Xem mẫu
- Ch−¬ng VIII Ph©n tÝch tµi vô, tÝnh nh¹y c¶m lç l·i vµ biÕn l−îng i. ph©n tÝch tµi vô (ph©n tÝch h¹ch to¸n) 1. ChØ tiªu c¬ b¶n cña ph©n tÝch tµi vô: Ph©n tÝch tµi vô cßn cã thÓ gäi lµ ph©n tÝch h¹ch to¸n. Ph©n tÝch h¹ch to¸n vµ ph©n tÝch kinh tÕ nã kh«ng gièng nhau vÒ môc tiªu, cho nªn ý nghÜa cña vèn ®Çu t−, gi¸ c¶, hiÖu Ých c«ng tr×nh, vËn hµnh phÝ, vÒ mÆt ý nghÜa nã còng cã ®iÓm kh¸c biÖt. a. Vèn ®Çu t−: Trong ph©n tÝch tµi vô vèn ®Çu t− chØ xem xÐt h¹ch to¸n cña kho¶n vèn ®Çu t− vµo c«ng tr×nh ®ã, mµ kh«ng xem xÐt ®Õn nguån vèn ®Çu t− ®Ó ®−a l¹i hiÖu Ých kinh tÕ cao. Ph©n tÝch tµi vô lµ chØ h¹ch to¸n sö dông nguån vèn ®ã nh− thÕ nµo cho tèt. b. Chi phÝ qu¶n lý vËn hµnh: Trong ph©n tÝch tµi vô th× chi phÝ vËn hµnh bao gåm chi phÝ nguyªn nhiªn liÖu, duy tu söa ch÷a, chi phÝ b¶o hiÓm, thuÕ kho¸. Cßn trong ph©n tÝch kinh tÕ kh«ng cã h¹ng môc thuÕ vµ b¶o hiÓm. c. HiÖu Ých c«ng tr×nh: Trong ph©n tÝch tµi vô, hiÖu Ých c«ng tr×nh lµ phÇn hiÖu Ých thu thùc tÕ do c«ng tr×nh ®ã t¹o ra s¶n phÈm, vÝ dô: - §èi víi tr¹m thuû ®iÖn: Lµ phÇn ®iÖn l−îng ®−îc b¸n ra cho c¸c hé tiªu thô. - §èi víi c«ng tr×nh cÊp n−íc: Lµ tiÒn thu vÒ tõ viÖc cung cÊp n−íc cho c¸c hé dïng n−íc. - §èi víi c«ng tr×nh t−íi, cã ®Æc ®iÓm riªng nªn chØ tÝnh phÇn thu thuû lîi phÝ vÒ phÇn thuÕ NN ®−îc thu t¨ng thªm do phÇn t¸c ®éng cña c«ng tr×nh t−íi. 120
- d. VÒ gi¸ c¶: Trong ph©n tÝch tµi vô, gi¸ c¶ ®−îc tÝnh theo gi¸ hiÖn hµnh. e. L·i suÊt: VÒ l·i suÊt trong ph©n tÝch tµi vô phô thuéc vµo nguån cÊp vèn. - Do Nhµ n−íc cÊp vèn - kh«ng tÝnh l·i tøc. - Do vay cña Ng©n hµng thuéc Nhµ n−íc th× l·i suÊt thu quy ®Þnh cña Nhµ n−íc. - Vèn n−íc ngoµi: L·i tøc tÝnh theo hiÖp ®Þnh ®−îc ký kÕt. 2. §¸nh gi¸ chØ tiªu hiÖu qu¶ trong h¹ch to¸n: HiÖu qu¶ h¹ch to¸n cña c«ng tr×nh thuû lîi gåm thêi gian hoµn tr¶ vèn, suÊt thu håi néi bé, h¹ch to¸n chØ sè chi phÝ vÒ hiÖu Ých, h¹ch to¸n lîi Ých thu lîi ®Çu t−. a. Thêi gian thu håi vèn: ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh n¨ng lùc hoµn tr¶ vèn x©y dùng c«ng tr×nh. Thêi gian hoµn vèn cña mét c«ng tr×nh ph¶i nhá h¬n thêi gian hoµn vèn quy ®Þnh cña Nhµ n−íc (tuú theo lo¹i c«ng tr×nh) Khi c«ng tr×nh b¾t ®Çu vËn hµnh cã hiÖu Ých, th× hµng n¨m ph¶i lÊy hiÖu Ých ®Ó tr¶ l·i vèn vay, phÇn cßn l¹i ®−îc tr¶ phÇn vèn gèc. Hµng n¨m ph¶i tiÕn hµnh h¹ch to¸n nÕu thêi gian hoµn tr¶ vèn bÐ h¬n niªn h¹n quy ®Þnh ®¹t theo yªu cÇu h¹ch to¸n. b. SuÊt thu håi néi bé: SuÊt thu håi néi bé cña ph©n tÝch h¹ch to¸n vµ ph©n tÝch kinh tÕ lµ gièng nhau. NÕu suÊt thu håi néi bé lín h¬n l·i suÊt vay vèn ®Ó qu¶n lý, x©y dùng th× vÒ mÆt h¹ch to¸n lµ hîp lý. c. Tû sè hiÖu Ých vµ chi phÝ vËn hµnh: H¹ch to¸n phÇn hiÖu Ých vµ chi phÝ vËn hµnh lËp tû sè gi÷a hiÖu Ých vµ chi phÝ. Trªn nguyªn t¾c tÝnh to¸n còng gièng víi ph©n tÝch kinh tÕ vÒ phÇn nµy. d. Tû sè gi÷a hiÖu Ých vµ vèn ®Çu t−: Tû sè gi÷a hiÖu Ých vµ vèn ®Çu t− th−êng dïng ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch tÝnh ®Ó tÝnh to¸n: 121
- B −C EC = K EC: Tû sè gi÷a hiÖu Ých vµ vèn ®Çu t− B : HiÖu Ých thu vÒ C : VËn hµnh phÝ (qu¶n lý phÝ) K : Vèn ®Çu t− ViÖc h¹ch to¸n kinh tÕ trong qu¶n lý khai th¸c nã b¶o ®¶m tÝnh thùc tÕ trong x©y dùng. NÕu dïng ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch tÜnh th× kh«ng ph¶n ¸nh ®óng t×nh h×nh thùc tÕ. C¸i chóng ta t−ëng lµ ®−îc nh−ng thùc tÕ vÉn ch−a ®−îc. VÝ dô: D−íi ®©y lµ 1 thÝ dô vÒ ph©n tÝch h¹ch to¸n ®Ó x¸c ®Þnh thêi gian thu håi vèn cña mét tr¹m thuû ®iÖn cã 3 tæ m¸y. - Tæng vèn ®Çu t− : 36.300 triÖu ®ång Vèn vay cã l·i suÊt i = 3%, vay trong 5 n¨m theo ®iÒu kiÖn vay l·i suÊt ®¬n. N¨m thø nhÊt vay : 5.000 triÖu ®ång N¨m thø 2 : 12.000 triÖu ®ång N¨m thø 3 : 12.500 triÖu ®ång N¨m thø 4 : 5.300 triÖu ®ång N¨m thø 5 : 1.500 triÖu ®ång - N¨m thø 4 c«ng tr×nh khai th¸c tæ m¸y thø 1. - N¨m thø 5 c«ng tr×nh x©y dùng xong. - Tõ n¨m thø 6 trë ®i c«ng tr×nh ho¹t ®éng æn ®Þnh. - L·i suÊt trong thêi gian khai th¸c i = 6% (l·i suÊt ghÐp) Trong b¶ng: Cét 1: Vèn vay hµng n¨m 122
- Cét 2: L·i tøc (Vèn vay x i %) Cét 3: Vèn nî cuèi n¨m (3) = (1) + (2) Cét 4: HiÖu Ých thùc: TiÒn b¸n ®iÖn sau khi ®· khÊu trõ chi phÝ s¶n xuÊt vµ lîi nhuËn Cét 5: L·i tøc cña thêi kú vËn hµnh tr¹m thuû ®iÖn. 31045 x 6% = 1863 Cét 6: Gi¸ trÞ phÇn vèn tr¶ ®−îc trong n¨m (6) = (4) - (5) Cét 7: Vèn cßn nî ë cuèi n¨m (7) = (7) n¨m tr−íc - (6) Qua b¶ng h¹ch to¸n ta thÊy: §Õn cuèi n¨m thø 18 cßn nî 2500 triÖu ®ång, nh−ng sang n¨m thø 19 th× do lîi Ých thùc cã thÓ tr¶ ®−îc 3824 