Xem mẫu
- LI€N MINH NHnr DRN - RNH Vn TflC DONG Tdl QURN H€ AAV - NHAT SnN TRONG NHITNG NRM 1902-1923 TRAN THIEN THANH" 1. Stf hinh thanh lidn minh Nhat Ban - Anh mang va bao ve thudc dia. Nhflng nhdn vSt Tfl thap nien 70 cua thd' ky XIX, chu chinh tri noi tie'ng cud'i the' ky XIX, diu the nghia ttf ban chuydn ttf giai dogn tfl do ky XX la Cecil Rhodes (1853-1902) va canh tranh sang giai dogn de quo'c. Nhu Joseph Chamberlain (1836-1914) deu ciu phat trien kinh te', day manh xua't truyin ba cdng khai chu nghia de quoc va khau tfl ban va tang ctfdng vi the', kha nang rao riet thUc hien chinh sach de' qud'c. canh tranh tren pham vi the gidi khien nhu Tai chau A, cung vdi viec tang ctfdng ciu md rgng thi trfldng va tbuge dia ciia cac chinh sach khai thae, bdc lot An Do va tran nUdc de' qud'c dat ra ngay cang btfc thie't. dp phong trao d i u tranh chd'ng xam lUdC Trong bdi canh cac ntfdc de qud'c deu nd life cua nhan dan An Do, dp dung nhflng che do duy tri va/hoae md rgng thuge dia thi vide cai trj khae nhau dd'i vdi Mien Didn (dtfdc tim kie'm eac giai phap de' thtfc hien muc coi la mdt tinh cua An Do ttf cud'i thap nidn tieu ddi ngoai trd thanh mgt van de can 80 cila the ki XIX) va Ma Lai thugc Anh, giai quye't, trong sd dd ed Anh - mgt de qudc thflc dan Anh cdn quye't tam md rgng "gia" va Nhat - mgt de' qud'c "tre". quye'n ldi ci Trung Quo'c va Trieu Tien - nOi Dd'n cud'i the' ky XIX, dau thd' ky XX, ne'u tap trung stf canh tranh quyd't liet gifla cac so sanh vdi cac ntfdc khae, nhat la so vdi de qud'c. O Trung Qud'c, sau khi budc trieu My va Dflc, td'c do tang trfldng cua Anh tie'p dinh Man Thanh phai ky Hiep tfdc Nam tuc lac hdu hdn. Mac du van cd anh htfdng Kinh nam 1842, cung vdi Phap bude nha trdn toan the' gidi nhtfng Anh khdng cdn Thanh ky Hiep tfdc Thien Tan nam 1858 va nhflng sflc bat da ttfng cho phep nfldc nay Hiep tfdc Bic Kinh nam 1860, huge trieu dtfng d vi tri hang d i u nfla. N h i m bu dap Thanh ky Die'u fldc Yen Dai nam 1875, Anh sfl suy giam ldi nhuan cila giai cap ttf san da gianh dtfdc nhilu quyin ldi b "chiec va thong qua sieu lgi nhuan thu dtfdc ttf banh khd'ng Id" Trung Qud'c. Dd la nhflng thugc dia de hoa hoan mau thuan, mua khoan bdi thfldng chie'n phi Idn, dfldc tfl do chudc gidi cdng nhan d trong ntfdc, ddng di lai va thdng thfldng b cac ciia khdu thdi doi pho vdi stf canh tranh quye't liet Quang Chau, Phuc Chau, Ha Mdn, Ninh eiia cac de' qud'c khae. chinh sach dd'i ngoai Ba, Thfldng Hai, Thien Tan, dtfdc thoa ciia chinh phu Anh tap trung vao vide md thuan thue' xuat nhap khau dd'i vdi hang •TS, Khoa Lich sfl - TrUdng DHKHXH&NV - DHQGHN
- Lien minh Rhat B ^ - Hnh.. hoa Anh, dtfdc htfdng quyen lanh sfl tai Ve phia Nhat Ban, vao cudi the' ky XIX, phan, quyin toi hue quoc (mdt cbilu), dfldc diu the ky XX, nhtfng thanh tUu cua cong hogt dgng cl cac tinh Van Nam, Tfl Xuyen, cugc cai each Minh Tri (1868-1912), nhu Tay Tang, Cam Tiic, Thanh Hai. Dd'n cudi cau bflc thie't phai md rgng ngudn cung cap the ky XIX, Anh da t h i l t Idp dtfdc "khu vtfc nguyen nhien lieu phuc vu cho sfl phat anh hfldng" b mdt bd phdn nui Da Nhan tridn kinh te' Nhat Ban, tham vgng xac lap (Vdn Nam), Uy Hai Vd, ban dao Ci(u Long, va nang cao vj thd' gifla cac cudng qud'c - vi cac dao g i n Hfldng Cang va b hai vinh Dai tri cd the cho phep Nhat Ban canh tranh va Bdng va Tham Quyd'n, ha Iflu Trtfdng nd'u cin thie't cd the chd'ng lai cac hanh Giang... 