Xem mẫu
- B ài 7: ði u ti t c a Chính ph và nh hư ng c a ngo i thương ñ n th trư ng BÀI 7: ðI U TI T C A CHÍNH PH VÀ NH HƯ NG C A NGO I THƯƠNG ð N TH TRƯ NG N i dung • Nh ng s tr c tr c c a th trư ng mà c n có s ñi u ti t c a Nhà nư c. • Nh ng chính sách và quy ñ nh liên quan ñ n kh c ph c các khuy t t t c a th trư ng: Ch ng ñ c quy n, h n ch ô nhi m, gi m nghèo ñói, v.v… nh hư ng c a xu t nh p kh u ñ n cung c u • hàng hoá xu t nh p kh u và phúc l i c a n n kinh t . M c tiêu Hư ng d n h c • Hi u cơ ch th trư ng trong • ð c tài li u. nhi u trư ng h p chưa ph i là • Làm bài t p. t i ưu mà c n ph i có bàn tay • ð c trên trang web xem có nh ng quy ñ nh nào c a Nhà nư c can thi p vào m t liên quan ñ n s can thi p c a Nhà nư c vào các s ngành kinh t ñ gi m thi u doanh nghi p s n xu t trong m t ngành nào ñó, thi t h i cho c n n kinh t và ví d ngành ñi n? cho các nhóm dân d b t n • Hình dung xem Vi t Nam nên làm gì ñ phát thương do ho t ñ ng t phát c a tri n kinh t không gây h i cho môi trư ng và th trư ng. c n ki t tài nguyên? • Có kh năng d ñoán nh ng chính sách mà Chính ph Vi t Nam s thay ñ i ñ có ñư c phân tích t t hơn v th trư ng sau khi ra trư ng. Th i lư ng h c • 7 t i t. 235
- B ài 7: ði u ti t c a chính ph và nh hư ng c a ngo i thương ñ n th trư ng TÌNH HU NG KH I ð NG BÀI N i gián thông tin - C n bàn tay qu n lý h u hình c a nhà nư c T rình tr ng n i gián thông tin ñang di n ra ngày càng nhi u Vi t Nam và trên th gi i. Nh ng v tr c l i t t hông tin n i gián c a nhân viên các công ty ñ i chúng t rên th trư ng ch ng khoán hay là v bê b i c a các ñinh ch tài chính l n châu Âu. Chính ph có nên hoàn thi n lu t pháp và nh ng quy ñ nh c a chính ph , tăng cư ng giám sát ñ b o v l i ích nhà ñ u tư, ngư i tiêu dùng và n ñ nh th trư ng không? V vi c “Bán thông tin m t ngân hàng bàng hoàng nư c Anh”: Ngân hàng l n nh t ð c Deutsche, t p ñoàn BNP Paribas t i Pháp và qu ñ u cơ M oore Capital ñã có nhân viên b b t vì b nghi ng bán thông m t. 6 ngư i ñã b b t v i nghi ng dính líu vào m t phi v giao d ch n i gián trong m t th i gian dài. Phi v trên ñư c b t ñ u t năm 2007, FSA cho bi t v ñi u tra ñang nh m ñ n nh ng giao d ch bí m t c a các nhân viên môi gi i. Nh ng k b tình nghi trên ñư c cho là dính líu ñ n th mà FSA g i là “m t t ch c giao d ch n i gián lâu năm và ñ y tinh vi nh t t ng ñư c bi t”. Lu n t i ñư c ñưa ra là nh ng k trên ñã tu n thông tin m t ra cho nh ng ngư i giao d ch, t hông qua kênh tr c ti p ho c trung gian. B ng nh ng ngu n thông tin này, nhi u ngư i ñã t i n hành ñ u tư và thu ñư c m t kho n l i nhu n ñáng k . M t ngu n thông tin cho bi t, m t s nh ng giao d ch ñáng ng ñư c cho là ñã s d ng nh ng t ài kho n giao d ch cá nhân b phong t a c a các qu phòng v . “ Không còn nghi ng gì v vi c F SA ñang nghiêm túc hơn trong vi c b gãy nh ng ho t ñ ng phi pháp t i Anh, ñ c bi t các giao d ch c phi u và ch ng khoán b t h p pháp v i vi c s h u nh ng thông tin n i gián béo b ”, trích l i biên t p viên kinh doanh c a BBC, Robert Peston. Câu h i 1. T hông tin trong bài báo trên là lo i hàng hóa gì? N i gián thông tin là gì? 2 . “ Kinh doanh n i gián thông tin thu c khu v c kinh t gì? Nó có ñ c ñi m gì? 3. Vì sao chính ph l i ngăn c m s ho t ñ ng c a nh ng t ch c như th ? 236
- B ài 7: ði u ti t c a Chính ph và nh hư ng c a ngo i thương ñ n th trư ng T rong các bài trư c, chúng ta tìm hi u th trư ng ho t ñ ng bên trong c a n n kinh t , nh hư ng t i giá và lư ng cung c u th trư ng ch b nh hư ng b i nh ng nhân t n i t i c a m t nư c. Nh ng nhân t này nh hư ng ñ n hành vi c a ngư i tiêu dùng và ngư i s n xu t. Vai trò c a Chính ph và nh ng nhân t bên ngoài c a m t nư c nh hư ng như th nào ñ n th trư ng cũng c n ñư c xem xét k . ð c bi t trong n n kinh t hi n ñ i khi mà các n n kinh t ñã có m i liên h ch t ch thì th trư ng v m t lo i hàng hoá mà có giao d ch qu c t hay b nh hư ng b i chính sách c a Chính ph thì cung c u và giá c cân b ng s có s thay ñ i. Bài 7 s cung c p m t s n i dung liên quan t i tác ñ ng c a Chính ph và th trư ng th gi i t i th trư ng hành hoá d ch v cũng như có nh hư ng ra sao t i các quy t ñ nh c a doanh nghi p và ngư i tiêu dùng. 7.1. Lu t kinh t và ho t ñ ng ch ng ñ c quy n 7.1.1. ð i u ti t ñ c quy n t nhiên ð c quy n t nhiên có th ñư c th y khá ph bi n trong cu c s ng. Khai thác than ñá t i m Qu ng Ninh, s n xu t “Bư i năm roi”, hay truy n t i ñi n… ñ u là nh ng ví d v ñ c quy n t nhiên. S n xu t trong ñi u ki n ñ c quy n t nhiên có ñ c ñi m hi u su t quy mô tăng, ho c có ñ c thù v ñi u ki n t nhiên mà sinh ra hi n tư ng ñ c quy n. Chính vì v y, nhi u trư ng h p, ñ c quy n t nhiên có ñư ng chi phí trung bình dài h n có chi u ñi xu ng cùng v i toàn b ñư ng cung th trư ng. ði u này có nghĩa là chi phí bình quân th p nh t ñ t ñư c khi m t doanh nghi p ph c v m t th trư ng thu n túy v i m t lư ng hàng hoá cao nh t có th . M t h th ng ñư ng t u ñi n ng m như trên ñã nói là m t ñ c quy n t nhiên. N u có hai h th ng t u ñi n ng m như v y t n t i song song xuyên su t thành ph thì chi phí trung bình cho m t chuy n t u s cao hơn nhi u so v i n u ch có m t ñư ng ray. Trong ph n này, ta s ñ c p t i nh ng bi n pháp ñi u ti t ñ c quy n t nhiên c a Chính ph . Các ñi u ti t ñó bao g m ñ nh giá b ng chi phí biên, ho c b ng chi phí bình quân. Cu i cùng là nh ng th o lu n v h tr ñ c quy n t nhiên và nh ng v n ñ liên quan t i ñi u ti t ñ c quy n. ð nh giá b ng chi phí biên, ho c b ng chi phí bình quân • ð nh giá b ng chi phí biên (P = MC) R t nhi u khía c nh c a ñ c quy n t nhiên ñã ñư c Chính ph các nư c ñi u ch nh, nhưng k t h p giá và ñ u ra v n ñư c quan tâm nhi u nh t. Gi ñ nh nh ng 237
