Xem mẫu
- Vô khoa häc c«ng nghÖ
Bé l©m nghiÖp
KiÕn thøc
l©m nghiÖp x· héi
(TËp II)
Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp
Hµ néi - 1995
- Tham gia biªn so¹n:
PTS. TrÇn §×nh §µn
PGS. PTS. Ng« Quang §ª
KS. Ph¹m Xu©n Hoµn
PGS. PTS. Phïng Ngäc Lan
KS. NguyÔn Xu©n LiÖu
PTS. Hoµng Thanh Léc
PGS. PTS. NguyÔn Xu©n Qu¸t
KS. §µo Xu©n Tr−êng
2
- môc lôc
Lêi Giíi ThiÖu ....................................................................................................................6
MéT Sè M¤ H×NH S¶N XUÊT L¢M NGHiÖP................................................................7
PGS. PTS Phïng Ngäc Lan, PGS. PTS Ng« Quang §ª,
KS. Ph¹m Xu©n Hoµn, PGS. PTS NguyÔn Xu©n Qu¸t
I. M« h×nh l©m nghiÖp x· héi ................................................................................................7
II. M« h×nh khoanh nu«i phôc håi rõng...............................................................................21
III. M« h×nh th©m canh rõng trång ......................................................................................23
THU H¸I, CHÕ BIÕN Vµ B¶O QU¶N H¹T GIèNG .....................................................29
KS NguyÔn Xu©n LiÖu
1. NhËn biÕt qu¶, h¹t chÝn vµ thêi vô thu h¸i .......................................................................29
2. Thu h¸i.............................................................................................................................34
3. VËn chuyÓn qña ®Õn n¬i chÕ biÕn....................................................................................36
4. ChÕ biÕn h¹t gièng...........................................................................................................36
Kü thuËt −¬m c©y........................................................................................................46
PGS. PTS Ng« Quang §ª
1. V−ên −¬m ........................................................................................................................46
2. KÝch thÝch h¹t n¶y mÇm (Xö lý h¹t) ................................................................................48
3. Gieo h¹t............................................................................................................................49
4. CÊy c©y mÇm vµo bÇu......................................................................................................51
5. §ãng bÇu .........................................................................................................................51
6. Qu¶n lý vµ ch¨m sãc c©y con ..........................................................................................52
3
- NH¢N GIèNG SINH D−ìNG ............................................................................................59
PTS. Hoµng Thanh Léc
I. GhÐp c©y...........................................................................................................................59
II. Gi©m hom........................................................................................................................67
III. ChiÕt Cµnh .....................................................................................................................71
TRåNG RõNG TH¢M CANH............................................................................................75
PGS. PTS NguyÔn Xu©n Qu¸t
1. Kh¸i niÖm chung..............................................................................................................75
2. T¹i sao ph¶i th©m canh rõng trång ..................................................................................76
3. C¸c môc tiªu vµ ®iÒu kiÖn ®Ó trång rõng th©m canh........................................................78
4. Néi dung vµ biÖn ph¸p th©m canh rõng trång..................................................................79
5. HÖ thèng c¸c biÖn ph¸p kü thuËt trång rõng th©m canh ..................................................84
6. C¸c chØ tiªu kinh tÕ kü thuËt øng dông trong trång rõng th©m canh ë ViÖt Nam............87
pHßNG TRõ MéT Sè S¢U BÖNH H¹I CHÝNH ë
V−êN −¬M Vµ RõNG TRåNG........................................................................................94
KS. §µo Xu©n Tr−êng
Nguyªn t¾c chung .................................................................................................................94
I. S©u h¹i ë v−ên −¬m ..........................................................................................................94
II. S©u h¹i rõng trång .........................................................................................................101
III. Phßng trõ bÖnh h¹i.......................................................................................................106
IV. An toµn khi sö dông thuèc trõ s©u...............................................................................111
KHOANH NU¤I PHôC HåI RõNG ................................................................................114
PGS. PTS Ng« quang §ª, KS. Ph¹m Xu©n Hoµn
ThÕ nµo lµ khoanh nu«i?.....................................................................................................114
Nhòng n¬i nµo cã thÓ khoanh nu«i phôc håi rõng? ............................................................115
TiÕn hµnh khoanh nu«i nh− thÕ nµo?..................................................................................116
4
- RõNG PHßNG Hé.............................................................................................................117
PTS. TrÇn §×nh §µn
Rõng phßng hé ®Çu nguån..................................................................................................117
Rõng phßng hé ch¾n giã, chèng c¸t bay.............................................................................119
Rõng phßng hé ch¾n sãng lÊn biÓn.....................................................................................121
Rõng phßng hé b¶o vÖ m«i truêng sinh th¸i.......................................................................124
Kü thuËt trång mét sè loµi c©y phßng hé............................................................................124
PHô LôC..............................................................................................................................127
Phô lôc 1: Quy Ph¹m Kü ThuËt Trång Rõng P¬mu vµ lµm Giµu Rõng B»ng P¬mu.........127
Phô lôc 2: Quy Tr×nh T¹m Thêi Khai Th¸c TËn Dông C©y P¬mu .....................................134
Phô lôc 3: Quy ph¹m kü thuËt trång, nu«i d−ìng vµ b¶o vÖ rõng §−íc............................138
Phô lôc 4: Quy Tr×nh Kü ThuËt TrÝch Nhùa Th«ng 3 L¸ ...................................................143
5
- Lêi Giíi ThiÖu
Thùc hiÖn ®−êng lèi ®æi míi, nghÒ rõng n−íc ta ®· chuyÓn tõ L©m nghiÖp Nhµ n−íc qu¶n lý
theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung bao cÊp sang L©m nghiÖp x· héi, s¶n xuÊt hµng ho¸ dùa
trªn c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, lÊy hé n«ng d©n lµm ®¬n vÞ kinh tÕ tù chñ, lùc l−îng
quèc doanh gi÷ vai trß chñ ®¹o hç trî d©n lµm nghÒ rõng.
Nhµ n−íc ®· ban hµnh nhiÒu chÝnh s¸ch thÝch hîp vÒ sö dông ®Êt trèng ®åi nói träc, khuyÕn
khÝch ®Çu t− ph¸t triÓn rõng, ph¸t triÒn kinh tÕ x· héi miÒn nói, giao ®Êt L©m nghiÖp cho c¸c
tæ chøc, hé gia ®×nh, c¸ nh©n sö dông æn ®Þnh, l©u dµi vµo môc ®Ých L©m nghiÖp...
V× vËy, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y L©m nghiÖp x· héi ë n−íc ta ®· ph¸t triÓn m¹nh mÏ, thùc
sù gãp phÇn tÝch cùc thùc hiÖn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña bé phËn
kh¸ ®«ng d©n c− n«ng th«n miÒn nói ®· ®−îc c¶i thiÖn. Ngµy cµng cã nhiÒu tæ chøc, c¸ nh©n
vµ hé gia ®×nh nhËn ®Êt nhËn rõng ®Ò b¶o vÖ vµ kinh doanh rõng.
§Ó cã thªm tµi liÖu phæ cËp l©m nghiÖp, n¨m 1994 s¸ch "KiÕn thøc L©m nghiÖp x· héi'' tËp I
®· ®−îc xuÊt b¶n. N¨m 1995, Vô Khoa häc c«ng nghÖ vµ Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp tæ chøc
biªn so¹n vµ xuÊt b¶n tiÕp s¸ch "KiÕn thøc L©m nghiÖp x· héi" tËp II.
Môc ®Ých xuÊt b¶n s¸ch nh»m phôc vô ®«ng ®¶o nh©n d©n lµm nghÒ rõng vµ c¸n bé khuyÕn
l©m, h−íng dÉn nh÷ng vÊn ®Ò vÒ kü thuËt vµ qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh rõng, gãp phÇn ®Èy
m¹nh phong trµo trång c©y g©y rõng, b¶o vÖ rõng, sö dông tµi nguyªn rõng hîp lý vµ n©ng
cao thu nhËp cho ng−êi lµm nghÒ rõng.
