Xem mẫu
- B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
ð I H C THÁI NGUYÊN
TR N DUY NINH
ðÁNH GIÁ TH C TR NG R I LO N GI NG NÓI
C A N GIÁO VIÊN TI U H C THÀNH PH THÁI NGUYÊN
VÀ HI U QU C A M T S BI N PHÁP CAN THI P
LU N ÁN TI N SĨ Y H C
THÁI NGUYÊN - 2010
- -1-
ð TV Nð
S xu t hi n c a gi ng nói như m t m c quan tr ng trong l ch s phát
tri n văn minh c a xã h i loài ngư i và không th thi u trong m i ngôn ng [133].
ð i v i giao ti p, gi ng nói không ch ñơn thu n là phương ti n chuy n t i n i
dung c a thông ñi p mà còn ph n ánh r t nhi u thông tin khác nhau t ngư i nói
như: tu i tác, gi i tính, ngu n g c xu t x , ngh nghi p, ñ a v xã h i, tâm tr ng
c m xúc, tình tr ng s c kh e... Gi ng nói cũng ñóng vai trò như m t công c lao
ñ ng chính c a nhi u ngành ngh như: giáo viên (GV), ca sĩ, nhân viên bán
hàng, lu t sư, phát thanh viên... [41]. Theo Mathieson L. trong xã h i hi n ñ i có
trên 30% l c lư ng lao ñ ng ph i s d ng gi ng nói như m t công c chính ñ
ki m s ng [105], [155]. Vi c s h u m t gi ng nói bình thư ng không ch giúp
giao ti p xã h i hi u qu mà còn b o ñ m cho nh ng ngư i s d ng gi ng nói
chuyên nghi p duy trì ñư c hi u su t lao ñ ng t t.
Tuy nhiên, gi ng nói có th b tác ñ ng b i nhi u y u t nguy cơ, ñưa ñ n
các r i lo n, nh t là trên nh ng ngư i s d ng gi ng nói chuyên nghi p. R i
lo n gi ng nói (RLGN) do nguyên nhân thanh qu n có th ch là nh ng tri u
ch ng ñơn l v ch t gi ng hay m t vài khó ch u trong quá trình phát âm, nhưng
cũng có th là nh ng b nh lý th c s thanh qu n (B nh gi ng thanh qu n - BGTQ).
M t trong nh ng ngh ch u tác ñ ng l n c a RLGN là GV, ñ i v i h BGTQ
gây nh hư ng nghiêm tr ng ñ n công vi c, giao ti p và là m i nguy cơ khi n h
ph i ngh vi c ho c th m chí chuy n ngh (Smith E. và c ng s (CS) 1997) [143].
M có hơn 3 tri u GV b c
Trong m t nghiên c u c a Thibeault S. L. và CS,
ti u h c (GVTH) và trung h c cơ s (THCS) dùng gi ng nói như là phương ti n
ñ u tiên ñ truy n ñ t. H có nguy cơ cao b RLGN, ñ c bi t là GV n . M i năm
có 18,3% GV ph i b ít nh t m t ngày làm vi c và ñã gây thi t h i m t kho n
ti n là 2,5 t ñô la ñ chi phí cho vi c ñi u tr và ngh vi c do RLGN [148].
T i Vi t Nam, theo s li u th ng kê c a b Giáo d c và ñào t o (GD-ðT),
năm h c 2006 - 2007 toàn qu c có 1.012.468 GV các c p (t m m non ñ n ñ i h c)
tr c ti p gi ng d y [1]. Theo Ngô Ng c Li n, có t 14,42% ñ n 28,43% GVTH
m c BGTQ [21]. Như v y, n u t l m c b nh này cũng phù h p v i các c p
khác, ư c tính toàn qu c s có kho ng t 179.788 ñ n 354.465 GV có t n
thương thanh qu n.
- -2-
M c dù gi ng nói không th thi u trong cu c s ng hàng ngày, nhưng m i
ngư i ít khi nghĩ v cách s d ng gi ng nói c a h , d u cho h thư ng xuyên
cân nh c nh ng gì c n nói (Tannen D. 1995) [147]. Tình tr ng l m d ng gi ng
nói, dây thanh b s d ng quá m c di n ra khá ph bi n nh ng ngư i ph i
thư ng xuyên s d ng gi ng nói trên th gi i, trong ñó có Vi t Nam [25]. Do
v y, vi c kh o sát các lo i RLGN, cách ñi u tr và vi c ñánh giá hi u qu c a
chúng nh ng ngư i s d ng gi ng nói như công c lao ñ ng chính (ví d : GVTH)
là c n thi t, có ý nghĩa khoa h c và th c t .
Cho ñ n nay, các ñ tài nghiên c u v RLGN c a ngư i Vi t Nam còn r t
h n ch . Chưa có ñ tài nào ti n hành nghiên c u ñánh giá và can thi p trên
gi ng nói c a GV m c ñ c ng ñ ng nh m làm gi m t l m c, phòng ng a và
ñi u tr các RLGN nhóm ñ i tư ng này. Th c t cho th y t l BGTQ GV r t
cao, trong khi ñó ph n l n GV không ñư c ñào t o v cách s d ng gi ng nói
ñúng k thu t, không bi t cách chăm sóc gi ng nói và không bi t cách x trí khi
gi ng nói c a mình có v n ñ . Nghiên c u t i c ng ñ ng s giúp GV ñư c b
sung các ki n th c và k năng s d ng gi ng nói m t cách h p lý, bi t cách
phòng ng a và phát hi n b nh gi ng s m khi các r i lo n chưa gây ra h u qu
n ng n . Ngoài ra, các nghiên c u ñánh giá, sàng l c và can thi p t i c ng ñ ng
cũng s giúp GV duy trì t t công vi c c a mình mà không ph i b th i gian
gi ng d y ñ ñi khám, ch a b nh t i các cơ s y t , góp ph n quan tr ng làm
gi m áp l c t i các b nh vi n.
ð tài ñư c ti n hành v i các m c tiêu:
1. ðánh giá th c tr ng r i lo n gi ng nói c a n giáo viên ti u h c
thành ph Thái Nguyên t năm 2006 - 2008.
2. Xác ñ nh m t s y u t liên quan ñ n r i lo n gi ng nói c a n giáo
viên ti u h c.
3. Áp d ng và ñánh giá hi u qu m t s bi n pháp can thi p nh m c i
thi n s c kh e gi ng nói c a n giáo viên ti u h c thành ph Thái Nguyên.
- -3-
Chương 1
T NG QUAN
1.1. Gi ng nói
1.1.1. Khái ni m v gi ng nói
Gi ng nói là tín hi u âm h c ñư c t o ra b i thanh qu n và b máy phát
âm. Quá trình hít th không khí qua khe thanh môn và vi c t o ra ti ng nói ñư c
g i là phát âm.
