Xem mẫu
- Chịu trách nhiệm xuất bản GIÁM ĐỐC - TỔNG BIÊN TẬP PGS.TS. PHẠM MINH TUẤN Chịu trách nhiệm nội dung PHÓ GIÁM ĐỐC - PHÓ TỔNG BIÊN TẬP ThS. PHẠM THỊ THINH Biên tập nội dung: ThS. PHẠM THỊ NGỌC BÍCH TS. VŨ THỊ HƯƠNG TS. NGUYỄN DIỆU LINH NGUYỄN MAI ANH ThS. NGUYỄN THANH HƯƠNG Trình bày bìa: ĐƯỜNG HỒNG MAI Chế bản vi tính: NGUYỄN THỊ HẰNG Sửa bản in: TẠ THU THỦY Đọc sách mẫu: NGUYỄN MAI ANH NGUYỄN THANH HƯƠNG
- 4 TIỂU BAN NỘI DUNG CỦA BAN TỔ CHỨC HỘI THẢO Căn cứ Kế hoạch số 260/KH-UBND, ngày 13/01/2022 của Ủy ban nhân dân tỉnh Bến Tre về tổ chức Hội thảo khoa học quốc tế về Danh nhân Nguyễn Đình Chiểu; Căn cứ Quyết định số 98/QĐ-UBND, ngày 17/01/2022 của Ủy ban nhân dân tỉnh Bến Tre về việc thành lập Ban Tổ chức, các Tiểu ban Hội thảo khoa học quốc tế về Danh nhân Nguyễn Đình Chiểu; Căn cứ cuộc họp ngày 16/02/2022, thống nhất phân công nhiệm vụ cụ thể của các thành viên (tổ chức, cá nhân), Ban Tổ chức Hội thảo phân công nhiệm vụ Tiểu ban Nội dung như sau: BAN TỔ CHỨC Ông TRẦN NGỌC TAM Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Bến Tre, Trưởng ban GS.TS. NGUYỄN CHÍ BỀN Trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch PGS.TS. PHẠM LAN OANH Phó Viện trưởng Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch PGS.TS. NGUYỄN THẾ DŨNG Hiệu trưởng Trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Ông CAO VĂN DŨNG Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh ủy, Trưởng Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Bến Tre Ông NGUYỄN TRÚC SƠN Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh ủy, Phó Chủ tịch Thường trực Ủy ban nhân dân tỉnh Bến Tre Ông NGUYỄN VĂN B N Tỉnh ủy viên, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bến Tre Ông NGUYỄN VĂN VƯNG Phó Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Bến Tre Ông VÕ VĂN BÉ HAI Phó Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Bến Tre Ông NGÔ VĂN TÁN Giám đốc Sở Y tế tỉnh Bến Tre Ông HUỲNH TRUNG TÍNH Phó Giám đốc Sở Thông tin và Truyền thông tỉnh Bến Tre Ông HỒ VĂN CAM Chủ tịch Hội Văn học Nghệ thuật Nguyễn Đình Chiểu Bà TRẦN THỊ BÍCH VÂN Phó Chủ tịch Liên hiệp các tổ chức hữu nghị tỉnh Bến Tre (phụ trách công tác đối ngoại) TỔ GIÚP VIỆC TS. PHẠM VĂN LUÂN Trường Cao đẳng Bến Tre ThS. LÊ THỊ KIM NGỌC Chuyên viên Phòng Quản lý Văn hóa và Gia đình, Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch tỉnh Bến Tre TS. NGUYỄN THỊ HỒNG THẮM Trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch
- 5 LỜI NH XUẤT BẢN N guyễn Đình Chiểu (1822 - 1888), tục gọi là Đồ Chiểu, là một nhà thơ, nhà văn hóa lớn của Việt Nam nửa cuối thế kỷ XIX. Khi thực dân Pháp đánh chiếm thành Gia Định, ông đã rời bỏ quê mẹ Gia Định để về sống ở quê vợ Cần Giuộc (tỉnh Long An ngày nay), sau đó về Ba Tri (tỉnh Bến Tre) sống 26 năm cho đến khi an nghỉ tại đây. Ông đã để lại cho đời nhiều tác phẩm văn học bất hủ, tiêu biểu như Lục Vân Tiên; Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc; Dương Từ - Hà Mậu... Tại Kỳ họp lần thứ 41 của Đại hội đồng Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hợp quốc (UNESCO) (tháng 11/2021) đã ra Nghị quyết 41C/15 vinh danh Danh nhân văn hóa thế giới Nguyễn Đình Chiểu và năm 2022, tổ chức kỷ niệm 200 năm ngày sinh của Cụ Đồ Chiểu. Việc ra Nghị quyết UNESCO cùng tổ chức vinh danh và tham gia kỷ niệm năm sinh, năm mất Danh nhân văn hóa Nguyễn Đình