Vô Khoa häc c«ng nghÖ xin c¶m ¬n c¸c c¸n bé khoa häc ®· cã nhiÒu ®ãng gãp trong viÖc
biªn so¹n vµ xuÊt b¶n cuèn s¸ch nµy.
Trong qu¸ tr×nh biªn so¹n kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt, mong nhËn ®−îc nhiÒu ý kiÕn
®ãng gãp quý b¸u cña ®«ng ®¶o b¹n ®äc ®Ó s¸ch xuÊt b¶n trong nh÷ng n¨m sau cã néi dung
vµ chÊt l−îng cao h¬n.
Vô KHOA HäC C«NG NGHÖ
6
- MéT Sè M¤ H×NH S¶N XUÊT L¢M NGHiÖP
PGS. PTS Phïng Ngäc Lan
PGS. PTS Ng« Quang §ª
KS. Ph¹m Xu©n Hoµn
PGS. PTS NguyÔn Xu©n Qu¸t
I. M« h×nh l©m nghiÖp x· héi
1. Th«n Bå C¸c (L¹ng S¬n)
Th«n Bå C¸c, x· Minh S¬n, huyÖn H÷u Lòng tØnh L¹ng S¬n ®ang trë thµnh mét trong nh÷ng
®iÓn h×nh ph¸t triÓn l©m nghiÖp x· héi. Th«n Bå C¸c ®−îc h×nh thµnh tõ n¨m 1913. Lóc ®Çu
chØ cã mét sè hé gia ®×nh d©n téc Nïng thuéc dßng hä Tõ vµ hä L¹c tõ L¹ng S¬n di c− ®Õn
®©y lµm ¨n. Thuë Êy, xung quanh th«n Bå C¸c lµ nh÷ng c¸nh rõng giµ réng mªnh m«ng víi
nhiÒu loµi c©y gç quÝ. Mçi dßng hä chiÕm gi÷ mét bªn khe suèi khai ph¸ rõng rËm, ®èt
n−¬ng lµm rÉy. N¨m 1963, cã thªm mét sè hé gia ®×nh tõ Tam Lung, L¹ng S¬n di c− ®Õn ®©y
sinh sèng. §Õn nay, th«n Bå C¸c cã gÇn 40 hé gia ®×nh víi h¬n 200 ng−êi. Do tËp qu¸n ph¸
rõng lµm rÉy, d©n sè ngµy cµng t¨ng nªn rõng giµ kh«ng cßn n÷a, chØ cßn l¹i mét Ýt rõng phôc
håi víi nh÷ng loµi c©y t¹p Ýt cã gi¸ trÞ kinh tÕ, ®Êt trèng ®åi träc ngµy cµng t¨ng, ®Êt ®ai ngµy
cµng bÞ tho¸i ho¸. C¬ cÊu c©y trång cßn thuÇn n«ng vµ qu¶ng canh. Tr−íc n¨m 1990, rõng
vµ ®Êt rõng cña th«n Bå C¸c do l©m tr−êng H÷u Lòng L¹ng S¬n qu¶n lý. Qu¶n lý cña l©m
tr−êng vÉn cßn nÆng vÒ h×nh thøc. Rõng vµ ®Êt rõng vÉn ch−a cã chñ thùc sù. HiÖn t−îng
ph¸ rõng lµm rÉy, ®Êt trèng ®åi träc kh«ng cã ng−êi sö dông, ®Êt ®ai tho¸i ho¸ vÉn tiÕp diÔn.
Thùc hiÖn chÝnh s¸ch giao ®Êt giao rõng cña Nhµ n−íc, tõ n¨m 1990, l©m tr−êng ®· tiÕn hµnh
giao ®Êt giao rõng cho c¸c hé gia ®×nh trong th«n. Tõ ®ã, rõng vµ ®Êt rõng ®· cã chñ thùc sù,
nh©n d©n kh«ng cßn ph¸ rõng nh− tr−íc ®©y.
C¸c hé gia ®×nh trong th«n ®· nhËn b¶o vÖ khoanh nu«i 33,3 ha rõng phôc håi. Cã 19 hé gia
®×nh ®· khoanh nu«i c¸c khu rõng gÇn gia ®×nh, h×nh thµnh v−ên rõng cho tõng hé, diÖn tÝch
b×nh qu©n mçi v−ên rõng lµ 1,75 hecta. Nhê cã c¸c v−ên rõng, c¸c gia ®×nh cã n¬i thu nhÆt
cñi kh« ®Ó gi¶i quyÕt nhu cÇu chÊt ®èt vµ mét sè nhu cÇu vÒ gç gia dông, gç lµm chuång tr¹i.
Do vËy, hiÖn t−îng ph¸ rõng kh«ng cßn n÷a.
Ngµy nay, ng−êi d©n th«n Bå C¸c kh«ng chØ b¶o vÖ ®−îc rõng hiÖn cã mµ cßn trång thªm
®−îc rõng míi. ChØ sau 3 n¨m giao ®Êt (1990 - 1992), nh©n d©n th«n Bå C¸c ®· trång ®−îc
71 hecta rõng cung cÊp gç trô má. Rõng b¹ch ®µn ®· ®−îc trång hçn giao víi keo ®Ó c¶i t¹o
®Êt ®ai vµ b¶o vÖ m«i tr−êng. Tû lÖ sèng ®¹t cao, 95% tæng sè c©y trång, 100% hé gia ®×nh
trong th«n tham gia trång rõng. B×nh qu©n mçi hé gia ®×nh trong 3 n¨m trång thªm ®−îc gÇn
2 hecta rõng.
á th«n Bå C¸c hiÖn nay, cã ba gia ®×nh ®ang x©y dùng m« h×nh l©m nghiÖp trang tr¹i. §ã lµ
b¸c Giµu, anh C−¬ng, anh Can. Qui m« mçi trang tr¹i tõ 3 ®Õn 4 hecta, néi dung ho¹t ®éng
chñ yÕu cña trang tr¹i lµ s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp, cã kÕt hîp ch¨n nu«i vµ chÕ biÕn n«ng s¶n
(xay s¸t lóa).
C¬ cÊu c©y trång bè trÝ nh− sau:
- Trªn ®Ønh ®åi trång rõng b¹ch ®µn hçn giao víi keo, kÕt hîp trång c©y rõng ®Ó ph©n ®Þnh
ranh giíi, lµm hµng rµo.
7
- - ë s−ên ®åi trång c¸c loµi c©y ¨n qu¶: na, m¬, døa, mËn, cam, quÝt, v.v... C¸c loµi c©y ¨n qu¶
cßn ®−îc kÕt hîp trång xung quanh nhµ vµ trang tr¹i.
- ë ch©n ®åi, trång c©y c«ng nghiÖp (mÝa), canh t¸c n«ng l©m kÕt hîp nh− ng«, s¾n, khoai
lang, khoai tõ, ®Ëu, l¹c.
Nh©n d©n ®· trång rõng n«ng l©m kÕt hîp theo c¸c m« h×nh sau ®©y:
B¹ch ®µn + keo + ®Ëu, l¹c
B¹ch ®µn + keo + ng«
B¹ch ®µn + keo + s¾n
B¹ch ®µn + keo + døa
Nh©n d©n cßn trång døa ven ch©n ®åi, xung quanh ranh giíi gi÷a diÖn tÝch cña c¸c gia ®×nh.
8
- S¶n phÈm n«ng l©m kÕt hîp ®· ®−îc c¸c hé gia ®×nh b¸n ra thÞ tr−êng, thu nhËp vÒ hoa mµu
chiÕm tõ 35% ®Õn 45% thu nhËp gia ®×nh, trung b×nh thu nhËp gÇn mét triÖu ®ång/n¨m, cã
gia ®×nh thu nhËp hoa mµu trªn 3.000.000 ®/n¨m kh«ng kÓ phÇn gia ®×nh sö dông.