triÖu > 2500 triÖu. VËy sau khi hoµn tr¶ toµn bé vèn ë n¨m thø 19 cßn thõa ®−îc 1324 triÖu ®ång. Nh− vËy thêi gian hoµn tr¶ vèn kho¶ng T = 18,5 n¨m. NÕu tÝnh tõ khi c«ng tr×nh b¾t ®Çu khai th¸c th× T = 15,5 n¨m. Còng vÝ dô trªn nÕu dïng ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch tÜnh th× thêi gian hoµn vèn chØ kho¶ng 12 n¨m (ë n¨m thø 12 tÝnh tõ khëi c«ng) 123
- B¶ng 8.1 TÝnh to¸n thêi gian thu håi vèn §¬n vÞ tÝnh: TriÖu ®ång Vèn Vèn nî HiÖu Gi¸ trÞ Vèn cßn H.môc Giai L·i suÊt L·i tøc ®Çu t− cuèi Ých vèn nî khi ®o¹n i = 3% i = 6% N¨m R n¨m thùc ®−îc tr¶ céng dån 1 5000 150 5150 5150 Giai ®o¹n 2 12000 150+360 12510 17660 thi 3 12500 510+375 13385 31045 c«ng 4 5300 1656 1863 -207 36552 5 1500 2540 2193 1347 36705 6 3974 2202 1771 34934 7 3974 2098 1878 33056 8 3974 1983 1964 31092 Giai 9 3974 1866 2108 28983 ®o¹n 10 3974 1739 2235 26748 khai 11 3974 1605 2369 24379 th¸c thu 12 3974 1463 2511 21868 håi 13 3974 1312 2661 19206 vèn 14 3974 1152 2822 16384 ®Çu 15 3974 983 1991 13393 t− 16 3974 804 3170 10223 17 3974 613 3361 6062 18 3974 412 3562 2500 19 3974 149 3824 -1324 Céng (0) (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) 124
- ii. ph©n tÝch tÝnh nh¹y c¶m Khi x©y dùng mét c«ng tr×nh th× ®−îc x¸c ®Þnh trªn ®iÒu kiÖn cô thÓ lóc ®ã (tõ c¸c sè liÖu, c¨n cø ®Çu t−...). Nh−ng theo thêi gian ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh thay ®æi, yªu cÇu cña x· héi, gi¸ c¶ s¶n phÈm thay ®æi. Khi thay ®æi nh− thÕ sÏ kÐo theo c¸c chØ tiªu kinh tÕ còng thay ®æi. ThËm chÝ cã tr−êng hîp chØ cÇn 1 yÕu tè thay ®æi dÉn ®Õn ph−¬ng ¸n nguyªn lµ hîp lý trë thµnh bÊt hîp lý. §ã chÝnh lµ tÝnh nh¹y c¶m. Môc ®Ých ph©n tÝch tÝnh nh¹y c¶m lµ xem xÐt sù thay ®æi cña c¸c yÕu tè chñ yÕu, khi cã 1 yÕu tè nµo ®ã bÞ thay ®æi. Trong thùc hiÖn dù ¸n nªu ph©n tÝch tÝnh nh¹y c¶m ®Ó chñ ®éng chän ph−¬ng ¸n hîp lý. ë mét sè n−íc, ng−êi ta ®−a vµo quy ph¹m ph¹m vi thay ®æi c¸c yÕu tè ®Ó ph©n tÝch tÝnh nh¹y c¶m. VÝ dô nh−: ± (10 ÷ 20%) - Vèn ®Çu t− ph¹m vi thay ®æi lµ ± (15 ÷ 25%) - HiÖu Ých thùc - Thêi h¹n thi c«ng: Sím hoÆc muén 1 - 2 n¨m C¸c b−íc thùc hiÖn: - Ph¶i chän nh©n tè nµo ¶nh h−ëng t−¬ng ®èi lín ®Õn hiÖu Ých, vèn ®Çu t− c«ng tr×nh ®Ó ph©n tÝch tÝnh nh¹y c¶m. - X¸c ®Þnh ph¹m vi ¶nh h−ëng cña nã ®Õn c¸c yÕu tè kh¸c. - Tõ sù ph©n tÝch sÏ cã quyÕt s¸ch trong vÊn ®Ò ®Çu t−. VÝ dô: ë mét c«ng tr×nh t−íi ®· chän ®−îc ph−¬ng ¸n c¬ b¶n cã: - Vèn ®Çu t− : 500 triÖu ®ång - HiÖu Ých b×nh qu©n n¨m : 80 triÖu ®ång - HiÖu Ých kinh tÕ : 12,805 triÖu ®ång 125