0 Triiu Tien, sau lan phai tau dd'n dgng xam pham lgi ich ciia Nhat Ban cua tham do vide budn ban nhtfng bi cfl tuyet cac ctfdng qud'e da dtfa Nhat Ban ttf cho la vdo nam 1832, til^p sau sfl kien Nhat md mgt ntfdc 'hi de dga" thanh mgt "md'i de ci(a dfldc Triiu Tien va huge ntfdc nay ky dga" ddi vdi ntfdc khae ma trtfdc he't la mgt Hiep fldc Giang Hoa ndm 1875, My huge so' ntfdc chau A, trong do cd thi trUdng rgng Idn Trung Qud'c va Trieu Tien. Nam 1874, Trieu Tien ky Hiep fldc Trieu - My nam Nhat Ban xam chie'm Dai Loan nhtfng t h i t 1882, thang 6-1882, Anh huge Trid'u Tien bgi. Trong khoang nhflng nam 1872-1879, k^ hiep tfdc Anh-Trieu danh cho Anh quyen Nhat Ban sap nhap quan dao Ryukyu bat td'i hue qud'c ttfdng ttf nhtf My va cac dilu chap stf phan do'i cila nha Thanh. Nam khoan bd sung, theo dd Anh dtfdc vao cac 1894-1895. Nhat tid'n hanh cugc chien cang khau ma Trie'u Tien da gianh quyen tranh vdi Trung Quo'c. Ke't qua, nam 1895, cho Nhat Ban gdm Pusan, Wonsan va Nhat huge trie'u dinh Man Thanh ky Hidp Inchon, tau chiin Anh dfldc cap cang Trie'u Udc Shimonoseki (Hiep Udc Ma Quan), theo Tien dd mua dd dfl phdng, lay ntfdc nggt va do Nhat chie'm Dai Loan, Banh Hd, Lieu bao dtfdng tau, hai quan Anh dtfdc tie'n Dong ciia Trung Qud'c, dat Trieu Tien (vo'n hanh cac chuye'n khao sat hang hai dgc bd trtfdc dd nim dtfdi stf bao hg ciia trie'u bien Triiu Tien. Khdng dtfng tai dd, thang Thanh) dudi vong kiem soat ciia Nhat Ban. 4-1885, hai qudn hoang gia Anh chie'm cang Vdi Trieu Tien, ngoai ly do vl vj tri chien Hamilton, cang dUdc tao bdi cac hdn dao Itfdc, ldi ieh kinh te, quyet tam chinh phue nhd cl Eo Jeju ngoai khdi phia Nam ban dao qud'c gia ban dao nay cdn nham hda hoan Trieu Tien va xay dUng tai day mgt can etf mau thuan gifla quy tgc vo si vdi chinh bai quan ttf ndm 1885 de'n 1887. Vdi viec quyin, tao ra cdng viec tam tbdi cho mgt bg chiem va xay quan cang tai day, Anh khdng pban vd sl nhan roi diy nguy hiem khi do. nhflng tgo ra thd' can bing dd'i trgng vdi can Sau cugc ta'n cong vao Trieu Tien nam ctf hai quan cila Nga b Vladivostok ma cdn 1875, huge Trieu Tien ky Hidp tfdc Giang tao dieu kien thudn ldi eho viec ngan chan Hoa (thang 2-1876) vdi nhie'u dilu khoan cdc budc tid'n cua Nga d Ddng A va hoat xam pham chu quyen lanh thd cua Triiu dgng hai quan cua Nga d eo bien Trie'u Tien, Nhat Ban ngay cang mud'n kho'ng che' Tien. Ngoai ra, dugc sU ddng y cua Trung Trieu Tien mgt each toan dien, de dga Quo'c, Anh cdn ha dfldng cap d dao Saddle Triiu Tien bang vu Iflc dong thdi dung kinh ngay ciia sdng Ap Lyc. Dfldng cap nay co te nd dich T n l u Tien. the ndi vdi be tho'ng didn tin chinh d Thugng Hai, tfl dd tgo ra mdi lien thdng Trong qua trinh tim kiem nhflng Idi ich di§n tin vdi cang Hamilton. Idu dai 6 Trung Qud'c va Trie'u Tien, boat
- Rghien euu Ljch s^. so 6.2014 ddng cua ca Anh va Nhat, le di nhien, dd'u chd'p thuan cac gidi han ve vide cung cdp gay ra nbflng tdn hai nha't dinh cho Idi ich cho cac tuye'n dfldng s i t va eac dfl an phm va sfl ttf do hanh ddng cua mdi ben, cho dfl hdp phia Bic Trtfdng thanh. Tuy nhidn, vao phan Idn la khdng tnle tie'p. Tuy nhien, gitfa nam 1900, khi phong trao Nghia Hoa Nhdt Ban va Anh diu cd chung mdi ban Doan phat trien tdi mflc nguy hie'm, Anh da tam ngay cang Idn tdi tham vgng qua Nga ci nhanh chan chie'm trtfdc Nam Phi. Did'u do Viln Ddng, ntfdc cd vi tri dja ly thuan lgi cho phep Anh cdng khai ung hg Nhdt tham hdn nhilu trong viec banh trtfdng vao luc gia td'i da nhflng hoat dgng giai ctfu cdc dja chau A so vdi ca hai qud'c dao nay. phai doan tai Bac Kinh. Ve phia Anh, mgt trong nhtfng mo'i quan Vdi Nhat Ban, viec dd' qud'c Nga, ntfdc tdm hang dau ciia nfldc nay trong qua trinh lang gilng manh nhat cua Trung Qudc, c6 md rdng anh hfldng sang vung Viln Ddng can cfl quan stf b cang Vladivostok, cdng bd la mdi de dga de'n tfl sflc manh hai quan va b i t tay vao viec xay difng tuyd'n dtfdng cua Nga va Phap. Stf banh trtfdng cua Nga s i t xuyen Siberia ttf nam 1891 dtfgc xem la cl chau A, dac bidt la Afganistan, tao ra mo'i mo'i de dga trtfc tid'p tdi ldi Ich cua Nhat de doa Idn vdi Anh trong vide bao ve thudc Ban (1). Tuye'n dtfdng sat dfldc Nga xay dia quan trgng nha't ciia Anh cl chau luc dflng cl "khu vflc anh htfdng" cua Nga b nay la An Dd. Nhflng hoat dgng quan sif phia Ddng Trung Qud'c la mdt phin cua ciia Nga, cung nhtf stf gia tang Igi ich ma Dtfdng s i t xuyen Siberia, noi Nga vdi Nga huge triiu dinh Man Thanh