Lev Tolstoi và quan niệm của ông về tôn giáo

Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 2 - 2013 11 Lev Tolstoi vμ quan niÖm cña «ng vÒ t«n gi¸o Lª C«ng Sù(*) ev Tolstoi sinh ngμy 28 th¸ng T¸m (mång 9 th¸ng 9) n¨m 1828 t¹i ®iÒn trang Yasnaya Polyana, tØnh Tula, c¸ch Matxc¬va kho¶ng 200km vÒ phÝa nam. Sau ®ã theo lêi khuyªn cña anh ruét lμ sÜ quan, «ng gia nhËp qu©n ®éi. T¹i qu©n ngò, Tolstoi gi÷ chøc sÜ quan ph¸o binh, tham dù nhiÒu trËn ®¸nh oanh liÖt. Th©n phô lμ B¸ t−íc Nikalai Ilich N¨m 1854, chuyÓn ®Õn phôc vô t¹i vïng Tolstoi, thêi trÎ phôc vô trong qu©n ®éi, tham gia chiÕn tranh chèng Napoleon. N¨m 1822, B¸ t−íc Nikalai Ilich Tolstoi c−íi c«ng chóa Maria Polyana, nhê vËy Kavkaz, ë ®ã nhê cã thêi gian nhμn rçi, Tolstoi b¾t ®Çu sù nghiÖp v¨n ch−¬ng, chÊp bót viÕt nh÷ng chuyÖn ®Çu tay. Sau ®ã, Tolstoi ®−îc ®iÒu ®éng ®Õn tham gia ®−îc thõa h−ëng ®iÒn trang Yasnya chiÕn tranh Kr−m, b¶o vÖ h¶i c¶ng Polyana(1). Bμ Maria Polyana (Volkonsky) Sevastopol. ViÖc tham gia c¸c cuéc chiÕn sinh 4 trai, mét g¸i, Tolstoi lμ con thø t− lμ kho¶ng thêi gian quý gi¸ cho Tolstoi trong gia ®×nh vμ bμ mÊt lóc Tolstoi míi tr¶i nghiÖm nh÷ng ®au th−¬ng mÊt m¸t lªn hai. Do må c«i mÑ sím, Tolstoi chÞu cña chiÕn tranh, nh÷ng suy t− vÒ sù ¶nh h−ëng lín sù gi¸o dôc cña bμ néi sèng vμ c¸i chÕt mμ sau nμy «ng ®g Pelayeyana vμ ng−êi c« hä Tachiana ph¸c häa trong c¸c t¸c phÈm ®Ò tμi Alecxandropna Ergolskaya. Mïa thu n¨m 1836, gia ®×nh Tolstoi chiÕn tranh. Cuèi n¨m 1856, Tolstoi xuÊt ngò, hai chuyÓn ®Õn Matxc¬va, mïa hÌ n¨m sau th¸ng sau «ng ®i du lÞch Ch©u ¢u. th× th©n phô Tolsstoi mÊt vμ n¨m sau Th¸ng 9/1862, Tolstoi c−íi Sofia n÷a th× bμ néi còng qua ®êi, gia ®×nh Andreievna Begr (1844 - 1919) - con g¸i chuyÓn vÒ vïng Kazan. N¨m 1844, Tolstoi mét b¸c sÜ danh tiÕng Matxc¬va, trÎ nhËp häc §¹i häc tæng hîp Kazan, ban h¬n vÞ h«n phu 16 tuæi. Tõ ®©y, Tolstoi ®Çu häc ng«n ng÷ t¹i khoa Ph−¬ng tõ bá lèi sèng tù do phãng tóng, toμn §«ng, sau chuyÓn sang khoa LuËt. §Õn t©m cho sù nghiÖp v¨n ch−¬ng vμ n¨m 1847, nhËn thÊy sù bÊt cËp cña nÒn truyÒn b¸ t− t−ëng, trong ®ã cã t− gi¸o dôc ®−¬ng thêi vμ sù nhμm ch¸n cña viÖc häc hμnh, chμng sinh viªn rêi bá gi¶ng ®−êng ®¹i häc vÒ trang tr¹i sèng cïng víi n«ng n«. t−ëng vÒ c¶i c¸ch t«n gi¸o. *. TS., Gi¶ng viªn TriÕt häc, §¹i häc Hµ Néi. 1. Xem: B¸ch khoa toµn th− më Wikipedia - Môc Lev Nhikolayevich Tolstoi. 