- - Chi phÝ qu¶n lý vËn hµnh : 20 triÖu ®ång - Tû sè hiÖu Ých chi phÝ B/C = 1,19 §Ó ph©n tÝch tÝnh nh¹y c¶m, ng−êi ta tÝnh to¸n cho c¸c tr−êng hîp sau: + Vèn ®Çu t−: Cho t¨ng 10%, Cho gi¶m 10% + HiÖu Ých t−íi: Cho t¨ng 10%, Cho gi¶m 15% Cho gi¶m 20% + VËn hµnh phÝ Cho t¨ng 20%, Cho gi¶m 10% Sau ®ã ng−êi ta tÝnh c¸c yÕu tè kh¸c cho c¸c tr−êng hîp trªn (Xem b¶ng 8.2) Qua kÕt qu¶ tÝnh to¸n thÊy r»ng: Tû sè hiÖu Ých chi phÝ vµ hiÖu Ých thùc rÊt nh¹y c¶m víi hiÖu Ých chung. NÕu hiÖu Ých chung gi¶m 20% th× B0 = -3,195 < 0 vµ B/c = 0,95 < 1. Lóc nµy ph−¬ng ¸n coi nh− bÞ phñ ®Þnh. B¶ng 8-2. KÕt qu¶ tÝnh to¸n tÝnh nh¹y c¶m ë c«ng tr×nh t−íi (§VT: 106 ®ång) Sù thay ®æi cña Sù thay ®æi cña hiÖu Sù thay ®æi cña Ph−¬ng vèn ®Çu t− Ých t−íi vËn hµnh phÝ C¸c chØ tiªu ¸n c¬ (TÝnh triÖu ®ång) T¨ng Gi¶m T¨ng Gi¶m Gi¶m T¨ng Gi¶m b¶n 10% 10% 10% 15% 20% 20% 10% Vèn ®Çu t− 500 550 450 500 500 500 500 500 HiÖu Ých t−íi b×nh 80 80 80 88 68 64 80 80 qu©n nhiÒu n¨m Chi phÝ vËn hµnh 20 20 20 20 20 20 24 18 HiÖu Ých thùc B0 12,805 80,86 17,53 20,81 0,805 -3,195 8,805 14,805 Tû sè hiÖu Ých vµ 1,19 1,11 1,28 1,31 1,01 0,95 1,12 1,23 chi phÝ B/C 126
- iIi. ph©n tÝch l·i lç BÊt kú mét ®¬n vÞ nhËn thÇu nµo th× vÉn ®Æt môc tiªu lµ thu nhiÒu lîi nhuËn. VÝ dô khi thÇu mét c«ng tr×nh thuû lîi nµo ®ã, ë ®ã cã thÓ thi c«ng b»ng thñ c«ng vµ còng cã thÓ thi c«ng b»ng c¬ giíi. Thi c«ng thñ c«ng th× kÐo dµi thêi gian, nh−ng ®Çu t− Ýt, cßn thi c«ng c¬ giíi th× lµm nhanh, hiÖu suÊt cao nh−ng ®Çu t− nhiÒu. VËy ph¶i ph©n tÝch sö dông c¬ giíi ë møc ®é nµo th× ®em l¹i l·i nhiÒu nhÊt. §èi víi ®¬n vÞ qu¶n lý khai th¸c còng ph¶i t×m biÖn ph¸p kü thuËt nµo ®Ó cã lîi nhÊt. §ã chÝnh lµ vÊn ®Ò ph©n tÝch l·i lç. ViÖc ®Çu t− nghiªn cøu ph©n tÝch l·i lç lµ gi¸ thµnh s¶n phÈm. 1. Kh¸i niÖm vÒ gi¸ thµnh: a. Gi¸ trÞ cè ®Þnh thùc hiÖn s¶n phÈm F: Gi¸ trÞ cè ®Þnh thùc hiÖn s¶n phÈm lµ phÇn chi phÝ tÝnh vµo gi¸ thµnh, phÇn chi phÝ nµy ®· ®−îc quy ®Þnh, dï