C¸c hé gia ®×nh ®· m¹nh d¹n g©y trång c¸c gièng míi nh− lóa bµo thai, ng« lai, ®Ëu xanh vá
tr¾ng v v... khi canh t¸c, nh©n d©n san b¨ng ®Ó chèng xãi mßn, gi÷ n−íc b¶o vÖ ®Êt ®ai.
C¸c hé gia ®×nh ®Òu ph¸t triÓn ch¨n nu«i tr©u, bß, lîn, gµ vv võa ®Ó sö dông trong gia ®×nh,
b¸n ra thÞ tr−êng vµ cã nguån ph©n chuång bãn cho c©y trång. HiÖn nay, mét sè hé ®· b¾t
®Çu nu«i ong ®Ó tËn dông nguån hoa phong phó cña nói rõng. Kinh nghiÖm ë nhiÒu ®Þa
ph−¬ng cho thÊy: ph¸t triÓn nu«i ong sÏ t¹o ra nguån thu nhËp ®¸ng kÓ, cã gia ®×nh cã hµng
tr¨m bäng ong mËt, thu nhËp hµng n¨m vµi chôc triÖu ®ång.
§Ó chñ ®éng cung cÊp c©y con trång rõng, trong th«n Bå C¸c cßn cã hai gia ®×nh anh C−¬ng
vµ anh S¬n x©y dùng v−ên −¬m, hµng n¨m cung cÊp cho nh©n d©n trong th«n tõ 10.000 c©y
®Õn 15.000 c©y. L©m tr−êng H÷u Lòng ®· cö c¸n bé ®Õn h−íng dÉn kü thuËt.
Cã ®−îc nh÷ng thµnh c«ng trªn ®©y, ph¶i nh¾c ®Õn chñ tr−¬ng ®óng ®¾n cña l©m tr−êng H÷u
Lòng. L©m tr−êng kh«ng chØ m¹nh d¹n giao ®Êt giao rõng cho d©n mµ cßn cã c¬ chÕ cho vay
vèn hç trî vµ h−íng dÉn kü thuËt, nguån vèn ph¸t triÓn l©m nghiÖp cña th«n Bå C¸c chñ yÕu
dùa vµo vèn vay cña L©m tr−êng H÷u Lòng. L©m tr−êng ký kÕt hîp ®ång trång rõng víi c¸c
hé gia ®×nh, cho vay vèn ë hai møc kh¸c nhau 300.000 ®/ha (1990) vµ 500.000 ®/ha (1991),
vµ tiªu thô mét phÇn s¶n phÈm cho nh©n d©n.
Vèn cho d©n vay lµ chi phÝ kh¶o s¸t thiÕt kÕ, cung cÊp h¹t gièng c©y con, chØ ®¹o kü thuËt vµ
mét phÇn tiÒn c«ng lao ®éng. Vèn vay ®−îc øng tr−íc theo tiÕn ®é thi c«ng vµ l©m tr−êng sÏ
cho vay ®ñ h¹n møc sau khi nghiÖm thu rõng trång ®¹t tiªu chuÈn kü thuËt. L©m tr−êng thu
håi vèn vay b»ng c¸ch thu håi s¶n phÈm khai th¸c rõng cuèi cïng theo tû lÖ phÇn tr¨m. Víi
møc vay 300.000 ®/ha n¨m 1990, c¸c gia ®×nh tr¶ vèn vay cho l©m tr−êng b»ng 37% s¶n
l−îng khai th¸c (t−¬ng øng 37 m3 gç). Do gi¸ c¶ thay ®æi víi møc vay 500.000 ®/ha n¨m
1991, c¸c gia ®×nh tr¶ vèn vay cho l©m tr−êng b»ng 33,3% s¶n phÈm khai th¸c (t−¬ng øng
33,3 m3). L©m tr−êng ph¶i tr¶ thuÕ ®Êt, thuÕ tµi nguyªn, b¶o hiÓm s¶n xuÊt vµ c¸c chi phÝ
kh¸c cho ®Þa ph−¬ng.
Hai gia ®×nh x©y dùng v−ên −¬m còng ký kÕt hîp ®ång tho¶ thuËn víi l©m tr−êng. Hai gia
®×nh nhËn thÇu víi l©m tr−êng cung cÊp c©y con cho c¸c hé gia ®×nh trong th«n. Vèn ®Çu t−
chi phÝ cho v−ên −¬m ®−îc trÝch tõ vèn vay cña l©m tr−êng cho c¸c hé gia ®×nh. Gi¸ c©y con
sÏ ®−îc b¸n theo gi¸ tho¶ thuËn.
C¬ chÕ vèn vay cña l©m tr−êng H÷u Lòng ®· huy ®éng ®−îc 100% sè hé gia ®×nh cña th«n
Bå C¸c tham gia trång rõng. C¬ chÕ nµy gi¶i quyÕt ®−îc khã kh¨n vÒ vèn vµ kü thuËt cña c¸c
gia ®×nh hiÖn nay, ®ång thêi l¹i t¹o cho ng−êi d©n yªn t©m vÒ tiªu thô s¶n phÈm khai th¸c sau
nµy.
Ngµy nay, cø ®Õn th«n Bå C¸c còng thÊy nhén nhÞp c¶nh lµm ¨n. Mµu xanh cña nói rõng
®ang trë l¹i víi Bå C¸c, gÇn 80% sè hé gia ®×nh ®· cã ®iÖn, 10 gia ®×nh ®· cã ti vi, 10 gia
®×nh cã xe m¸y, hÇu hÕt c¸c gia ®×nh ®Òu cã m¸y thu thanh vµ xe ®¹p. Trong th«n cã hai m¸y
x¸t g¹o. Hai dßng hä Tõ vµ hä L¹c vÉn gi÷ ®−îc t×nh ®oµn kÕt d©n téc, giµ lµng vÉn cã uy tÝn,
b¶o ban con ch¸u lµm ¨n, c¸c con c¸i vÉn gi÷ phong tôc hµng n¨m tæ chøc sinh nhËt cho bè
mÑ. Trong th«n kh«ng cã ai nghiÖn hót, cê b¹c, trËt tù an ninh tèt.
Nh÷ng thµnh c«ng cña th«n Bå C¸c chøng minh mèi quan hÖ chÆt chÏ gi÷a l©m nghiÖp Nhµ
n−íc vµ l©m nghiÖp x· héi. Ng−êi d©n ë ®©y ®· gäi kü s− NguyÔn V¨n §Þnh, ph©n tr−êng
tr−ëng víi c¸i tªn tr×u mÕn "Gi¸m ®èc n«ng d©n'', ''Gi¸m ®èc cña quª m×nh".
9
- 2. B¶n H×n (S¬n La)
B¶n H×n thuéc x· ChiÒng An, thÞ x· S¬n La lµ mét b¶n ®iÓn h×nh toµn diÖn cña tØnh S¬n La.
B¶n H×n h×nh thµnh tõ n¨m 1933, lóc ®Çu chØ cã 5 hé gia ®×nh hä Tßng chuyÓn ®Õn ®©y khai
ph¸ vïng thÊp ven con suèi Nµ H×n ®Ó lµm ruéng n−íc, Lóc nµy, xung quanh b¶n H×n lµ rõng
rËm víi nhiÒu loµi gç quÝ, nhiÒu chim thó rõng, c©y thuèc v.v... §Êt lµnh chim ®Ëu, cµng
ngµy cµng cã nhiÒu gia ®×nh ®Õn b¶n H×n sinh sèng. Tû lÖ sinh ®Î cao 2,7%. §Õn nay, b¶n
H×n cã gÇn 160 hé víi gÇn 1.000 d©n thuéc 9 dßng hä sinh sèng. Trong nhiÒu n¨m tr−íc ®©y,
ng−êi d©n b¶n H×n ph¶i ph¸ rõng, ®èt n−¬ng lµm rÉy (®Õn nay, rõng giµ vµ c¸c ®éng vËt rõng
kh«ng cßn n÷a). D©n sè ngµy cµng t¨ng, diÖn tÝch ®Êt ®ai cã h¹n nªn b×nh qu©n diÖn tÝch
canh t¸c tÝnh theo ®Çu ng−êi ngµy cµng thÊp. Cuéc sèng ng−êi d©n vÊt v¶ quanh n¨m mµ vÉn
kh«ng ®ñ ¨n, cã gia ®×nh thiÕu ¨n tõ 3 ®Õn 6 th¸ng. Phong tôc mª tÝn dÞ ®oan cßn nÆng nÒ.
