK ra ñeå thöïc hieän quyeàn roài sau ñoù LKù
trôû laïi. Do vaäy trung taâm LKù phaûi chòu traùch nhieäm thay maët chuû sôû höõu
ñeå nhaän caùc quyeàn lôïi cuûa CK LKù.
− Chuyeån nhöôïng vaø ñaêng kyù CK:
Chuyeån nhöôïng laø söï thay ñoåi mang tính phaùp lyù cuûa quyeàn sôû höõu
CK treân soå saùch cuûa toå chöùc phaùt haønh. Trong moâi tröôøng LKù, trung
taâm LKù chæ ñôn giaûn söû duïng teân danh nghóa cho taát caû caùc chöùng chæ
vaät chaát LKù laø caùc TVLKù vaø heä thoáng buùt toaùn ghi soå cho pheùp chuyeån
nhöôïng ñöôïc xaûy ra mau choùng, loaïi boû söï chuyeån dòch chöùng chæ vaät
chaát vaø khoâng caàn phaûi ñaêng kyù laïi teân.
− Hoaït ñoäng caàm coá CK:
Caàm coá CK laø moät thuû tuïc cho pheùp CK ñöôïc söû duïng ñeå theá chaáp
cho caùc khoaûn vay coù baûo ñaûm, caùc hôïp ñoàng töông lai hoaëc quyeàn
choïn vaø caùc hình thöùc tín duïng khaùc.
− Cho vay CK:
Cho vay CK laø phöông thöùc ñeå giaûi quyeát söï thieáu huït CK vaøo thôøi
ñieåm TT. Ngöôøi vay CK, laø ngöôøi khoâng coù saün CK ñeå ñaùp öùng nghóa vuï
TT, phaûi theá chaáp cho soá CK vay. Ngoaøi vieäc theá chaáp, ngöôøi ñi vay coøn
- 12
phaûi traû cho ngöôøi cho vay moät khoaûn phí cho vieäc söû duïng taïm thôøi CK
cuûa hoï.
− Keát noái vôùi heä thoáng xaùc nhaän GD vaø BT :
Seõ khoâng caàn phaûi keát noái neáu taát caû caùc chöùc naêng xaùc nhaän GD,
TTBTø CK vaø tieàn vaø LKù chæ do moät mình trung taâm LKù ñaûm nhieäm. Tuy
nhieân, chöùc naêng BT vaø TT coù theå ñöôïc thöïc hieän rieâng, ngay caû trong
cuøng trung taâm LKù hoaëc bôûi caùc toå chöùc rieâng bieät, luùc naøy vieäc keát noái
maïnh meõ giöõa caùc heä thoáng seõ naâng cao hieäu quaû TT raát nhieàu.
3.1.2 Caùc ñoái töôïng tham gia vaøo heä thoáng LKù:
Tham gia vaøo heä thoáng LKù nhìn chung coù caùc ñoái töôïng chính sau:
− Trung taâm LKù laø toå chöùc ñöùng ra cung caáp caùc dòch vuï LKù nhö seõ
ñöôïc trình baøy ôû phaàn sau. Trung taâm LKù laø ñôn vò trung taâm trong
hoaït ñoäng cuûa heä thoáng LKù;
− TVLKù: laø caùc Coâng ty moâi giôùi, caùc Ngaân haøng LKù söû duïng caùc dòch
vuï LKù do Trung taâm LKù cung caáp;
− Ngaân haøng chæ ñònh TT: laø toå chöùc ñaûm nhieäm vieäc TT tieàn cho caùc
GDCK döôùi söï quaûn lyù cuûa Trung taâm LKù.
Ngoaøi ra coøn coù moät soá ñoái töôïng khaùc nhö caùc Toå chöùc phaùt haønh
(tröôøng hôïp Trung taâm LKù coøn thöïc hieän chöùc naêng Ñaïi lyù chuyeån
nhöôïng hay Ñaïi lyù ñaêng kyù), NÑT (ñoái vôùi moâ hình quaûn lyù TK moät caáp…
3.1.3 Caùc nghieäp vuï LKù.
Caùc nghieäp vuï LKù laø bieåu hieän ra beân ngoaøi cuûa caùc chöùc naêng cuûa
heä thoáng LKùù. Nhìn chung nghieäp vuï LKù ñöôïc chia thaønh hai nhoùm :
nhoùm caùc dòch vuï cô baûn vaø nhoùm caùc dòch vuï ñaëc bieät. Caùc dòch vuï cô
baûn laø caùc dòch vuï toái thieåu moät trung taâm LKù phaûi coù. Noù ñöôïc thaáy ôû
- 13
baát kyø trung taâm LKù naøo. Caùc dòch vuï ñaëc bieät laø nhöõng dòch vuï chæ coù
theå thaáy ôû trung taâm LKù naøy nhöng khoâng thaáy ôû trung taâm LKù khaùc.