s¶n phÈm lµm ra nhiÒu hay Ýt th× ®¬n vÞ qu¶n lý còng ph¶i chi ra. VÝ dô nh−: - Chi phÝ khÊu hao c¬ b¶n. - KhÊu hao thiÕt bÞ m¸y mãc. - Chi phÝ hµnh chÝnh sù nghiÖp. PhÇn chi phÝ nµy lµ chi phÝ ®· ®−îc cè ®Þnh ph¶i tÝnh vµo gi¸ thµnh s¶n phÈm, nªn phÇn nµy gäi lµ gi¸ thµnh cè ®Þnh. b. Chi phÝ kh¶ biÕn thùc hiÖn s¶n phÈm (Vx) Gi¸ trÞ kh¶ biÕn lµ phÇn chi phÝ cã liªn quan ®Õn sè l−îng s¶n phÈm bao gåm nguyªn nhiªn liÖu, tiÒn l−îng c«ng nh©n. NÕu muèn cã s¶n phÈm nhiÒu th× ph¶i cã tiÒn l−¬ng cho c«ng nh©n lµm nhiÒu, ph¶i cã nhiÒu nguyªn nhiªn liÖu vµ ng−îc l¹i. 127
- c. Tæng gi¸ trÞ thùc hiÖn s¶n phÈm C: Tæng gi¸ trÞ C lµ bao gåm cã Chi phÝ thùc hiÖn s¶n phÈm gi¸ trÞ cè ®Þnh vµ gi¸ trÞ kh¶ biÕn. C2 C = F + Vx Vx C1 Trong c«ng thøc trªn x lµ sè F F l−îng s¶n phÈm tõ c«ng thøc trªn ta x1 x2 xx S¶n phÈm cã thÓ x¸c ®Þnh F vµ C nh− sau: C 2 − C1 V= x 2 − C1 Gi¸ thµnh F = C1 - Vx1 hoÆc F = C2 - Vx2 Trong nhiÒu tr−êng hîp quan hÖ gi÷a gi¸ chi phÝ vµ s¶n l−îng lµ a + bx + cx2 quan hÖ phi tuyÕn theo d¹ng. x S¶n phÈm C = Cx2 + bx + a d. Gi¸ thµnh b×nh qu©n: Gi¸ thµnh b×nh qu©n x¸c ®Þnh theo c«ng thøc: C F + Vx C= = x x e. Gi¸ trÞ t¨ng l−îng: Gi¸ trÞ t¨ng l−îng tøc lµ phÇn gia t¨ng cña tæng chi phÝ khi s¶n xuÊt t¨ng thªm 1 ®¬n vÞ s¶n phÈm. - §èi víi quan hÖ tuyÕn tÝnh nã chÝnh lµ V. - §èi víi quan hÖ phi tuyÕn lµ: dC d(a + bx + cx 2 ) = = b = 2 cx dx dx 128
- Gi¸ trÞ t¨ng l−îng lµ mét kh¸i niÖm cÇn thiÕt ®Ó ph©n tÝch l·i lç trong x©y dùng vµ s¶n xuÊt. VÝ dô: Cã 1 ®¬n vÞ ®Õn ®Æt hµng cho x−ëng bªt«ng cÊu kiÖn yªu cÇu s¶n xuÊt cho hä 2400 s¶n phÈm víi gi¸ 100.000 ®ång cho 1 s¶n phÈm. Sau ®ã hä ®Æt mua tiÕp thªm 600 s¶n phÈm n÷a, nh−ng hä ®Ò nghÞ víi gi¸ 80.000®/ s¶n phÈm. Nh− vËy x−ëng bªt«ng ph¶i h¹ch to¸n míi quyÕt ®Þnh cã b¸n thªm 600 s¶n phÈm ®ã hay kh«ng? Qua h¹ch to¸n: - NÕu chØ s¶n xuÊt 2400 s¶n phÈm th× gi¸ thµnh xuÊt x−ëng lµ 85.000®/ s¶n phÈm. - NÕu s¶n xuÊt (2400 + 600) = 3000 s¶n phÈm th× gi¸ thµnh xuÊt x−ëng lµ 81.000®/c¸i. NÕu ph¸n ®o¸n ®¬n thuÇn th× thÊy gi¸ 80.000®/s¶n phÈm lµ kh«ng thÓ b¸n ®−îc. Nh−ng nÕu ph©n tÝch vÒ t¨ng l−îng th× thÊy r»ng viÖc b¸n thªm 600 s¶n phÈm lµ cã lîi, bëi v×: - NÕu chØ b¸n 2400 s¶n phÈm th× chi phÝ thùc hiÖn lµ: 2400 x 85000 = 204 triÖu ®ång - NÕu b¸n 3000 s¶n phÈm th× chi phÝ thùc hiÖn lµ: 3000 x 81000 = 243 triÖu ®ång - Do t¨ng thªm 600 s¶n phÈm nªn chi phÝ ph¶i t¨ng lµ: 243 - 204 = 39 triÖu ®ång - Nh− vËt gi¸ trÞ t¨ng l−îng lµ: 39000000 = = 65000 ®/sp 600 - PhÇn lîi nhuËn cña mét s¶n phÈm lµ: 80000 - 65000 = 15000 ®/s¶n phÈm 129