Khi èm ®au th× mêi thÇy cóng. Con em trong b¶n Ýt ®−îc ®Õn tr−êng häc.
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nh©n d©n b¶n H×n ®ang v−¬n lªn ®æi míi cuéc sèng vµ b¶n lµng.
Tõ khi cã chÝnh s¸ch giao ®Êt giao rõng cña Nhµ n−íc ban hµnh, hîp t¸c x· b¶n H×n ®· ®−îc
trùc tiÕp qu¶n lý b¶o vÖ 150 ha rõng tù nhiªn vµ ®Êt l©m nghiÖp, tæ chøc khoanh nu«i b¶o vÖ
ch¨m sãc rõng, trång rõng. Ngoµi ra, hîp t¸c x· cßn nu«i d−ìng vµ khai th¸c 10 ha rõng tre.
Tõ thùc tiÔn mÊt rõng vµ thiÕu ®Êt canh t¸c, ngµy nay, ng−êi d©n b¶n H×nh ®· tù nhËn thøc
®−îc sù cÇn thiÕt ph¶i b¶o vÖ rõng. Hîp t¸c x· ®· khoanh c¸c khu rõng phßng hé, rõng ®−îc
thu h¸i m¨ng, rõng ®−îc nhÆt cñi kh«. Nh©n d©n trong b¶n ®· tù qui ®Þnh chÆt chÏ vÒ b¶o vÖ
rõng. Ai ®èt ph¸ rõng bÞ ph¹t 100.000 ®, 50 kg thãc vµ ®Òn bï thiÖt h¹i, ai chÆt tre kh«ng
®óng quy ®Þnh bÞ ph¹t 3.000 ®/c©y, ai lÊy m¨ng sai qui ®Þnh ph¶i ph¹t 500 ®/c¸i. Khi cÇn ph¶i
khai th¸c gç, dï lµ phôc vô cho yªu cÇu cña b¶n, còng ph¶i ®−îc chi bé vµ ®¹i héi x· viªn
th«ng qua. ChØ trong 2 n·m 1990 vµ 1991, hîp t¸c x· ®· triÓn khai trång 50 ha rõng trªn ®Êt
n−¬ng rÉy víi sù tham gia cña 106 hé gia ®×nh trong b¶n.
Chi bé vµ chÝnh quyÒn b¶n chó ý ph¸t triÓn kinh tÕ hé gia ®×nh. §−îc sù hç trî cña Trung
t©m khoa häc vµ s¶n xuÊt l©m nghiÖp vïng T©y B¾c, hîp t¸c x· ®· triÓn khai cho c¸c hé gia
®×nh g©y trång 23 ha v−ên c©y ¨n qu¶: nh·n, xoµi, mËn, quÝt, c©y c«ng nghiÖp nh− cµ phª.
N¨m 1992, §Ò tµi l©m nghiÖp x· héi ®· chän b¶n H×n ®Ó x©y dùng m« h×nh l©m nghiÖp x·
héi. Nh©n d©n ®−îc phæ cËp vÒ l©m nghiÖp nãi chung vµ l©m nghiÖp x· héi nãi riªng. NhËn
thøc cña nh©n d©n vÒ rõng vµ b¶o vÖ rõng ®−îc n©ng cao. Sau líp häc phæ cËp l©m nghiÖp x·
héi ®· cã 29 hé gia ®×nh tù nguyÖn ®¨ng ký tham gia ®Ò tµi l©m nghiÖp x· héi. §Ò tµi ®· lùa
chän 10 hé gia ®×nh chØ ®¹o ®iÓn h×nh x©y dùng ph−¬ng ¸n s¶n xuÊt ph¸t triÓn kinh tÕ hé gia
®×nh. Dùa vµo vèn ®Êt ®ai, lao ®éng vµ kinh nghiÖm s¶n xuÊt cña gia ®×nh, x©y dùng ph−¬ng
¸n s¶n xuÊt hîp lý ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng nhu cÇu l−¬ng thùc, thùc phÈm cho ®êi sèng hµng
ngµy vµ s¶n xuÊt hµng ho¸ b¸n ra thÞ tr−êng. Kinh nghiÖm cho thÊy c¸c gia ®×nh ®Òu cã nhu
cÇu vÒ l−¬ng thùc, thùc phÈm, chÊt ®èt, gç gia dông vµ tiÒn mÆt ®Ó mua s¾m cho gia ®×nh.
NÕu gi¶i quyÕt tèt nh÷ng nhu cÇu trªn th× nh©n d©n sÏ kh«ng ph¸ rõng. Muèn vËy, ph¶i thùc
hiÖn lÊy ng¾n nu«i dµi, n«ng l©m kÕt hîp. NhiÒu m« h×nh n«ng l©m kÕt hîp ®· xuÊt hiÖn nh−:
• Lóa n−¬ng + c©y ¨n qu¶ l©u n¨m
• Ng« hoÆc s¾n + c©y ¨n qu¶ l©u n¨m
• Lóa, ng« + c©y ¨n qu¶ + c©y c«ng nghiÖp
• L¹c, ®Ëu t−¬ng + c©y ¨n qu¶
• B¹ch ®µn, keo + lóa n−¬ng + c©y ¨n qu¶
• Lóa, ng« + tre bao quanh
HÇu hÕt c¸c gia ®×nh ®Òu ph¸t triÓn ch¨n nu«i, kh«ng chØ gi¶i quyÕt nhu cÇu thùc phÈm mµ
cßn t¹o ra nguån ph©n chuång sö dông kÕt hîp víi ph©n bãn ho¸ häc. MÆc dï ë miÒn nói
10
- nh−ng b×nh qu©n ®Êt ®ai tÝnh theo ®Çu ng−êi chØ cã 0,7 hecta/ng−êi. D©n sè cµng t¨ng, ®Êt ®ai
canh t¸c ngµy cµng thiÕu thèn. Tõ thùc tiÔn ®ã, nh©n d©n ®Òu tù nhËn thøc ®−îc nhu cÇu ph¶i
bãn ph©n, th©m canh n©ng cao n¨ng suÊt c©y trång vËt nu«i. NÕu kh«ng th©m canh, sÏ kh«ng
®ñ ¨n. Nh©n d©n cßn m¹nh d¹n g©y trång c¸c gièng míi cã n¨ng suÊt cao nh− gièng lóa 203,
gièng ng« Bai«xit vv … Bµi häc thùc tiÔn cña b¶n H×n cho thÊy muèn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ
lµm giµu, kh«ng thÓ chØ canh t¸c qu¶ng canh nh− tr−íc ®©y mµ ph¶i øng dông tiÕn bé khoa
häc kü thuËt g©y trång gièng c©y trång vËt nu«i míi, cã n¨ng suÊt cao, thùc hiÖn bãn ph©n,
th©m canh, c¶i t¹o ®Êt (g©y trång c¸c loµi c©y hä ®Ëu), chèng xãi mßn, v.v... Ngµy nay, trong
b¶n kh«ng cßn c¸c hé gia ®×nh thiÕu ¨n tõ 3-6 th¸ng n÷a. Cã gia ®×nh cã thu nhËp hµng n¨m
cao nh− anh Tßng V¨n P©ng vµ «ng Tßng V¨n Phông. N¨m 1994, anh P©ng thu nhËp ®−îc
13.900.000 ®, «ng Phông thu nhËp ®−îc 11.380.000 ®. N¨m 1994, b¶n H×n cã 156 hé gia
®×nh th× ®· cã 96 hé cã nhµ ngãi, 29 hé gia ®×nh cã tivi, 36 hé gia ®×nh cã xe m¸y, phÇn lín
c¸c hé ®Òu cã m¸y thu thanh nghe tin tøc. §−îc sù gióp ®ì cña tØnh, thùc hiÖn ph−¬ng ch©m
Nhµ n−íc vµ nh©n d©n cïng lµm, b¶n H×n ®· ®Çu t− 9.000.000 ® lµm ®−êng « t« vÒ ®Õn b¶n vµ
x©y dùng mét nhµ v¨n ho¸ khang trang, cã video chiÕu hµng tuÇn cho nh©n d©n ®Õn xem.