Gi ng nói bình thư ng có ñư c là do s toàn v n v gi i ph u c a cơ quan
phát âm và các b ph n liên quan, chúng ho t ñ ng g n như ñ ng th i và th ng
nh t v i nhau dư i s ñi u khi n c a h th ng th n kinh trung ương. ð c ñi m
âm h c c a gi ng nói và nh ng thay ñ i c a nó ph thu c vào c u trúc t nhiên
và cơ ch sinh h c c a thanh qu n m i ngư i [23].
1.1.2. Gi ng nói bình thư ng (Normal voice)
R t khó ñ có th ñ nh nghĩa gi ng nói bình thư ng, b i vì, gi ng nói c a
m i ngư i ñ u có ñ c ñi m riêng bi t và khác hoàn toàn v i gi ng ngư i khác.
Bên c nh ñó, cùng là m t ngư i nhưng có th phát ra nh ng âm thanh khác nhau
tùy thu c vào các nhân t như tâm tr ng, s m t m i, ñau m và s nh n th c
hoàn c nh giao ti p [53], [69], [70], [100].
Mathieson L. (2001) cho r ng: gi ng nói là m t cái gì ñó r t bình thư ng,
không có gì quá ñ c bi t, do ñó, s d dàng hơn ñ cân nh c li u gi ng nói có
n m trong gi i h n bình thư ng hay không.
Gi ng nói ñư c xem như là bình thư ng khi:
- Âm xư ng lên ph i rõ ràng, nó không quá thô ráp và không ñ t quãng
hay nghe như ti ng “r i s i”.
- Nó ph i luôn nh t quán và không t nhiên bi n m t khi mu n bày t
quan ñi m.
- Nó có th nghe ñư c trong m t ph m vi r ng và có th ñư c nghe th y
ngay c khi có ti ng n bao quanh hay t ñ ng sau.
- Khi nói v i gi ng l n, m i ngư i ph i ñ nghe và duy trì ñư c gi ng nói
vang to trong nh ng hoàn c nh xã h i.
- M t gi ng nói bình thư ng phù h p v i ñ tu i và gi i tính.
- Gi ng nói có c vai trò ngôn ng h c và ngôn ng không âm v theo ý
mu n c a ngư i nói.
- -4-
- Gi ng nói ph i ñ m b o s b n v ng và không thay ñ i b t ch t trong
b t c thông s nào c a gi ng nói t lúc m i b t ñ u và trong su t quá trình phát âm.
- Ngư i nói có th t tin v cách di n ñ t gi ng nói c a mình.
- Có s linh ho t v ñ cao, ñ to và ch t lư ng c a gi ng nói.
- Gi ng nói ph i d o dai ñ có th thư ng xuyên ñư c v n d ng trong
công vi c và cu c s ng thư ng nh t mà không b suy y u.
- Gi ng nói bình thư ng khi phát âm ph i tho i mái [105].
1.1.3. Vài nét v gi i ph u cơ quan phát âm
Cơ quan phát âm ñư c phân chia thành ba b ph n chính [22], [123]:
- B ph n hô h p dư i: t o lu ng hơi phát âm.
- B ph n rung (thanh qu n): t o ra âm thanh.
- B ph n hô h p trên: c ng hư ng và c u âm, t o ra âm thanh ti ng nói.
1.1.3.1. B ph n hô h p dư i
S phát sinh ra âm thanh trong thanh qu n ph thu c vào s ph i h p c a
h th ng hô h p dư i và thanh qu n, v i m c áp l c không khí thích h p, dung
lư ng khí và lu ng không khí là cơ s ñ phát âm và phát âm rõ ràng. Quá trình
th nh hư ng t i phát âm, nhưng ngư c l i, hành vi phát âm c a thanh qu n
cũng nh hư ng t i phương th c th . Mô hình th b r i lo n s nh hư ng
nghiêm tr ng ñ i v i gi ng nói, nhưng s ñóng và m c a dây thanh ch c ch n
cũng nh hư ng t i mô hình th .
B ph n hô h p dư i bao g m:
* Khung xương ng c: là nơi ch a ph i và cung c p dàn chuy n ñ ng cho
các cơ hô h p bám dính.
* Các cơ c a ng c: các cơ ng c tham gia vào vi c m r ng, co khép ng c
và ph i, cũng như duy trì s di chuy n ñ u ñ n khi hít vào và th ra.
* Các cơ b ng: là các cơ ho t ñ ng chính t o ra l c khi th ra, trong ñó
ñ c bi t vai trò c a cơ hoành.
* Các cơ hô h p ph : các cơ này h tr cho vi c nâng xương sư n [57].
* Cây khí ph qu n - ph i: khí qu n ti p giáp v i thanh qu n phía trên,
ñư c c u t o b i các vòng s n không ñ y ñ và ñư c n i v i nhau b i các màng
s i chun. C u trúc này cho phép khí qu n di chuy n d dàng trong khi nu t và
khi hít vào. Trong lòng khí qu n ñư c bao ph b i m t l p bi u mô có lông
chuy n và các t bào ti t nhày. Xu ng dư i, khí qu n ñư c phân chia thành
- -5-
ph qu n ph i và ph qu n trái. Các ph qu n này ñi vào trong ph i, ñư c phân chia
nh hơn t o thành các ti u ph qu n và cu i cùng là các ph nang. Có kho ng 300
tri u ph nang, m i m t ph nang có ñư ng kính 0,3mm [2]. Các t bào bi u mô
chuyên bi t c a ph nang s n xu t ra ch t d ch có tác d ng làm trơn các ph nang, ñ
t o thu n l i cho vi c n r ng c a chúng và làm gi m s c căng b m t ñ phòng ph
nang x p. Không khí ñư c ñưa vào ph i qua khí - ph qu n và vào ph nang.
Quá trình th cũng như t o lu ng hơi phát âm không nh ng ch ph thu c
vào c u trúc gi i ph u c a ñư ng hô h p dư i, c a h th n kinh chi ph i, mà còn
ch u nh hư ng tr c ti p b i tư th th và cách hít th c a m i cá nhân. Khi hít
nh ng tư th không phù h p, cũng như cách hít th không ñúng s không
th
phát huy ñư c ñ y ñ s tham gia ho t ñ ng c a các cơ hô h p, ñ c bi t cơ hoành,
s nh hư ng ñ n dung tích ph i, cũng như ñ n ñ ng l c c a quá trình phát âm.
Theo k t qu nghiên c u c a Lowell S. Y. có s khác nhau trong chi n
lư c th hay phát âm gi a nh ng GV có hay không có RLGN [101].
1.1.3.2. Thanh qu n
Thanh qu n ñư c t o b i m t khung s n liên quan v i nhau b ng các dây
ch ng, các màng và cơ. N m phía trong khung s n có hai dây thanh và băng
thanh th t.
* ng s n thanh qu n: các s n thanh qu n t o nên hình d ng c a thanh
qu n và ñi u ti t ho t ñ ng c a các dây thanh. Khi l m d ng phát âm, các s n
ho t ñ ng quá m c gây hi n tư ng ñau, m i t i các vùng tương ng.