Chiểu đã khẳng định tầm quan trọng và sự công nhận trên bình diện thế giới đối với Danh nhân văn hóa Nguyễn Đình Chiểu, người đã đóng góp to lớn cho sự phát triển văn hóa và tăng cường hiểu biết quốc tế, tạo nên sự gần gũi giữa các dân tộc và đóng góp cho hòa bình thế giới. Nhân dịp kỷ niệm 200 năm ngày sinh của Danh nhân văn hóa thế giới Nguyễn Đình Chiểu, Ủy ban nhân dân tỉnh Bến Tre chủ trì, phối hợp với các cơ quan hữu quan tổ chức Hội thảo khoa học quốc tế Danh nhân Nguyễn Đình Chiểu trong thời đại ngày nay với mong muốn là diễn đàn để các nhà nghiên cứu, nhà khoa học trao đổi, thảo luận, tiếp tục làm sáng rõ nhiều vấn đề xung quanh thời đại, quê hương và gia đình của Nguyễn Đình Chiểu; vị thế của nhà văn hóa được UNESCO vinh danh và giá trị các tác phẩm,... từ đó đề xuất các giải pháp tiếp tục bảo vệ và phát huy di sản của Danh nhân văn hóa Nguyễn Đình Chiểu.
- 6 DANH NHÂN NGUYỄN ĐÌNH CHIỂU TRONG THỜI ĐẠI NG Y NAY Hội thảo thu hút sự quan tâm rất lớn của các nhà nghiên cứu, nhà khoa học ở trong và ngoài nước, thể hiện ở số lượng lớn các tham luận gửi về Ban Tổ chức Hội thảo. Để thuận tiện cho bạn đọc theo dõi, chúng tôi trình bày toàn văn Kỷ yếu Hội thảo khoa học quốc tế thành 2 quyển với số lượng trang phù hợp, được sắp xếp theo các chủ đề mà Ban Tổ chức Hội thảo đã xây dựng. Phần cuối của quyển II, chúng tôi trình bày danh sách tên và tác giả một số tham luận, vì những lý do khách quan và chủ quan, không trình bày toàn văn trong Kỷ yếu. Văn bản tác phẩm của Nguyễn Đình Chiểu có khác nhau. Ban Tổ chức Hội thảo và Nhà xuất bản tôn trọng văn bản các tác giả tham luận sử dụng. Các tham luận gửi đến Hội thảo thể hiện quan điểm riêng của các tác giả với nhiều cách tiếp cận khác nhau xung quanh chủ đề Hội thảo. Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật trân trọng giới thiệu toàn văn các tham luận tại Hội thảo khoa học quốc tế quan trọng này. Tháng 6 năm 2022 NH XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA SỰ THẬT
- 7 PHẦN THỨ NHẤT TỔNG QUÁT
- 8
- 9 BÁO CÁO ĐỀ DẪN HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC TẾ “DANH NHÂN NGUYỄN ĐÌNH CHIỂU TRONG THỜI ĐẠI NG Y NAY” Ông TRẦN NGỌC TAM* I Q uê nội của Danh nhân văn hóa Nguyễn Đình Chiểu (1822 - 1888) là làng Bồ Điền, xã Phong An, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế hiện nay, còn quê ngoại của Cụ hiện nay thuộc phường Cầu Kho, Quận 1, Thành phố Hồ Chí Minh. Tỉnh Bến Tre là vùng quê Cụ gắn bó 26 năm cuối đời và an nghỉ tại đây. Nhà thơ, người thầy giáo, người thầy thuốc Nguyễn Đình Chiểu được các thế hệ người dân Bến Tre từ bấy đến nay kính trọng, yêu quý. Giữa năm 2020 và cả năm 2021, Tỉnh ủy, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân tỉnh Bến Tre đã xây dựng hồ sơ khoa học quốc gia về danh nhân Nguyễn Đình Chiểu đệ trình UNESCO cùng kỷ niệm lần thứ 200 năm sinh của Cụ. Các quốc gia Thái Lan, Hàn Quốc, Nhật Bản và Ấn Độ đã đồng giới thiệu hồ sơ về danh nhân Nguyễn Đình Chiểu. Ngày 23/11/2021, Đại hội đồng UNESCO đã thông qua Nghị quyết 41C/15 để các quốc gia thành viên của UNESCO cùng kỷ niệm 200 năm ngày sinh nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu. Để nhìn nhận tiến trình nghiên cứu hơn 150 năm về danh nhân Nguyễn Đình Chiểu, căn cứ vào _______________ * Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Bến Tre, Trưởng Ban Tổ chức Hội thảo.