Ngµy nay, b¶n H×n ®· cã tr−êng häc, 186 trÎ em ®−îc c¾p s¸ch ®Õn tr−êng. 100% trÎ em ®Õn
tuæi ®i häc ®Òu ®Õn tr−êng häc tËp. Nh©n d©n èm ®au kh«ng cßn cóng b¸i mª tÝn nh− tr−íc
®©y. B¶n H×n ®· cã c¸n bé y tÕ ch¨m lo søc khoÎ cho nh©n d©n. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch ho¸ gia
®×nh, c¸c cÆp vî chång trÎ ngµy nay cam kÕt chØ cã tõ 1-2 con. Nh÷ng ®æi míi nµy ®· thay
®æi phong tôc tËp qu¸n l¹c hËu tr−íc ®©y. Ngµy nay, nh÷ng ®oµn kh¸ch quèc tÕ vµ trong n−íc
®Õn th¨m b¶n H×n cßn ®−îc th−ëng thøc nh÷ng buæi biÓu diÔn ca móa ®Ëm ®µ mµu s¾c d©n
téc Th¸i do ®éi v¨n nghÖ cña b¶n tr×nh diÔn. Trong b¶n ®· cã 2 diÔn viªn nghiÖp d− ®−îc
sang Th¸i Lan biÓu diÔn.
§êi sèng vËt chÊt tinh thÇn v¨n ho¸, d©n trÝ cña b¶n H×n ®−îc n©ng cao râ rÖt so víi tr−íc ®©y.
§¹t ®−îc cuéc sèng nh− ngµy h«m nay cßn do b¶n H×n cã c¸c tæ chøc §¶ng, ®oµn thÓ quÇn
chóng ®oµn kÕt thèng nhÊt thùc hiÖn nghiªm chØnh c¸c chñ tr−¬ng chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ
Nhµ n−íc, lu«n lu«n ch¨m lo ®êi sèng cña nh©n d©n. Chi bé §¶ng lµ trung t©m ®oµn kÕt nh©n
d©n vµ l·nh ®¹o toµn diÖn trong mäi ho¹t ®éng cña b¶n. C¸c ®¶ng viªn lµm ®Çu tµu g−¬ng
mÉu cho nh©n d©n noi theo. ChÝnh quyÒn b¶n thèng nhÊt chñ tr−¬ng víi chi bé vµ tæ chøc
quÇn chóng triÓn khai. B¶n H×n cã chi ®oµn thanh niªn céng s¶n Hå ChÝ Minh, chi héi phô n÷
b¶n; Héi cùu chiÕn binh vµ chi héi b¶o thä. Chi héi b¶o thä gåm c¸c cô giµ trªn 55 tuæi, c¸c
cô ®−îc b¶n giao cho qu¶n lý mét v−ên qu¶ vµ mét ao c¸. Chi ®oµn thanh niªn vµ chi héi phô
n÷ ®−îc b¶n giao kho¸n qu¶n lý b¶o vÖ rõng. Kinh nghiÖm cho thÊy sù thèng nhÊt gi÷a l·nh
®¹o §¶ng - chÝnh quyÒn - ®oµn thÓ vµ nh©n d©n lµ nh©n tè rÊt quan träng quyÕt ®Þnh nh÷ng
thµnh c«ng cña b¶n H×n.
Cã ®−îc nh÷ng ®æi míi cña b¶n H×n ngµy h«m nay, ph¶i nãi ®Õn sù quan t©m gióp ®ì cña Uû
ban nh©n d©n tØnh S¬n La, Uû ban nh©n d©n thÞ x· S¬n La vµ l·nh ®¹o c¸c ban, ngµnh trong
tØnh. Nh©n d©n b¶n H×n ®· v−¬n lªn xøng ®¸ng víi lßng tin vµ sù gióp ®ì cña l·nh ®¹o tØnh,
thÞ x· S¬n La vµ ®ang lµ mét ®iÓm s¸ng trªn nói rõng S¬n La.
3. Xãm R·nh (Hoµ B×nh)
Xãm R·nh thuéc x· Toµn S¬n huyÖn §µ B¾c tØnh Hoµ B×nh h×nh thµnh tõ n¨m 1958. Buæi
®Çu ®Õn ®©y lËp nghiÖp chØ cã 3 hé gia ®×nh d©n téc Dao. Sau ®ã, d©n c− ®Õn sinh sèng ®«ng
dÇn. Xãm R·nh tiÕp nhËn 15 hé gia ®×nh chuyÓn tõ vïng ngËp vµ 35 hé gia ®×nh tõ øng Hoµ
®Õn x©y dùng kinh tÕ míi. Xãm R·nh lµ céng ®ång d©n c− bao gåm c¸c d©n téc Dao, M−êng
vµ Kinh cïng chung sèng x©y dùng b¶n lµng.
Tr−íc n¨m 1958, rõng ë ®©y cßn tèt víi diÖn tÝch kho¶ng 500 ha. Ruéng n−íc hÇu nh− kh«ng
cã (0,6 ha). Nh©n d©n ph¶i ph¸ rõng lµm rÉy, diÖn tÝch rõng mÊt ®i nhanh chãng, ®åi träc
ngµy cµng më réng, ®Êt ®ai bÞ tho¸i ho¸. §ã lµ hËu qu¶ cña ph−¬ng thøc canh t¸c ®éc canh,
11
- thuÇn n«ng, qu¶ng canh. N¨ng suÊt lóa thÊp. §êi sèng nh©n d©n gÆp khã kh¨n. B×nh qu©n
mçi ng−êi d©n chØ cã 6-8 kg thãc trong mét th¸ng. N¹n ®ãi diÔn ra th−êng xuyªn, hµng n¨m
thiÕu ¨n tõ 5-6 th¸ng. Ch¨n nu«i theo tËp qu¸n th¶ r«ng, kh«ng sö dông ®−îc nguån ph©n bãn
l¹i lµm mÊt vÖ sinh b¶n lµng. H¬n 30% sè trÎ em ®Õn ®é tuæi ®i häc kh«ng ®Õn tr−êng häc.
B¶n lµng kh«ng cã tr¹m x¸. Sè ng−êi m¾c bÖnh hµng n¨m chiÕm tíi 10% tæng d©n sè. Sèt
rÐt, b−íu cæ lµ dÞch bÖnh th−êng x¶y ra trong vïng. Phong tôc mª tÝn cßn nÆng nÒ, ng−êi èm
ch÷a bÖnh b»ng cóng b¸i. Tû lÖ t¨ng d©n sè tíi 3,8%.
N¨m 1963, hîp t¸c x· n«ng nghiÖp Xãm R·nh ®−îc thµnh lËp, chñ tr−¬ng vËn ®éng nh©n d©n
khai hoang më réng diÖn tÝch lóa n−íc, gi¶m ph¸t rõng lµm rÉy.
N¨m 1969, Xãm R·nh lµ ®iÓm chØ ®¹o ®iÓn h×nh vÒ vËn ®éng ®Þnh canh ®Þnh c− cña tØnh Hoµ
B×nh.