* Các cơ c a thanh qu n: các cơ c a thanh qu n bám, bao b c m t
ngoài và m t trong khung s n thanh qu n.
- Các cơ ngoài có nhi m v gi ch t, c ñ nh thanh qu n t i ch ho c có
th di ñ ng toàn kh i thanh qu n ñưa lên, ñưa xu ng trong ñ ng tác nu t và
trong m t s ñ ng tác phát âm. S ho t ñ ng quá m c c a thanh qu n s gây
hi n tư ng căng các cơ vùng c , vùng dư i c m mà ngư i ta có th c m nh n rõ
khi ñ t ngón tay lên các vùng ñó. ð ng th i s căng cơ quá m c kéo dài, gây
c m giác ñau, m i khi phát âm.
- Các cơ trong: nhóm cơ này quan tr ng hơn vì có nhi m v tr c ti p ñi u khi n
ho t ñ ng rung thanh - s t o thanh (phonation) c a thanh qu n. Do ñó ngư i ta thư ng
g i tên nhóm này là “nhóm cơ phát âm”, trong ñó quan tr ng nh t là cơ dây thanh.
Các cơ phát âm ho t ñ ng hài hoà làm các dây thanh khép kín, khi có tác
- -6-
ñ ng c a lu ng hơi phát âm (t dư i lên) s t o ra các rung thanh. Ngư c l i
phát âm quá m c s làm các dây thanh quá căng gây co th t, ho c quá trùng gây
khe h thanh môn. ði u ñó làm cho ngư i nói có c m giác căng, ñau, nói khàn,
h t hơi, nói mau m t và gi ng nói có hơi th . Khi khám thanh qu n b ng n i soi
s ñánh giá ñư c hi n tư ng này.
* Mô h c dây thanh: dây thanh r t chun giãn và có c u trúc mô h c r t
ph c t p (Hirano 1993). C u trúc ph c t p này góp ph n vào vi c thay ñ i gi ng nói,
dao ñ ng r ng cư ng ñ âm thanh, dung lư ng và ch t lư ng âm thanh [151].
Dây thanh có 3 l p:
- L p ngoài c a dây thanh ch y u là l p bi u mô tr có lông chuy n, tuy
nhiên mép gi a ñư c bao ph b i l p bi u mô lát t ng ñ ch ng l i nh hư ng
c a các sang ch n do phát âm. Hình dáng c dây thanh ñư c duy trì b o t n b i
l p ngoài. Phía dư i c a l p bi u mô có ba l p t ch c liên k t ñư c g i là
lamina propria.
L p b m t trên c a lamina propria là m t ch t n n có các s i l ng l o mà
Hirano M. (1981) ví như ch t gelatin. ðây là kho ng tr ng Reinke, kho ng tr ng
này rung r t m nh trong th i gian phát âm (Hirano M., Kimminori S. (1993). Nó
có th b phù n khi b viêm ho c l m d ng gi ng.
L p th hai là l p trung gian c a lamina propria có các s i chun gi ng
như băng cao su m m. S lư ng các s i chun là khác nhau gi a nam và n .
L p th ba là l p sâu có các s i collagen mà Hirano M. (1993) so sánh
v i các s i coton.
Lamina propria nam gi i dày hơn m t cách ñáng k so v i lamina propria
n gi i. Có th m t lư ng l n hơn c a acide hyaluronic trong c u trúc dây thanh
nam gi i ñã giúp cho dây thanh c a h ñ b t n thương hơn so v i n gi i [105].
- Cơ dây thanh: vai trò chính c a cơ dây thanh là ki m soát hình dáng c a
dây thanh và t o ra m c trương l c thích h p, cho phép dây thanh rung bình
thư ng (Kent 1986). Nó có th co ng n, làm dày dây thanh, nh hư ng ñ n vi c
co th t thanh môn và làm c ng dây thanh.
1.1.3.3. Các b ph n c ng hư ng và c u âm
Âm phát ra t thanh qu n là m t âm nguyên thu , thô sơ và c ng, hoàn
toàn không mang tính ch t âm thanh ti ng nói c a con ngư i. Nó c n ñư c nhào
n n, ch bi n, g t rũa nh nh ng b ph n ti t ch âm thanh, bao g m h c mi ng
- -7-
cùng v i môi, răng, lư i, bu m hàm, ñ cu i cùng t o thành nh ng ñơn v mang
tính ch t c a ti ng nói con ngư i. Ho t ñ ng phát âm quá m c không ch tác
ñ ng x u t i thanh qu n mà còn gây nh hư ng ñ n các thành ph n c a b ph n
c u âm, ñ c bi t gây m i các cơ vùng h ng và vùng m t.
Hi n nay các nhà ch a b nh v gi ng nói quan tâm nhi u t i v n ñ ngh
ngơi, thư giãn, xoa n n các cơ vùng c , m t. Cũng như có m t s k thu t phát
âm gây t p trung s c m nh n c a ngư i b nh trong quá trình phát âm vào vùng
môi, m t, chi ph i s t p trung c m giác vùng c , h ng ñã góp ph n c i thi n
các v n ñ v gi ng nói.
1.1.3.4. Th n kinh chi ph i cơ quan phát âm
Cơ quan phát âm ñư c chi ph i b i các dây th n kinh V, VII, IX, X, XI,
XII và giao c m c . Các trung khu phát âm vùng thân não và v não [10].
1.1.4. Cơ ch t o s n ti ng nói và các thu c tính v t lý c a gi ng nói
1.1.4.1. Cơ ch t o s n ti ng nói
Quá trình t o ra ti ng nói (speech production) r t ph c t p, c n có s ph i
h p nh p nhàng và ñ ng b c a nhi u cơ quan khác nhau.
Trư c tiên ph i có s hình dung ý nghĩ, ý tư ng hi n ra trong não b b ng
ngôn ng n i tâm (giai ño n trí não tâm lý). T ñây chuy n sang giai ño n cơ
ñ ng phát âm c a th n kinh trung ương, phát ra nh ng lu ng th n kinh ñi vào
các nhân c a các dây IX, X, XI, XII và VII, t ñó s ñi ra ngo i biên và ñi u
khi n các b ph n thu c cơ quan phát âm: b ph n hô h p, thanh qu n, b ph n
c ng hư ng và c u âm [3], [13], [18], [35], [128].
Sinh lý phát âm nhìn chung là k t qu c a s k t h p ba quá trình cơ b n:
- Quá trình t o m t lu ng hơi t ph i ñi ra, t c là t o ra ngu n l c phát âm
và là ñ ng l c c n thi t ñ duy trì các rung ñ ng c a dây thanh.
- Quá trình rung ñ ng c a hai dây thanh ñ t o ra ngu n thanh, g i là quá
trình t o thanh (phonation). T o thanh là thu t ng ñ miêu t cách ñi u ph i các
cơ thanh qu n, t o nên nh ng thay ñ i khi dòng khí ñi qua khe thanh môn.