- 10 DANH NHÂN NGUYỄN ĐÌNH CHIỂU TRONG THỜI ĐẠI NG Y NAY Quyết định số 06/2020/QĐ-TTg, ngày 21/02/2020 của Thủ tướng Chính phủ về tổ chức hội nghị, hội thảo khoa học quốc tế, Tỉnh ủy, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân tỉnh Bến Tre phối hợp cùng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Ủy ban quốc gia UNESCO của Việt Nam tổ chức hội thảo khoa học quốc tế: Danh nhân Nguyễn Đình Chiểu trong thời đại ngày nay. II Nhìn ở phương diện thời gian, việc nghiên cứu khoa học về nhà thơ, nhà văn hóa Nguyễn Đình Chiểu đã có một lịch trình gần 160 năm. Nhiều công trình nghiên cứu về Cụ đã được công bố dưới các hình thức khác nhau như chuyên luận, tiểu luận, bằng các thứ tiếng khác nhau. Năm 1972, kỷ niệm lần thứ 150 năm ngày sinh của Cụ, tại Hà Nội đã diễn ra các hội thảo khoa học của Ủy ban Khoa học xã hội Việt Nam và các trường đại học để các nhà khoa học công bố những nghiên cứu về Cụ. Ngày 22/6/1972, Hội nghị khoa học về Nguyễn Đình Chiểu do Ủy ban Khoa học xã hội Việt Nam tổ chức với sự tham gia tham luận của các giáo sư Nguyễn Khánh Toàn, Vũ Đức Phúc, Phạm Thiều, Ca Văn Thỉnh, các nhà nghiên cứu Cao Huy Đỉnh, Bùi Thanh Ba, Nguyễn Quang Vinh, Nguyễn Liệu, v.v.. Năm 1973, Nhà xuất bản Khoa học xã hội đã tập hợp các bài tham luận tại Hội nghị khoa học này để xuất bản thành sách với tựa đề Nguyễn Đình Chiểu, tấm gương yêu nước và lao động nghệ thuật. Năm 1982, kỷ niệm lần thứ 160 ngày sinh của Cụ, giới khoa học cả nước đã về Bến Tre tham dự Hội nghị khoa học quốc gia đầu tiên về Nguyễn Đình Chiểu do Viện Khoa học xã hội tại Thành phố Hồ Chí Minh, thừa ủy quyền của Ủy ban Khoa học xã hội Việt Nam, phối hợp cùng tỉnh Bến Tre tổ chức vào ngày 29, 30/6/1982. Gần 200 nhà khoa học từ các viện nghiên cứu, các trường đại học ở mọi miền đất nước Việt Nam đã về
- KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC TẾ 11 Bến Tre tham dự Hội nghị khoa học này. Năm 1984, Sở Văn hóa và Thông tin cùng Hội Văn nghệ Nguyễn Đình Chiểu Bến Tre đã xuất bản Kỷ yếu Hội nghị khoa học này. Trong 40 năm qua, nhiều công trình nghiên cứu về nhà thơ, nhà văn hóa Nguyễn Đình Chiểu của các nhà khoa học Việt Nam và nước ngoài tiếp tục được công bố. Nhìn lại tiến trình nghiên cứu con người và sự nghiệp Nguyễn Đình Chiểu, rõ ràng có ý nghĩa khoa học và thực tiễn. III Hơn sáu tháng qua, từ khi thông báo thư mời viết tham luận tới các nhà khoa học, các trường đại học, các viện nghiên cứu trong và ngoài nước, Ban Tổ chức đã nhận được rất nhiều tóm tắt đăng ký tham gia hội thảo khoa học quốc tế đầu tiên về Nguyễn Đình Chiểu do tỉnh Bến Tre phối hợp cùng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch và Ủy ban