N¨m 1980, tØnh ®· ®Çu t− khai hoang lµm ruéng, ®¾p ®Ëp lµm hå, x©y dùng tr¹i ch¨n nu«i,
cung cÊp gièng l−¬ng thùc vµ gia sóc vv. Tuy nhiªn, ®êi sèng nh©n d©n vÉn thiÕu thèn, kh«ng
chÊm døt ®−îc n¹n ph¸ rõng lµm rÉy, ®Êt ®ai vÉn tiÕp tôc bÞ tho¸i ho¸. Nguyªn nh©n c¬ b¶n
lµ ®Çu t− cßn mang tÝnh bao cÊp, ch−a chØ dÉn cho nh©n d©n c¸ch lµm ¨n míi, S¶n xuÊt vÉn
cßn ë tr¹ng th¸i tù cÊp tù tóc, ch−a ®i lªn s¶n xuÊt hµng ho¸.
N¨m 1989, ®−îc sù gióp ®ì cña Bé l©m nghiÖp, Uû ban nh©n d©n tØnh Hµ S¬n B×nh (cò), Së
L©m nghiÖp, Xãm R·nh ®· ®−îc Ban ®Þnh canh ®Þnh c− vµ Chi côc kiÓm l©m chØ ®¹o x©y
dùng dù ¸n míi víi quan ®iÓm toµn diÖn vÒ l©m nghiÖp x· héi.
Dù ¸n ®· tiÕn hµnh giao ®Êt giao rõng cho c¸c hé gia ®×nh, ph¸t triÓn kinh tÕ hé gia ®×nh lµm
c¬ së cho ®Þnh canh ®Þnh c−. N¨m 1990, ®· hoµn thµnh giao ®Êt giao rõng cho c¸c hé gia
®×nh.
KÕt qu¶ ®· giao ®−îc:
• 26,4 ha diÖn tÝch b·i b»ng ®Ó trång mÝa vµ hoa mµu.
• 60 ha ®Êt trèng ®Ó c¸c hé trång rõng vµ lµm v−ên rõng.
• 50 ha ®Êt n−¬ng cè ®Þnh cho c¸c hé.
KÕt qu¶ lµ tõ n¨m 1990 kh«ng cßn hé nµo lµm n−¬ng rÉy tr¸i phÐp. Rõng vµ ®Êt rõng ®· cã
chñ thùc sù. ViÖc giao ®Êt giao rõng cho c¸c hé gia ®×nh ®· t¹o tiÒn ®Ò rÊt quan träng ®Ó ph¸t
triÓn l©m nghiÖp x· héi.
Dù ¸n ®Ó qui ho¹ch l¹i ®Êt ®ai vµ lao ®éng, ®Þnh h−íng ph¸t triÓn s¶n xuÊt g¾n víi s¶n xuÊt
hµng ho¸. Ph¸t triÓn s¶n xuÊt ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò l−¬ng thùc, s¶n xuÊt hµng ho¸ b¸n ra thÞ
tr−êng ®Ó mua l−¬ng thùc vµ gi¶i quyÕt nhu cÇu tiÒn mÆt chi tiªu trong gia ®×nh lµ ®Þnh h−íng
ph¸t triÓn ®óng ®¾n kh«ng chØ cho Xãm R·nh mµ cßn ®óng cho nhiÒu vïng trung du, miÒn
nói kh¸c. Nh©n d©n Xãm R·nh ®· lùa chän c©y mÝa tÝm lµ c©y ng¾n ngµy cã thÞ tr−êng tiªu
thô ë Hoµ B×nh - Hµ Néi. §Õn n¨m 1992, 100% sè hé gia ®×nh cña Xãm R·nh ®· trång mÝa
tÝm ®−îc 35 ha.
Nh©n d©n Xãm R·nh ®· thùc hiÖn th©m canh, m¹nh d¹n ¸p dông g©y trång c¸c gièng c©y
trång míi nh− lóa c¹n CH3, ng« TSB2, lóa n−íc CR203, chÌ hom PH2, d−a chuét Th¸i Lan,
v.v... Ph¸t triÓn 15 ha c©y ¨n qu¶ nh− cam, quÝt, v¶i thiÒu vµ 7 ha chÌ.
NhiÒu m« h×nh n«ng l©m kÕt hîp ë Xãm R·nh ®· mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ b¶o vÖ m«i
tr−êng nh−:
C©y rõng + lóa
C©y rõng + ng«
MÝa + l¹c + ng«
12
- MÝa + ®Ëu t−¬ng + ng«
MÝa + ng«
MÝa + d−a chuét
ChÌ + l¹c + ng«
Nh©n d©n ®· ph¸t triÓn ch¨n nu«i tr©u bß, lîn, gµ, thay ®æi tËp qu¸n ch¨n nu«i th¶ r«ng, cã
chuång tr¹i võa sö dông ®−îc ph©n chuång võa lµm s¹ch sÏ b¶n lµng.
Nh©n d©n ®· nhËn khoanh nu«i b¶o vÖ 194 ha rõng, trång ®−îc gÇn 400 ha rõng b¹ch ®µn vµ
keo l¸ chµm, 6 ha quÕ vµ 7 ha m©y. Mçi hé gia ®×nh trång 50-100 gèc b−¬ng, vÇu ®Ó lµm
hµng rµo vµ b¸n s¶n phÊm trªn thÞ tr−êng.
Ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp b»ng th©m canh sö dông gièng míi vµ ph©n bãn, thùc hiÖn
ph−¬ng thøc canh t¸c n«ng l©m kÕt hîp v.v... ®· t¹o tiÒn ®Ò cho Xãm R·nh ®i lªn s¶n xuÊt
hµng ho¸, tho¸t khái t×nh tr¹ng tù cÊp tù tóc. Ngµy nay, b×nh qu©n mçi ng−êi d©n Xãm R·nh
®· ®¹t h¬n 20 kg thãc trong mét th¸ng, kh«ng cßn gia ®×nh nµo thiÕu ¨n. Thu nhËp b»ng tiÒn
b×nh qu©n mçi ng−êi ®¹t trªn 600.000 ®/n¨m. Gia ®×nh c¸c «ng TriÖu TÊn Dòng, Ph¹m V·n
Th¾ng, NguyÔn V¨n Th«ng v.v... ®· thu nhËp hµng n¨m h¬n 10.000.000®. Hµng chôc hé gia
®×nh ®· mua tivi, m¸y thu thanh, c¸t xÐt, xe m¸y, m¸y kh©u, m¸y xay x¸t v.v... NhiÒu hé gia
®×nh ®· lµm nhµ míi, b¶n lµng ngµy cµng ®Ñp ®Ï khang trang.
Xãm R·nh ®· g¾n liÒn ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ph¸t triÓn v¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ. Ngµy nay, Xãm
R·nh ®· cã mét tr−êng häc x©y dùng kiªn cè víi 3 phßng häc, 1 nhµ ë cho gi¸o viªn. HÇu hÕt
trÎ em ®Òu ®Õn tr−êng häc. Sè ng−êi mï ch÷ chØ cßn l¹i 5% d©n sè. Xãm R·nh ®· cã mét
tr¹m x¸. Nh©n d©n èm ®au ®· ®Õn tr¹m x¸ ®iÒu trÞ, n¹n mª tÝn dÞ ®oan ®· gi¶m râ rÖt. Tû lÖ
sinh ®Î chØ cßn 1,8%. Sè ng−êi ®Æt vßng tr¸nh thai trong ®é tuæi sinh ®Î ®¹t 80%. §· gi¶i
quyÕt ®−îc nguån n−íc s¹ch cho nh©n d©n. Mçi hé gia ®×nh cã mét bÓ n−íc ¨n.
§Æc biÖt, Xãm R·nh chó träng cö tuyÓn con em ng−êi ®Þa ph−¬ng ®i häc, ®µo t¹o c¸n bé y tÕ,
gi¸o viªn, c¸n bé khoa häc kü thuËt v.v... Céng ®ång d©n c− Xãm R·nh bao gåm 3 d©n téc
Dao, M−êng, Kinh ®oµn kÕt cïng nhau x©y dùng b¶n lµng.
Nhê ph¸t triÓn l©m nghiÖp x· héi ®óng h−íng, mµu xanh cña nói rõng ®ang trë l¹i víi Xãm
R·nh. §©y kh«ng chØ lµ mµu xanh cña l¸ c©y mµ cßn lµ mµu xanh cña hy väng vÒ mét cuéc
sèng no ®ñ vÒ vËt chÊt, phong phó vÒ tinh thÇn, ®Ëm ®µ truyÒn thèng ®oµn kÕt d©n téc.