Liên quan ñ n quá trình t o thanh là ho t ñ ng ñóng (abduction), m (adduction),
căng và trùng c a dây thanh. Phương th c t o thanh khác nhau s t o ra ngu n
năng lư ng âm h c c a tín hi u l i nói có ph m ch t thanh tính (voice quality)
khác nhau v m t v t lý cũng như âm h c.
- Quá trình ñi u ti t nh ng rung thanh này b i các b ph n mũi, h ng,
- -8-
mi ng, môi và lư i, ñ cu i cùng t o nên nh ng ph âm, nguyên âm, g i là quá
trình c u âm (articulation).
Ngoài ra trong cơ ch phát âm, không th không k ñ n vai trò ch huy,
ñi u ch nh c a não b và c a tai nghe [136].
1.1.4.2. Các thu c tính v t lý c a gi ng nói
Gi ng nói không ch là m t hi n tư ng sinh lý h c mà còn là hi n tư ng
v t lý h c. M i âm thanh ñư c xác ñ nh b i t n s (cao ñ ), biên ñ (cư ng ñ )
và ch t thanh.
* T n s (Frequency): t n s là s chu kỳ trong m t giây và ñư c ño b ng
Hertz (Hz), tương quan v m t c m th c a t n s là ñ cao.
Jitter ph n ánh cách mà dây thanh rung ñ ng, ch s bi n ñ i, nhi u lo n
v t n s dao ñ ng c a dây thanh, gi a các chu kỳ liên ti p nhau. Gi ng nói bình
thư ng có ñ nhi u lo n v t n s gi a các chu kỳ liên ti p (jitter) th p. V i
phương pháp ño ch s jitter c a gi ng nói cho phép ñánh giá gi ng nói b nh lý.
Hình 1.1. D ng sóng âm c a gi ng nói
Tr c tung th hi n biên ñ rung ñ ng, tr c hoành th hi n trư ng ñ .
(Nigel Hewlett, Janet Mackenzie Beck (2006). An introduction to the science of
phonetics. New York: Routledge. pp. 106.)
* Biên ñ (Amplitude): biên ñ ch ñ l n c a s dao ñ ng c a dây thanh
và ñư c g i là ñ to hay cư ng ñ . Biên ñ c a dao ñ ng ph thu c vào năng
lư ng hay l c c a dây th n kinh kích thích, lu ng khí và áp su t h thanh môn.
Shimmer ch s bi n ñ ng, ñ nhi u lo n v biên ñ gi a các chu kỳ liên
ti p c a s rung dây thanh. S nhi u lo n v biên ñ (shimmer) cao làm cho tín
hi u âm thanh m t ñ trong sáng và không rõ. V m t c m th âm h c, ch s
shimmer liên quan ñ n m c ñ khác nhau c a gi ng nói như: thô (rouhgness),
- -9-
khàn (hoarsness), Baken R. J. (1987) và nhi u tác gi khác nh n m nh t m quan
tr ng c a vi c xác ñ nh ch s shimmer trong vi c ñánh giá các RLGN [48].
* Âm s c: âm s c ph thu c vào nhi u y u t như ch t thanh trong quá trình
t o thanh (phonation), cũng như c u trúc formant liên quan ñ n s c ng hư ng.
Ch t thanh ph thu c vào s t o thanh, cách khép l i c a hai dây thanh,
ñ c bi t di n khép, th i ñi m khép và s c khép: khép ph i m nh, nhanh g n
ñ ng th i v i m ra nhanh g n, k t qu t o ra m t ch t thanh sáng, rõ, trong
tr o. Nh ng t n thương, khuy t t t trong c u trúc hay ch c năng thanh qu n s
nh hư ng ñ n s t o thanh, t o ra nh ng bi u hi n gi ng nói không bình
thư ng. ð ñánh giá ch t thanh, ngư i ta thư ng d a vào ch s HNR (Harmonic
To Noise Ratio - t l ti ng thanh và ti ng n).
T i Vi t nam, trong nh ng năm g n ñây ñã xu t hi n m t s nghiên c u
các thông s c a gi ng nói c a ngư i bình thư ng và ngư i có RLGN [12],
[120], [121], [122].
1.2. R i lo n gi ng nói (Voice disorder)
1.2.1. Khái ni m v r i lo n gi ng nói
Khi có thay ñ i m t trong các b ph n c a cơ quan phát âm, ñ u gây
nên nh ng RLGN, trong ñó RLGN do nguyên nhân thanh qu n chi m ña s
các trư ng h p [39], [102].
Hegde M. N. [75] ñã ñưa ra ñ nh nghĩa v RLGN: các r i lo n trong giao
ti p liên quan ñ n s t n thương, khi m khuy t thanh qu n hay ho t ñ ng t o
thanh không bình thư ng, không phù h p liên quan ñ n ñ cao (pitch), cư ng ñ
(intensity) hay ch t thanh (voice quality). R i lo n gi ng nói có th nh ng m c
ñ khác nhau t h ng gi ng (dysphonia - gi ng nói có nh ng bi u hi n b nh lý
nói chung), ñ n m t gi ng (aphonia - m t gi ng hoàn toàn do dây thanh không
rung ñ ng trong quá trình t o thanh).
1.2.2. D ch t h c r i lo n gi ng nói
1.2.2.1. Nghiên c u d ch t h c r i lo n gi ng nói trên th gi i
So v i các ngành khoa h c Y h c khác, nghiên c u v RLGN có l phát tri n
sau hơn. Tuy nhiên trong nh ng th p niên cu i c a th k XX, trên th gi i ñã có r t
nhi u công trình nghiên c u v nh ng khía c nh khác nhau c a RLGN.
Nghiên c u v tính ph bi n c a RLGN trong c ng ñ ng, Roy N. và CS [134]
- - 10 -
ñã ch n ng u nhiên 1326 ngư i trư ng thành t i Iowa và Utah vào m u nghiên
c u. B ng phương pháp ph ng v n qua ñi n tho i và v i b câu h i chu n b
s n. K t qu cho th y 29,9% s ngư i ñư c h i có ti n s RLGN, trong ñó 6,6%
s ngư i ñang b RLGN.
Mathieson L. nghiên c u t i m t b nh vi n London, th y r ng t l m i
m c RLGN trong c ng ñ ng là 121/100.000 ngư i/năm [106].
Theo k t qu nghiên c u c a Julian P. L. và CS t i Tây Ban Nha, t l
m i m c RLGN là 3,87/1000 GV/năm [90].
Hoa Kỳ, ngư i ta cho r ng ngư i cao tu i chi m t l RLGN cao hơn,
t l này ư c tính t 12% - 35% (Ward P. H. và CS 1989) [156].