quốc gia UNESCO Việt Nam tổ chức. Toàn văn tham luận của các tác giả đã được gửi đến Ban Tổ chức. 97 toàn văn tham luận của các tác giả Việt Nam và nước ngoài đã được nhóm thường trực của Tiểu ban nội dung đọc, thẩm định. Để thuận lợi cho việc tiếp nhận tham luận của các nhà khoa học nói riêng, bạn đọc nói chung, Ban Tổ chức sắp xếp các tham luận của các nhà khoa học Việt Nam và nước ngoài theo các chủ đề: - Thời đại, quê hương và gia đình. - Nhà thơ lớn, vị thế, giá trị và văn bản tác phẩm. - Nhà văn hóa được UNESCO ghi danh. - Bảo vệ và phát huy di sản của Danh nhân văn hóa Nguyễn Đình Chiểu. Trong từng nhóm chủ đề, Ban Tổ chức sắp xếp theo thứ tự a, b, c tên tác giả. Mỗi tham luận, chúng tôi có tóm tắt tiếng Việt, tiếng Anh và toàn văn tham luận bằng tiếng Việt. Các nhà khoa học trong nước và nước ngoài nghiên cứu vấn đề mà tác giả trình bày có thể trao đổi, thậm chí là tranh luận học thuật, để tiến trình nghiên cứu về Nguyễn Đình Chiểu có
- 12 DANH NHÂN NGUYỄN ĐÌNH CHIỂU TRONG THỜI ĐẠI NG Y NAY sự phát triển hơn nữa. Rất tiếc, khuôn khổ kỷ yếu có hạn, nên Ban Tổ chức xin phép các nhà khoa học ở nước ngoài không in bản gốc tham luận của các quý vị, mà in bản dịch sang tiếng Việt. Ban Tổ chức lưu trữ đầy đủ tham luận của các tác giả nước ngoài. Cũng trong Kỷ yếu Hội thảo, Ban Tổ chức giới thiệu danh sách tên và tác giả một số tham luận, do nguyên nhân chủ quan, khách quan, Ban Tổ chức chưa đưa in toàn văn trong Kỷ yếu Hội thảo. IV Ở thời điểm hiện nay, sau khi Đại hội đồng UNESCO đã có Nghị quyết 41C/15 về kỷ niệm 200 năm ngày sinh của Nguyễn Đình Chiểu, công việc nghiên cứu danh nhân Nguyễn Đình Chiểu, theo suy nghĩ có thể còn hạn chế của chúng tôi, đang đặt ra những vấn đề sau đây: Thế kỷ XIX là thế kỷ mà nhân loại đứng trước vấn đề các nước tư bản phương Tây, do nhu cầu mở mang thuộc địa, tìm kiếm nguyên, nhiên liệu cho phát triển tư bản nên đã xâm lược các quốc gia ở châu Á, châu Phi và nam châu Mỹ. Thực dân hóa và giải thực dân hóa ở các quốc gia thuộc châu Á, châu Phi, nam châu Mỹ là hai xu hướng của thế kỷ XIX. Lịch sử Việt Nam trong thế kỷ XIX là “một thời kỳ khổ nhục nhưng vĩ đại”- Phạm Văn Đồng, cũng nằm trong xu hướng ấy. Vậy, danh nhân Nguyễn Đình Chiểu có vị thế như thế nào trong xu hướng giải thực dân hóa ở Việt Nam, ở khu vực và thế giới, qua tác phẩm và sự kiện trong cuộc đời. Tư tưởng nhân văn và sáng tạo văn hóa của Cụ, rõ ràng cần tiếp tục nghiên cứu để thành hành trang của thế hệ hôm nay đi tới tương lai. Gia phả của dòng họ Nguyễn Đình của Nguyễn Đình Chiểu tại quê nội và tại Bến Tre đã được nghiên cứu, nhưng không phải không còn những vấn đề đặt ra, nhất là từ các con (như Nguyễn Thị Xuân Khuê (tức Sương Nguyệt Anh), Nguyễn Đình Chiêm, v.v..) của Nguyễn Đình Chiểu tại Bến Tre trở xuống. Ảnh hưởng của Nguyễn Đình Chiểu, đời thứ 9 của
- KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC TẾ 13 dòng họ Nguyễn Đình với các đời sau thế nào? Vai trò của vùng quê Bến Tre với danh nhân Nguyễn Đình Chiểu như thế nào? Tác phẩm của Nguyễn Đình Chiểu có 3 truyện thơ Nôm, 3 bài văn tế và các bài thơ luật Đường cùng một số tác phẩm khác. Cụ đã nối tiếp truyền thống và đổi mới truyền thống của các thể loại này ra sao? Vai trò của Nguyễn Đình Chiểu với văn học Nam Bộ nửa sau thế kỷ XIX và lịch sử văn chương Việt Nam. Tình yêu thương con người, tư tưởng nhân văn, chân dung những người nông dân, những tướng lĩnh được tạc vào lịch sử chống xâm lăng của Việt Nam đã được giới nghiên cứu khoa học khẳng định, nhưng vẫn cần tiếp tục nghiên cứu. Nhà văn hóa Nguyễn Đình Chiểu: triết lý và mẫu người văn hóa, sự nhất quán giữa hành động trong đời thực và triết lý thể hiện trong tác phẩm văn chương cần nghiên cứu kỹ hơn, nhất là người thầy thuốc, người thầy giáo Nguyễn Đình Chiểu. Thời đại ngày nay ắt khác với thời đại mà Nguyễn Đình Chiểu sống. Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư (Cách mạng công nghiệp 4.0) khiến nhiều vấn đề trong đời sống của nhân loại biến đổi. Vấn đề bảo vệ, phát huy di sản văn hóa, giá trị của di sản văn hóa của danh nhân Nguyễn Đình Chiểu cần đặt trong bối cảnh thời đại này. Những năm qua, tỉnh Bến Tre đã cố gắng thực hiện nhiều công việc để bảo vệ và phát huy giá trị của danh nhân Nguyễn Đình Chiểu nhưng bối cảnh mới, vị thế mới của danh nhân, cần làm những công việc gì nữa? Gắn kết danh nhân Nguyễn Đình Chiểu với phát triển du lịch bền vững như thế nào, bảo vệ và phát huy di sản văn hóa vật thể, phi vật thể liên quan đến Nguyễn Đình Chiểu ra sao, đó là những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu. Cũng trong bối cảnh thời đại này, văn bản tác phẩm của Cụ, trừ một bài thơ Cụ viết bằng chữ Hán, còn lại đều bằng chữ Nôm, mà không được Cụ trực tiếp viết, mà Cụ đọc cho người nhà, người thân chép lại tác phẩm của mình, cho nên không thể không đặt ra vấn đề tiếp tục nghiên cứu văn bản tác phẩm của Cụ.
- 14 DANH NHÂN NGUYỄN ĐÌNH CHIỂU TRONG THỜI ĐẠI NG Y NAY Có thể còn những vấn đề khoa học khác đặt ra từ tiến trình nghiên cứu danh nhân Nguyễn Đình Chiểu. Ban Tổ chức quan niệm rằng, với tấm lòng, sự kính trọng với Nguyễn Đình Chiểu, mỗi tham luận của mỗi tác giả chứa đựng những ý tưởng khoa học khác nhau, phương pháp và cách tiếp cận khác nhau, đã cố gắng in toàn văn để các nhà khoa học tham gia hội thảo khoa học quốc tế tiếp cận, từ đó trao đổi, thảo luận./.