phai cong Trung Qud'e va rut ngdn hanh trinh t6i nhan dat Nga vao vi tri thach thflc tfu the' Vladivostok. Them vao do, viec Nga ky ke't ma Anh - vdi ttf each ctfdng qud'c chau Au hiep tfdc ddng minh vdi Phap nam 1892 dau tidn budc Trung Qud'e phai ky hiep tfdc cang nhan len nghi ngd ciia Nhat Ban. bat binh dang va md efla cho stf xam nhap Dgng thai tie'p theo cua Nga khi cflng Phap ciia ngfldi nfldc ngoai - da xac ldp dUdc b va Dflc tao stf can thiep tay ba huge chinh Trung Qud'c. Viec Nga ky hiep fldc ddng phii Nhat phai chip nhan ldi khuyen cong minh nam 1892 vdi mgt do'i thu canh tranh khai mang tinh hflu hao nhflng diy de dga khae eua Anh la Phap, ntfdc da gianh dtfdc r i n g Nhat phai trao tra Lieu Ddng (theo quye'n khai thdc cl Quang Ddng, Quang die'u khoan Hiep tfdc Shimonoseki) lai cho Tay, Van Nam, thue Quang Chau Loan, Trung Qud'c, ddi lai Trung Qud'c tang mflc bugc nha Thanh khdng dfldc nhudng dao bdi thtfdng chidn phi tuy lam cho Nhdt Hai Nam cho nUdc khae khien muc tieu tranh dtfdc tinh trang be mat hoan toan ngan chan stf banh trtfdng cua Nga trd nhflng da gay mgt ve't thtfdng dd'i vdi danh thanh md'i quan tam chung cila Anh trong dtf qud'c gia Nhat thdi Minh Tri. Nhflng quan he vdi Nhat. Viec thanh ldp tam thdi btfdc tien trong vide md rgng anh htfdng vd can cfl, cac thie't bi cua hai quan hoang gia quye'n ldi ciia Nga ve phia Dong Id tac nhdn tai cang Hamilton la bang chflng cua stf tie'p theo khie'n cugc canh tranh Nhgt - Nga cdng nhan tam quan trgng chie'n Itfdc cua trd nen manh liet mdt each dot bien. Dd Id ban dao Trie'u Tien. Mac du nam 1899 Anh vide nam 1898, Nga chinh thtfc gay ap Idc da ky vdi Nga hiep tfdc, theo dd Nga se budc Trung Qud'c nhtfdng ban dao Lieu khdng cd' gang xac lap to gidi dtfdng sat b Ddng cho Nga trong thdi ban 25 ndm, Idng chao sdng Dtfdng Tif va khong ngan gianh quye'n thue cang Lfl Thuan, bugc can boat dong cua Anh tai day, ddi lai Anh Trung Qudc cdng nhan vi tri dac bidt tai
- Lien minh flhat 'Qim - Hnh.. 65 Man Chau - muc tidu ma Nhdt htfdng tdi de gifla thap nien 1890 va dfldc Joseph giai quyd't vd'n de thieii hut nguydn lieu cho Chamberlain, Bg trtfdng Bg thugc dia Anh, nin san x u i t trong ntfdc, xay dtfng tuyeii neu .n vdi ttf each ca nhan vao nam 1897. dtfdng s i t ttf Cap Nbl Tan (ndi dat tru sb cd Tuy ii.'ien, xung quanh vin de nay tdn tgi quan quan 1^ tuylii dtfdng sat xuyen hai ludng quan diem - iing hd va chd'ng ddi - Siberia) qua Tham Dtfdng tdi cang Lfl ci ca hai nudc Anh, Nhat Ban. Thudn. Nhflng cdng t h i n g kdo dai, stf nghi 0 Nhat Ban, mgt trong nhflng dai dien ngd l i n nhau v i n tid'p tuc phat trien trong tieu bieu cho quan die'm nghi ngd ve tinh quan he Nga-Nhat xung quanh van de dflng d i n cua Itfa chgn ky hiep tfdc ddng Trieu Tidn du hai ben da ky ke't Hiep tfdc minh vdi mgt ctfdng qud'c dang co chieu Yamagata-Lobanov nam 1896, Hidp tfdc htfdng sa sut la Yamaza Enjio, ngUdi da di Nishi-Rosen nam 1898 hay hiep tfdc hi mat theo Komura trong phai doan ngoai giao vl dao Koje (phia Tay Nam Pusan) sau stf Nhat tai Bic Kinh cho tdi khi Die'u Ude At kien Masampo nam 1900. Vide Nga lang Silu gitfa 11 ntfdc ddng minh va Trung tranh thtfc hien rut quan khdi Man Chau Qud'c dUdc ky kd't. Su phan doi manh me cgng vdi nhtfng tie'n trien ciia viec xay dflng nha't d Nhat doi vdi viec ky ke't hiep tfdc tuyen dudng s i t xuyen Siberia va ham y ddng minh vdi Anh de'n tfl Inoue Kaoru va ciia nhflng stf kien do ddi vdi sfl kinh dich Ito Hirobumi (2). Inoue mud'n tim kiem giai va canh tranh van dang tie'p dien trong va phap vdi Nga cho cac van dl cua Nhat Ban xung quanh Triiu Tien dtfgc xem nhtf md'i va da thuye't phue Ito vl sU ein thiet phai de dog Idn ve mat chie'n Itfdc doi vdi Nhat tie'p can vdi ntfdc Nga, De de phdng kha Ban. Trong boi canh de xua't ky hiep fldc nang Ito cdn Itfdng lU, Inoue cdn de cap van lidn minh vdi My chd'ng Nga cua Nhat Ban de nay vdi Suzuki Keiroku, Thtf trtfcing vdo nam 