Luận án Tiến sĩ Lịch sử thế giới: Vấn đề thừa kế tài sản trong Ngự thành bại thức mục và so sánh với Quốc triều hình luật

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ PHẠM HOÀNG HƯNG VẤN ĐỀ THỪA KẾ TÀI SẢN TRONG NGỰ THÀNH BẠI THỨC MỤC VÀ SO SÁNH VỚI QUỐC TRIỀU HÌNH LUẬT Chuyên ngành: Lịch sử thế giới Mã số: 62.22 03 11 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊCH SỬ THẾ GIỚI NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC 1. PGS. TS. Phan Hải Linh 2. GS. Phan Huy Lê 1 HàNội ­ 2015 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong khoảng thời gian dài, tác giả luận án đã theo đuổi đề tài về đẳng cấp võ sĩ Nhật Bản thời Trung thế. Đó là, khóa luận tốt nghiệp Sự hình thành đẳng cấp võ sĩ thời Heian và cuộc chiến Gempei (2002) và luận văn thạc sĩ Ngự thành bại thức mục – Bộ luật đầu tiên của đẳng cấp võ sĩ (2006). Trên cơ sở những kết quả nghiên cứu sơ khai như vậy, luận án này mong muốn tiếp tục nghiên cứu về vấn đề thừa kế tài sản được nêu trong Ngự thành bại thức mục. Điều đó sẽ làm sâu sắc hơn ý nghĩa của việc sở hữu và quản lý lãnh địa, tài sản cơ bản của mỗi võ sĩ. Mặt khác, là một nhà nghiên cứu người Việt Nam, tác giả không thể không có những suy nghĩ liên tưởng và so sánh lịch sử Nhật Bản với lịch sử nước nhà. Trong thời kì này, nếu người Nhật Bản cũng tự hào về việc thoát khỏi ách xâm lược Mông Nguyên nhờ kamikaze (Thần phong) và những bức lũy đá hiên ngang thì người Việt Nam tự hào với chiến tích 3 lần chiến thắng quân Mông Nguyên xâm lược dưới sự lãnh đạo của triều Trần. Nếu Nhật Bản có những luật định có sức ảnh hưởng lâu dài như Ngự thành bại thức mục thì Việt Nam, dù trải qua chiến tranh tàn phá, vẫn lưu giữ được những bộ luật phản ánh một thời kì huy hoàng như Quốc triều hình luật thời Lê sơ (1428­1527) và Lê Trung Hưng (1533­1789). Đặc biệt, bộ luật thời Lê sơ đã xác lập những quy định căn bản về vấn đề thừa kế. Mặc dù về mặt hình thức Quốc triều hình luật là bộ luật do triều đình ban hành, còn Ngự thành bại thưc mục là văn bản pháp qui do chính quyền võ sĩ ban hành, nhưng trong bối cảnh võ sĩ là đẳng cấp đang vươn lên năm thực quyền và triều đình Nhật Bản chỉ giới giới hạn qui định về thừa kế đối với Hoàng thất hay quí tộc cao cấp, thì ảnh hưởng thực tế của Ngự thành bại thức mục trong vấn đề thừa kế có sức mạnh pháp lý không thua kém gì bộ luật do triều đình ban hành. 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu Câu hỏi nghiên cứu căn bản mà đề tài luận án đặt ra là: Cơ sở pháp lý nào giúp đẳng cấp võ sĩ củng cố thế lực kinh tế, xây dựng hệ thống quan hệ xã hội đặc 2 trưng kiểu phong quân, bồi thần và phát triển thế lực chính trị trong bộ máy chính quyền Lưỡng đầu chế. Để trả lời câu hỏi nghiên cứu này, tác giả luận án đặt ra mục tiêu nghiên cứu gồm: 1) Tập trung khảo cứu nội dung và thực tế áp dụng các quiđịnhvềthừakếtàisảntàisảncủađẳngcấpvõsĩ thờiKamakura;2)Sosánhvới vấn đề thừa kế tài sản thời Lê sơ của Việt Nam để làm nổi bật tính đặc thù của Ngự thành bại thức mục; 3) Xác định vị trí của Ngự thành bại thức mục trong hệ thống văn bản pháp qui ở Nhật Bản đương thời và vai trò đối với việc xây dựng và pháttriểnchínhquyềnMạcphủ. Để thực hiện các mục tiêu nghiên cứu trên, tác giả đã đề ra các nội dung nghiên cứu cụ thể như sau: 1) Trước hết, tập trung phân tích các điều khoản liên quan đến vấn đề thừa kế trong Ngự thành bại thức mục, gồm các qui định trực tiếp và gián tiếp. Luận án sẽ nghiên cứu theo từng góc độ của vấn đề thừa kế, từ chủ thể và khách thể thừa kế với các mối quan hệ gia đình, dòng họ, võ sĩ đoàn…; đến đối tượng thừa kế (gồm bất động sản, động sản); tiêu chí, điều kiện thừa kế; quy cách phân chia tài sản… 2) Mặt khác, đối với từng nội dung, tác giả cố gắng làm sáng rõ bức tranh về thực trạng ápdụngđươngthờithôngquacác nguồnsử liệuphongphúcủa Mạc phủ Kamakura và các dòng họ võ sĩ được lưu giữ ở Nhật Bản. Điều này hết sức quan trọng, vì thực tế áp dụng luôn phản ánh cuộc sống đa dạng, nhiều khi không theoýchí củacác nhàlàmluật. 