a. Nhoùm caùc dòch vuï cô baûn :
i) Nhaän LKù taäp trung chöùng chæ CK.
ii) Thöïc hieän yeâu caàu ruùt chöùng chæ CK.
iii) TT CK LKù ñaõ GD.
iv) Caàm coá vaø giaûi toaû caàm coá CK LKù.
v) Thöïc hieän quyeàn cho CK LKù.
b. Nhoùm caùc dòch vuï ñaëc bieät :
i) Nhaän LKù ñaëc bieät.
ii) Cho vay CK.
iii) Phi vaät chaát hoùa chöùng chæ CK.
iv) BT CK LKù ñaõ GD.
v) Ñaïi lyù chuyeån nhöôïng.
vi) Ñaïi lyù phaùt haønh.
vii) Ñaïi lyù ñaêng kyù traùi phieáu.
viii) Thu caùc loaïi thueá lieân quan ñeán CK LKù.
ix) Cung caáp thoâng tin TK ñeán nhaø ñaàu tö.
x) Caùc loaïi dòch vuï khaùc treân cô sôû nhu caàu cuï theå cuûa töøng thò
tröôøng vaø khaû naêng cuûa töøng trung taâm LKù.
3.2 Hoaït ñoäng BT
Treân theá giôùi hieän nay coù 3 moâ hình quaûn lyù TK: moâ hình quaûn lyù TK
hai caáp, moâ hình quaûn lyù TK moät caáp vaø moâ hình quaûn lyù TK hoãn hôïp
trong ñoù moâ hình quaûn lyù hai caáp ñöôïc aùp duïng nhieàu nhaát vì tính tieän
lôïi vaø hieäu quaû cuûa noù. Ñeå phaûn aùnh xu höôùng cuûa theá giôùi, ôû ñaây luaän
- 14
vaên chæ ñi vaøo xem xeùt cô caáu cuûa heä thoáng TTBTø theo moâ hình quaûn lyù
hai caáp vôùi hai chöùc naêng: Buø tröø vaø Thanh toaùn (Xem Sô ñoà 2):
SÔ ÑOÀ 2: HOAÏT ÑOÄNG TTBT
Thanh toaùn chöùng Heä thoáng Giao dòch
khoaùn baèng
chuyeån khoaûn treân
Keát quaû giao dòch
heä thoáng TK môû taïi
Trung taâm löu kyù
Thanh toaùn
Heä thoáng TTBT
Keát quaû
Thanh toaùn Xaùc nhaän
Keát hôïp vaø quaûn lyù
Ngaân haøng chæ ñònh
trong vieäc chuyeån
Thaønh vieân löu
khoaûn tieàn
kyù
BT laø vieäc khaáu tröø giöõa khoái löôïng mua vaø baùn cuûa moät TV ñeå cho
ra moät keát quaû cuoái cuøng. Giaû söû treân thò tröôøng chæ coù 2 TV vaø coù 1 loaïi
CK thì vieäc BT seõ heát söùc ñôn giaûn vaø goïn nheï. Tuy nhieân, treân thöïc teá
khoâng toàn taïi moät thò tröôøng naøo chæ coù 2 TV vaø moät loaïi CK maø khoái
löôïng TV vaø CK lôùn hôn raát nhieàu. Chính vì vaäy, taát caû caùc nöôùc ñeàu
trang bò cho mình moät heä thoáng maùy tính töï ñoäng BT GDCK. Nhôø ñoù,
coâng vieäc BT trôû neân ñôn giaûn hôn raát nhieàu.
Haøng ngaøy, keát quûa GD ñöôïc chuyeån ñeán töø Sôû GDCK baèng maùy
tính. ÔÛ ña soá thò tröôøng, hoaït ñoäng BT ñöôïc tieán haønh baát keå GD ñoù coù
ñuùng vôùi yeâu caàu cuûa TV hay khoâng, vieäc söûa sai GD chæ ñöôïc tieán
haønh sau khi ñaõ BT xong. Trong raát nhieàu tröôøng hôïp, Sôû GDCK ñaûm
nhieäm luoân vieäc BT GDCK. Keát quaû GD naøy laø cô sôû ñeå maùy tính thöïc
- 15
hieän vieäc BT theo töøng TV cho töøng loaïi CK. Sau ñoù, keát quaû BT ñöôïc
chuyeån sang Trung taâm TT.