- PhÇn lîi nhuËn nµy còng b»ng phÇn lîi nhuËn b¸n 2400 s¶n phÈm tøc lµ: 100000 - 85000 = 15.000®/s¶n phÈm Do ®ã viÖc ph©n tÝch t¨ng l−îng lµ mét viÖc lµm rÊt cÇn thiÕt trong ph©n tÝch h¹ch to¸n kinh tÕ. 2. Ph©n tÝch l·i lç: Trong mét ®¬n vÞ s¶n xuÊt (hoÆc qu¶n lý), nÕu sè thu nhiÒu h¬n chi th× cã l·i. Sè thu Ýt h¬n sè thu th× bÞ lç. Gäi P lµ lîi nhuËn cña xÝ nghiÖp R : HiÖu Ých h¹ch to¸n thu vÒ C : Chi phÝ s¶n xuÊt P=R-C HiÖu Ých thu vÒ R ®−îc tÝnh theo gi¸ thµnh b¸n s¶n phÈm: R=r.x r : Gi¸ b¸n s¶n phÈm x : Sè l−îng s¶n phÈm PhÇn tæng chi phÝ s¶n xuÊt C R=rx C = F + Vx R' BiÓu diÔn C = f(x) A C = F + Vx Vµ R = f(x) lµ trôc to¹ ®é sÏ t×m ®−îc ®iÓm A t¹i vÞ trÝ x = x0, ë ®ã P = 0 x0 x (tøc chi phÝ b»ng hiÖu Ých) §iÓm x = x0 lµ ®iÓm c©n b»ng l·i lç. Qua ®ã ta thÊy: - Quy m« cña xÝ nghiÖp ph¶i ®ñ lín th× sè s¶n phÈm s¶n xuÊt v−ît qu¸ x0 th× míi cã l·i. 130
- - Nh−ng nÕu xÝ nghiÖp qu¸ lín do s¶n xuÊt nhiÒu s¶n phÈm cÇn nguån nhiªn liÖu lín, hoÆc thêi gian lµm viÖc trong ngµy cña c«ng nh©n còng ph¶i t¨ng, hoÆc s¶n phÈm qu¸ nhiÒu sÏ ®−a ®Õn mÊt c©n b»ng gi¸ b¸n sÏ bÞ h¹... Do ®ã cÇn ph¶i xem xÐt mét c¸ch cÈn thËn. C R Quy m« s¶n xuÊt cña 1 xÝ nghiÖp R = f(x) nã chØ n»m ë mét vïng hîp lý nhÊt ®Þnh. C = f(x) Tr−êng hîp theo h×nh vÏ bªn th× quy m« hîp lý lµ: x0 x '0 x x0 < x < x'0 Vïng quy m« s¶n xuÊt hîp lý Iv. ph©n tÝch biÕn l−îng (marginal analyis) 1. Kh¸i niÖm: Ph©n tÝch biÕn l−îng lµ mét ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch kinh tÕ th−êng dïng ®Ó ®−a vµo xem xÐt quyÕt s¸ch kinh tÕ. BiÕn l−îng chi phÝ s¶n xuÊt chÝnh lµ ®é dèc cña ®−êng cong tæng chi phÝ, nã biÓu thÞ sù gia t¨ng cña chi phÝ khi s¶n xuÊt thªm 1 ®¬n vÞ s¶n phÈm. BiÕn l−îng hiÖu Ých lµ sù gia t¨ng cña hiÖu Ých kinh tÕ khi ®Çu t− thªm 1 ®¬n vÞ. Nh− vËy biÕn l−îng chÝnh lµ ®¹o hµm cña hµm sè tæng chi phÝ hoÆc hiÖu Ých biÕn l−îng ®−îc biÓu thÞ nh− sau: ∆y dy MC = hoÆc MC = ∆x dx y = f(x) lµ hµm sè chi phÝ hoÆc hµm sè hiÖu Ých Chi phÝ a. BiÕn l−îng chi phÝ: (triÖu ®ång) §−êng cong VÝ dô: Ta lËp ®−îc quan hÖ gi÷a tæng chi phÝ TC ∆y dung tÝch hå (tÝnh theo triÖu m3) vµ vèn A ∆y ∆x ∆x ®Çu t− x©y dùng vµ chi phÝ vËn hµnh §−êng biÕn l−îng chi phÝ MC nh− h×nh vÏ. Dung tÝch hå W (triÖu M3) 131