- B ài 7: ði u ti t c a chính ph và nh hư ng c a ngo i thương ñ n th trư ng nhà l p pháp c a Chính ph yêu c u các nhà ñ c quy n s n xu t t i m c ñ u ra ñ t hi u qu kinh t chung cao nh t, t i ñó giá hay doanh thu biên b ng v i chi phí biên. S k t h p giá và ñ u ra ñư c th hi n trong ñ th 7.1, ñ th th hi n s ñi u ch nh ñ c quy n t nhiên c a Chính ph trong ngành t u ñi n ng m. ñây t i ñi m E, ñi m k t h p gi a giá và s n lư ng ñ u ra, có ñư ng cung hay là ñư ng doanh thu biên c t ñư ng chi phí biên t i m c giá 0,5 nghìn VNð/chuy n v i s n lư ng tương ñương 105 tri u chuy n m t tháng. Do m c giá này th p hơn 4 nghìn ñ ng so v i m c giá t i ña hóa l i nhu n c a hãng ñ c quy n, cho nên ngư i tiêu dùng hoàn toàn hài lòng và có l i hơn v i m c giá này hơn m c giá t i ña hóa l i nhu n mà hãng ñ c quy n mu n. Th ng dư tiêu dùng tăng t tam giác ABC v i m c t i ña hóa l i nhu n t i tam giác AEF, chênh l ch gi a di n tích hai tam giác này là hi u qu xã h i c a s ñi u ch nh c a Chính ph . V i nhà ñ c quy n, thì s xu t hi n m t vài v n ñ . Chi phí bình quân ñ cung c p 105 tri u chuy n/tháng là 1,25 nghìn ñ ng, t i ñi m G n m trên ñư ng chi phí bình quân dài h n. M c giá này cao hơn g p ñôi so v i m c giá ñi u ch nh. Như v y nhà ñ c quy n s có m t kho n m t trong trư ng h p này là 0,75 nghìn ñ ng tương ñương 78,750 t ñ ng/tháng, th hi n trong ph n g ch chéo s m m u. Như v y, vi c ñ nh giá b ng v i chi phí biên t o áp l c lên nhà ñ c quy n, ñó là t o ra m t kho n l v i nhà ñ c quy n. Trong dài h n nhà ñ c quy n s ñóng c a s n xu t ñ tránh tình tr ng ch u l . 0 H ình 7.1. ði u ti t ñ c quy n t nhiên • ð nh giá b ng chi phí bình quân dài h n M t cách ñi u ti t ñ c quy n khác ñó là ñ nh giá b ng v i chi phí bình quân dài h n. C n nh l i r ng ñư ng chi phí bình quân dài h n ñã có m t l i nhu n t “tô kinh t ”. Do v y ñ t giá b ng v i chi phí bình quân dài h n cũng ñã t o ra l i nhu n cho nhà ñ c quy n. Trên hình 7.1, ñư ng chi phí bình quân dài h n c t ñư ng c u t i m c giá 1,5 nghìn ñ ng v i m c s n lư ng 90 tri u chuy n/tháng. Cách ñ t giá này cho phép nhà ñ c quy n có l i nhu n hơn là cách ñ t giá theo chi phí biên dài h n. Do ñó nhà ñ c quy n l a ch n cách này hơn là cách trư c. Nhà ñ c quy n có th ti p t c ho t ñ ng v i m t m c l i nhu n bình quân thông 238
- B ài 7: ði u ti t c a Chính ph và nh hư ng c a ngo i thương ñ n th trư ng t hư ng (tô kinh t ). Nhưng ñây th ng dư tiêu dùng t i m c 90 tri u chuy n/tháng vư t c chi phí s n xu t và m c l i ích biên c a ngư i tiêu dùng cao hơn chi phí biên c a nhà s n xu t. N u Chính ph ñi u ti t cho m c giá th p hơn tương ng v i m c s n lư ng cao hơn 90 tri u chuy n/tháng s làm tăng thêm phúc l i xã h i. 7.1.2. H tr ñ c quy n t nhiên Như ph n trên ñã th o lu n, trong m i cách ñ nh giá ñ u có ñi m m nh và y u. Khi ñ nh giá theo chi phí bình quân dài h n, nhà ñ c quy n có l i nhu n và có th l i trong ngành s n xu t. Tuy nhiên, m c giá này cao hơn m c giá theo chi phí biên dài h n. ð nh giá theo chi phí biên dài h n, ngư i tiêu dùng ñư c l i hơn và ch ng ñ c quy n tri t ñ nh t. Tuy nhiên, nhà ñ c quy n s rút kh i th trư ng do s n xu t không có lãi. Như v y, nhà l p pháp c n làm gì ñ khuy n khích nhà ñ c quy n l i th trư ng và ti p t c kinh doanh t i m c giá b ng v i chi phí biên dài h n? Chính ph có th ñ n bù cho nhà ñ c quy n ph n b m t hay còn g i là h tr giúp doanh nghi p thu ñư c l i nhu n thông thư ng. Ti n xe buýt và t u ñi n ng m thư ng ñư c ñ nh giá th p hơn chi phí bình quân ñ cung c p nh ng d ch v ñó cho ngư i tiêu dùng nhưng luôn kèm theo nh ng h tr hay còn g i là tr giá t phía Chính ph cho doanh nghi p. Nh ng ai hay ñi xe buýt thư ng ch ph i tr 3000VNð/chuy n k c trong th i ñi m xăng tăng giá cao. T i sao các doanh nghi p l i ch p nh n như v y. B i vì Nhà nư c ñã bù l vào các kho n chi phí c a doanh nghi p. Kho n bù l này bao g m bù l tăng giá xăng, và ñ c bi t hơn c là bù l kho n m t c a doanh nghi p do tính ñ c quy n c a doanh nghi p ñ các doanh nghi p này ti p t c ch y xe buýt mà v n có m c lãi thông thư ng. 7.2. Lu t ch ng ñ c quy n và s th c thi m t s nư c phát tri n, ñ c bi t là M , có r t nhi u các doanh nghi p l n m nh và luôn có xu hư ng tr thành các nhà ñ c quy n. Như ñã th o lu n các bài trư c, ñ c quy n ñem l i nh ng méo mó nh t ñ nh cho th trư ng. N guy hi m hơn, ñ c quy n làm cho các doanh nghi p nh r t khó phát tri n và th trư ng luôn b ñi u ti t ch b i m t s doanh nghi p l n. V lâu v dài, chính tr cũng s b các nhà ñ c quy n chi ph i. Do ñó, lu t ch ng ñ c quy n là ñ o lu t c n thi t các nư c phát tri n. Trong ph n này ta s tìm hi u v ngu n g c c a chính sách ñ c quy n c a M . Ti p ñó là nh ng kh o sát liên quan t i th c thi lu t ch ng ñ c quy n và nh ng ñi u ti t hòa ñ ng cũng như chính sách công c a Chính ph . 239
- B ài 7: ði u ti t c a chính ph và nh hư ng c a ngo i thương ñ n th trư ng 7.2.1. Ngu n g c v chính sách ch ng ñ c quy n t i M S phát tri n kinh t trong n a cu i th k 19 ñã t o nên nh ng n n t ng cho vi c xây d ng các chính sách ch ng ñ c quy n. Có hai s ki n quan tr ng trong th i ñi m này. • S phát tri n m nh m c a khoa h c k thu t làm m r ng s n xu t cũng như m r ng các nhà máy s n xu t. • Hai là vi c tăng trư ng m nh m ñư ng ray xe l a t 9.000 d m năm 1850 t i 167.000 d m năm 1890 giúp gi m ñáng k chi phí v n chuy n. Như v y có th nói hi u su t qui mô tăng và gi m các chi phí v n chuy n t i nư c M ñã giúp m r ng và phát tri n các nhà máy trên qui mô l n và s n xu t hàng lo t. Tuy nhiên kh ng ho ng kinh t M năm 1873 – 1883 gây nh ng tác h i nghiêm tr ng ñ i v i các doanh nghi p l n. Các doanh nghi p này có chi phí c ñ nh khá cao, ñòi h i ph i s n xu t l n m i có l i. Kh ng ho ng kinh t b t bu c các doanh nghi p ph i h giá ñ bán s n ph m. Chi n tranh giá x y ra gây r i lo n n n kinh t . Vi c n ñ nh th trư ng tr thành s ng còn v i doanh nghi p. Tình th ñó làm các doanh nghi p nh phá s n, các doanh nghi p l n b t tay v i nhau ñ bình n th trư ng. Nh ng thay ñ i ñó t o nên nh ng t ch c ñ c quy n thu n túy, và ñ c quy n nhóm trên th trư ng lúc b y gi . Nh ng Tơ-r t này s m hình thành nh ng nhà máy d u, s n xu t thu c và ñư ng. Các Tơ-r t hình thành và phát tri n nhanh chóng, tr thành li u thu c th n di u cho vi c ki m l i. Chính vì th , các th trư ng ñ c bi t sinh lãi cao ñã nhanh chóng b các Tơ-r t chi ph i, kèm theo ñó là nh ng liên minh ñ c quy n ra ñ i ngày m t nhi u t o nên nh ng Tơ-r t hùng m nh hơn và có nhi u quy n l c ñ c quy n hơn. Nh ng Tơ-r t phát tri n m nh m tr thành nh ng k cư p th c s ñ i v i các thành ph n kinh t khác b i quy n l c ñ c quy n tuy t ñ i c a nó. Trong khi ñó, nh ng quan ñi m công l i thiên v b o v nh ng nhà c nh tranh nh , nh ng ngư i tiêu dùng nh … ð c bi t, nh ng ngư i nông dân M h t s c t c gi n vì nh ng hình th c ñ c quy n vô l i này. Giá hàng hóa công nghi p cao ng t ngư ng, trong khi ñó phát tri n k thu t, s n lư ng nông s n tăng nhanh chóng làm giá nông s n gi m xu ng r t th p và ngư i nông dân M không có ñ ti n trang tr i các chi phí ñ t ñ khác. V i hơn 40% trong l c lư ng lao ñ ng M , 18 bang c a M dư i s b o tr c a l c lư ng nông nghi p ñã ñ trình lu t ch ng ñ c quy n ñ u tiên trong l ch s nư c M vào năm 1880. M c dù nh ng lu t này không hi u qu nhưng cũng là ñòn t n công ñ u tiên vào h th ng ñ c quy n M . 