3) Một nhiệm vụ nghiên cứu mà luận án đặt ra nhằm làm nổi bật tính đặc thù của Ngự thành bại thức mục là so sánh với những điều luật liên quan trong Quốc triều hình luật của Việt Nam. Từ đó, lý giải tính tương đồng và dị biệt trong vấnđề thừa kế củahainước đương thời. 4) Nhiệm vụ cuối cùng là lý giải cơ sở pháp lý giúp Mạc phủ Kamakura dù chưa phải là một chính quyền quân sự có thiết chế mạnh như các giai đoạn sau, nhưng có thểđảm bảo vị thế, cân bằng quyền lực về kinhtế ­ chínhtrị với thế lực triều đìnhvàtôngiáotrongsuốthaithế kỉ. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án gồm: 3 ­ Các điều khoản liên quan đến thừa kế tài sản trong Ngự thành bại thức mục. ­ Hệ thống tư liệu gốc có liên quan thời Kamakura như sử biên niên, công văn, quyết định do chính quyền trung ương ban hành, các tư liệu địa phương và dòng họ. ­ Các điều khoản liên quan đến thừa kế tài sản trong Quốc triều hình luật nhằm đối chiếu những vấn đề nổi bật trong Ngự thành bại thức mục. ­ Đặc trưng về thiết chế kinh tế, chính trị và xã hội thời Kamakura dẫn đến sự ra đời của các qui định thừa kế tài sản trong Ngự thành bại thức mục và ngược lại, vai trò của các qui định này khi được áp dụng đối với việc củng cố thể chế đương thời. Về phía Việt Nam, đối tượng nghiên cứu của luận án là các điều khoản về kế thừa tài sản trong Quốc triều hình luật thời Lê sơ (1428­1527) nhằm đối chiếu với những vấn đề liên quan trong Ngự thành bại thức mục. Phạm vi nghiên cứu của luận án, về mặt không gian và thời gian là Nhật Bản thời Kamakura và Việt Nam thời Lê sơ. 4. Phương pháp nghiên cứu và nguồn tư liệu Phương pháp tiếp cận sử học và khu vực học là chủ đạo: 1) Phương pháp sử học: ­ Văn bản học (phân tích và đối chiếu văn bản) ­ Đồng đại và lịch đại; logic ­ So sánh: không đồng đẳng, lấy vấn đề nghiên cứu của Nhật Bản làm trung tâm; không đồng đại, trên cơ sở lựa chọn vấn đề nghiên cứu phù hợp. 2) Phương pháp khu vực học: điền dã, phỏng vấn, trường hợp. 3) Phương pháp thống kê, sơ đồ hóa bảng biểu 5. Những đóng góp của luận án Trước hết, đây là nghiên cứu chuyên sâu về vấn đề thừa kế tài sản được qui định trong văn bản pháp qui của đẳng cấp võ sĩ và áp dụng ở Nhật Bản thời 4 Kamakura. Luận án là công trình đầu tiên ở Việt Nam tập hợp và hệ thống hóa các tư liệu quan trọng nhất về vấn đề này. Luận án đưa ra cách tiếp cận riêng mang tính đa chiều về vấn đề thừa kế dựa trên các tiêu chí giới tính, vị trí thành viên trong gia đình dòng họ, thực tế áp dụng... Luận án là công trình nghiên cứu đầu tiên ở Việt Nam và Nhật Bản đặt vấn đề so sánh sự tương đồng và dị biệt trong những qui định thừa kế ở Nhật Bản qua Ngự thành bại thức mục và ở Việt Nam qua Quốc triều hình luật thời Lê sơ, đồng thời đưa ra những lý giải riêng của tác giả về nguyên nhân của những điểm tương đồng và dị biệt này. Từ đó, luận án khái quát và đưa ra đánh giá riêng về quan điểm của hai quốc gia khi ban hành và thực thi các văn bản luật nói trên. Luận án xây dựng hệ thống sơ đồ và bảng biểu nhằm tổng hợp và phân tích các vấn đề nghiên cứu một cách hệ thống và dễ hiểu. 6. Kết cấu của luận án Luận án ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung luân án kết cấu thành gồm có 4 chương, 10 tiết. CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 1. 1. Nghiên cứu về đẳng cấp võ sĩ 1.1.1. Nghiên cứu về sự hình thành của đẳng cấp võ sĩ Nhật Bản thời Kamakura Từ nửa cuối thời kỳ Heian, việc kí gửi trang viên cho các gia đình quý tộc, thế lực như là một biện pháp để đối phó với tình trạng quan lại địa phương chiếm đoạt ruộng đất của các danh chủ để biến thành của mình, nhất là vùng phía đông. Và đây cũng là lúc nảy sinh một giai tầng mới trong xã hội là đẳng cấp võ sĩ. Có 2 hướng ý kiến, giải thích cho sự xuất hiện của võ sĩ, đó là dựa vào nguồn gốc phát triển từ địa phương và từ chức năng nghề nghiệp của họ. Về việc sự hình thành của đẳng cấp này xin được trình bày kỹ ở Chương 2, còn tại chương này tác chỉ muốn trình bày vào vấn đề mối quan hệ giữa võ sĩ và ruộng đất. Seki Yukihiko nghiêng về quan điểm võ sĩ là danh chủ, hay chính là 5 ... - tailieumienphi.vn