Nghiên c u m i liên quan gi a gi i tính v i RLGN, Roy N. [134] nh n
th y: so v i nam gi i, ph n không ch m c các RLGN nhi u hơn (46,3% n
và 36,9% nam), mà h cũng có t l m c các r i lo n m n tính cao hơn. Các
tác gi khác như: Julian P. L. và CS (Tây Ban Nha) [90]; Alison R. và CS (phía
Nam nư c Úc) [42], cũng có nh ng ñánh giá tương t v v n ñ này: t l m c RLGN
n gi i cao hơn g p 2 - 3 l n so v i nam gi i.
R i lo n gi ng nói tr em dư ng như cũng b nh hư ng b i y u t môi
trư ng xã h i, v n ñ này ñã ñư c Multinovic Z. [114] nêu ra khi nghiên c u
trên 362 tr em, có ñ tu i t 12 - 13. Tác gi th y r ng 43,67% tr em khu v c TP
m c RLGN, trong khi t l này c a tr s ng vùng nông thôn ch có 3,92%.
Williams N. R. [158] ñã nh n th y RLGN mang tính ch t ngh nghi p rõ
r t. Phân tích nh ng s li u ñư c th ng kê t nhi u nghiên c u khác, Ramig L. O.
và Verdolini K. (1998) [129] ñã ñưa ra nh n xét tương t : RLGN cư ng năng
(hyperfuntional dysphonia) (do hành vi) ñ ng hàng ñ u trong các RLGN và
thư ng g p nh ng ngư i ph i s d ng gi ng nói m t cách quá m c.
Tham kh o s li u c a v Th ng kê lao ñ ng và các ngu n khác M (s
li u 1994), Ingo R. và CS (1997) [82] ñã k t lu n: nh ng ngư i bán hàng chi m t l
l n nh t trong s nh ng ngư i lao ñ ng s d ng gi ng nói chuyên nghi p (13%), th
hai là GV (4,2%). Trong ñó, GV ñư c xác ñ nh là ngh có t l m c RLGN l n nh t.
Bozena K. H. [55] nghiên c u trên 374 b nh nhân ñã ñư c ñi u tr t i
phòng khám tai mũi h ng và phòng khám thanh h c c a khoa tai mũi h ng,
trư ng ñ i h c Y Bialystock - Ba Lan, trong th i gian 1999 - 2001. Trong ñó có 309
b nh nhân s d ng gi ng nói chuyên nghi p và 65 ngư i làm nh ng ngh khác.
- - 11 -
Tác gi ñã nh n xét: nh ng GVTH và GV THCS v i ñ tu i trung bình là 43,
chi m ch y u nh ng ñ i tư ng s d ng gi ng nói chuyên nghi p và h m c RLGN
ch c năng ph bi n hơn.
Tìm hi u v t n su t m c RLGN GV, Smith E. và CS ñã ti n hành nghiên
c u trên hai nhóm. Nhóm 1 g m 554 GVTH và GV trung h c ph thông (THPT),
nhóm 2 là 220 ngư i làm nh ng ngh khác. Các tác gi ñã ghi nh n: ti n s m c,
t n su t m c và s hi n m c các RLGN c a GV ñ u cao hơn nh ng ngư i làm
ngh khác (p
- - 12 -
là 33 năm). K t qu : 29,9% GV m c RLGN, trong ñó 20,3% có t n thương th c
th và 9,6% RLGN ch c năng [28].
Năm 2002, Ngô Ng c Li n và CS ñã ti n hành nghiên c u v BGTQ trên 698
n GV c a 20 trư ng ti u h c TP Hà N i. B ng phương pháp ph ng v n tr c
ti p ñ i tư ng nghiên c u và khám thanh qu n b ng k thu t soi thanh qu n gián
ti p qua gương soi. K t qu cho th y 20,45% GV có các t n thương th c th
thanh qu n [19].
Năm 2006, Ngô Ng c Li n và CS [21] ñã ti n hành nghiên c u v RLGN
trên 1033 n GVTH ñ i di n cho các vùng, mi n trên toàn qu c. V i phương
pháp ñi u tra c t ngang, các tác gi ñã ti n hành ph ng v n các ñ i tư ng nghiên
c u, thăm khám thanh qu n b ng n i soi. K t qu cho th y t l có t n thương
thanh qu n là 20,81%. Các RLGN ch c năng chưa ñư c ñ c p ñ n
th c th
trong nghiên c u này.
Như v y, có th nói r ng RLGN r t thư ng g p Vi t Nam cũng như trên
th gi i, ñi u ñó ñã gây nh hư ng không nh t i ch t lư ng cu c s ng và ho t
ñ ng ngh nghi p c a ngư i b nh. ð i v i GV, ch t lư ng gi ng nói c a h còn
nh hư ng tr c ti p ñ n hi u qu c a công tác ñào t o cho các th h h c sinh.
1.2.3. Nguyên nhân và y u t nguy cơ r i lo n gi ng nói
Do tính ch t ph bi n và ph c t p c a RLGN, ñã thu hút nhi u nhà khoa h c
ñi sâu tìm hi u v nguyên nhân c a ch ng b nh này trên nhi u khía c nh khác nhau.
* C u trúc gi i ph u c a thanh qu n: khe h thanh môn b t thư ng (do b m
sinh, do li t dây th n kinh và ñ c bi t do s m t ki m soát, ñi u ph i ho t ñ ng c a
các s n, các cơ trong quá trình phát âm do l m d ng gi ng), ñã gây nh hư ng t i
khí ñ ng h c trong ñư ng phát âm, khí áp h thanh môn. ðó có th là y u t kh i
ñ u c a RLGN và cũng có th là di n bi n c a RLGN, làm cho tình tr ng b nh ngày
càng gia tăng. ði u ñó ñã ñư c t ng k t b i: Woodson G. E. [160]; Koichi O. [94];
Schneider B. [137]; Anne E. [47]. T cơ s trên Christy L. [63] ñã thành công khi
nghiên c u áp d ng bi n pháp kích thích ñi n ñ n cơ giáp - nh n ñ duy trì s ki m
soát vi c khép thanh môn trong b nh MTD (muscle tension dysphonia).
* Sóng niêm m c dây thanh: r i lo n ho t ñ ng c a h th ng màng nhày -
lông chuy n trên b m t niêm m c c a dây thanh ñã ñư c Gerald S. [72] ñ c p
ñ n trên nh ng b nh nhân sau ph u thu t dây thanh; Benjamin K. [50], Marcie K. M.,
- - 13 -
Katherine V. [104] nghiên c u trên nh ng GV d y hát, b m t nhi u hơi nư c.
Nh ng y u t trên gây khô, kích thích thanh qu n và là nh ng y u t kh i ñ u
c a m t s hành vi l m d ng gi ng nói như ho khan, h ng gi ng, e hèm...