1901 da bi that bai, stf phat trien Ngoai giao ddng thdi cung la con re cila cua md'i de dga nay thuc day eac nghien Inoue, ngtfdi ttfng hai Ian tdi Nga vao cac cflu nghiem tuc ve kha nang ky k i t hiep nam 1888 va 1896 khi Yamagata dai dien Udc vdi Anh - ntfdc cung chia se vdi Nhat cho phai doan Nhat dtf II daiig quang cua muc tieu ngan chan sU banh trtfdng cua Sa hoang, Tren thtfc te', khi Ito, ngUdi kien Nga va cung la ntfdc ma Nhat da ky Hidp djnh quan diem cho r i n g nen dat thda tfdc Thtfdng mai va Hang hai siia ddi thang thuan vdi Nga trtfdc kbi trong cay stf giup 7-1894, ntfdc chap nhan cac die'u khoan dd tfl London, dang tren dfldng de'n Nga thi thtfdng mai trong Hiep fldc Shimonoseki Komura Jutaro, Bg trtfdng Ngoai giao mdi nam 1895, ddng thdi la cfldng qude hai nham chflc tfl ngay 21-9-1901, chi thi cho quan manh nhd't the gidi trong khi Nhat dai sfl Nhat tai London Hayashi neu trUc Ban, dfl da ha thiiy chiec tau chie'n cudi tid'p van de ky ke't hiep tfdc vdi Anh. cing trong hgm ddi 6 tau chie'n, da phai ngflng thtfc hien ke' hoacb ddng mdi tid'p Stf khong thdng nha't ttfdng tU vl mat theo do thidu ngudn tai chinh. Ben canh do, quan didm cung diin ra tai Anh. Khi de Nhdt c6 thd gianh dfldc sfl cdng nhan chinh xua't tfl phia Nhat dfldc dtfa ra vao ngay 16- thflc cua Anh vl ldi Ich thfldng mai va cdng 10, Ngoai trtfcing Anh Lansdowne cung da nghi§p cila Nh^t Ban d Triiu Tien. tinb den kha nang dl phdng bing vide tim •4" ttfdng ky kd't hiep tfdc ddng minh Anh kie'm thda hiep vdi Nga vl mot loat van dl -Nhat dugc bdn l i n d i u tien tai Nhat vao quan trgng la khoan cho vay vdi Ba Ttf vd
- Rghien ciru Ljch si>. so 6.2014 va'n de cac tinh Ddng Bic Trung Qud'e. Tuy banh trtfdng sang khu vtfc Tieu A, cdn trong nhidn, tai cudc hgp ngay 28-10, Lansdowne quan he vdi My thi do stf chi phdi ttf can da khdng thuyet phuc dtfdc cac thanh vidn nguyen lich sii, khdng it ngtfdi My vin dm ngi cac v l nhflng ngi dung dfldc bdn de'n khang vdi de qud'c Anh, Selborne nhan trong cugc thao luan vdi Ngoai trtfdng Nga manh ldi ich cua Anh trong vide thiet lap Lamsdorf. Trich doan trao dd'i gifla Balfour quan he ddng minh v l hai quan vdi Nhat vd (3), Chu tich Ha vien, ddng thdi la ngfldi cho rang Anh khong the tid'p tuc thtfc hien dflng dau Uy ban tai ehinh ciia ehinh phii ehinh sach "cd ldp huy hoang" nhtf trtfdc day Anh - vi tri cudi cflng trong lich sii ntfdc (6). Tinh toan ldi ich ttfdng tfl ve phia Nhat Anh khong ddng thdi do Thu ttfdng Anh Ban la quan dem cua ngtfdi ddng cd'p vdi kiem nhiem - vdi Lansdowne vao ngay 12- Selborne, Bo trtfdng Hai quan Nhat - Do ddc 12-1901 cho chung ta t h i y cudc thao ludn Yamamoto Gonnohyoei. Vdi stf iing hg cua vl viec ky hiep tfdc ddng minh vdi Nhat da so' thanh vien ngi eac trong cudc hgp bat Ban da dien ra mdt each vol vang: "dtfdng diu ttf ngay 5-11-1901, ngay 6-11, ban sd nhfl Ngi cac nhdm hgp vao mua thu ciia thao hiep tfdc Anh-Nhat dtfdc chuyen tdi chflng ta da di de'n mgt quye't dinh vgi vang Hayashi. ve van de Nhat Ban. Tdi khdng nghi r i n g Mae dfl ci Nhat van cd y kie'n khong tan chung ta b i t huge phai tham gia vao lien ddng viec ky hiep fldc ddng minh vdi Anh, minh phdng ve va ta'n edng vdi Nhat Ban nhtfng vdi tinh toan lgi Ieh dd'i ngoai cua [ma khong tinh de'n thai do cila Dtfc] (4). nhflng nhan vdt trgng ye'u gdm Thu ttfdng Trong khi do, mot trong nhflng ngtfdi tich Katsura, Ngoai trtfdng Komura, quyet djnh ctfc iing hg viec thie't lap quan he ddng minh ciia noi cac va ke't qua cugc hgp bi mat giiia vdi Nhat Ban la Selborne, Td'ng ttf lenh Hai nhdm chinh khach ky ctfu Genro v6i quan Hoang gia Anh tfl 12-11-1900 de'n 27- Katsura va Komura, ngdy 12-12-1901, ban 3-1905. Mgt trong nhflng ly do ly giai dieu thao hiep fldc s^a doi dtfdc Dgi stf Hayashi nay la viec Selborne bi Bd trtfdng Tai chinh trao lai cho Lansdowne. -Anh Michael Hicks Beach khudc ttf de nghi Sau gan mdt thang tie'n hanh dam phdn cung cap tai chinh