7.2.2. Th c thi lu t ch ng ñ c quy n T rong ph n này, ñ kh o sát vi c th c thi lu t ch ng ñ c quy n t i M , ta s kh o sát các ñi u lu t ch ng ñ c quy n. Nh ng ñi u lu t ch ng ñ c quy n ñ u tiên ra ñ i vào năm 1890, Ví d : Lu t ch ng ñ c quy n Sherman. Lu t này ngăn c m hình thành các Tơ-r t, ngăm c m nh ng hành ñ ng ngăn c n thương m i, và các t ch c ñ c quy n. T uy nhiên, do các ñi u lu t không rõ ràng mà quá mơ h nên ñ o lu t này thi hành không ñư c hi u qu . Ti p ñó vào năm 1914, ñ o lu t ch ng ñ c quy n Clayton ra ñ i. ðây là m t ñ o lu t khá m nh cho phép Chính ph có nh ng quy n r t l n trong vi c ngăn ch n các t ch c ñ c quy n trư c khi chúng phát tri n. Ví d : Lu t này c m phân bi t giá ñ i v i các khách hàng khác nhau v i nh ng m c giá khác nhau cho cùng m t lo i s n ph m. 240
- B ài 7: ði u ti t c a Chính ph và nh hư ng c a ngo i thương ñ n th trư ng Lu t này cũng ngăn c m nh ng h p ñ ng ràng bu c và nh ng ñ i x riêng bi t. Nh ng h p ñ ng ràng bu c là nh ng h p ñ ng yêu c u ngư i mua m t hàng hóa nào ñó ph i mua thêm m t hàng hóa khác. Nh ng ngư i bán máy móc thư ng b t khách hàng ph i mua thêm nh ng ph tùng kèm theo máy ñư c ký trong nh ng h p ñ ng ràng bu c này. Bên c nh ñó, các ñ i x riêng bi t cũng b c m. Các ñ i x riêng bi t này xu t hi n khi m t nhà s n xu t s bán m t s n ph m ch khi n u ngư i mua ñ ng ý không bán cho nhà máy khác. Trư ng h p c m khác cũng ñư c ñ c p trong ñ o lu t là c m các ban qu n tr ph i h p v i nhau. ði u này có nghĩa là m t ngư i không ñư c phép trong ban qu n tr c a nhi u công ty cùng m t lúc. H n ch ñi u này là m t ph n quan tr ng trong vi c c m hình thành các t p ñoàn Tơ-r t nguy hi m nh t. 7.2.3. Hoà h p (h p tác) và chính sách công M t s công ty theo ñu i tăng trư ng nhanh b ng cách hòa h p v i các công ty khác. Các doanh nghi p hòa h p v i nhau b ng cách chia s doanh thu bán hàng ki m ñư c. N u m t vài doanh nghi p quy t toán m t kho n chia s doanh thu bán hàng v i nhau, thì ngành công nghi p ñó là ngành công nghi p t p trung. B tư pháp M s d ng ch s Herfindahl ñ ño lư ng m c ñ c quy n c a doanh nghi p. Ch s là t ng các bình phương c a ph n trăm th ph n c a t ng công ty trong m t th trư ng. Ví d như n u m t ngành có 100 doanh nghi p có th ph n b ng nhau thì ch s s b ng 100. N u m t ngành ch có m t doanh nghi p ñ c quy n thu n túy, ch s s là 10.000 = (100)2, t c là giá tr l n nh t có th . Các doanh nghi p hòa h p v i nhau thì có ch s cao hơn trư ng h p c nh tranh hoàn toàn nhưng l i th p hơn ñ c quy n nhóm và ñ c quy n thu n túy. B tư pháp M chia t t c nh ng hòa h p này thành 2 d ng: Hòa h p cùng ngành, t c là nh ng doanh nghi p trong cùng m t th trư ng, và nh ng hòa h p không cùng ngành, t c là bao g m t t c các lo i hòa h p khác. L i ích l n nh t ñ i v i m c tiêu ch ng ñ c quy n là ch ng nh ng hòa h p cùng ngành, ví d như hòa h p gi a các công ty c nh tranh d u m M obil và Exxon. B tư pháp nhìn chung nghi ng b t kỳ m t s hòa h p nào trong cùng m t ngành khi v p ph i 2 ñi u ki n sau: Ch s Herfindahl vư t quá 1.800 và s hòa h p làm ch s tăng hơn 100 ñi m. S hòa h p trong m t ngành ñư c cho phép và không b coi là ñ c quy n n u ch s này th p hơn 1000 ñi m. Do ñó, doanh nghi p hoàn toàn có th yên tâm không b áp d ng các ñi u kho n v ch ng ñ c quy n khi n m trong gi i h n dư i dư i 1000 ñi m. Trong trư ng h p này, t t c s hòa h p gi a các doanh nghi p ñư c coi là h p pháp và phát tri n n ñ nh ngành. 7.3. Nghiên c u trư ng h p xu th c nh tranh t i M 7.3.1. Th trư ng c nh tranh, nh ng xu th c nh tranh C u trúc th trư ng trong t ng ngành quan tr ng hơn nhi u so v i quy mô c a các doanh nghi p l n nh t M . Nh ng nghiên c u khác nhau xác ñ nh m c c nh tranh trong ngành và c nh tranh ña ngành thay ñ i qua nhi u năm. Càng ngày, th trư ng M càng có xu hư ng c nh tranh hơn. 241
- B ài 7: ði u ti t c a chính ph và nh hư ng c a ngo i thương ñ n th trư ng S d ng ch s Herfindahl cho phép ta ño lư ng t ng ngành trong vi c tham gia c nh tranh và ñ c quy n. Các nghiên c u s p các ngành thành 4 nhóm. Nhóm 1 là ñ c quy n thu n túy, t c là ch m t doanh nghi p trong th trư ng. Nhóm 2 là doanh nghi p có ưu th vư t tr i, hay còn là m t doanh nghi p chi m hơn m t n a th ph n th trư ng. Nhóm 3 là ñ c quy n nhóm liên minh ch t ch , hay là top 4 doanh nghi p chia s th trư ng và chi m hơn 60% ñ u ra th trư ng, ñ ng th i cho phép n ñ nh lâu dài và chia s th trư ng cũng như có nh ng b ng ch ng v s liên minh ch t ch c a h . Nhóm 4 là c nh tranh hi u qu , hay nh ng doanh nghi p trong các ngành có m c ñ t p trung th p, rào c n vào ngành th p và ít ho c không có s thông ñ ng. Kh o sát 4 lo i hình này trong các năm 1939, 1958 và 1988 bi u ñ 7.2 dư i ñây cho ta th y nh ng ñi u h t s c thú v . Rõ ràng là các doanh nghi p thu c nhóm 1 và nhóm 2 chi m m t t l % r t nh trong các nhóm. Nh ng doanh nghi p thu c nhóm 3 cao hơn nhi u nhưng l i gi m m nh vào năm 1988. ð ng th i các doanh nghi p thu c nhóm 4 có s lư ng nhi u nh t và tăng m nh vào năm 1988. Có 3 lý do gi i thích vì sao l i tăng nhanh xu th c nh tranh. ðó là vì s phát tri n nhanh c a thương m i qu c t , bãi b các quy ñ nh ngăn c n t do phát tri n, và các ho t ñ ng ch ng ñ c quy n quy t li t hơn c a Chính ph . 1/6 c a vi c phát tri n c nh tranh t năm 1958 t i năm 1988 có ñư c là do tăng nh p kh u, 1/5 là t vi c bãi b các quy ñ nh và 2/5 là t các ho t ñ ng ch ng ñ c quy n ñ i v i các công ty l n. Trên hình 7.2 dư i ñây có th th y r ng: Các doanh nghi p thu c nhóm 1 và nhóm 2 chi m m t t l % r t nh trong các nhóm. Nh ng doanh nghi p thu c nhóm 3 cao hơn nhi u nhưng l i gi m m nh vào năm 1988. ð ng th i các doanh nghi p thu c nhóm 4 có s lư ng nhi u nh t và tăng m nh vào năm 1988. H ình 7.2. Xu hư ng c nh tranh c a n n kinh t M 7.3.2. V ki n Microsoft ð có th có m t trư ng h p chi ti t hơn, nghiên c u v ki n M icrosoft có th ñem l i s sinh ñ ng trong vi c nh n th c ch ng ñ c quy n M . V ki n ch ng ñ c quy n 242