12 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 2 - 2013 Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò lμm Tolstoi Tolstoi ®Þnh ®Õn Novotrerkast ®Ó nhê quan t©m khi «ng míi khëi nghiÖp viÕt mét ng−êi quen lμm hé chiÕu ®i n−íc v¨n ®ã lμ sù sèng vμ c¸i chÕt, bëi theo ngoμi. Trªn ®−êng ®i, «ng bÞ c¶m l¹nh «ng ®©y lμ hai vÊn ®Ò th−êng lμm cho ng−êi ®êi tr¨n trë kÓ tõ thêi Socrate, Solomon ®Õn Schopenhauer. Sù suy t− vÒ sù sèng vμ c¸i chÕt ®−îc «ng ph¶n ¸nh trong c¸c t¸c phÈm ®iÓn h×nh nh− “Ba c¸i chÕt” (Three Deaths, 1862), “ChiÕn tranh vμ hßa b×nh” (War and Peace, 1863 - 1869). “Anna Karenina”, (1874 - 1877 , “C¸i chÕt cña Ivan Ilyich” (The Death of Ivan Ilyich, 1886) “¸c Quû” (The Devil, 1889), “Phôc sinh” (Reccurrection, 1889 - ph¶i dõng l¹i t¹i ga Astapovo vμ mÊt t¹i ®ã vμo ngμy 7 th¸ng 11 n¨m 1910. Thi hμi «ng ®−îc ch«n cÊt mét c¸ch ®¬n gi¶n trong mét nghÜa trang n«ng d©n c¸ch Yasnaya Polyana kh«ng xa. Tõ khi cßn nhá ®Õn tuæi tr−ëng thμnh, lμ con chiªn ngoan ®¹o cña Gi¸o héi ChÝnh Thèng gi¸o Nga, Tolstoi ®g ®äc nhiÒu Kinh Th¸nh (The Bible), ®ång thêi nghiªn cøu c¸c t«n gi¸o kh¸c nh− ®¹o Bμlam«n, ®¹o PhËt, ®¹o Hindu, ®¹o Nho, 1899)… §¹o gi¸o, ®¹o Islam... vμ t×m hiÓu quan Nh÷ng n¨m cuèi ®êi, trong t©m t−ëng Tolstoi ph¸t sinh m©u thuÉn. ¤ng viÕt nhiÒu tiÓu luËn vÒ tÝn ng−ìng t«n gi¸o nh− “TÝn ng−ìng cña t«i” (My Religion, niÖm cña c¸c nhμ t− t−ëng thÕ giíi vÒ t«n gi¸o. Nhê cã nh÷ng kiÕn thøc s©u réng vμ bao qu¸t vÒ nhiÒu lo¹i h×nh t«n gi¸o thÕ giíi nªn Tolstoi cã nh÷ng ®¸nh 1884), “Tù b¹ch” (A Confession, 1892) gi¸, b×nh luËn kh¸ x¸c ®¸ng vÒ t«n gi¸o “V−¬ng quèc cña Chóa trong lßng b¹n” (The Kingdom of God is Within You, 1894), “T«n gi¸o vμ ®¹o ®øc” (Religion and Moral, 1893); “T«n gi¸o lμ g× vμ b¶n chÊt cña nã ë ®©u (What is Religion and its Essence, 1901); “VÒ khoan dung tÝn ng−ìng” (On Religion Forgiving, 1901); “§−êng sèng” (The