Nhìn chung hoaït ñoäng BT bao goàm caùc phöông phaùp nhö sau:
3.2.1 BT theo töøng GD:
Coù theå coi ñaây laø moät phöông phaùp maø cuõng coù theå laø khoâng. Döõ
lieäu cuûa töøng GD ñöôïc chuyeån sang Trung taâm TT ñeå TT cho moãi GD
ñoù. Phöông phaùp naøy coàng keành, toán keùm thôøi gian vaø haàu nhö khoâng
theå tieán haønh ñöôïc trong moät thò tröôøng GD soâi ñoäng vôùi quùa nhieàu GD
neáu khoâng coù söï hoã trôï cuûa moät heä thoáng maùy tính cöïc maïnh. Ngoaïi tröø
moâät soá GD ñaëc bieät, treân thöïc teá raát ít quoác gia söû duïng phöông phaùp
naøy;
3.2.2 BT song phöông:
Vieäc BT ñöôïc tieán haønh giöõa töøng hai TV moät. Töø ñoù seõ coù moät TV
thöïc nhaän vaø TV coøn laïi thöïc giao ñoái vôùi moät loaïi CK naøo ñoù. Phöông
phaùp naøy laøm giaûm ñaùng keå khoái löôïng TT qua heä thoáng. Tuy nhieân vaãn
coøn moät soá haïn cheá nhö: khoái löôïng caùc buùt toaùn TT giöõa caùc TV vôùi
nhau vaãn coøn nhieàu, moät TV vaãn phaûi tieán haønh BT vôùi nhieàu TV khaùc
nhau neân khoái löôïng coâng vieäc phaùt sinh vaøo ngaøy TT vaãn coøn lôùn;
3.2.3 BT ña phöông:
Ñaây laø phöông phaùp ñöïôïc söû duïng phoå bieán nhaát hieän nay (67%
caùc quoác gia treân theá giôùi söû duïng). Phöông phaùp naøy cho pheùp TV coù
theå thöïc hieän BT vaø TT nhieàu GD trong ngaøy cho moät loaïi CK nhaát ñònh
cuøng luùc vôùi nhieàu beân. Sau khi BT xong chæ taïo ra moät nghóa vuï duy
nhaát ñoái vôùi moät TV – hoaëc laø thöïc giao hoaëc laø thöïc nhaän ñoái vôùi moät
loaïi CK. TV seõ chuyeån giao hay nhaän CK maø khoâng caàn bieát ñoái taùc cuûa
- 16
mình ngoaïi tröø Trung taâm TT. Chính vì ñaëc ñieåm naøy neân ñaõ laøm giaûm
ñaùng keå soá löôïng yeâu caàu chuyeån giao haøng ngaøy cuûa töøng TV, ñoàng
thôøi laøm cho heä thoáng BT trôû neân hieäu quaû hôn. Nhöng yeáu toá RR tieàm
aån laø raát lôùn, chæ caàn moät TV khoâng ñuû khaû naêng TT cho caùc GD seõ daãn
ñeán söï ngöng treä hoaït ñoäng TT cuûa toaøn boä thò tröôøng. Chính vì vaäy,
caùc quoác gia khi aùp duïng phöông phaùp BT naøy ñeàu phaûi xaây döïng moät
heä thoáng caùc raøo chaén RR nhaèm baûo veä NÑT khi coù thaát baïi trong TT
xaûy ra ñoàng thôøi traùnh söï suïp ñoå cuûa thò tröôøng.
3.2.4 BT lieân tuïc:
Coù theå xem ñaây laø moät bieán theå cuûa heä thoáng BT ña phöông vì
phöông phaùp BT vaãn laø BT ña phöông. Vieäc BT ñöôïc tieán haønh lieân tuïc
töø ngaøy GD cho ñeán ngaøy TT vaø tieáp tuïc cho ñeán nhöõng ngaøy sau ngaøy
TT. VaØo cuoái moãi ngaøy GD, moãi TV chæ phaûi TT treân soá thuaàn ñaõ BT cho
soá phaûi giao hay thöïc nhaän cuûa ngaøy GD hoâm tröôùc;
Phöông phaùp BT naøy ñoøi hoûi phaûi coù moät heä thoáng kieåm soaùt heát
söùc chaët cheõ ñoái vôùi caùc TV tham gia TT, heä thoáng caùc ñònh cheá nhaèm
baûo veä NÑT vaø caùc Quyõ ñeå hoã trôï cho TV trong tröôøng hôïp coù RR xaûy
ra.