- B ài 7: ði u ti t c a Chính ph và nh hư ng c a ngo i thương ñ n th trư ng nh m vào h ñi u hành Windows 98. Khi ñó các nhà l p pháp cáo bu c M icrosoft b ng ph n m m c a mình ñang tr thành nhà ñ c quy n bán h ñi u hành cho máy tính và t ñó d n t i ñ c quy n v ph n m m internet. Cũng c n nói thêm r ng, hơn 90% máy tính c a M lúc b y gi ñ u ch y trên h ñi u hành Windows 98 và b t c nh ng ph n m m khác mu n hòa h p v i máy tính và ñ n v i ngư i tiêu dùng ñ u ph i n m dư i s cho phép c a h ñi u hành Windows 98. Th m chí ngay c truy c p Internet ñ u xu t phát t Internet Explorer. H ñi u hành này ki m soát hoàn toàn vi c truy c p web và các v n ñ thương m i, hay giao d ch khác trên Internet ñ u ph i qua Internet Explorer. Tính h u ích c a Windows 98 là không ph i bàn cãi và tương t v y, s ñ c quy n v m t công ngh cho phép Windows 98 ñ c quy n thu n túy d n tr thành m t ñi u quá hi n nhiên trong th c t . Cu c chi n pháp lý n ra bu c M icrosoft ph i có nh ng l a ch n. L a ch n th nh t là ph i tách Internet ra kh i Windows 98. L a ch n th hai là g i kèm m t trình duy t khác, ch ng h n như Netscape ñi kèm theo Windows 98 khi bán. ði u này không khác gì b t hãng Coke ph i b thêm 3 lon Pepsi trong thùng Coke. L a ch n th ba là ph i bán Windows 98 nhưng trình duy t internet ph i ñư c ñ riêng dư i d ng ph n m m. L a ch n th 3 xem ra là kh thi nh t vì ñi u ñó xem ra h p lý và ít r i ro hơn c . V ki n b t ñ u t tháng 10 − 1998. Chính ph cáo bu c hành vi ch ng c nh tranh c a M icrosoft. V ph n mình, M icrosoft t mô t mình là m t doanh nghi p năng n và h p pháp trong m t ngành c nh tranh kh c li t. Các lu t sư c a M icrosoft cho r ng công ty không chi m th ph n nhi u như cáo bu c và M icrosoft luôn luôn nâng c p lên nh ng phiên b n h ñi u hành khác ch không gi nguyên phiên b n cũ. H cho r ng th ph n l n không ph n ánh ñư c h t m c ñ c nh tranh kh c li t trong công nghi p ph n m m và ñi u này không mang l i b t kỳ s ñ c quy n nào. Chính s kh c li t trong c nh tranh ph n m m luôn có ti m n gây nguy cơ h b M icrosoft ch không ph i M icrosoft ñ c quy n và chi ph i t t c các ho t ñ ng khác. Sau 78 ngày nghe l i khai và sau nhi u tháng cân nh c, th m phán Jacson tuyên b M icrosoft ñã duy trì ñ c quy n bán ñ i v i ph n m m h ñi u hành và ñã tìm cách ñ c quy n hóa th trư ng duy t web b ng trình duy t Internet Explorer. Th m phán cho r ng M icrosoft là m t nhà ñ c quy n không ñáng tin c y, ñã không hành ñ ng ñúng lu t kinh doanh và ñang làm h i ngư i tiêu dùng và thôn tính các ñ i th kinh doanh c a mình. Do v y th m phán b t bu c M icrosoft chia công ty thành 2 doanh nghi p: Doanh nghi p s n xu t h ñi u hành và công ty ph n m m ng d ng. M icrosoft kháng án lên tòa án t i cao, cho r ng mình không vi ph m lu t ch ng ñ c quy n và ñòi h y b án chia tách công ty do th m phán trư c ñó tuyên án. Tháng 9 năm 2001, y ban tư pháp công b s không chia tách hay gi i th M icrosoft nhưng ñưa ra yêu c u v m t lo t các h n ch liên quan t i M icrosoft. Bên c nh nh ng ñ ng thái này, M icrosoft cũng tuyên b là s cho phép các ph n m m tham gia vào h ñi u hành và phát tri n trong h ñi u hành ñó. 243
- B ài 7: ði u ti t c a chính ph và nh hư ng c a ngo i thương ñ n th trư ng T háng 11 năm 2001, b tư pháp M và M icrosoft ñ t ñư c th a thu n sau: Th nh t, không tách doanh nghi p M icrosoft ra thành 2 công ty. Tuy nhiên, M icrosoft ph i thay ñ i và phát hành các h ñi u hành m i. Th hai , không ñư c b t bu c các hãng s n xu t máy tính ph i mua các phiên b n có thêm ch c năng c a Windows. Cu i cùng là yêu c u M icrosoft ph i ti t l m t ph n mã ngu n liên quan t i trình duy t Internet c a h nhưng cho phép hãng gi kín mã ngu n Windows. 7.3.3. Nh ng v n ñ v lu t ch ng ñ c quy n M c dù các lu t ch ng ñ c quy n ra ñ i góp ph n làm gi m tác h i c a ñ c quy n lên ngư i tiêu dùng và nh ng nhà s n xu t nh l , th nhưng có r t nhi u v n ñ xung quanh lu t ch ng ñ c quy n. Có 3 v n ñ chính ñây: • Lu t ch ng ñ c quy n nh n m nh quá nhi u vào mô hình c nh tranh Joshep Schumpeter bi n lu n r ng c nh tranh nên ñư c xem như là m t quá trình ho t ñ ng sôi n i, ñư c coi như là m t “s phá ho i sáng t o”. Các doanh nghi p liên t c gi i thi u các s n ph m m i, luôn c nh tranh ch vì nh ng ñ ng ti n c a ngư i tiêu dùng m i cách th c khác nhau. Chính vì th , chính sách ch ng ñ c quy n không nên s d ng quy n c a mình trong vi c tăng s lư ng các doanh nghi p trong t ng ngành. B i vì, m t s trư ng h p, các doanh nghi p s phát tri n m nh nh h ho t ñ ng hi u qu hơn các ñ ch th khác d a trên mong mu n c a khách hàng. M t s nhà kinh t h c cũng ch ng minh r ng, th trư ng c nh tranh hoàn h o cũng ñư c t o nên b i s c nh tranh kh c li t gi a m t s ít các doanh nghi p. Ví d : Chính vì s c nh tranh và chi n tranh giá gi a hai hãng Intel và ADMD khi n cho th trư ng có ñư c nh ng b vi x lý h t s c tân ti n nhưng l ir t r . • S l m d ng các chính sách ñ c quy n M t v n ñ n i lên khi s d ng chính sách ch ng ñ c quy n là s l m d ng các chính sách này. Các bên liên quan cho r ng s l m d ng chính sách ch ng ñ c quy n làm cho các doanh nghi p l n lâm vào tình tr ng kh n ñ n và gây nên s b t n ñ i v i n n kinh t . Vi c l m d ng các chính sách ñ c quy n ñôi khi l i tr thành s hăm d a ñ i v i các ñ i th c nh tranh. M t công ty không ph i là ñ c quy n có th b s p ti m ch vì m t ñ i th c nh tranh khác ki n ra tòa, c ng thêm s ng h c a tòa án s có th làm doanh nghi p rơi vào tình tr ng nguy kh n. Hơn th n a, b t kỳ doanh nghi p nào cũng ñ u c n phát tri n và m r ng s n xu t. Trong nh ng th i ñi m nh t ñ nh, s vươn lên c a các doanh nghi p s là xu th chính c a th trư ng, nhưng ñi u ñó không có nghĩa doanh nghi p ñ c quy n mà ch là s ñ c quy n t m th i. S c nh tranh kh c li t v n có th ñưa doanh nghi p ñó ñi t i tình tr ng phá s n. Nhưng s nguy hi m hơn khi doanh nghi p ñó ñang ñi lên thì l i rơi vào tình tr ng ch ng ñ c quy n. ði u ñó s làm n n lòng các nhà ñ u tư trong phát tri n dài h n. • T m quan tr ng c a các th trư ng qu c t Cu i cùng v n ñ v s phát tri n t m quan tr ng c a các th trư ng qu c t cũng ñư c coi là m t trái c a ch ng ñ c quy n. Như ta ñã bi t các doanh nghi p r t c n vươn ra th trư ng qu c t . Hãng GE c a M mu n vươn ra th trư ng nư c ngoài và c nh tranh v i các ñ i th nư c ngoài. ð làm ñư c ñi u ñó hãng GE bu c ph i 244