- 15 TỔNG QUAN TIẾN TRÌNH NGHIÊN CỨU NGUYỄN ĐÌNH CHIỂU GS.TS. NGUYỄN CHÍ BỀN* Tóm tắt: Nguyễn Đình Chiểu (1822 - 1888) là một nhà thơ lớn, nhà văn hoá kiệt xuất của dân tộc Việt Nam được UNESCO kỷ niệm 200 năm ngày sinh theo Nghị quyết 41C/15 của Đại hội đồng UNESCO ngày 23/11/2021. Từ khi Nguyễn Đình Chiểu còn sống và đến nay, con người và sự nghiệp của Cụ đã được nhiều tác giả trong nước và nước ngoài quan tâm nghiên cứu và công bố bằng các thứ tiếng khác nhau (tiếng Việt, tiếng Anh, tiếng Pháp, tiếng Trung...). Tham luận này nhìn nhận tiến trình nghiên cứu con người và sự nghiệp Nguyễn Đình Chiểu gần 160 năm qua trên các hình thức công bố của các tác giả, bao gồm: các chuyên luận, các tiểu luận, các sách lịch sử văn chương. Từ đó phân tích và bước đầu nêu ra một số khuyến nghị nhằm tăng cường nghiên cứu về Danh nhân văn hoá Nguyễn Đình Chiểu nhân kỷ niệm 200 năm ngày sinh vào tháng 7/2022. Từ khóa: Nguyễn Đình Chiểu; Tổng quan; Danh nhân văn hóa thế giới. _______________ * Trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh. Liên hệ: bennguyen@hcmuc.edu.vn
- 16 DANH NHÂN NGUYỄN ĐÌNH CHIỂU TRONG THỜI ĐẠI NG Y NAY NGUYỄN ĐÌNH CHIỂU RESEARCH OVERVIEW Abstract: Nguyễn Đình Chiểu (1822 - 1888) was a great poet and a Vietnamese outstanding cultural figure in history. UNESCO celebrated his 200th birthday under Resolution 41C/15 of the UNESCO General Assembly on November 23, 2021. From when Nguyễn Đình Chiểu was alive untilnow, his personal life and career have been researched and published by a significant number of Vietnamese and foreign authors in different languages such as Vietnamese, English, French and Chinese... This essay recognises the research progress of Nguyễn Đình Chiểu’s life and hiscareer over the past 160 years in various forms of publications that include treatises, articles, and literary history books. Therefore to analyse and initially suggest several recommendations to strengthen research on outstanding cultural figure Nguyễn Đình Chiểu’s 200th anniversary of his birth in July 2022. Keywords: Nguyễn Đình Chiểu; Overview; Great personality. Toàn văn 1. Mở Nguyễn Đình Chiểu (1822 - 1888) là một nhà thơ lớn, nhà văn hoá kiệt xuất của dân tộc Việt Nam đã được UNESCO kỷ niệm 200 năm sinh theo Nghị quyết 41C/15 của Đại hội đồng UNESCO ngày 23/11/2021. Từ khi Nguyễn Đình Chiểu còn sống và đến nay, con người và sự nghiệp của Cụ đã được nhiều tác giả dù thuộc ý thức hệ khác nhau, thể chế khác nhau, dù trong nước hay nước ngoài quan tâm nghiên cứu. Nhiều công trình của các tác giả đã được công bố dưới nhiều hình thức khác nhau: chuyên luận, tiểu luận bằng các thứ tiếng khác nhau (tiếng Việt, tiếng Anh, tiếng Pháp, tiếng Trung...). Tham
- KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC TẾ 17 luận nhằm nhìn nhận tiến trình nghiên cứu con người và sự nghiệp Nguyễn Đình Chiểu gần 160 năm qua trên các hình thức công bố của các tác giả: các chuyên luận, các tiểu luận, các sách lịch sử văn chương, từ đó phân tích mặt được và chưa được khi so sánh tiến trình nghiên cứu và vị thế của một danh nhân văn hoá mà UNESCO kỷ niệm lần thứ 200 ngày sinh của Cụ. Từ đó bước đầu nêu ra một số khuyến nghị để tăng cường nghiên cứu về Cụ. 2. Nhìn lại tiến trình nghiên cứu Nguyễn Đình Chiểu a) Các tác giả nước ngoài Những tác giả đầu tiên công bố các tiểu luận về Nguyễn Đình Chiểu lại là những người Pháp. Năm 1864, G. Aubaret đã sưu tầm và dịch tác phẩm Lục Vân Tiên ra tiếng Pháp. Ông viết: “Trong quyển sách này, chúng tôi đã nhận ra những đặc điểm chính của một dân tộc mà chúng tôi đã từng chung sống lâu năm, đến nỗi chúng tôi có thể coi nó như là một trong những sản phẩm hiếm có của trí tuệ con người, có cái ưu điểm lớn là diễn tả được trung thực những tình cảm của cả một dân tộc”1. Sau đó là bản dịch thơ bằng chữ quốc ngữ do G. Janneau thực hiện năm 1867. Năm 1882, tác giả M.E. Villard giới thiệu truyện thơ Lục Vân Tiên trong bài báo Étude sur la littérature annamite, poésies et chants populaires, đăng trong tập Excursions et reconnaissances, số 8, Imprimerie du Gouvernement de Saigon: Truyện thơ Lục Vân Tiên, tên vị anh hùng chắc hẳn là tác phẩm bình dân nhất ở An Nam. Mọi người đều thuộc lòng và không chiều nào, người ta không nghe tiếng ngâm nga vài đoạn thơ từ các mái nhà tranh, kể cả trẻ con, dù rằng đôi khi chúng không hiểu hết nghĩa. _______________ 1. G. Aubaret, báo Châu Á, loại thứ 6, tập III, tháng Giêng và Hai, 1864, bản dịch của Lê Xuân Ninh in trong Một số tư liệu về cuộc đời và thơ văn Nguyễn Đình Chiểu, Nxb. Khoa học, Hà Nội, 1965, tr.10.