de tang cUdng sflc manh d ca London va Tokyo, ngay 30-1-1902, cho Hai quan Hoang gia va thuc giue vi tdng ttf lenh nay tim kie'm ddng minh vdi cac Hiep tfdc ddng minh Nhat - Anh dtfdc k^ ctfdng qud'c hai quan khae. Nhflng ctfdng ket tai London. Hiep tfdc gdm 6 die'u khoan, quo'c dd, xe'p theo td'ng trgng tai tau chie'n, la vdi cac ngi dung cd ban: Phap - 246.096 tan, Nga - 193.311 tan, Nhat 1. Hai ben cdng nhan n i n dgc lap cua - 129.715, Italia - 124.153 tan. My - 119.120 Trung Qud'e va Trieu Tien. Nhat Ban tan va Dflc 115.968 tan so vdi Anh la khdng xam pham lgi ich dac bidt cua -Anh 3 561.900 tan (5). Tuy nhien, trong boi canh Trung Qud'e, ddi lai Anh cdng nhan ldi Ich Phdp vd Nga da ky ket hiep udc ddng minh ciia Nhat b Trung Quo'c va cac ldi ich dac nam 1892, Nga dang phai phin Idn ham dgi biet ve chinh tri, thudng mai va cdng tdi Ddng A de dga nghiem trgng Igi ieh cua nghiep cua Nhat d Triiu Tien. Hai ben cam Anh va boat dgng cua ham dgi Anh tai k i t se tie'n hanh cac bien phap cin thilt d^ Trung Qud'c, quan he Anh - Dtfc cl the kinh bao ve ldi ich qud'c gia, sinh mang vd tai dich do nhflng xung dot ldi ich trudc nhtfng san eua eac t h i n dan ciia hg trtfdc hanh hanh dong tang ctfdng sflc manh quan stf va dgng hieu chie'n cua cac cfldng qud'c khae
- Uto minh Rhfit B&n - nnh... hay stf nhidu loan nay sinh b Trung Quoc cua chdu Au ra khdi Tay ban ciu, ddng thdi va Trieu Tien (Dieu 1). md rdng anh htfdng ra phia Thai Binh 2. Cam ket gifl thai dd trung I^p doi vdi Dtfdng- coi do la "stf menh hien nhidn" ciia cudc chien tranh song phtfdng gifla ntfdc My. Tgi My Latinh, My tie'p tuc co' gdng lam kia vdi mgt ctfdng qud'c khae nham bao vd cho khau hieu Iy thuye't "chau My la cua c a c Idi ieh dtfdc d l cap b Dieu 1 va tid'n chau My" ma thtfc cha't la "chau My la cua ngtfdi My" trd thanh hien thtfc. Nhflng din hanh mgi nd ltfc c i n thiet d l ngan chan cac. chflng tieu bieu b day la thai do cufng r i n de ctfdng quoc khae tham gia nhflng hoat ddng huge Anh phai xet ly vu tranh chap gifla thu dich chdiig lgi lien minh Anh-Nhat Guyana thugc Anh va Venezuela nam 1895, (Dilu 2). cugc chie'n tranh vdi Tay Ban Nha nam 3'. Cam ket ung hg lan nhau trong cac 1898, vy kenh dao Panama nam 1903, sfl ra cudc chien tranh giiSa mdt trong hai ntfdc ddi he luan Theodore Roosevelt va chie'n lUdc vdi hdn 1 ctfdng qud'c (Did'u 3). ngoai giao "chiec gay Idn". Tgi chdu A - Thdi 4. Cam ket khdng ky ke't cac hiep udc Binh Duong, trong nhflng nam cuoi the ky rieng re vdi nhflng cfldng quo'c khdc gay tdn XIX, My da dflng vu ltfc chid'm dogt mgt so' hai cho lien minh Anh-Nhat (Dilu 4). dao, quin dao tren Thai Binh DUdng gdm 5. Cam k i t do'i thoai diy du va t h i n g Samoa (nam 1878), Hawaii (nam 1893) dtfng thin nd'u cac Idi ich cua mdi bdn dugc quy nen ciu noi cho tuye'n dtfdng bien de'n Trung dinh trong hiep tfdc nay bj de doa (Did'u 5). Qud'c, ddng thdi tao cho minh nhflng ban dap de' trien khai cac boat dgng quan sU vl 6. Hiep tfdc cd hidu ltfc trong 5 nam sau. Nam 1898, My chia mfli nhgn vao de (Dilu 6) (7). quo'c thtfc dan gia cdi Tay Ban Nha lam ddi Ddi vdi Nhat, viec ky hiep tfdc lien minh tugng cho cudc phan ehia lai the' gidi. Ben vdi Anh dtfdc xem nhtf mdt sU khang dinh canh vide dat dUdc muc tieu khdng dinh dia vj ciia Nhdt trong hang ngu cac cUdng quye'n ltfc tai My Latinh, My cdn chie'm dUdc qudc, tdng ctfdng uy tin qud'c gia va tao did'u Guam va Philippines. Sau dd, My dan dp kiln cho Nhat md rgng anh htfdng va quyen phong trao giai phdng dan tgc cua nhan ldi d phin lyc dia Ddng Bic A va Bic Thai dan Philippines va bUdc sang d i u the ky Binh Dtfdng. Hidp tfdc do dfldc ky ke't vao XX, bid'n Philippines thdnh thugc dia cua thdi diem quan he Nhat-My da chuyen tfl minh. Vdi viec chie'm Philippines, My da giai dogn hdp tac va ldi dung l i n nhau sang tao ra mgt ban dap chie'n lUdc de' vUdn tdi giai dogn ngay cang canh tranh vdi nhau. thi trtfdng vd tan Trung Quo'c