3.3 Hoaït ñoäng thanh toaùn:
Taïi Trung taâm TT, caên cöù vaøo döõ lieäu BT nhaän ñöôïc, Trung taâm seõ
in ra caùc baùo caùo coù lieân quan göûi cho caùc TV. Caùc TV caên cöù vaøo Baùo
caùo ñeå yeâu caàu Trung taâm TT thöïc hieän caùc buùt toaùn chuyeån khoaûn
treân caùc TK lieân quan cuûa mình môû taïi Trung taâm TT. ÔÛ ña soá caùc
quoác gia, caùc buùt toaùn naøy ñöôïc thöïc hieän raát nhanh vaø hoaøn toaøn töï
ñoäng.
- 17
Neáu moät TV taïm thôøi khoâng ñuû tieàn hay CK ñeå TT vaøo ngaøy TT, anh
ta phaûi ñöôïc pheùp söû duïng ngay caùc phöông tieän hoã trôï saün coù treân
TTCK. Ñaây laø nhöõng phöông tieän maø moãi nöôùc ñeàu phaûi thieát laäp rieâng
cho mình ñeå baûo ñaûm cho hoaït ñoäng TT.
Nhö vaäy vôùi söï trôï giuùp cuûa heä thoáng LKù, vieäc TT ñaõ trôû neân ñôn
giaûn do ñöôïc dieãn ra hoaøn toaøn baèng caùc buùt toaùn ghi soå. Vaán ñeà coøn
laïi ñoái vôùi heä thoáng TT chæ laø laøm sao ñaûm baûo ñöôïc vieäc TT cuûa caùc
TV trong heä thoáng theo ñuùng lòch trình ñaõ ñònh.
3.4 Caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán tính hieäu quaû cuûa heä thoáng TTBT:
Tính hieäu quaû cuûa heä thoáng TTBTø chòu taùc ñoäng bôûi moät soá yeáu toá
cô baûn sau ñaây:
3.4.1 Möùc ñoä phi vaät chaát hoaù vaø taäp trung hoaù chöùng chæ CK:
Heä thoáng TTBTø seõ giaûm hieäu quûa raát nhieàu trong moät moâi tröôøng
maø möùc ñoä phi vaät chaát hoaù vaø taäp trung hoaù CK coøn thaáp. Ñôn giaûn laø
vì trong khi vieäc BT laøm giaûm ñi soá löôïng CK maø moãi TV phaûi giao thì
vieäc phi vaät chaát hoaù vaø taäp trung hoaù CK seõ taïo ñieàu kieän cho caùc TV
thoaùt khoûi vieäc chuyeån giao caùc chöùng chæ CK moät caùch raéc roái.
3.4.2 Giao CK ñoàng thôøi vôùi TT tieàn (DVP):
Ñaây laø moät trong nhöõng noäi dung coù tính nguyeân taéc cuûa heä thoáng
TT. Nhö ñaõ trình baøy ôû treân, neáu nguyeân taéc DVP khoâng ñöôïc aùp duïng
seõ taïo ra RR trong vieäc TT do coù theå xaûy ra tröôøng hôïp beân mua ñaõ
chuyeån tieàn nhöng khoâng ñöôïc nhaän CK hoaëc ngöôïc laïi. Ñaây cuõng laø
moät trong nhöõng nguyeân taéc maø Lieân ñoaøn caùc Sôû GDCK Ñoâng AÙ vaø
Thaùi Bình Döông (Nhoùm 30) ñeà xuaát yeâu caàu caùc TTCK neân tuaân thuû.
- 18
Tuy nhieân, do moät soá ñieàu kieän maø hieän nay treân theá giôùi vaãn coøn nhieàu
quoác gia chöa aùp duïng ñöôïc.
3.4.3 Möùc ñoä hieän ñaïi cuûa heä thoáng TTBTø:
Duøng töø hieän ñaïi ôû ñaây, ta muoán ñeà caäp ñeán möùc ñoä töï ñoäng hoaù
maø Trung taâm TT cung caáp, möùc ñoä chuyeân nghieäp cuûa caùc TV tham
gia vaø yù thöùc tuaân thuû cuûa caùc TV.
Vôùi moät heä thoáng TTBTø ñöôïc töï ñoäng hoaù hoaøn toaøn, vieäc chuyeån
giao caùc döõ lieäu BT, TT ñöôïc tieán haønh nhanh, giaûm ñaùng keå löôïng thôøi
gian cheát trong quùa trình TTBTø do ñoù laøm giaûm chu kyø TT xuoáng, goùp
phaàn naâng cao tính thanh khoaûn cho thò tröôøng. Chu trình naøy theo
khuyeán nghò cuûa Nhoùm 30 neân laø 3 ngaøy keå töø ngaøy GD.