Way of Life, 1910), “Cha Sergius" (Father Sergius, 1912), v.v.. Ngoμi ra, «ng cßn viÕt c¸c chÝnh luËn, tiÓu luËn, vμ h¬n mét v¹n bøc th− trao ®æi víi c¸c nhμ v¨n, häc gi¶, chÝnh kh¸ch thÕ giíi, víi tÊt c¶ nh÷ng ai trªn hμnh tinh viÕt cho «ng. nãi chung, vÒ Kit« gi¸o nãi riªng. §Ó cã mét c¸i nh×n hÖ thèng, tr−íc hÕt chóng ta t×m hiÓu quan niÖm cña Tolstoi vÒ b¶n chÊt t«n gi¸o. Theo «ng, kh¸i niÖm Religio trong tiÕng Latinh ph¶n ¸nh mét mèi quan hÖ nμo ®ã. Nh−ng kh«ng ph¶i quan hÖ gi÷a Ng−êi vμ ThÇn, gi÷a Ng−êi vμ Tù nhiªn, nh− c¸c bËc tiÒn bèi hiÓu. Tolstoi cho r»ng, mèi quan hÖ ph¶n ¸nh trong t«n gi¸o lμ quan hÖ gi÷a con ng−êi víi sù sèng bÊt tËn bao quanh nã, tøc lμ víi nh©n quÇn thÕ th¸i hay ®êi sèng nh©n lo¹i nãi chung. Do vËy, “t«n gi¸o ch©n chÝnh lμ Tõ n¨m 1909, do m©u thuÉn vÒ lèi mét th¸i ®é (quan hÖ) phï hîp víi trÝ sèng, Tolstoi cã ý ®Þnh tõ bá gia ®×nh t×m cuéc sèng kh¸c; ý ®Þnh ®−îc thùc hiÖn vμo sím ngμy 28 th¸ng M−êi (20 th¸ng tuÖ vμ tri thøc cña con ng−êi, ®−îc con ng−êi x¸c lËp gi÷a nã víi sù sèng bÊt tËn bao quanh nã, g¾n bã cuéc sèng cña 11) n¨m 1910, cïng víi b¸c sÜ riªng, nã víi c¸i bÊt tËn Êy vμ chØ ®¹o nh÷ng 12 Lª C«ng Sù. Lev Tolstoi vµ quan niÖm… 13 hμnh vi cña nã”(2). “T«n gi¸o lμ mét kiÓu quan hÖ x¸c ®Þnh ®−îc con ng−êi thiÕt lËp gi÷a m×nh vμ thÕ giíi v« tËn vμ vÜnh cöu hoÆc b¶n nguyªn vμ nguyªn nh©n khëi thñy cña thÕ giíi Êy”(3). “B¶n chÊt cña t«n gi¸o kh«ng ph¶i ë ý muèn diÔn t−îng lÞch sö. Mçi thêi ®¹i kh¸c nhau, loμi ng−êi cã lÝ trÝ kh¸c nhau, cã nh÷ng nhu cÇu t©m linh kh¸c nhau, cã th¸i ®é sèng kh¸c nhau, do vËy t«n gi¸o còng ph¶i lu«n biÕn ®æi cho phï hîp víi nhu cÇu ®ã. ¤ng viÕt: “T«n gi¸o kh«ng ph¶i lμ ®¹t mét c¸ch t−îng tr−ng nh÷ng søc niÒm tin ®−îc x¸c lËp mét lÇn lμ xong m¹nh tù nhiªn, kh«ng ph¶i ë nçi sî hgi tr−íc chóng, kh«ng ph¶i ë nhu cÇu vÒ c¸i k× diÖu vμ nh÷ng h×nh thøc biÓu hiÖn bÒ ngoμi cña nã, nh− nh÷ng ng−êi lμm khoa häc nghÜ. B¶n chÊt cña t«n gi¸o n»m ë thuéc tÝnh cña con ng−êi tiªn ®o¸n vμ chØ ra ®−êng h−íng cña cuéc sèng mμ nh©n lo¹i ph¶i ®i theo, ë sù x¸c ®Þnh mét c¸ch kh¸c x−a ý nghÜa cña cuéc sèng, mμ vμo nh÷ng sù kiÖn siªu nhiªn ®−îc