- B ài 7: ði u ti t c a Chính ph và nh hư ng c a ngo i thương ñ n th trư ng có cơ s l n m nh và ñ kh năng c nh tranh. Tuy nhiên nh ng áp l c n ng n v ch ng ñ c quy n l i gây khó khăn cho doanh nghi p v s n xu t trong nư c và r t khó có th c nh tranh v i nư c ngoài khi kh năng trong nư c không ñ m nh. Chính vì th nh ng v n ñ v lu t ch ng ñ c quy n c n ñư c th o lu n k càng v i trư ng h p các doanh nghi p c nh tranh nhau trên th trư ng qu c t , trư c khi ñư c áp d ng cho b t kỳ doanh nghi p nào trong nư c. 7.4. Hàng hoá công và s l a ch n công 7.4.1. Phân bi t hàng hoá công và hàng cá nhân 7.4.1.1. Hàng cá nhân, hàng công ích T rong toàn b cu n giáo trình này, chúng ta ñã th o lu n v các hàng hóa cá nhân. Hàng hóa cá nhân có hai ñ c ñi m quan tr ng • T rư c h t các hàng hóa này có tính c nh tranh trong tiêu th , t c là s tiêu th c a m t ngư i v lo i hàng hóa này s làm gi m s lư ng có th ph c v cho ngư i khác. • ð c ñi m th hai v i hàng hóa cá nhân là nh ng nhà cung c p có th gi i h n vi c s d ng lo i hàng hóa ñó cho nh ng ngư i tiêu dùng nào s n sàng thanh toán cho hàng hóa ñó. ði u này h t s c rõ ràng, ch có ai có ñ ti n tr và mu n mua m i có th có ñư c hàng hóa. Hai ñi u này d n ñ n: Ngư i tiêu dùng có quy n không b bó bu c vào vi c ph i tiêu th lo i hàng hóa này n u h không mu n. T rái ngư c v i hàng hóa tư nhân là hàng hóa công ích. Các lo i hàng hóa công ích như là phòng th qu c gia, d ch v th i ti t qu c gia, trung tâm ki m soát b nh d ch, hay các chương trình di t mu i c ng ñ ng dân cư... Hàng hóa công ích có 3 ñ c ñi m quan tr ng: • Th nh t, t t c các lo i hàng hóa này có chung m t ñ c ñi m là không mang tính c nh tranh trong tiêu th . ði u này có nghĩa là s tiêu th hàng hóa c a ngư i này không tư c ñi kh năng tiêu th hàng hóa c a ngư i khác. M t l n s n xu t, các hàng hóa ñ u có s lư ng cung c p như nhau cho m i ngư i mu n dùng nó. • Th hai , chi phí biên cho vi c cung c p hàng hóa công c ng thêm cho m t ngư i tiêu dùng là b ng 0. • Th ba, hàng hóa công c ng không có tính lo i tr ñ i v i nhà s n xu t khi cung ng s n ph m cho ngư i tiêu dùng. Khi m t hàng hóa công c ng ñư c s n xu t, nhà cung c p không th d dàng t ch i cung c p cho khách hàng ñ bán l i cho các khách hàng khác. Doanh nghi p không th lo i b nh ng h tiêu th không ñ kh năng chi tr . ði u này th hi n r t rõ khi m t vùng sau khi b lũ l t, công tác v sinh d ch t là b t bu c. Khi ñó chính quy n s cung c p các lo i d ch v như v sinh môi trư ng, phòng ch ng b nh t t. T t c nh ng ai trong khu v c b b nh 245
- B ài 7: ði u ti t c a chính ph và nh hư ng c a ngo i thương ñ n th trư ng ñ u ñư c cung c p d ch v , k c khi h không th chi tr cho lo i hàng hóa này, và m i ngư i ph i tiêu th d ch v này k c trư ng h p nhà cung c p không mu n cung c p do chi phí cao hay ngư i tiêu th không thích dùng nó do ñ t ñ . CHÚ Ý T rong th trư ng cũng có m t s hàng hóa có c ñ c ñi m c a hàng hóa cá nhân và hàng hóa công ích – nh ng hàng hoá này g i là hàng hoá bán công. M t s hàng hóa lo i này có th không có tính c nh tranh nhưng l i có tính lo i tr , ví d như nh ng h tiêu th m i có th xem truy n hình cáp mà không nh hư ng t i vi c xem ti vi c a các h gia ñình ñang dùn g khác. Vì sao v y, vì sóng vô tuy n gi ng như m t hàng hóa công ích, không có tính c nh tranh và m i ngư i ñ u có th xem. T uy nhiên, nhà cung c p hoàn toàn có th lo i tr nh ng h không tr ti n d ch v b ng cách h n ch cung c p tín hi u và dây cáp cho các h này. Th m chí, h ch có th xem ñư c m t s kênh, trong khi m t s kênh tr ti n khác thì không xem ñư c. Lo i hàng hóa này ñư c g i là hàng hóa bán công. Lo i hàng hóa cu i cùng ñư c ñ c p ñây là hàng hóa có quy n ti p c n m . Hàng hoá ti p c n m là lo i hàng hóa có tính c nh tranh nhưng không có tính lo i tr . Cá bi n có tính c nh tranh vì nhi u ngư dân có th tham gia ñánh b t nhưng th c t thì có r t nhi u lo i cá mà ngư i này có th b t ñư c trong khi ngư i khác không th b t ñư c. Tuy nhiên cá bi n l i không có tính lo i tr , b i vì m t s lo i cá quý hi m không ñư c phép ñánh b t cho dù ngư i ñó là ai ñi n a. Chính vì không ai có quy n b t nên hàng hóa này không có tính lo i tr ñây. B ng 7.1 sau ñây tóm t t các ñ c ñi m chính c a b n lo i hàng hoá hi n ñang cung c p trên th trư ng c a b t kỳ m t n n kinh t nào. B ng 7.1 : H th ng hàng hóa cá nhân và hàng hóa công C nh tr anh Không c nh tranh 1. H àng hóa cá nhân 2. H àng hóa bán công L o i tr T r ng gà, v t T ruy n hình cáp - - 3. H àng hóa ti p c n m 4. H àng hóa công ích K hông lo i tr C á bi n P hòng th - - C him di trú K i m soát d ch - - ð c ñi m c a 4 lo i hàng hóa hi n ñang ñư c cung c p trên th trư ng 7.4.1.2. Cung c p t i ưu v hàng hoá công Do hàng hóa công c ng không có tính c nh tranh trong tiêu th nên t t c m i ngư i ñ u có th s d ng như nhau. Do ñó ñư ng c u th trư ng ñ i v i hàng hóa công là t ng theo chi u th ng ñ ng ñư ng c u cá nhân c a t ng ngư i tiêu th . ðư ng c u th trư ng là m t ph n cu i c a ñư ng DA và ph n ñư ng D t ng c a hai ñư ng DA và DM t rên ñ th 7.3. Trên ñ th này hai ñư ng DA và DM l n lư t là các ñư ng c u c a 2 ngư i tiêu th khác nhau và cũng ph n ánh l i ích biên c a 2 ngư i này. Câu h i ñ t ra là Nhà nư c s cung c p bao nhiêu thu c di t mu i? Gi s r ng chi phí biên cho vi c x t mu i là không ñ i và b ng 15.000 VNð/gi như trong ñ th 7.3. 246
- B ài 7: ði u ti t c a Chính ph và nh hư ng c a ngo i thương ñ n th trư ng M c hi u qu c a vi c x t mu i là t i giao ñi m gi a ñư ng chi phí biên và ñư ng c u th trư ng, ñi m E có chi phí biên là 15.000 VNð tương ñương v i 2 gi x t mu i hàng tu n. Như ñã nói trên, ñư ng c u th trư ng D t o nên t các ñư ng c u cá nhân, trong khi ñó các ñư ng c u cá nhân chính là ñư ng l i ích biên. Do ñó, ñư ng c u th trư ng ph n ánh l i ích biên c a c th trư ng. ði m E là ñi m cân b ng vì trư c ñi m E, l i ích biên s cao hơn chi phí biên, sau ñi m E chi phí biên cao hơn l i ích biên. Ch có t i ñi m E, m i có th t i ưu hóa gi a l i ích và chi phí biên các s n ph m công c ng. H ình 7.3. Th trư ng hàng hóa công c ng 7.4.2. L a ch n công c ng M t trong nh ng ñi m c n nghiên c u trong kinh t vi mô là các l a ch n công. Chính ph thư ng xuyên quy t ñ nh v vi c c n làm như th nào ñ cung c p các hàng hóa công và l a ch n ñánh các lo i thu như th nào ñ thu. Nh ng hành vi như v y ñư c g i là l a ch n công. L a ch n công r t quan tr ng trong vi c phân ph i thu nh p trong xã h i, giúp xã h i n ñ nh và phát tri n. Có r t nhi u mô hình và các cách phân ph i khác nhau. Trong ph n này, ta s l n lư t ñi qua các mô hình v l a ch n công ñ có cái nhìn khái quát v v n ñ ph c t p này. Thu và l a ch n công cũng là v n ñ s ñ c p trong c kinh t vĩ mô. Trong kinh t vi mô vi c ñ c p ch d ng l i ñ xem xét v s l a ch n và can thi p c a Chính ph nh hư ng như th nào ñ n th trư ng các lo i hàng hoá. 7.4.2.1. Mô hình c tri trung dung – L i ích thu c v t ng l p trung lưu Mô hình c tri trung dung là m t ñ nh lý liên quan t i l a ch n t p th trong m t xã h i dân ch . Mô hình d ñoán r ng các chính tr gia h u h t ñ u s ñ i di n cho quan ñi m c a nh ng c tri trung tâm c a chính tr hay xã h i ñó. T a có th di n gi i mô hình này như sau: Gi s l a ch n c tri có th ñư c bi u di n trên m t ph m vi liên t c, ñ ng th i nh ng l a ch n ñó ñư c phân b theo s dân như ñ th dư i ñây. 247