* Cách hít th và phát âm: theo Lowell S. Y., chi n lư c hít th , cũng như
phát âm có nh hư ng ñ n RLGN. Hít th và phát âm ñúng k thu t s t o ra
ngu n hơi, là ñ ng l c phát âm cũng như s duy trì phát âm t t. Tác gi ñã nh n
xét: nh ng GV có RLGN dùng nh ng chi n lư c th (hay phát âm) khác hơn so
v i nhóm GV không có RLGN [101].
* ð tu i: ñ tu i liên quan t i RLGN ñã ñư c Leslie T. [99] và
Malmgren L. T. [103] ñ c p v s tái t o các s i cơ cơ giáp - nh n. Theo các
tác gi này, s tái t o s i cơ r t c n ñ duy trì m t ñ và kh i lư ng cơ bình
thư ng b ng vi c thay th liên t c nh ng s i cơ b m t do t n thương c p tính
hay s d ng gi ng quá nhi u.
* Gi i tính: qua k t qu c a nhi u công trình nghiên c u ñ u có k t lu n RLGN
g p nhi u hơn n gi i: Alison R. và Mathieson L. trích d n gi thi t c a
Hammond 1997 r ng: do l p lamina propria trong c u trúc dây thanh nam gi i
ch a nhi u ch t acide hyaluronic hơn n gi i, ñi u ñó có kh năng làm cho
niêm m c dây thanh nam gi i ñ b t n thương hơn [42], [105].
* Y u t tâm lý và tính cách: theo t ng k t c a Morrison M. [113] có
kho ng 1/3 trong s 39 b nh nhân b m c h i ch ng kích thích thanh qu n ñã
ñư c khám có v n ñ v tâm lý.
Lauriello M. [96] cho r ng s quá khích trong vi c bi u l tình c m có th
tìm th y nh ng ngư i m c ch ng RLGN. M t s không nh trong nh ng
ngư i này là RLGN gi do s quá khích nh t th i, nhưng tình tr ng này ti p t c
m t s ñông ngư i (trên 10%) trong th i gian ng n
tái di n gây RLGN th c s
và dài. Có hi n tư ng này là vì kh năng thích nghi c a h kém trong tr ng thái
xu t hi n tình tr ng r i lo n.
* Các y u t môi trư ng: các y u t môi trư ng nh hư ng t i RLGN ñã
ñư c nhi u nhà khoa h c nghiên c u trên các khía c nh khác nhau: Nelson R.
cho r ng GV ph i làm vi c trong môi trư ng quá n ào [118]; Williams N. R. l i
ñ c p t i v n ñ ti p xúc v i hoá ch t [157]; Elaine S. [67] cho r ng GV b phơi
nhi m ñ i v i nh ng tr em có nhi m trùng ñư ng hô h p trên...
* Thói quen sinh ho t: theo nh n xét c a Julian P. L., GV hút thu c hàng
- - 14 -
ngày có nguy cơ RLGN cao hơn so v i ngư i không hút thu c (OR=2,31;
CI=1,58 - 3,37), nh ng GV có thói quen u ng cà phê ho c nư c trà hàng ngày cũng có
nguy cơ RLGN nhi u hơn nh ng ngư i không u ng (OR=1,87; CI=1,36 - 2,56). Thói
quen hút thu c ho c u ng các ch t có cà phê (cà phê, chè, cocacola, pepsi...), s
làm khô h ng, nh hư ng ñ n s ho t ñ ng c a h th ng màng nhày - lông
chuy n c a thanh qu n, làm cho thanh qu n d b t n thương [90].
* Các b nh lý k t h p: m t trong nh ng b nh lý gây kích thích thanh qu n
ñư c ñ c p ñ n nhi u nh t là h i ch ng trào ngư c d dày - th c qu n. Trong
m t nghiên c u c a James A. [84] ñã k t lu n: “Tri u ch ng trào ngư c d dày - th c
qu n xu t hi n ít nh t 50% trong s b nh nhân r i lo n gi ng nói t i trung tâm y
t c a chúng tôi”.
Nghiên c u trên 39 b nh nhân b m c h i ch ng kích thích thanh qu n
Morrison M. [113] ñã nh n th y h u h t các b nh nhân này (>90%) b m c
ch ng trào ngư c d dày - th c qu n, 1/3 s b nh nhân b nhi m virus. Gi
thuy t ñư c tác gi ñưa ra là do s thay ñ i plastic c a các t bào ñư ng hô h p
có th d n ñ n s ho t ñ ng khác thư ng c a thanh qu n.
Ngoài h i ch ng trào ngư c d dày - th c qu n ñã ñư c nhi u tác gi ñ
c p trên, Mathieson L. còn ñ c p t i nguyên nhân nghe kém, theo tác gi nh ng GV
có v n ñ v nghe s nh hư ng ñ n nói theo ph n x nghe - nói [106].
* Do ñ c thù ngh nghi p, giáo viên ph i s d ng gi ng nói quá m c:
M c dù có r t nhi u y u t gây nh hư ng t i gi ng nói ñã nêu trên,
nhưng nh ng y u t ñ c thù trong ngh nghi p ñã ñư c các tác gi ñ c p như m t
nguyên nhân chính gây RLGN c a GV. Theo Pasa G. [125] và Munier C. [115] GV
ch u nh ng áp l c liên quan ñ n công vi c d y h c và h không có th i gian ñ
ngh ngơi. Theo Morrison M. D. GV thư ng ph i nói to, nói kéo dài [110].
James A. K. [83], Heidel S. E. [76] và Gelfer M. P. [71] cho r ng RLGN là h u
qu c a vi c s d ng gi ng nói quá m c, gây căng các dây thanh và căng các cơ
ngoài thanh qu n, thanh qu n b nâng lên cao hơn so v i v trí gi i ph u bình
thư ng, k t qu ñã t o ra khe h phía sau c a thanh môn, gây nh hư ng t i áp
h thanh môn và khí ñ ng h c c a lu ng hơi phát âm.
l c khí
Nguyên nhân chính gây RLGN ñư c nhi u tác gi g i chung v i danh t
(vocal abuse - l m d ng gi ng), do hi u bi t v gi ng nói h n ch , d n t i thái
- - 15 -
ñ và th c hành v sinh gi ng nói chưa t t.
Cơ ch b nh sinh c a RLGN ñư c thi t l p theo mô hình c a vòng xo n
b nh lý lu n qu n. Do ñ c thù ngh nghi p, ñòi h i GV ph i s d ng gi ng nói
v i cư ng ñ l n, trong môi trư ng n ào, ô nhi m. Thêm vào ñó GV thư ng
vùng tai mũi h ng, ph i và trào ngư c d dày, gây
hay m c nh ng b nh lý
kích thích thanh qu n. Tình tr ng này kéo dài làm cho gi ng nói b m t và y u.