cho lμ ®g x¶y ra vμo mét lóc nμo ®ã, vμ vμo tÝnh thiÕt yÕu cña nh÷ng nghi lÔ vμ nguyÖn cÇu nhÊt ®Þnh; vμ còng kh«ng ph¶i nh− c¸c nhμ khoa häc nghÜ, lμ tμn d− cña mª tÝn dÞ ®oan thêi cæ x−a ngu tèi ®g kh«ng cßn ý nghÜa vμ t¸c dông g× trong thêi ®¹i ngμy nay, t«n gi¸o lμ c¸i th¸i ®é, ®−îc x¸c lËp mét c¸ch phï hîp víi lÝ trÝ vμ víi tõ ®ã ph¸t sinh toμn bé ho¹t ®éng t−¬ng tri thøc hiÖn ®¹i cña con ng−êi ®èi víi lai cña nh©n lo¹i, kh¸c víi ho¹t ®éng tr−íc ®ã”(4). V× b¶n chÊt t«n gi¸o n»m ë sù sèng vÜnh h»ng vμ ®èi víi Th−îng §Õ mμ chØ mét m×nh th¸i ®é Êy thóc ®Èy loμi thuéc tÝnh ®Þnh h−íng lÝ t−ëng sèng cña ng−êi tiÕn b−íc h−íng tíi môc ®Ých con ng−êi, mμ b¶n tÝnh con ng−êi th× ë ®©u còng gièng nhau, cho nªn “c¸c t«n gi¸o kh¸c nhau vÒ h×nh thøc bÒ ngoμi nh−ng gièng trong nh÷ng nguyªn lÝ c¬ b¶n”(5). Theo c¸ch hiÓu nμy cña Tolstoi, ®−îc ®Þnh tr−íc cho nã”(6). Nh− vËy, cã thÓ nãi Tolstoi ®g ®−a thÇn häc (Theology) ®Õn gÇn víi Nh©n B¶n häc (Anthropology), ®−a Th−îng §Õ ®Õn gÇn víi con ng−êi. Bμn vÒ quan niÖm t«n gi¸o kh«ng ph¶i lμ mét h×nh th¸i ý t«n gi¸o cña Tolstoi, Ph¹m VÜnh C− thøc xg héi cã néi dung ph¶n ¸nh thÕ trong bμi Hμnh tr×nh t− t−ëng cña giíi hiÖn thùc kh¸ch quan, mμ chØ lμ mét th¸i ®é øng xö cña con ng−êi, mét quan niÖm chñ quan thuÇn tóy mang tÝnh t©m linh h−íng néi ®Þnh h−íng lÝ t−ëng cho cuéc sèng con ng−êi. Vμ nh− vËy, v« h×nh chung, nhμ t− t−ëng Nga ®g ®−a ra mét ®Þnh nghÜa míi vÒ t«n gi¸o kh¸c h¼n víi quan niÖm chung cña c¸c triÕt gia tiÒn bèi vμ ®−¬ng thêi. Tuy kh«ng ph¶i lμ triÕt gia am hiÓu phÐp biÖn chøng, nh−ng Tolstoi ®g nhËn ra r»ng, t«n gi¸o kh«ng ph¶i hiÖn t−îng nhÊt thμnh bÊt biÕn mμ lμ mét hiÖn Tolstoi nh×n tõ h«m nay ®g nhËn xÐt kh¸ x¸c ®¸ng r»ng: “Cã thÓ nãi ThÇn häc (nã còng lμ Nh©n häc) cña Tolstoi kh¼ng ®Þnh ba gi¸ trÞ c¬ b¶n vμ tuyÖt ®èi: 2. Lev Tolstoi. T«n gi¸o lµ g× vµ b¶n chÊt cña nã ë ®©u, in trong s¸ch §−êng sèng - V¨n th−, nghÞ luËn chän läc. (Ph¹m VÜnh C− tuyÓn chän, dÞch giíi thiÖu vµ chó gi¶i), Nxb. Tri thøc, 2010, tr. 544. 3.LevTolstoi.T«ngi¸ovµ®¹o®øc,§−êngsèng,tr.402. 4. Lev Tolstoi. V−¬ng quèc cña Thiªn Chóa ë trong ta, §−êng sèng, tr. 334 - 335. 