- B ài 7: ði u ti t c a chính ph và nh hư ng c a ngo i thương ñ n th trư ng H ình 7.4. M ô hình c tri trung dung N u như các v trí chính tr ban ñ u c a hai ng c viên ñ i ñ ch A và B ñư c bi u th là A1 và B1 và m i c tri ñ u b phi u cho ng c viên có quan ñi m “g n nh t” ñ i v i h , thì s ng h ñ i v i B s ñư c bi u di n g n khu v c có nhi u d u ch m và ñ i v i A s là khu v c có nhi u g ch chéo. Gi s B có th chi m ñư c m t ph n ng h c a A b ng cách di chuy n sang ph i. Như v y s ng h cho B s tăng lên vì m i ngư i bên trái c a B s ti p t c ng h anh ta. Tuy nhiên chúng ta ph i tính t i vi c A cũng có hành ñ ng tương t và c hai cu i cùng s c ti n càng g n càng t t t i “c tri trung dung”, c tri có s ngư i bên ph i anh ta cũng tương ñương v i s ngư i bên trái mình. M ô hình này s d ng cho lĩnh v c công cho nên có th áp d ng cho vi c chi tiêu công c a Chính ph . Các nhà kinh t h c thư ng áp d ng mô hình này ñ gi i thích cho các mô hình chi tiêu công, và áp d ng gi i thích cho quy lu t giám ñ c “Director”. Trong ph m vi giáo trình, các nghiên c u này là quá l n và không c n thi t nghiên c u chi ti t. Quan tr ng nh t là v i mô hình này, ngư i ta có th ch ra r ng s phân ph i l i thu nh p nh ng chính sách v i hàng hoá công c a Chính ph thư ng có l i cho t ng l p trung lưu, là t ng l p gi a, gi ng như nh ng c tri trung dung. 7.4.2.2. Phân ph i l i ích và chi phí khi l a ch n hàng hoá công Chúng ta hãy quay tr l i v n ñ hàng hóa công c ng. Câu h i ñ t ra là chi phí và l i ích trong l a ch n công ñư c phân b như th nào trong dân cư? Cách k t h p gi a l i ích và chi phí hình thành b n lo i phân ph i khác nhau. Nhìn chung nh ng cách k t h p này ñ u ñư c quy ñ nh b ng các văn b n pháp lu t c a m t nư c. • Hình th c th nh t: Phân ph i l i ích và chi phí cho m i ngư i. V i lo i phân ph i này, m i ngư i ñ u ph i có l i ích và ñ u ph i tr chi phí. Có th th y ñi u này qua h th ng phòng th qu c gia, hay h th ng lu t pháp yêu c u m i công dân ñ u ph i tuân th theo. • Hình th c th hai: Nh ng ñi u lu t phân ph i l i ích ñ c bi t, l i ích ñư c t p trung cho m t nhóm trong khi chi phí l i dàn tr i cho m i ngư i. Ví d như vi c tr giá cho nh ng nhà s n xu t nông s n có m c giá cao. Chi phí c a chương trình này do h u h t ngư i tiêu dùng và nh ng ngư i n p thu ph i ch u. Tuy nhiên, xét 248
- B ài 7: ði u ti t c a Chính ph và nh hư ng c a ngo i thương ñ n th trư ng v m t cân ñ i chi phí và l i ích thì nh ng chương trình này thư ng gây h i cho n n kinh t , b i vì t ng chi phí thư ng vư t quá t ng thu nh p (l i ích) mang l i. • Hình th c th ba: Nh ng ñi u lu t l p theo quan ñi m c a nh ng ngư i theo h c thuy t dân túy. Hình th c phân ph i mang l i l i ích dàn tr i nhưng chi phí l i t p trung. Nh ng c i cách xã h i thu c lo i phân ph i này. Lo i phân ph i này nh m vào vi c gi m các chi phí b o hi m, và mang l i nh ng hàng hóa chung cho xã h i. • Hình th c th tư: C ác ñi u lu t v l i ích – C nh tranh bao g m c các chi phí t p trung và l i ích t p trung. Nh ng ñi u lu t này tác ñ ng l n t i v trí c a các th trư ng liên quan. Ví d : Lu t ch ng ñ c quy n, hay b o v s c nh tranh gi a M icrosoft và AOL. Nh ng ñi u lu t này cũng tác ñ ng t i quy n l c c a các nghi p ñoàn lao ñ ng trong nh ng x lý c a h v i ch lao ñ ng. 7.4.2.3. Kinh t ng m (khu v c kinh t không chính th c) Chính ph c a b t kỳ m t qu c gia nào t n t i ñư c nh vào vi c thu thu . Thu ñư c thu ch y u t các ho t ñ ng kinh doanh s n xu t và thu nh p cá nhân. ð c bi t, các doanh nghi p và cá nhân ph i thư ng xuyên n p thu và báo cáo ñ y ñ cho Chính ph . Tuy nhiên, vi c n p thu ñ ng nghĩa v i vi c làm gi m m c thu nh p c a ngư i dân và doanh nghi p. Chính vì th , thư ng xuyên có tình tr ng tr n thu và không báo cáo cho Nhà nư c. Khi ñó, trong n n kinh t xu t hi n m t v n ñ khác, khu v c kinh t ng m. Kinh t ng m là thu t ng s d ng cho t t c các ho t ñ ng kinh doanh trên th trư ng mà không báo cáo cho Chính ph nh m m c ñích tr n thu ho c là vì các ho t ñ ng kinh doanh trái lu t. Khi áp thu ñánh vào các ho t ñ ng s n xu t s t o ra hai hi u ng: • Th nh t, ch s h u các ngu n l c gi m cung c p các ngu n l c b ñánh thu b i vì ñi u này s làm thu nh p sau thu gi m. • Th hai , ñ tránh thu , m t s ngư i s không làm theo chính t c, mà chuy n sang “kinh doanh ng m” (kinh t ng m) ñ ho t ñ ng. Do ñó, khi Chính ph ñánh thu lên ph n giá tr gia tăng c a hàng hoá th trư ng, hay các thu nh p tăng thêm, thì các doanh nghi p s báo cáo ít hơn so v i thông thư ng. Chúng ta nên phân bi t gi a l u thu và tr n thu : • L u thu là thu t ng pháp lu t dùng ñ ch hành vi c g ng tr ti n thu ít nh t có th c a nh ng thành ph n tham gia kinh t . Ví d : M ua các ch ng khoán công, nh ng lo i ch ng khoán không thu thu trên ph n giá tr gia tăng, là m t hình th c l u thu . • T r n thu là m t hình th c vi ph m pháp lu t. Tr n thu là hình th c kê khai thu hàng hóa và thu nh p không trung th c b ng cách khai gi m s thu nh p th c có ho c khai quá s thâm h t c a ch th kinh t . Các nghiên c u ch ra r ng, khu v c kinh t ng m phát tri n m nh hơn khi Nhà nư c can thi p quá sâu vào th trư ng, khi thu tăng quá cao và cu i cùng là khi m c ñ tham nhũng c a quan ch c Chính ph m t nư c tăng cao. 249