- Qua ®−êng cong TC = f(w) tøc y = f(x), thÊy r»ng cïng t¨ng thªm mét triÖu m3, nh−ng cã vÞ trÝ chi phÝ t¨ng thªm nhiÒu h¬n, cã chç Ýt h¬n. Tuú theo ®Æc ®iÓm x©y dùng mµ ®é dèc ®−êng cong kh¸c nhau. ∆y df (x) BiÕn l−îng chi phÝ MC = hoÆc = f'(x) ∆x dx Qua ®−êng cong MC ta thÊy t¹i ®iÓm A ®¹t trÞ sè nhá nhÊt. Tõ kÕt qu¶ qu¶ nµy gióp cho c¸c cÊp h÷u quan quyÕt ®Þnh ph−¬ng ¸n ®Çu t−. b. BiÕn l−îng hiÖu Ých: y BiÕn l−îng hiÖu Ých N¨ng ®−îc x¸c ®Þnh trªn ®−êng suÊt (T/ha) cong quan hÖ gi÷a hiÖu Ých ∆N ∆N víi chØ tiªu t¹o ra hiÖu Ých. VÝ dô gi÷a møc t−íi vµ n¨ng suÊt Møc t−íi (m3/ha) x 1 0 3 m3 c©y trång. NÕu t¨ng thªm 1000m3 n−íc t−íi ë vÞ trÝ x bÐ th× n¨ng suÊt t¨ng kh¸ cao, nh−ng nÕu ®Ó t¨ng thªm møc ®é nµo ®ã, th× n−íc t−íi ¶nh h−ëng Ýt ®Õn n¨ng suÊt c©y trång. ∆y M= = f'(x) ∆x BiÕn l−îng hiÖu Ých cµng lín th× cµng cã lîi. 2. øng dông ph©n tÝch biÕn l−îng trong tÝnh to¸n kinh tÕ thuû lîi: a. C©n b»ng chØ tiªu biÕn l−îng ®Ó chän ph−¬ng ¸n: Chi phÝ vµ hiÖu Ých nã sÏ biÕn ®æi tuú theo quy m« c«ng tr×nh. Chän c«ng tr×nh ®−îc chän lµ c«ng tr×nh cã hiÖu Ých lín nhÊt. Ng−íi ta th−êng dïng ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch biÕn l−îng ®Ó chän ph−¬ng ¸n. VÝ dô: Ta cã quan hÖ chi phÝ vµ hiÖu Ých cña hå chøa n−íc nh− h×nh trªn. 132
- B = f(v) ®−êng quan hÖ hiÖu Ých C = f(v) B~V B MB C Vµ tiÕp tuyÕn lµ: MB vµ MC (TriÖu ®ång) Khi MB = MC th× t×m ®−îc MC dung tÝch hå chøa V , cho hiÖu Ých ®−êng chi phÝ C~V lín nhÊt. 0 V V0 (triÖu m3) dy b. Chän ph−¬ng ¸n khi = 0: dx Trong khi chän ph−¬ng ¸n x©y dùng c«ng tr×nh cã thÓ x¶y ra 2 tr−êng hîp: - Hai ph−¬ng ¸n cã hiÖu Ých nh− nhau, th× ph©n tÝch ®Ó chän ph−¬ng ¸n cã chi phÝ nhá nhÊt. - Hai ph−¬ng ¸n cã chi phÝ nh− nhau, th× ph©n tÝch ®Ó chän ph−¬ng ¸n cã lîi Ých nhÊt. NÕu chi phÝ vµ hiÖu Ých ®−îc biÓu diÔn d−íi d¹ng hµm sè t−¬ng ®èi gi¶n ®¬n vµ kh«ng cã thªm ®iÒu kiÖn rµng buéc nµo, th× ng−êi ta th−êng dïng dy ph−¬ng ph¸p = 0 ®Ó chän ph−¬ng ¸n. dx VÝ dô: §Ó chän 1 ph−¬ng ¸n phßng lò cho h¹ l−u víi tÇn suÊt lò P = 1%, ng−êi ta chän 2 biÖn ph¸p ®· thùc hiÖn. - BiÖn ph¸p I: X©y 1 kho n−íc phßng lò ë th−îng l−u s«ng, ®Ó gi÷ 1 phÇn n−íc lò khi lò cao. - BiÖn ph¸p II: X©y dùng ®ª s«ng ®Ó b¶o vÖ thµnh phè vµ khu c«ng nghiÖp. §ª nµy cã nhiÖm vô ng¨n phÇn l−u l−îng ë hå chøa kh«ng tr÷ hÕt ph¶i x¶ xuèng h¹ l−u. 133
- Trong tr−êng hîp nµy th× hiÖu Ých (môc tiªu phßng lò) ®· ®−îc cè ®Þnh, dï ph−¬ng ¸n nµo còng ph¶i ®¶m b¶o ®−îc hiÖu Ých ®ã. VËy ph¶i chän 1 ph−¬ng ¸n cã chi phÝ nhá nhÊt. NÕu hå cã dung tÝch lín th× ®ª ë h¹ l−u nhá. NÕu hå cã dung tÝch lín th× ®ª ë h¹ l−u lín. Q NÕu kh«ng x©y dùng hå chøa th× h¹ l−u ph¶i nhËn l−u F Dung tÝch hå Q 1% l−îng x¶ max lµ QF. Do x©y dùng Qmax W hå chøa, nªn h¹ l−u nh©n l−u l−îng (x¶) x¶ lµ Qx, lÊy Qx lµm tham sè tÝnh to¸n, ®Ó thuËn tiÖn ta ký hiÖu lµ. X T Tæng chi phÝ x©y dùng c«ng tr×nh lµ Z: a Z= + bx x Trong ®ã: a a : Chi phÝ x©y dùng kho n−íc, khi x lín th× ( ) nhá, a = h»ng sè. x x bx: Chi phÝ x©y dùng ®ª ë h¹ l−u, khi x lín th× bx lín, b = h»ng sè. dZ Muèn chi phÝ nhá nhÊt th×: =0 dx dZ a =- 2 +b=0 dx x VËy t×m ra ®−îc Qx¶ = x* Chi phÝ nhá nhÊt lµ = Z* a x* = b 134
- b a Z* = a +b = 2 ab a b y Z = y 1 + y2 Z a = + bx dZ = 0 x dx VÝ dô cÇn t×m chi phÝ y1 = a y2 = bx ®Çu t− nhá nhÊt cho tr−êng hîp x cô thÓ sau: x 8600 y1 = x y2 = 5400x y1 : Chi phÝ ®Çu t− ®Ó x©y dùng kho n−íc phßng lò (tÝnh b»ng triÖu ®ång) y2 : Chi phÝ ®Çu t− ®Ó x©y dùng ®ª phßng lò ë h¹ l−u (triÖu ®ång) x : L−u l−îng x¶ tõ kho n−íc xuèng h¹ l−u (TÝnh 100 m3/s) 8600 Nh− vËy: Z = y 1 + y2 = + 5400x x dZ Dïng ®å gi¶i hoÆc tÝnh trùc tiÕp ®Ó x¸c ®Þnh =0 dX dZ = -8600x-2 + 5400 = 0 dX x = 126 m3/s Gi¶i ra: 8600 VËy Z= + 5400 x 1,26 = 13630 126 Z = 13600 triÖu ®ång Q1% = 680m3/s Theo tÝnh to¸n cña thuû v¨n Qx¶ = 126m3/s VËy ®Ønh lò n−íc c¾t lµ: Q = 554m3/s 135
- Q (m3/s) 680 126 T Trong tæng kinh phÝ x©y dùng: Z = 13630 triÖu ®ång ®−îc ph©n lµm 2 phÇn: - PhÇn 1: X©y dùng hå chøa ®Ó c¾t ®Ønh lò tõ 680m3/s xuèng cßn 126m3/s. 8600 8600 = y1 = = 6826 triÖu ®ång x 1,26 - PhÇn 2: X©y dùng ®ª phßng lò ë h¹ l−u y2 = 5400 x x = 5400 x 1,26 = 6804 triÖu ®ång. 136
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học