5. Lev Tolstoi. T«n gi¸o lµ g× vµ b¶n chÊt cña nã ë ®©u, §−êng sèng, tr. 535. 6. Lev Tolstoi. T«n gi¸o lµ g× vµ b¶n chÊt cña nã ë ®©u, §−êng sèng, tr. 543 - 544. 13 14 Th−îng §Õ - Con ng−êi - Loμi ng−êi ®−îc Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 2 - 2013 n»m trong c¸ thÓ nã mμ còng kh«ng s¾p xÕp theo h×nh tam gi¸c, ®Ønh lμ trong hîp quÇn vμ trËt tù cña c¸c c¸ thÓ, Th−îng §Õ, hai gãc ®ång ®¼ng lμ Con ng−êi vμ Loμi ng−êi, cßn c¸c cÊp trung gian gi÷a con ng−êi c¸ thÓ vμ loμi ng−êi chØ lμ nh÷ng gi¸ trÞ rÊt t−¬ng ®èi mμ con mμ trong b¶n nguyªn vμ nguån gèc cña sù sèng - trong Th−îng §Õ. Ba kiÓu nh©n sinh quan Êy lμm c¬ së cho tÊt c¶ c¸c t«n gi¸o ®g vμ ®ang tån t¹i”(8). ë ®©y chóng ng−êi kh«ng ®−îc tuyÖt ®èi hãa ®Ó ta thÊy, theo Tolstoi, nguån gèc ph¸t kh«ng mÊt ®i nh©n c¸ch vμ nh©n phÈm cña m×nh”(7). VÒ nguån gèc hay c¬ së tån t¹i cña t«n gi¸o, nhμ t− t−ëng Nga còng cã quan niÖm kh«ng gièng víi c¸c bËc tiÒn bèi. NÕu c¸c nhμ khai s¸ng Ph¸p coi t«n gi¸o sinh vμ c¬ së tån t¹i cña t«n gi¸o kh«ng liªn quan ®Õn thÕ giíi tù nhiªn mμ chñ yÕu lμ thÕ giíi néi t©m con ng−êi vμ ®êi sèng nh©n quÇn mμ träng t©m lμ viÖc con ng−êi cã nhu cÇu h−íng tíi mét môc ®Ých tèi cao, mét lÝ t−ëng sèng tu©n thñ lμ s¶n phÈm sai lÇm cña nhËn thøc, nguyªn t¾c Ch©n - ThiÖn - MÜ, tøc lμ Feurbach kh¼ng ®Þnh t«n gi¸o lμ s¶n h−íng tíi Th−îng §Õ, v× Ngμi lμ ®¹i diÖn phÈm t− duy trõu t−îng con ng−êi, c¸c nhμ kinh ®iÓn M¸c - Lªnin xem t«n gi¸o nh− lμ mét h×nh th¸i ý thøc xg héi ph¶n cho ch©n lÝ vμ sù hoμn thiÖn, hoμn mÜ. T¹i sao ®¹i v¨n hμo - nhμ t− t−ëng Nga l¹i nh×n nhËn t«n gi¸o theo c¸ch ¸nh sù bÊt lùc cña con ng−êi tr−íc nh×n riªng, kh«ng gièng ai nh− vËy? Tr¶ nh÷ng thÕ lùc tù nhiªn vμ xg héi, th× lêi ®−îc c©u hái nμy sÏ cho chóng ta ®¸p Tolstoi l¹i cã quan ®iÓm hoμn toμn kh¸c. ¸n gi¶i mg tÝnh m©u thuÉn trong t− KÕ thõa t− t−ëng cña nhμ triÕt häc cæ ®iÓn ng−êi §øc - I. Kant, «ng cho r»ng, sù tån t¹i cña Th−îng §Õ lμ kh«ng thÓ chøng minh ®−îc, nªn cÇn cã mét niÒm tin tuyÖt ®èi v« ®iÒu kiÖn vμo §Êng Tèi cao. Kh¶o s¸t ®êi sèng tinh thÇn con ng−êi, «ng cho r»ng, “cã ba d¹ng nh©n sinh quan: c¸ thÓ luËn, vò trô luËn