- B ài 7: ði u ti t c a chính ph và nh hư ng c a ngo i thương ñ n th trư ng Khu v c kinh t ng m ho t ñ ng s nh hư ng t i giá và s n lư ng cân b ng trên th trư ng hàng hoá d ch v . Xu th ñó thư ng làm gi m giá c hàng hoá do doanh nghi p gi m các kho n chi cho ñóng thu . Ngoài ra, nó cũng tác ñ ng t i chi phí c a doanh nghi p, s c mua c a ngư i tiêu dùng và quy n l i c a ngư i lao ñ ng làm vi c trong khu v c kinh t ng m. 7.5. V n ñ quan liêu và dân ch 6.5.1. Quan h s h u và hành vi t ch c M t gi ñ nh trung tâm c a kinh t h c là hành vi c a m i ngư i ñ u có lý trí và có ph n ng v i các ñ ng cơ kinh t . Có th nói hành vi c a th trư ng ñư c hình thành t các hành vi c a cá nhân. T t c nh ng hành vi này ñ u xu t phát t ñ ng cơ kinh t cá nhân, t c là xu t phát t l i ích mà cá nhân mong mu n ñ t ñư c. M t doanh nghi p tư nhân luôn nh n nh ng ph n h i t khách hàng. N u giá quá cao hay quá th p, thì dư th c hay thi u h t th trư ng s tr nên quá rõ ràng. Khi ñó, các ph n h i t khách hàng h t s c c n thi t giúp doanh nghi p ñi u ch nh giá và s n lư ng h p lý. Do ñó, các doanh nghi p thư ng s n sàng thư ng hay có hoa h ng cho nh ng ph n h i t khách hàng. Thêm vào ñó, nh ng l i h a v thư ng ti n cũng kích khích ngư i lao ñ ng có ý th c trong s n xu t và gi m chi phí. Do ñó, ch doanh nghi p c g ng th c hi n l i h a c a mình d a vào nh ng ñóng góp c a ngư i tiêu dùng cho doanh nghi p và v i các nhân viên trong t ch c ñ gi m chi phí. Tuy nhiên, ñi u khó khăn s n y sinh v i hàng hóa công. Do hàng hóa và d ch v công không ñư c bán trên th trư ng, nên Chính ph nh n ñư c r t ít ph n h i t ngư i tiêu dùng và s có ít ph n thư ng cho các ph n h i ngư c l i. Thông thư ng, không có giá và không có dư th a hay thi u h t rõ ràng nào v hàng hoá công. Ví d : B n s làm th nào ñ bi t ñư c thi u hay th a d ch v c nh sát an ninh khu v c? Như ñã nói, Chính ph s g n như có r t ít nh ng khuy n khích ñ i v i ngư i tiêu dùng hàng hoá công v tham gia ph n ánh cho Chính ph v các hàng hóa công. ðó chính là hi n tư ng quan liêu. Tuy nhiên, gi a cá nhân và các t ch c cũng quan h ch t ch qua nh ng cu c b u c . Ngư i dân s ñi b u ra chính quy n. Khi chính quy n ñó có nh ng chính sách không h p lý, và b n thân h quan liêu không ch u nh n các ph n ánh hay là khuy n khích ngư i dân ph n h i l i chính sách thì thư ng d n t i hi n tư ng chính sách không hi u qu . Khi các chính sách không hi u qu , nh ng ngư i ñư c b u c s không còn tín nhi m Chính ph ñương quy n n a và quan ch c Chính ph d dàng m t ch c. Do ñó, nh ng áp l c t nh ng c tri s làm cho các t ch c Chính ph ho t ñ ng hi u qu và h p lý hơn. Tóm l i, do s khác bi t gi a các t ch c tư nhân và công ích, nên các t ch c công ích s ít quan tâm t i vi c th a mãn c u tiêu dùng và gi m thi u chi phí hơn là các doanh nghi p tư nhân – ñó là quy lu t chung c a h u h t các n n kinh t . 250
- B ài 7: ði u ti t c a Chính ph và nh hư ng c a ngo i thương ñ n th trư ng 7.5.1. S n xu t tư nhân và Nhà nư c Nhi u hàng hóa và d ch v ñư c Nhà nư c ñ u tư tài chính nhưng ñi u ñó không có nghĩa là chúng ph i do Nhà nư c s n xu t ra. Chính ph có th ký nh ng h p ñ ng tr c ti p v i các công ty tư nhân ñ s n xu t các s n ph m công ích. Ví d : y ban nhân dân thành ph có th ký h p ñ ng v i m t công ty ñ d n d p rác th i cho thành ph . Nh ng lo i hình doanh nghi p có th cung c p t t c m i th t phòng cháy ch a cháy cho t i qu n lý ph m nhân, v.v... T ch c Chính ph cũng có th k t h p gi a Nhà nư c và doanh nghi p trong vi c s n xu t nh ng s n ph m ñ u ra theo yêu c u. Ví d : Chính ph ký h p ñ ng v i b qu c phòng và các công ty tư nhân ñ phát tri n và s n xu t các lo i vũ khí khác nhau. các nư c tư b n, có nh ng xu hư ng này nhưng thông thư ng xu hư ng tư nhân hóa là ch y u t c là giao các h p ñ ng Nhà nư c cho các công ty tư nhân th c hi n. Khi Chính ph s n xu t các hàng hóa và d ch v công, h s d ng các t ch c n i b c a Chính ph ñ cung c p s n ph m. Khi Chính ph ký h p ñ ng v i các công ty tư nhân ñ s n xu t hàng hóa và d ch v công, h s d ng th trư ng ñ cung c p s n ph m. Nh ng ngư i làm lu t có th thích các t ch c Chính ph hơn là các doanh nghi p tư nhân vì 2 lý do. Th nh t, trong trư ng h p r t khó ñ ñ nh rõ trong h p ñ ng t t c nh ng b t ng không lư ng trư c ñư c trong cung c p d ch v , thì m t t ch c n i b c a Chính ph là thích h p hơn. Th hai, các cơ quan Chính ph dù sao v n mu n có ñư c các công vi c như v y nh m m c ñích t o thêm công vi c và thu nh p cho ngư i lao ñ ng Chính ph và cũng là ph n thư ng cho b n bè, ñ c bi t nh ng nơi có kinh t ng m trong Chính ph . 7.6. Nhân t ngo i ng và môi trư ng 7.6.1. Tác ñ ng s n xu t ñ n môi trư ng 7.6.1.1. Tăng c n ki t tài nguyên T ác ñ ng ngh ch ñ u tiên c a s n xu t t i môi trư ng là làm tăng c n ki t ngu n tài nguyên. Nh ng ngu n tài nguyên thiên nhiên có kh năng c n ki t bao g m d u m , than, ñ ng, v.v… và t t c các ngu n tài nguyên khác ñư c hình thành t s v n ñ ng c a v trái ñ t trong m t th i gian hàng tri u năm và không th tái t o trong th i gian ng n. Cùng v i vi c phát tri n công ngh và khoa h c k thu t m nh m như hi n nay, con ngư i ñã khai thác lư ng tài nguyên không tái t o quá nhanh, g p hàng ch c, trăm l n so v i th k trư c. Chính vì th hi n tư ng c n ki t ngu n tài nguyên là ñi u không th tránh kh i. Tăng c n ki t tài nguyên s có tác ñ ng dài h n lên kinh doanh c a các doanh nghi p liên quan, v lâu dài gi m sút s c cung c a th trư ng. Còn trong ng n h n, quá trình tăng c n ki t tài nguyên thư ng g n v i tăng c u th trư ng v các ngu n tài nguyên này. Xu th chung, giá c a các ngu n tài nguyên c n ki t s có xu th tăng trong dài h n và hay dao ñ ng trong ng n h n. 7.6.1.2. Tăng phát th i T ác ñ ng ngh ch th hai c a s n xu t t i môi trư ng là tăng lư ng phát th i ra môi trư ng. B t kỳ quá trình s n xu t nào luôn t o ra nh ng ch t th i nh t ñ nh. Nh ng ch t th i ñó có th d ng khí các quá trình nhi t khác nhau ho c dư i d ng các ch t th i r n và l ng. 251
- B ài 7: ði u ti t c a chính ph và nh hư ng c a ngo i thương ñ n th trư ng • Các ch t th i d ng khí r t nguy hi m cho môi trư ng, ñ c bi t là các ch t th i gây nên hi u ng nhà kính. S m lên c a trái ñ t tác ñ ng t i hàng tri u ngư i và nh ng ngư i nghèo là nh ng ngư i d b t n thương nh t. • Ho t ñ ng kinh t gây nên ti ng n, nhi m các lo i sóng v.v… nh hư ng l n ñ n s c kho c a ngư i dân. • Các ch t th i r n và các ch t th i l ng ñư c chôn dư i lòng ñ t gây nên nguy hi m ñáng k khi chúng thâm nh p vào ngu n nư c ng m. Ngoài ra, vi c ñ ch t th i l ng xu ng sông s gi t h i nhi u loài sinh v t ña d ng khác, chưa k ñ ch t th i ra bi n s nh hư ng l n t i sinh v t bi n. K t qu là s m t cân b ng sinh thái nghiêm tr ng s x y ra, nguy cơ l n cho s b t n ñ nh n n kinh t và b nh d ch tràn lan. H n ch tăng phát th i là m t nhi m v c p bách c a c th gi i và c a b t kỳ m t n n kinh t nào hi n nay. Nhi u quy ñ nh và tiêu chu n môi trư ng ñư c ban hành ñi u ti t s n xu