Möùc ñoä chuyeân nghieäp cuøng yù thöùc tuaân thuû cuûa caùc TV trong vieäc
xöû lyù caùc nghieäp vuï TTBTø cuõng laø moät trong nhöõng yeáu toá taùc ñoäng ñeán
hieäu quaû cuûa heä thoáng TTBTø. TV khoâng coù ñuû CK treân TK CK hay tieàn
treân TK tieàn ñeå TT vaøo ngaøy TT hoaëc chaäm xaùc nhaän caùc GD seõ aûnh
höôûng heä thoáng TTBTø cuûa toaøn thò tröôøng….
3.4.4 Caùc quy ñònh veà maët phaùp lyù cuûa TTCK:
Ñoâi khi vieäc quy ñònh veà maët phaùp lyù cuûa Chính phuû cuõng aûnh
höôûng ñeán tính hieäu quaû cuûa heä thoáng TTBTø cuûa TTCK quoác gia ñoù.
Chaúng haïn, moät TTCK khoâng cho pheùp söï hieän dieän cuûa heä thoáng vay-
cho vay CK seõ laøm taêng RR trong vieäc TT do xuaát hieän khaû naêng TV
khoâng coù ñuû CK vaøo ngaøy TT ñeå TT cho GD nhöng laïi khoâng ñöôïc
pheùp ñi vay CK ñeå TT. Vieäc quy ñònh heä thoáng TK keá toaùn raéc roái cuõng
seõ aûnh höôûng ñeán chu trình TT. Hay caùc quy ñònh lieân quan ñeán tình
- 19
traïng xaùc laäp quyeàn sôû höõu CK dieãn ra ngay sau khi GD thaønh coâng
hay sau ngaøy TT seõ aûnh höôûng ñeán tính thanh khoaûn cuûa thò tröôøng.
4. Vaán ñeà RR trong heä thoáng TTBT:
4.1 Caùc loaïi RR vaø nguyeân nhaân:
4.1.1 RR heä thoáng:
Naèm trong toång theå neàn kinh teá, heä thoáng TTBTø cuõng khoâng thoaùt
khoûi aûnh höôûng cuûa caùc RR heä thoáng. Ñaây laø nhöõng RR mang tính vó
moâ aûnh höôûng ñeán toång theå neàn kinh teá trong ñoù coù TTCK maø heä thoáng
TTBTø laø moät boä phaän. Nhöõng RR naøy naèm ngoaøi taàm kieåm soaùt cuûa
caùc cô quan chöùc naêng quaûn lyù TTCK.
4.1.2 RR do heä thoáng maùy tính:
Nhö chuùng ta ñaõ ñeà caäp ôû treân, hoaït ñoäng BT GD cho moät TTCK
tuy töôûng raèng ñôn giaûn nhöng treân thöïc teá neáu khoâng coù heä thoáng maùy
tính cöïc maïnh thì raát khoù ñaûm ñöông. RR naøy ít xaûy ra vì khi xaây döïng
TTCK, caùc quoác gia ñeàu nhaän thöùc ñöôïc möùc ñoä thieät haïi maø thò tröôøng
phaûi gaùnh chòu neáu heä thoáng BT gaëp truïc traëc neân luoân ñöa öu tieân xaây
döïng heä thoáng BT vaø heä thoáng “sao löu döï phoøng” leân haøng ñaàu.
4.1.3 RR phaùt sinh töø vieäc thaát baïi trong TT CK
RR naøy cuøng vôùi RR phaùt sinh töø vieäc thaát baïi trong TT tieàn ñöôïc
goïi laø RR ñoái taùc. Ñaây laø RR phaùt sinh töø vieäc Beân baùn khoâng coù ñuû CK
ñeå TT cho Beân mua vaøo ngaøy TT. Möùc ñoä aûnh höôûng tuyø thuoäc vaøo quy
moâ cuûa thò tröôøng, soá löôïng TV tham gia. Moät thò tröôøng caøng lôùn, soá
löôïng TV tham gia caøng nhieàu thì caøng bò aûnh höôûng nghieâm troïng hôn.
Beân caïnh ñoù, nhaèm cung caáp cho khaùch haøng tieän ích ngaøy caøng cao
hôn, ña soá caùc TV khoâng yeâu caàu khaùch haøng phaûi kyù quyõ CK khi GD
nguon tai.lieu . vn