va xay dflng Yeii td' quyd't dinh sfl thay ddi nay la nhflng tai day can cfl hai quan nham bao ve quye'n xung dot ldi ich trong viec md rdng quyin ldi eua My b thi trUdng nay, qua dd tao dieu Igi qud'c gia cl Viln Ddng. kidn cho vide md rgng xam lUdc chau A - 2. Tac dpng cua lien m i n h N h a t - Anh td'i Thai Binh DUdng. quan he My - N h a t giai d o a n 1902-1923 Sau khi chiem Phihppines, My tim cdch Tfl nhtfng nam cud! the' ky XIX, tren cd sd xam nhap manh hdn vao Trung Quo'c. nhflng dgng ltfc manh me ca trong va ngoai Nhtfng tai thdi diem do, thj trtfdng rgng Idn nudc, chu nghia bdnh trudng din trd thanh ndy da phan chia xong, cdn My thi chtfa dii ngi dung thtfdng trtfc trong chinh sach ddi stfc de xac lap vj the ciia minh tgi day. Vi ngogi ciia My vdi nd Iflc loai trtf anh htfdng vay, ngay 6-9-1899, My da dtfa ra chinh
- Rghien euru Ljch siSr. stf 6.201* sach "md cuta" de duy tri "nguydn trang" kien. Stf phu thugc cua Nhat vao nhflng lanh thd Trung Qudc ddng thdi dtfa hang khoan vay nay la mdt trong nhiing nguyen hoa My xam nhap vao thi trtfdng rdng Idn nhan khien Nhat sau dd chd'p nhdn vai trd ndy (8). Vdi vide "hgc thuyd't Hay" dtfdc "trung gian hoa giai" cua My. Nga, Dtfc, Anh, Phap, Itaha va Nhdt Ban Ngay khi cugc chid'n t r a n h Nga - Nhgt cdng nhan, Mf tie'p tuc nd ltfc banh trtfdng nd ra, Td'ng thd'ng My T. Roosevelt da muon vd bao ve vide budn ban dang tang len b ddng vai trd hoa giai cudc chid'n ndy nhUng Trung Qud'e, trtfdc hd't la b vflng Ddng Bac. con chd thdi diem thich hdp. Trong btfc thtf Cbinh tgi day, My dung dau vdi Nhgt Ban- thang 3-1904, Roosevelt vie't rd dng hy vgng mot ntfdc de' qud'c cung mang nhieu tham rang: "Hai nfldc (Nga va Nhat) se danh vgng ddi vdi chau A - Thai Binh Dtfdng nhau de'n khi ca hai cung kiet que. Dd'n khi khong kem My. dd hoa binh se dtfgc xac ldp vdi nhflng dieu Ro rang vdi My, cac dilu khoan trong khoan dam bao khdng tao ra mdi hilm hga hiep tfdc lien minh Anh-Nhdt trai ngtfdc vdi da vang hay hiem hga Slave" (10). Tuy ddi hoi cua My trong "Chinh sach md cifa" va nhidn, gitfa Nhat va Nga, Roosevelt coi Nga cd the de dga tdi ldi ich ciia My b Trung la moi de dga Idn hdn Nhat. Dilu dd dfldc Quo'c. Tuy vdy, ca Anh va Nhat de'u khong phan anh qua ngi dung bflc thtf Roosevelt mud'n quan he vdi My trd nen thid'u than gid con trai T.Roosevelt, Jr: "Cba thtfc sfl thien va cd' gdng cam doan vdi My r i n g muc vui .vdi t h i n g lgi cua Nhat, vi vay hay de tieu cua hiep tfdc nay ehu yeu la ngan chan Nhat chdi trd chdi cua hg" (11). Nga (9). VI phia My, trong bdi canh chtfa cd Sau khi Nhat chap nhan dam phan ket diy dii sflc manh quan stf, do do mud'n tao stf thuc chie'n tranh, trong qua trinh dam can bing quyen Iflc ed ldi cho My, eu the la nhan vai trd hoa giai hoa binh T.Roosevelt tao ddi trgng vdi ddng minh Nga-Phap (theo dflng v l phia Nhat Ban. Ngoai ly do ke quy dinh tai hai hiep fldc ky nam 1892 va tren, cdn cd mgt nguyen nhan khic giai nam 1902) va Dflc (mud'n Nga dinh liu sau thich stf thien vi ciia My. Dd la, thdng 7- vao Viln Ddng qua dd lam yd'u di vai trd cua 1905, My va Nhat ky thda tfdc bi mat Taft- lien minh nay d chau Au), My, tuy lo ngai, Katsura, theo do Nhat cam ke't tdn trgng nhtfng vin iing hg ddng minh Anh-Nhdt. quyen lgi cua My b Phihppines, ddi lai My Vdi stf ung hd cua Anh, ngudn tien vay cam kd't tdn trgng ldi ieh ciia Nhat d Trid'u dtfdc tfl thi trtfdng tiin td London va New Tien. Tuy nhidn, ddng cd thtfc stf cua My la York, trdn cd sd dilu kien tien quye't la chuyen htfdng chu y cua Nhat Ban khoi nhflng bfldc chuyen minh manh me vl kinh nhflng quyin ldi cila My b Trung Qud'c va te', thanh tflu btfdc dau trong eong cugc banh phia Tay Thai Binh Dtfdng. trfldng lanh thd, stf chuan bi ky cang va Mgt thang sau thdi diem My va Nhdt ky quyd't tam cao dd, Nhat Ban da gianh thing thda tfdc bi mat Taft-Katsura, ngay 12-8- ldi trong cugc chie'n tranh Nhat-Nga (1904- 1905, cung tflc la chi 3 ngdy sau khi hgi 1905) va bugc Nga - mdt nfldc dd' qud'e b chau nghj ve k i t thuc chie'n tranh Nhdt-Nga Au phai thfla nhan that bai. Tuy nhien, can khai mac tai Portsmouth, vdi muc tidu khing dinh ring, nhflng khoan vay Idn ttf cung cd' nhflng t h i n g ldi mdi dgt dfldc, hai thi trtfdng tien td London va New York k h i n g dinh toan quyin hanh dgng 5 Trieu khong phai la nhflng khoan vay vd dilu Tien va cd Ie mud'n Idm lung lay y dinh tiin