t c a các doanh nghi p. Nhưng ñây cũng ch m i h n ch t c ñ tăng phát th i c a th gi i ch chưa c i thi n ñư c m t cách tri t ñ hi n tư ng ô nhi m môi trư ng do s n xu t và tiêu dùng gây ra. 7.6.1.3. Các tài nguyên tái t o Bên c nh nh ng ngu n tài nguyên c n ki t, trên th gi i cũng t n t i ngu n tài nguyên tái t o. M t tài nguyên ñư c g i là tái t o n u s d ng ngu n tài nguyên ñó h n ch có th kéo dài quá trình s d ng t i vô t n. Các ngu n tài nguyên tái t o có th th y r t nhi u trong cu c s ng. G , nư c, cá, r ng, ñ n g c , ñ t nông nghi p, v.v… ñ u là nh ng ngu n tài nguyên tái t o ñi n hình. ð c ñi m c a tài nguyên tái t o: • Các ngu n tài nguyên này ñư c g i là tái t o b i vì th i gian tái sinh ngu n tài nguyên này là r t ng n, ch có th tính b ng tháng, năm, ho c ch c năm mà thôi. T rong khi các ngu n năng lư ng c n ki t ph i m t hàng trăm tri u năm m i có th hình thành ñư c. N u bi t s d ng h p lý ngu n tài nguyên này s giúp chúng ta s d ng ñư c vô t n. Ví d : M t s ngu n tài nguyên tái sinh có th i kỳ phát tri n và tái t o khá dài, ví d như g có th t 30 t i 50 năm. N u s d ng không h p lý thì t c ñ khai thác s nhanh hơn t c ñ tái t o. H u qu là chúng ta s m t ñi kh năng tái t o l i c a nh ng ngu n tài nguyên này. Bên c nh ñó, vi c khai thác quá m c và liên t c cũng có th gây tuy t ch ng hay m t h n kh năng tái t o các ngu n tài nguyên này. Ví d : Vi c ñánh b t m t s loài cá voi quá m c cho phép d n t i vi c tuy t ch ng loài cá này, và khi ñó không th tái t o l i ñư c. Th m chí, ngay c ñ t nông nghi p ñư c s d ng quá nhi u l n nhưng l i không có bi n pháp b o v ñ t t t s d n t i tình tr ng ñ t b sa m c hoá hay c n ki t dinh dư ng trong ñ t. Khi ñó cũng m t ñi kh năng tái t o ñ t nông nghi p. • M t ñ c ñi m n a là ngu n tài nguyên tái t o thu c lo i hàng hóa ti p c n m . T c là có s c nh tranh trong tiêu th nhưng không có các ñ c ñi m lo i tr . B t kỳ ai cũng có th tham gia khai thác ngu n tài nguyên này, và s khai thác cũng 252
- B ài 7: ði u ti t c a Chính ph và nh hư ng c a ngo i thương ñ n th trư ng t o nên c nh tranh nh t ñ nh trong vi c cung ng và tiêu th s n ph m. ði u này cũng d n t i hình thành quy n s h u tài s n tư nhân. R t nhi u ngu n tài nguyên tái t o là do tư nhân s h u. ði u này cho phép m i ngư i s d ng ngu n tài nguyên, khai thác và bán trên th trư ng. Nhưng do có ñ c ñi m ti p c n m , nên m t s ngu n tài nguyên s không thu c s h u c a b t kỳ ai, và không ai có quy n lo i tr c . ðó là ngu n nư c, không khí nh ng lo i tài nguyên ñ c bi t và vô t n. 7.6.2. M c ô nhi m t i ưu Các nghiên c u ñã ch ra r ng, các khí nhà kính và các ch t th i khác t vi c s d ng và khai thác các ngu n ñ u vào như than, d u khí, axit v.v… ñ u gây ô nhi m và nh hư ng t i trái ñ t và môi trư ng xung quanh. Tuy nhiên, tăng cư ng s d ng các ngu n tài nguyên này cũng ñi li n v i vi c tăng trư ng kinh doanh c a các nhà máy s d ng ngu n tài nguyên này. Tính ñ i ngh ch ñó n y sinh ra ý tư ng v m t m c ô nhi m t i ưu. M c ô nhi m t i ưu là m c s d ng t i ña các ngu n ñ u vào ph c v cho s n xu t nhưng l i không gây h i t i môi trư ng xung quanh. 7.6.2.1. Chi phí bên ngoài v i công ngh s n xu t c ñ nh V i công ngh s n xu t c ñ nh, nh ng phân tích s b t ñ u v i vi c s n xu t c a m t nhà máy ñi n ñư c th hi n trong ñ th 7.5 dư i ñây. Trên ñ th ta có ñư ng c u tiêu dùng, tương ng v i l i ích biên c a t ng m c tiêu th . ðư ng n m ngang th p hơn là ñư ng chi phí tư nhân biên v s n xu t ñi n. N u ngư i s n xu t d a trên các quy t ñ nh v giá và ñ u ra c a h ñ quy t ñ nh m c chi phí biên tư nhân, thì m c s n lư ng cân b ng s là 50 tri u kWh v i giá là 0,1$/kWh. Tuy nhiên, vi c s n xu t ñi n không ch bao g m các chi phí tư nhân v s n xu t ñi n, mà còn c các chi phí bên ngoài n a. Gi s r ng chi phí bên ngoài biên ñánh lên môi trư ng khi s n xu t ñi n là 0,4$/kWh. Khi mu n gi m phát th i ch có cách duy nh t là gi m phát ñi n, thì quan h gi a s n xu t ñi n năng và m c ô nhi m s là không ñ i. M c ô nhi m trong trư ng h p này xu t hi n v i công ngh s n xu t không ñ i. H ình 7.5. ðư ng chi phí biên xã h i b ng chi phí biên 253
- B ài 7: ði u ti t c a chính ph và nh hư ng c a ngo i thương ñ n th trư ng M c ñ u ra cân b ng khu v c tư nhân là 50 tri u kWh, tương ng v i ñi m B trên ñư ng chi phí biên xã h i v i m c phí là 0,14$/kWh. Chi phí xã h i biên t i ñi m B vư t m c chi phí tư nhân biên cho ñơn v s n xu t th 50 tri u kWh, t c là t i ñi m A. Như v y, doanh nghi p s mu n cung c p m c s n lư ng 50 tri u kWh hơn do có nhi u s n lư ng hơn và s n xu t m c chi phí th p hơn. Tuy nhiên, do không ñánh phí ô nhi m vào chi phí s n xu t c a doanh nghi p, nên xã h i s ph i tr m c chi phí l n hơn, và t ng thi t h i c a xã h i b ng ph n di n tích tam giá ABC. Như v y, m c nhi u ô nhi m s n sinh ra nhi u hơn n u giá ñi n ñ nh b ng chi phí tư nhân biên – m c th p hơn chi phí xã h i biên. Ngư c l i, n u ñánh phí phát th i ô nhi m ra môi trư ng lên doanh nghi p, ta s có m c s n lư ng th p hơn t c t i m c 30 tri u kWh, và ñ i l i xã h i s không m t ph n chi phí gia tăng là di n tích ABC. ði m C có th ñư c coi là m c t i ưu, t i ñó xã h i không ch u chi phí do ô nhi m sinh ra, ngư i s n xu t s n xu t m c s n lư ng ñ ñáp ng c u c a ngư i tiêu dùng. M c phí ñánh như v y thư ng ñư c g i là thu môi trư ng lên t ng ñơn v hàng hoá s n xu t nó b ng v i m c chi phí bên ngoài biên. M c thu này giúp ñưa chi phí cá nhân biên tr l i ñư ng chi phí xã h i biên. L i ích duy nh t ph i tr là ngư i dân s dùng ít ñi n hơn do m c giá ph i tr cao hơn ñ ñ i l y s an toàn v môi trư ng và s c kh e. 7.6.2.2. Chi phí bên ngoài v i công ngh s n xu t thay ñ i Ngư c l i v i trư ng h p trên, ñây thay vì gi m s n lư ng, các công ty có th thay ñ i s k t h p gi a các ngu n năng lư ng ñ u vào, c ng thêm công ngh ñ gi m m c phát th i trên m t ñơn v s n lư ng ñ u ra so v i trư c, ñ c bi t là trong dài h n. Do phát th i có th gi m xu ng b i quá trình s n xu t cho nên ñư c g i là quy trình s n xu t có chi phí bên ngoài v i công ngh thay ñ i. 0 H ình 7.6. M c t i ưu c a ch t lư ng không khí Hình 7.6 bi u di n m c t i ưu c a ch t lư ng không khí. Tr c hoành ño lư ng ch t lư ng không khí. Ch t lư ng không khí có th c i thi n ñư c thông qua các bi n pháp làm s ch không khí. Vi c làm s ch không khí ph thu c r t nhi u vào công ngh . 254
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học