- 18 DANH NHÂN NGUYỄN ĐÌNH CHIỂU TRONG THỜI ĐẠI NG Y NAY Năm 1883, Abel des Michels công bố bản dịch Lục Vân Tiên sang tiếng Pháp. Trong Lời giới thiệu, ông viết: “... người ta còn thấy ở Nam Kỳ có một số rất lớn truyện thơ, tuồng viết bằng chữ Nôm... nhất là những tập truyện thơ thì có một giá trị lớn và người ta có thể nêu lên một số có thể xem là những kiệt tác thật sự, rất độc đáo, mạnh mẽ và có duyên... Quyển Lục Vân Tiên, tập truyện thơ bình dân vào bậc nhất của xứ này”1. Và một bản dịch ra thơ bằng tiếng Pháp do E. Bajot thực hiện và công bố năm 1887 tại Pháp. Năm 1943, Thống đốc Nam Kỳ Hoeffel đọc diễn văn trước mộ nhà thơ tại Ba Tri, Bến Tre. Sau khi đề cao tài năng nhân cách Nguyễn Đình Chiểu cũng như giá trị luân lý Nho giáo của Lục Vân Tiên, hy vọng sẽ góp phần chấn hưng phong hóa cứu vãn tinh thần, Hoeffel mong muốn thanh niên Việt Nam: “... nên dùng quyển Lục Vân Tiên làm kinh nhật tụng, mỗi ngày đem ra thực hành, biết ao ước tiếng liêm sỉ, thèm thuồng danh trung hiếu, yêu chuộng gương trung liệt, đem tinh thần như thế mà phụng sự gia đình, xã hội, quốc gia...”2. Như thế, mục đích của người Pháp là rõ ràng, lợi dụng Nguyễn Đình Chiểu để ru ngủ thanh niên quên nỗi nhục mất nước, không tìm đường cứu nước. Năm 1971, tác giả N.I. Niculin (người Nga) đã viết trong tác phẩm Văn học Việt Nam sơ thảo xuất bản bằng tiếng Nga tại Liên Xô trước đây một số nhận xét về Nguyễn Đình Chiểu và tác phẩm của ông3. Năm 1972, nhân kỷ niệm lần thứ 150 năm ngày sinh của Nguyễn Đình Chiểu, tác giả N.I. Niculin có bài viết Nhà thơ thân yêu của miền Nam Việt Nam, trong đó ông khẳng định: “... Nguyễn Đình Chiểu là linh hồn của phong trào giải phóng, là người cổ vũ phong trào đó. Và văn thơ _______________ 1. Abel des Michels: Lời giới thiệu quyển Lục Vân Tiên, Nxb. Ernest Leroux Paris, 1883, bản dịch của Lê Xuân Ninh in trong Một số tư liệu về cuộc đời và thơ văn Nguyễn Đình Chiểu, Sđd, tr.18. 2. Bài diễn văn in lại trong cuốn Một số tư liệu về cuộc đời và thơ văn Nguyễn Đình Chiểu, Sđd, tr.119. 3. Bản dịch của Lê Sơn, in trong Lịch sử văn học Việt Nam, Nxb. Văn học và Trung tâm Nghiên cứu Quốc học, Hà Nội, 2007, tr. 677, 678, 683, 684, 685.
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học