4. ¤ng Quµng V¨n HiÕn (S¬n La)
MÆc dï tuæi ®· ngoµi n¨m m−¬i nh−ng «ng vÉn cßn gi÷ l¹i phong c¸ch lµm ¨n cña thêi trai
trÎ. Gia ®×nh «ng ®· ®Þnh c− l©u ®êi ë b¶n H«m, x· ChiÒng Cä, thÞ x· S¬n La. ¤ng vÉn
kh«ng quªn nh÷ng n¨m th¸ng tr−íc ®©y ph¶i lªn rõng ph¸t n−¬ng lµm rÉy, quanh n¨m vÊt v¶
khã nhäc mµ ch¼ng ®ñ nu«i sèng gia ®×nh. B¶n lµng «ng x−a kia cã nh÷ng c¸nh rõng giµ che
phñ, cã nhiÒu chim thó rõng nh−ng ®Õn nay ch¼ng cßn n÷a. ë b¶n H«m, ruéng n−íc cã rÊt Ýt,
cuéc sèng chñ yÕu tr«ng vµo nói ®åi vµ sù −u ®·i cña thiªn nhiªn. Do vËy, cuéc sèng cña
®ång bµo rÊt nghÌo ®ãi vµ l¹c hËu. Rõng cµng ngµy cµng bÞ tµn ph¸, ®Êt lµm n−¬ng ngµy
cµng bÞ xãi mßn x¬ x¸c.
Tõ n¨m 1990 nhê chñ tr−¬ng, ®−êng lèi cña §¶ng vµ Nhµ n−íc cïng víi sù chØ ®¹o cña cÊp
uû §¶ng vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng, «ng HiÕn ®· vËn dông nh÷ng ®iÒu kiÖn s½n cã cña m×nh
vÒ ®Êt ®ai vµ lao ®éng, quyÕt t©m phÊn ®Êu v−¬n lªn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ t¹o ra nhiÒu s¶n
phÈm cho x· héi.
§Çu n¨m 1991, «ng nhËn 37 hecta rõng vµ ®Êt rõng, trong ®ã cã 20 hecta rõng nói ®¸, 13
hecta ®åi nói träc vµ 4 hecta ®Êt ë ch©n nói. ¤ng ®· chuyÓn c¶ gia ®×nh (gåm 14 ng−êi nh−ng
13
- chØ cã 4 lao ®éng chÝnh vµ 3 lao ®éng phô) tõ trong b¶n ra n−¬ng ®Ó ®Þnh c− vµ æn ®Þnh s¶n
xuÊt vµ qui ho¹ch l¹i sö dông ®Êt ®ai nh− sau:
Trªn ®Êt dèc, trång trÈu; ë ch©n ®åi, trång nh·n; tiÕp theo, trång cam quÝt. Trªn ®Êt thung
lòng t−¬ng ®èi b»ng ph¼ng, trång c©y c«ng nghiÖp: cµ phª, d©u t»m vµ c©y ¨n qu¶ nh− m¬,
mËn hËu, v¶i thiÒu vµ chuèi; trång kÕt hîp víi ®Ëu, l¹c ®Ó võa thu ho¹ch s¶n phÈm, võa c¶i t¹o
®Êt. Thuª cÇy m¸y 3 ha ®Ó c¶i t¹o l¹i ®Êt canh t¸c trång cµ phª.
Khoanh nu«i b¶o vÖ 20 ha rõng nói ®¸. Lóc ®Çu, nh©n d©n c¸c b¶n xung quanh ®Õn chÆt ph¸.
Nh−ng «ng ®· kiªn tr× gi¶i thÝch thuyÕt phôc vµ ®Õn nay «ng ®· b¶o vÖ ®−îc rõng, c©y cèi
ph¸t triÓn tèt.
Theo qui ho¹ch trªn, «ng tæ chøc s¶n xuÊt:
• N¨m 1991, trång 600 khãm chuèi ®Ó t¹o ra tµn che trång 1300 c©y cµ phª.
• N¨m 1992, ph¸t ®åi trång 40.000 c©y trÈu, 5.000 c©y cµ phª, 170 c©y m¬ V©n Nam, 260
c©y m¬ ®Þa ph−¬ng.
• N¨m 1993, trång 240 c©y l¸t hoa, 1500 c©y b¹ch ®µn, 1260 c©y nh·n, 6.040 c©y cµ phª,
trång chuèi, cèt khØ, keo ®Ó võa c¶i t¹o ®Êt võa t¹o tµn che cho c©y cµ phª. Nhê vËy, cuèi
n¨m 1993, ë S¬n La tuy bÞ s−¬ng muèi nÆng nh−ng cµ phª cña «ng kh«ng bÞ chÕt.
• N¨m 1994, trång thªm 16.000 c©y cµ phª, 370 c©y m¬, 80 c©y v¶i thiÒu, 150 c©y mËn hËu.
• Dù ®Þnh ®Õn cuèi n¨m 1995, trång thªm 700 c©y m¬ vµ 25.000 c©y cµ phª ®Ó phñ kÝn
v−ên c©y c«ng nghiÖp vµ v−ên c©y ¨n qu¶.
14
- H×nh 2. Quy ho¹ch ®Êt ®ai, bè trÝ trång trang tr¹i l©m nghiÖp hé Quµng V¨n HiÕn,
B¶n H«m - ChiÒng Cä - S¬n La
15
- §Ó b¶o vÖ trang tr¹i, «ng ®· ®µo 1320m hµo, trång hµng rµo c©y mãc mÌo ®Ó phßng chèng löa
ch¸y lan vµ tr©u bß ph¸ ho¹i.
¤ng th−êng xuyªn theo dâi th«ng tin trªn b¸o, ®µi vÒ thÞ tr−êng vµ kü thuËt. Nh÷ng kinh
nghiÖm rót ra ®−îc tõ thùc tÕ s¶n xuÊt, «ng ®Òu phæ biÕn l¹i cho bµ con trong b¶n. ¤ng ®·
vËn ®éng c¸c hé gia ®×nh trong b¶n nhËn 218 ha trång cafe - d©u t»m vµ vËn ®éng ®−îc trªn
130 hé gia ®×nh thùc hiÖn gi·n hé gi·n b·i. ¤ng vËn ®éng c¸c cô phô l·o x©y dùng v−ên rõng
lËp quü b¶o thä ®−îc 1.000.000®, lao ®éng g©y quü ®−îc 700.000®.
§Ó gi¶i quyÕt vèn ph¸t triÓn s¶n xuÊt, «ng m¹nh d¹n vay vèn cña ng©n hµng, ký kÕt hîp ®ång
víi c«ng ty cµ phª vay vèn d−íi h×nh thøc cung cÊp c©y con vµ sau nµy tr¶ l¹i vèn vay khi thu
ho¹ch cµ phª, tù nguyÖn ®¨ng ký tham gia ®Ò tµi l©m nghiÖp x· héi cÊp Nhµ n−íc (KN0805),
®−îc ®Ò tµi gióp ®ì x©y dùng ph−¬ng ¸n s¶n xuÊt ph¸t triÒn kinh tÕ hé gia ®×nh, hç trî vèn s¶n
xuÊt b»ng c©y con, ph©n bãn, thuèc trõ s©u, ph¸t triÓn ch¨n nu«i vµ h−íng dÉn kü thuËt s¶n
xuÊt.
Sau 3 n¨m x©y dùng m« h×nh l©m nghiÖp trang tr¹i, tuy ch−a ®Þnh h×nh vµ nhiÒu s¶n phÈm c©y
trång l©u n¨m ch−a ®−îc thu ho¹ch nh− cµ phª, trÈu, l¸t hoa, v.v... nh−ng cuèi n¨m 1994, gia
®×nh «ng ®· thu ho¹ch ®−îc 9.270.000®, tho¸t khái c¶nh ®ãi nghÌo n¨m x−a, kh«ng nh÷ng ®ñ
¨n quanh n¨m mµ cßn cã kh¶ n¨ng tÝch luü ph¸t triÓn s¶n xuÊt, con c¸i ®Òu ®−îc häc hµnh.