vμ th−îng ®Õ luËn. Theo nh©n sinh quan thø nhÊt, cuéc sèng con ng−êi n»m toμn bé trong c¸ thÓ cña nã; môc ®Ých sèng cña nã lμ tháa mgn ý chÝ cña c¸ thÓ Êy. Theo nh©n sinh quan thø hai, cuéc sèng con t−ëng «ng. NÕu nh×n nhËn vÊn ®Ò mét c¸ch cã hÖ thèng, chóng ta thÊy, thêi niªn thiÕu Tolstoi tin Kit« gi¸o víi mét niÒm tin nh− bao tÝn ®å ngoan ®¹o kh¸c. Nh−ng ®Õn tuæi tr−ëng thμnh, khi ®g cã sù chÝn ch¾n trong suy nghÜ, «ng nhËn ra r»ng, nh÷ng tÝn ®iÒu t«n gi¸o ®−îc c¸c nhμ truyÒn gi¸o r¨n d¹y cã c¸i g× ®ã cÇn ph¶i nhËn thøc vμ thÈm ®Þnh l¹i. Trong “Tù b¹ch” (Thó téi), «ng thæ lé cïng ®éc gi¶: “T«i ®−îc gi¸o dôc theo ®¹o Kit« chÝnh thèng. Tõ th¬ Êu qua suèt thiÕu niªn, ng−êi ta d¹y t«i tin theo ®¹o ng−êi n»m kh«ng chØ trong mét c¸ thÓ Êy. Nh−ng ë tuæi 18, sau khi bá häc, cña nã, mμ trong hîp quÇn vμ trËt tù cña c¸c c¸ thÓ: trong gia ®×nh, gia téc, quèc gia; môc ®Ých sèng lμ tháa mgn ý chÝ cña hîp quÇn c¸ thÓ Êy. Theo nh©n sinh quan thø ba, th× cuéc sèng con ng−êi kh«ng kh«ng häc hÕt n¨m thø hai ®¹i häc, th× 7. Ph¹m VÜnh C−. Hµnh tr×nh t− t−ëng Tolstoi nh×n tõ h«m nay, §−êng sèng, tr. xlv. 8. Lev Tolstoi. V−¬ng quèc cña Thiªn Chóa ë trong ta, §−êng sèng, tr. 335. 14 Lª C«ng Sù. Lev Tolstoi vµ quan niÖm… 15 t«i ®g kh«ng cßn tin vμo bÊt cø c¸i g× mμ t«i ®−îc d¹y b¶o”(9). LÝ do nμo ®g khiÕn ®ã, tÝn ng−ìng chØ tån t¹i trong kh«ng gian t©m lÝ, tøc trong t©m thøc, trong Tolstoi cã mét b−íc ngoÆt c¬ b¶n vÒ thÕ giíi néi t©m con ng−êi mμ th«i. nhËn thøc trong vÊn ®Ò t«n gi¸o nh− vËy? Theo s¸t hμnh tr×nh diÔn tiÕn t− t−ëng Tolstoi, chóng ta thÊy b−íc ngoÆt t− t−ëng nμy cã liªn quan mËt thiÕt víi ba sù kiÖn: Sù kiÖn thø nhÊt liªn quan ®Õn viÖc Tolstoi nhËn thøc vÒ sù kh¸c biÖt gi÷a Sù kiÖn thø hai liªn quan ®Õn viÖc «ng nhËn ra mét sè tÝn ®iÒu mang tÝnh phi lÝ trong Kinh Th¸nh. Gièng nh− Martin Luther, «ng ®g m¹nh d¹n lªn tiÕng b¸c bá hai tÝn ®iÒu c¬ b¶n cña Kit« gi¸o: TÝn ®iÒu vÒ Chóa Ba Ng«i vμ tÝn ®iÒu vÒ sù nhËp thÓ cña Thiªn Chóa thμnh Jesus t«n gi¸o vμ tÝn ng−ìng. Theo Tolstoi, Christ. Theo «ng, Jesus Christ kh«ng dï biÓu hiÖn d−íi nh÷ng d¹ng (form) kh¸c nhau, nh−ng t«n gi¸o nãi chung (religion) chØ cã mét, cßn tÝn ng−ìng (belief) th× cã nhiÒu d¹ng kh¸c nhau, nãi c¸ch kh¸c mét lo¹i h×nh biÓu hiÖn kh¸c nhau cña t«n gi¸o (®¹o PhËt, ®¹o Islam..) chÝnh lμ mét d¹ng tÝn ng−ìng. Vμ sù nhÇm lÉn cña c¸c häc gi¶, c¸c nhμ truyÒn gi¸o tõ tr−íc ®Õn nay lμ ë chç ®g ®ång nhÊt t«n gi¸o víi tÝn ng−ìng. “Ngoμi tri thøc thuÇn lÝ mμ tr−íc ®©y t«i cho lμ duy nhÊt, - Tolstoi c«ng nhËn - t«i ®−îc dÉn d¾t mét c¸ch tÊt yÕu ®Õn sù thõa nhËn r»ng loμi ng−êi ®−¬ng sèng cßn cã mét tri thøc kh¸c, phi lÝ tÝnh - ®ã lμ tÝn ng−ìng, c¸i tÝn ng−ìng cho ta kh¶ n¨ng sèng… chØ trong tÝn ng−ìng míi cã thÓ t×m thÊy ý nghÜa vμ kh¶ n¨ng cho sù sèng... TÝn ng−ìng lμ sù hiÓu biÕt ý nghÜa cña cuéc sèng con ng−êi, mμ nhê hiÓu biÕt Êy ph¶i lμ ThÇn (ThÇn Th¸nh) mμ lμ Ng−êi (ThÇn Nh©n), v× kh«ng thÓ cã “mét Thiªn Chóa ®g sinh ra tr−íc mäi thêi ®¹i mét Chóa Con, råi tõ Chóa Con Êy ®g ph¸t sinh ra tÊt c¶. Chóa Con Êy ®−îc ph¸i xuèng trÇn gian cøu rçi loμi ng−êi vμ ë ®Êy mét lÇn n÷a l¹i ®−îc sinh ra tõ mét trinh n÷, råi bÞ hμnh h×nh trªn c©y thËp tù, råi phôc sinh, råi bay lªn Trêi vμ ngåi trªn Êy bªn ph¶i cha m×nh”(11). ¤ng kh¼ng ®Þnh r»ng, nh÷ng tÝn ®iÒu t−¬ng tù nh− vËy trong Kinh Th¸nh cã nhiÒu vμ ®a sè lμ kh«ng tin ®−îc theo quan ®iÓm khoa häc ®−¬ng thêi, vμ tõ tr−íc ®Õn nay, gi¸o héi ®g rao gi¶ng c¸c tÝn ®iÒu Êy nh− mét phÐp th«i miªn hay ¸m thÞ lμm cho c¸c tÝn ®å ngoan ngogn nghe theo. Sù kiÖn thø ba liªn quan ®Õn viÖc «ng nhËn râ b¶n tÝnh ®Ých thùc cña Gi¸o héi ChÝnh Thèng gi¸o nãi chung, Gi¸o héi con ng−êi sèng chø kh«ng tiªu diÖt ChÝnh Thèng gi¸o Nga ®−¬ng thêi nãi m×nh. TÝn ng−ìng lμ søc m¹nh cuéc riªng. Nghiªn cøu lÞch sö h×nh thμnh sèng”(10). Theo quan niÖm nμy th× sù tån t¹i cña t«n gi¸o g¾n liÒn víi kh«ng gian vËt lÝ thê tù th¸nh ThÇn nh− nhμ thê, nhμ chïa, ®Òn ®μi, miÕu m¹o... cßn tÝn ng−ìng th× kh«ng cÇn thiÕt, kh«ng cÇn biÕt ®Õn nh÷ng kh«ng gian vËt lÝ gi¸o héi, Tolstoi cã c¬ së thùc tiÔn ®Ó kh¼ng ®Þnh r»ng, tÝn ng−ìng ra ®êi 9. Lev Tolstoi. Tù b¹ch, §−êng sèng, tr. 63. 10. Lev Tolstoi. Tù b¹ch, §−êng sèng, tr. 99 - 100. 11. Lev Tolstoi. VÒ khoan dung tÝn ng−ìng, §−êng sèng, tr. 550. 15 ... - tailieumienphi.vn