- Lien minh Rhat B ^ - Hnh.. hanh cdc trdn danh phyc thu cua Nga, chdu My" ma thtfc chat la "chau My la ciia Nhdt Ban ky Hidp fldc ddng minh l i n thtf ngtfdi My" ddng thdi md rgng anh htfdng hai vdi Anh, ntfdc mud'n hien thtfc hda tinh sang ben kia Thai Binh Dtfdng, thi chid'n toan phai md rgng pham vi cam ket bao ve thang nay khdng chi cilng cd' niem tin vl vi ldi ich eiia Anh-bao ham ca An Do (12). Ndi tri "trgi vtfdt" cua Nhat Ban trong tam dung hidp tfdc cho tha'y day khdng ehi la sfl ttfdng nhilu ngfldi Nhat ma cdn danh da'u si(a ddi ddn t h u i n hiep tfdc nam 1902 phai budc phat trien quan trgng trong vide xac ba nam nfla mdi he't han md edn chtfa dtfng lap ba quyen d khu vUc. Thang ldi dd khdng nhflng dilm hoan toan mdi nhfl sau: nhflng dtfa Nhat Ban len vi tri mgt trong 1. Khi xay ra bat cfl cudc td'n cdng nao cac ctfdng quo'c the gidi, ma cdn lam thay vao vung lanh tho hoac pham vi lgi ich dtfdc ddi can can quyin lUc cl Vidn Ddng. Ba tuan quy dinh trong hidp tfdc ma mgt trong hai sau, ngay 27-9-1905, ngi dung chi tid't eua ntfdc tham gia ky k i t thi ngay lap ttfc qud'e ban hidp tfdc lien minh Nhat- -Anh lan tbfl gia nay se tham chid'n ben canh quo'c gia kia. hai dtfdc cong bo'. 2. Khdng dl cap de'n nen dgc lap cua Rd rang la, trong bdi canh can can quyen Triiu Tien. Cdng nhan vi tri ciia Nhat Ban ltfc cl Vidn Dong da thay ddi theo htfdng uy cl Triiu Tidn, cu the la "nhflng ldi Ich kinh the' cua Nhat Ban tang len nhanh chong va te, quan stf, chinh trj tdi eao cua Nhat Ban" thUc sU dtfdc coi la mgt ctfdng quo'c hien dai, b Trieu Tien. trong khi de' qud'c Nga bj suy giam dang ke vj the tren trtfdng quo'c te do he qua cila vide 3. Md rgng pham vi cam ke't ve dia ly, m i t gin nhtf toan bg ham dgi Vidn Ddng vd trong do c6 An Do thudc Anh. Baltic cung nhtf bi rung chuyen bdi tac dgng 4. Kdo dai thdi gian thtfc thi ciia hiep cua cugc each mang nam 1905, chien thang ude ttf 5 nam len 10 nam. cua Nhat trtfdc Nga va sU khing dinh quan Hiep tfdc nay dfldc Anh va Nhat thda be ddng minh Nhat-Anh ndm 1905 tao ra thudn gifl kin cho de'n khi Hoa tfdc nhflng tac dgng Idn hdn nhie'u tren phtfdng Portsmouth dUdc ky k i t vao ngay 5-9-1905 dien quan he qud'c te. So vdi hiep fldc ndm (13). Ne'u t h i n g lgi trong cugc chien tranh 1902, tac dgng do khdng chi gidi ban b khu vdi Tdy Ban Nha nam 1898 ciing eo' niem vtfc Dong A ma cdn md rgng ra pham vi toan tin cua ngUdi My trong vide thtfc hidn "stf eiu, trong do co nhtfng xung dot Igi ich tang menb hiln nhien" "chau My cua ngtfdi din va lau dai vdi My. (Con nSa) CHU THICH (1). Tuyen chinh eua Difdng sat xuyen Siberia Ito Hirobumi la Thu tUdng Nhat cac nhiem ky bat d£u tfl Yaroslavsky Vokzal (Moscow), chay qua 12/1885-4/1888, 8/1892-8/1896, thang 1-6/1898 va Yaroslavl, Chelyabinsk. Omsk, Novosibirsk, 10/1900-5/1901. Vi cflu thu tUdng nay da nhan ldi Irkutsk, Ulan-Ude, Chita va Khabarovsk tdi mdi tdi Dai hoc Yale tfl ngay 23-10-1901 Vladivostok qua mien Nam Siberia (3) A J.Balfour ve sau trd thanh Thii tudng Anh (2). Inoue Kaoru la mot trong nhflng chinh tfl 11-7-1902 den 05-12-1905, khach ca'p cao, Bd trudng Ngoai giao Nhat tfl (4), Balfour to Lansdowne, 12 Dec. 1901 in thang 12/1885- 9/1887, Bd trfldng Ndng nghiep va Balfour papers (British Museum), Add MSS ThUdng m^i tfl thang 7/1888-12/1898, Bp trudng 49727 Dan theo lan Nish, The Ftrsl Anglo- Npi vy tfl 8/1892 -10/1894, Bo trUdng Tai chinh tfl Japanese Alliance Treaty, thang 1-6/1898. http'//sticerd.lse.ac uk/dps/is/lS432 pdf.