¤ng cã 6 ng−êi con th× mét con trai ®ang c«ng t¸c ë §µi ph¸t thanh S¬n La, 2 con g¸i lµ gi¸o
viªn tr−êng phæ th«ng c¬ së, 3 con cßn l¹i ®Òu ®i häc ë tr−êng phæ th«ng trung häc. Dù kiÕn
khi trang tr¹i cña «ng ®Þnh h×nh, hµng n¨m sÏ thu ho¹ch ®−îc gÇn 100 triÖu ®ång.
Tõ ®Êt ®ai, lao ®éng, vèn vay vµ kü thuËt, «ng ®· x©y dùng mét trang tr¹i khang trang, tho¸t
khái t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo vµ b¾t ®Çu cã tÝch lòy ph¸t triÓn s¶n xuÊt. ¤ng Hiªn ®· ®i theo con
®−êng ph¸t triÓn l©m nghiÖp x· héi, d¸m nghÜ, d¸m lµm vµ lµ mét trong nh÷ng ng−êi Th¸i ®Çu
tiªn cña tØnh S¬n La ph¸t triÓn kinh tÕ hé gia ®×nh theo h−íng l©m nghiÖp trang tr¹i.
16
- H×nh 3. MÆt b»ng khu trang tr¹i l©m nghiÖp hé Quµng V¨n HiÕn,
B¶n H«m - ChiÒng Cä - S¬n La
17
- 5. Anh NguyÔn V¨n §oµn (VÜnh Phó)
Sau khi hoµn thµnh nghÜa vô qu©n sù, NguyÔn V¨n §oµn trë vÒ x©y dùng quª h−¬ng m×nh ë
®éi 13, x· Tiªn S¬n, huyÖn §oan Hïng, tØnh VÜnh Phó. tµi s¶n gia ®×nh ban ®Çu chØ cã mét
nhµ l¸ cä 3 gian vµ diÖn tÝch ®Êt canh t¸c 2.720m2. Cuéc sèng gia ®×nh ph¶i chËt vËt kiÕm
sèng míi ®ñ ¨n cho 2 vî chång vµ 2 con g¸i cßn nhá.
N¨m 1992, anh §oµn tù nguyÖn ®¨ng ký tham gia ®Ò tµi l©m nghiÖp x· héi KN0305. Víi søc
khoÎ cña ®é tuæi 35, anh cïng vî con tù x©y dùng nªn c¬ nghiÖp cña m×nh b»ng m« h×nh l©m
nghiÖp trang tr¹i. §−îc sù gióp ®ì cña ®Ò tµi l©m nghiÖp x· héi anh rµ so¸t l¹i quü ®Êt ®ai,
lao ®éng, x©y dùng ph−¬ng ¸n s¶n xuÊt ph¸t triÓn kinh tÕ hé gia ®×nh.
Anh m¹nh d¹n ký kÕt hîp ®ång nhËn kho¸n khoanh nu«i vµ b¶o vÖ 6 hecta rõng luång, diÔn
víi trung t©m nghiªn cøu l©m nghiÖp CÇu Hai. Thêi gian nhËn kho¸n lµ 15 n¨m. S¶n l−îng
khai th¸c tõ n¨m thø 6 ®Õn n¨m thø 15 lµ 2.100 c©y /hecta/n¨m. Ph©n chia lîi Ých s¶n phÈm
khai th¸c nh− sau:
- Chñ hé gia ®×nh: 54% s¶n l−îng khai th¸c.
- Trung t©m nghiªn cøu l©m nghiÖp: 36%
- Träng tµi kinh tÕ: 10%
Trªn diÖn tÝch ®Êt nhËn kho¸n anh cßn trång thªm ®−îc 0,5 ha rõng diÔn vµ 2,3 ha rõng luång
ë s−ên ®åi quanh nhµ. Trung t©m nghiªn cøu l©m nghiÖp hç trî trång rõng mçi hecta 100 kg
g¹o, cung cÊp gièng vµ h−íng dÉn kü thuËt. Anh §oµn bá c«ng g©y trång ch¨m sãc vµ b¶o
vÖ. Anh §oµn ®−îc h−ëng 100%, s¶n phÈm trång xen theo ph−¬ng thøc n«ng l©m kÕt hîp
(s¾n, l¹c, ®ç vv…). NÕu gia ®×nh tù lo tiÒn gièng, ph©n bãn, thiÕt kÕ, c«ng trång th× gia ®×nh
®−îc h−ëng 70% s¶n l−îng khai th¸c vµ Trung t©m nghiªn cøu l©m nghiÖp h−ëng 30%.
Trong phÇn s¶n l−îng khai th¸c gia ®×nh ®−îc h−ëng, trung t©m nghiªn cøu mua l¹i 70% s¶n
phÈm theo gi¸ tho¶ thuËn, cßn l¹i 30% thuéc quyÒn sö dông cña gia ®×nh. NÕu gia ®×nh
kh«ng b¶o vÖ ®−îc rõng th× ph¶i båi hoµn l¹i gi¸ trÞ ®Çu t− trång rõng cho Trung t©m nghiªn
cøu l©m nghiÖp vµ ph¹t 50®/1m2 ®Êt trång rõng. NÕu gia ®×nh vi ph¹m qu¸ 2 lÇn th× huû bá
hîp ®ång giao kho¸n b¶o vÖ rõng vµ giao l¹i cho chñ hé kh¸c. MÆc dï diÖn tÝch ®Êt trång lóa
cña gia ®×nh chØ cã 1390m2 nh−ng anh §oµn ®· trång 2 vô lóa: Vô chiªm vµ vô mïa víi gièng
míi, bãn ph©n th©m canh, Trong n¸m 1994, anh ®· thu ho¹ch ®−îc 1.500 kg thãc. Gia ®×nh
cã 4 nh©n khÈu (2 vî chång, 2 con g¸i 6 tuæi vµ 4 tuæi) b×nh qu©n mçi ng−êi d¹t 31 kg
thãc/th¸ng. Gia ®×nh anh kh«ng nh÷ng ®ñ ¨n mµ cßn thõa l−¬ng thùc. Ngoµi ra, cßn thu ®−îc
h¬n mét triÖu ®ång tiÒn b¸n s¾n, ®ç, l¹c v.v... Trong v−ên trång c©y ¨n qu¶: t¸o, chanh,
chuèi, døa v.v... vµ trång chÌ. Hµng n¨m thu ho¹ch ®−îc h¬n mét t¹ chÌ kh« b¸n ra thÞ
tr−êng. Anh cßn c¶i t¹o më réng ao c¸ diÖn tÝch 336m2 vµ nu«i tr©u, bß, lîn, gµ. Riªng s¶n
phÈm ch¨n nu«i trong n¨m 1994, ®· thu ®−îc 5.500.000®. M« h×nh l©m nghiÖp trang tr¹i cña
gia ®×nh anh cã ®ñ c¶ yÕu tè: Rõng (R1), V−ên (V), Ao (A), Chuång (C) vµ ruéng (R2). §©y
lµ m« h×nh R1.V.A.C.R2 rÊt thÝch hîp víi ph−¬ng thøc canh t¸c trªn ®Êt dèc ë trung du, miÒn
nói (xem h×nh 4, 5).
18
- H×nh 4. M« h×nh x©y dùng
l©m nghiÖp trang tr¹i trªn ®Êt dèc ë vïng trung du vµ miÒn nói
(hé NguyÔn V¨n §oµn, x· Tiªu S¬n, §oan Hïng, VÜnh Phó)
19
- H×nh 5. S¬ ®å bè trÝ quy ho¹ch trang tr¹i hé NguyÔn V¨n §oµn
Kho¶nh 2, L« 4, x· Tiªu S¬n
20
nguon tai.lieu . vn