ð ñáp ng nhu c u công vi c và sinh ho t, GV thư ng có tâm lý g ng s c hơn
ñ bù vào s suy gi m c a gi ng nói. S g ng s c này t m th i có tác d ng,
nhưng n u kéo dài s phá hu gi ng nói do:
Các y u t kh i phát
Thay ñ i gi i ph u cơ quan phát âm
C g ng phát âm ñ bù ñ p
Hn
ch
R i lo n gi ng nói
ki n
th c
N l c ñ tăng hi u qu phát âm
R i lo n tr m tr ng hơn
Vòng lu n qu n m i
Sơ ñ 1.1. Vòng lu n qu n c a r i lo n gi ng nói
- B nh nhân g ng s c b ng cách s d ng lu ng hơi th c - ng c, v i ñ ng
tác “vươn c lên mà nói”, l ra ph i phát âm b ng lu ng hơi ñư c t o ra t b ng
và cơ hoành. S g ng s c b ng cách th ki u c - ng c này r t ng n hơi, phát âm
r t m t và y u, làm cho ngư i b nh luôn ph i l y hơi thêm và c g ng thêm.
- B nh nhân cũng g ng s c khi kh i gi ng b ng cách lên gân c . Hi n
- - 16 -
tư ng này s làm m t tính hài hoà gi a lu ng hơi th v i s c căng c a dây thanh,
làm tăng thêm m t m i và s thúc ñ y thêm tâm lý c g ng c a b nh nhân.
- Hi n tư ng g ng s c ñã t o cho b nh nhân m t tư th , phong thái phát
âm r t không bình thư ng, ñáng l ph i phát âm v i tư th lưng th ng, ng c n
thì trái l i b nh nhân ng toàn thân v trư c, ng c x p l i. ð c bi t hàm dư i b
ñưa ra phía trư c, các cơ c và m t ñ u co rút và co c ng l i, v i nét m t căng
th ng trong m t phong thái “l y gân s c mà nói”. Càng khó phát âm càng c
g ng nói ñ vư t tr ng i, càng g ng s c càng khó phát âm và c th tái di n.
D n d n b nh nhân m t kh năng ph i h p s ñi u hoà h th ng gi a cơ và th n
kinh ch huy phát âm, làm cho phát âm sai l ch ñi, ñ ng th i ngư i b nh có xu
hư ng tâm lý bù ñ p l i s y u kém x y ra b ng cách gia tăng s c g ng nói ñ
vư t tr ng i, như v y l i càng làm gia tăng thêm tình tr ng h ng gi ng.
Qua m t th i gian, nh ng r i lo n ch c năng này s tr thành m t thói
quen, m t ph n x có ñi u ki n và c th s l p l i m t cách t ñ ng. Tình tr ng
này thư ng kéo dài trong m t hoàn c nh có nhi u y u t xã h i và y u t tâm lý
làm h u thu n thêm cho ch c năng phát âm ñã b hư h ng (Sơ ñ 1.1).
Khi nghiên c u v bi n pháp ñ i phó c a nh ng ngư i m c RLGN,
Caitriona M. H. [56] ñã k t lu n: nh ng b nh nhân m c RLGN dùng nhi u bi n
pháp ñ i phó v m t xúc c m hơn là các bi n pháp d a trên nh n th c.
1.2.4. Các bi u hi n c a r i lo n gi ng nói
1.2.4.1. Bi u hi n c a r i lo n gi ng nói trên phương di n âm h c (Acoustic leatures)
Các bi u hi n c a RLGN trên phương di n âm h c bao g m: r i lo n v
ñ cao, r i lo n v cư ng ñ và r i lo n v s t o thanh.
- R i lo n v ñ cao: gi ng nói ñư c ñ c trưng b i cao ñ không phù h p,
gi ng có cao ñ quá th p ñòi h i ph i g ng s c khi nói, hay gi ng nói quá cao,
nghe chói, thé. ð i v i b nh nhân nói ngôn ng có thanh ñi u như ti ng Vi t,
ti ng Thái Lan, ti ng Hán, r i lo n ñ cao làm cho ngư i b nh không th hi n
ñúng ñ cao các thanh ñi u, như thanh Huy n (tr m, th p), thanh H i, Ngã
(ñư ng nét cao ñ gãy) trong ti ng Vi t [24].
- R i lo n v cư ng ñ : gi ng nói có cư ng ñ không phù h p, quá y u,
quá nh , không ñ vang, to ñ ngư i nghe có th ti p nh n.
- R i lo n v s t o thanh: có s l ch l c v cao ñ , cư ng ñ và ch t thanh.
- - 17 -
1.2.4.2. Bi u hi n c a r i lo n gi ng nói trên phương di n c m th v âm h c
[14], [24], [25] [109], [111].
- Gi ng nói khàn: gi ng nói m t âm s c t nhiên c a nó, m t s trong
m c ñ n ng
sáng, rõ nét và g n s c, tr thành không rõ, tr m và th p xu ng,
s thành khàn ti ng, thư ng g p nhi u trong các viêm thanh qu n [14].
- Gi ng nói rè: do kh i lư ng và kh năng rung c a dây thanh b gi m ñi và
b nh nhân bù l i b ng g ng s c lên ñ nói, thư ng x y ra khi s d ng gi ng quá m c.
- Gi ng nói ñ c: r i lo n rõ r t hơn, do dây thanh b bi n ñ i nhi u, cư ng
ñ gi m m nh, cao ñ gi m th p xu ng, thư ng g p trư ng h p dây thanh b
sung huy t m nh.
- Gi ng nói b m ñi: gi ng nói không còn trong và không rõ nét n a. Có
th do dây thanh b m i nh ho c b n nh ho c có m t ñi m b dày c m lên.
- Gi ng nói th u thào: gi ng nói y u t, ng n hơi, ñ t quãng, cư ng ñ r t gi m.
Do b nh nhân quá ki t s c và th quá y u, không ñ kh năng làm rung dây thanh.
- Gi ng nói t c, m t gi ng: m c ñ n ng hơn th u thào, ngư i b nh h u
như không phát âm ñư c n a, ghé tai sát mi ng b nh nhân ch nghe th y ti ng
th , m t gi ng có th xu t hi n ñ t ng t ho c t t .
- Gi ng nói c ng, gi ng g : gi ng nói m t s trong sáng, m m m i bình
thư ng và nghe th y thô c ng và n ng như ti ng x g .
- Gi ng nói hai cung: gi ng nói nghe thành hai gi ng pha l n nhau,
thư ng do hai dây thanh không ñ ng ñ u nhau (bên cao, bên th p, ho c bên
căng, bên trùng). G p trong li t dây th n kinh qu t ngư c m t bên ho c do viêm
kh p nh n - ph u m t bên.
- Gi ng nói the thé: h ng gi ng, bi n gi ng nói thành ki u cư ng cơ, do
nguyên nhân tâm sinh lý.
1.2.4.3. Các bi u hi n r i lo n gi ng nói phân chia theo giai ño n
R i lo n gi ng nói ñư c phân chia thành hai lo i: tiên phát và th phát.