- Rghien elhi Ljch sJr. s6 6.2014 (5). Akiia Iriye, Pacific Enstrangement: n h i m chong lai cac h a n h dong hie'u chiS'n hay tfiii Japanese and American Expansion, 1897- cong vo cd cila mot hoSc nliilu ctfdng qud'c khae I 9 i 2, Cambridge, Mass: Hawaii University Press, n h i m bao vd quyen ldi trong vung lanh thd dupc 1972, p.83. d l cap 5 dieu 1 thi nfldc cdn lgi phai ngay lap tiic (6). Dikn theo Ian Nish, The First Anglo- ho trd ddng minh (Dieu 2). Japanese Alliance Treaty, 3. N h a t Ban dang n i m nhflng ldi ich toi cao ve http://sticerd.lse.ac.uk/dps/is/IS432.pdf chmh tri, quan sU va kinh te b T r i i u Ti§n. Anh (7). DSn theo: Jonathan i:. DoUive, cdng n h a n NhSt Ban co quyen thUc thi cac bien Significance of the Anglo-Japanese Alliance,The phap ma N h a t thS^y can thiet va thich h ^ de chi North American Review, Vol. 174, No. 546 (May, dao va kiem soat Trieu Tien n h i m bao ve va tang 1902), pp. 594-605, Published by: University of cfldng eac \r)\ Ich cila N h a t 6 nUdc nay (Dieu 3). Northern Iowa, Stable URL: 4. -Anh cd Ipi ich dSc biet lien quan d i n an toan http://www.jstor.org/stable/25119238. eua bien gidi An Do. N h a t Ban cdng n h | n Anh cd http ://e n. wikip edi a. org/wiki/Anglo - quye'n tiin h a n h cac bien phap ma Anh thS'y cin Japanese_Alliance thie't d viing giap r a n h bien gidi An Dd d l bao ve (8). Ngay 6-9-1899, dUde sU uy quyen cua Tdng An Dp thudc Anh. (Dilu 4), thd'ng McKinley, Ngoai trfldng My John Hay y§u 5. Cam k i t khdng ky k i t cac hiep fldc riSng r€ cau dai sfl My b cac nfldc cd quan he thfldng mai, vdi nhflng cfldng qud'c khae gay tdn hai cho lien hidp fldc hoSc hdp ddng thue nhUdng dai han vdi minh Anh-Nhat (Dilu 5). Trung Qud'c de nghi thUc hien chinh sach "md 6. Anh se t i l p tuc thuc hien chinh sach trung eila". Theo do: lap ddi vdi cupc chien t r a n h Men tai gifla Nhat va 1. Mpi nudc t h a m gia cac hoat ddng thuong mai Nga. Nhflng neu mot hoac mot so cUdng qud'c khae vdi Trung Quoc de'u cd quyin binh ding, khong cd tham gia vao hoat ddng chien su chong lai N h | t sU phan bift ve mflc thue quan hay ba't ky mdt Ban, Anh se ho trd N h a t Ban. fDieu 6). hinh thflc hgn che nao khae. 7. Trong trfldng hop can huy ddng lUc lUOng quan 2. Chinh phu Trung Qudc thi hanh che do thue sfl de hd trd iSn nhau, cac quan chflc luc quan vA hai khda thd'ng nha't, ba't ke thflOng cang dd nam trong quan cua hai ben se cflng quyet dinh trdn cd sd bSn khu vflc anh hudng cila ba't cfl nUdc nao. thao ky Ifldng, than thien v l ta't ca cac va'n de c6 hen 3. Khdng can thiep vao Ipi ich cua cac nUdc theo quan de'n ldi ieh song phflOng (Dilu 7). nhflng didm da ky. 8. Hiep udc cd hieu lUc ngay sau khi dflpc k^ vS (9). W.R. Nester, Power across the Pacific - A cd thdi han 10 nam (Dilu 8). Diplomatic History of American Relations with Ngudn: The Advertiser (Adelaide, SA : 1889 • Japan, Macmillan Pres LTD, Hampshire and 1931), Thursday 28 September 1905, page 7, 8. London, 1996, p.77. National Library of Australia (10), (11). Nester, W.R, (1996), Power across the http://nla.gov.au/nla.news-article4965272. Pacific- A diplomatic historry of American relation (13). Ngay 5-9-1905, hoa Udc ke't thuc chiffn with Japan, Macmillan Press LTD, p.78. t r a n h Nga-Nhat dfldc ky tren t a u hai quSn My tai (12), Hiep Udc gdm 8 dieu khoan vdi ndi dung Portsmouth, New Hampshire. Theo dd, Nhat du^c chinh: hfldng moi q u y i n Ipi cua Nga cl Lieu Ddng, dfldc i. Chinh phu hai nfldc se ddi thoai day du va quyen kinh doanh tuyen dudng s i t tfl Lfl Thu|n than thien khi, theo quan diem cua Anh hay Nhat. den Trudng Xuan (dfldng s i t Nam Man ChSu), Ipi ich cila hp h Viln Dong bi de dpa (Dilu 1). vung Nam dao Sakhalin va dugc toan quyin hanh 2, Khi mdt trong hai nUdc tien hanh chien tranh dpng ddi vdi Trieu Tien.
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học