* Các bi u hi n r i lo n gi ng nói tiên phát:
Nh ng r i lo n ch c năng ban ñ u c a cơ quan phát âm (chưa có t n
thương th c th dây thanh) s gây ra các bi u hi n RLGN tiên phát. Ch ng h n
n u dây thanh không ñư c khép kín hoàn toàn trong khi phát âm, bi u hi n c a RLGN
tiên phát là nghe rõ ti ng th và âm lư ng gi m. Âm thanh c a gi ng nói b r i
- - 18 -
lo n thư ng có ñ c ñi m là: có b t thư ng v ch t lư ng thanh (nghe thô ráp
ho c nghe rõ ti ng th ). Khàn gi ng có th nh ho c có th n ng ñ n m c không
th nghe rõ ñư c. Nhìn chung, khàn gi ng là tri u ch ng ñư c ñ c p ñ n nhi u
hơn so v i các d u hi u khác như s thay ñ i v cao ñ , cư ng ñ ho c ch t
thanh (Drjonckere 1995) [64], [122].
* Các bi u hi n r i lo n gi ng nói th phát:
R i lo n phát âm th phát x y ra khi ngư i nói c g ng ñ bù ñ p nh ng
bi u hi n c a RLGN tiên phát. Nh ng bi u hi n v âm thanh có th ñư c ñưa lên
hàng ñ u trong các thay ñ i v gi ng nói ban ñ u. Nh ng bi u hi n th phát có
th bao g m nh ng thay ñ i v ch t lư ng, như gi ng nói thô ráp ho c t n s
gi ng nói gia tăng b t thư ng.
- Tính thay ñ i tri u ch ng c a gi ng nói:
Các tri u ch ng c a RLGN thư ng có s thay ñ i do nguyên nhân sinh lý
và tâm lý, tuy nhiên, m c ñ thay ñ i c a các tri u ch ng có khác nhau. R i lo n
gi ng nói n ng có th gây m t gi ng dai d ng và không n ñ nh. Các tri u ch ng
có th ti n tri n t t lên, ngư c l i cũng có th x u ñi, trư ng h p RLGN n ng có
th gây tình tr ng nguy k ch khác.
- Nh ng tri u ch ng v c m giác (Sensory symptoms):
Nh ng thay ñ i v c m giác trong cơ quan phát âm thư ng ñi kèm v i
nh ng thay ñ i v gi ng nói và ñi u ñó có th làm cho ngư i b nh không tho i
mái ho c lo l ng. Trên th c t , ñ i v i nhi u ngư i, nh ng khó ch u trong cơ
quan phát âm ñư c quan tâm nhi u hơn so v i nh ng thay ñ i v âm thanh c a
gi ng nói. Nghiên c u trên các b nh nhân b khàn gi ng n ng Mathieson L. th y
r ng 62% ñ i tư ng này có khó ch u cơ quan phát âm. Các lo i khó ch u
thư ng g p nh t là ñau, ngoài ra có nhi u bi u hi n khác là: ng a c , b ng rát h ng,
khô h ng, khó nu t, m i và khó ch u cơ xương vùng trư c thanh qu n [106].
1.2.5. Phân lo i r i lo n gi ng nói
1.2.5.1. Phân lo i theo truy n th ng
V m t truy n th ng, RLGN ñư c phân lo i thành hai nhóm không và có t n
thương th c th niêm m c dây thanh (cơ năng và th c th ) [6]. Mathieson L. [106]
và Katherine V. [92] cho r ng cách phân lo i này không xem xét ñ n căn nguyên
c a b nh. Ví d , m c dù h t xơ dây thanh là th c th , nhưng nguyên nhân c a nó
là do hành vi phát âm.
- - 19 -
1.2.5.2. Phân lo i c a Titze
Titze I. R. bác b vi c phân chia thành lo i cơ năng và th c th (nói trên). Tác
gi ñã phân lo i RLGN như là “Nh ng ñáp ng c a máy t o dao ñ ng cơ sinh h c” ñ i
v i ñi u ki n môi trư ng, tr ng thái toàn thân ho c tr ng thái ch n thương. M c dù cách
phân lo i này là khá ti n l i nhưng th c t lâm sàng ch c ch n là ph c t p hơn [150].
1.2.5.3. Phân lo i r i lo n gi ng nói theo căn nguyên
ñây, nguyên nhân c a RLGN ñư c phân chia theo 2 nhóm: căn nguyên
hành vi và căn nguyên th c th . Phương pháp phân lo i này hi n nay ñư c nhi u
nhà khoa h c áp d ng vì logic hơn và giúp cho vi c qu n lý, cũng như vi c ñi u
tr t t hơn. Tuy nhiên, hi n nay v n còn nhi u tranh cãi, ngư i ta còn chưa th ng
nh t cách phân lo i này [106].
Theo cách phân lo i này, RLGN GV thu c căn nguyên hành vi (RLGN
ch c năng), thư ng g p nh t là RLGN cư ng năng. RLGN cư ng năng có ñ c
ñi m là ngư i b nh c g ng phát âm quá m c. Hành vi phát âm không thích h p
này làm sang ch n ñ n gi i ph u và sinh lý cơ quan phát âm, gây ra nh ng thay
ñ i không mong mu n lên ch c năng và trong m t s trư ng h p gây ch n
thương dây thanh. Có s căng quá m c trong m t nhóm cơ tham gia quá trình
phát âm, ñ c bi t là các cơ trong thanh qu n. Nhóm b nh này ñư c g i là RLGN
do căng cơ MTD và ñư c chia làm hai nhóm ph : MTD không có thay ñ i niêm
m c dây thanh và có t n thương dây thanh [97].
1.2.6. Phát hi n và ñánh giá r i lo n gi ng nói
Trong nhi u trư ng h p b nh lý gi ng nói, ngư i ta không nhìn th y b ng
ch ng v b nh lý thanh qu n ho c b nh lý cơ quan phát âm. Ví d : gi ng nói b t
thư ng là do ch c năng b t thư ng, không có thay ñ i v m t c u trúc. M t khác
khi b nh lý th c th v RLGN ñư c nh n m nh, cũng c n quan sát c n th n v
m c ñ và nh hư ng c a nó lên ch c năng phát âm. ðó là cơ s ñ qu n lý và
ñi u tr thành công các RLGN. ðánh giá này s có hi u qu nh t khi có s ph i
h p t t gi a các nhà thanh h c và các nhà lâm sàng.
Trên th c t , vi c ch n ñoán RLGN nhi u khi r t khó khăn, Morrison M. [112]
ch ra nh ng khó khăn g p ph i do vi c quá c ng nh c trong khi phân lo i tri u
ch ng khó phát âm và ñưa ra nh ng bi n pháp nh m t o thu n l i cho vi c thu
th p thông tin, giúp cho vi c ch a b nh.
ð ñánh giá ñư c m t cách chính xác v RLGN c n ph i k t h p nhi u y u t .
nguon tai.lieu . vn
