Xem mẫu
- KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG XHCN
Kinh tế thị trường qua các bước đổi mới tư duy
Hà Đăng
Trước đổi mới, chúng ta coi kinh tế xã hội chủ nghĩa và kinh tế tư
bản chủ nghĩa (hay kinh tế thị trường) là hai phương thức kinh tế
khác nhau về bản chất và đối lập với nhau cả về chế độ sở hữu, chế
độ quản lý, chế độ phân phối và mục đích phát triển. Kinh tế xã hội
chủ nghĩa vận động theo các quy luật của chủ nghĩa xã hội, còn
kinh tế tư bản chủ nghĩa thì vận động theo các quy luật của chủ
nghĩa tư bản (tất nhiên trong khi nói đến kinh tế kế hoạch chúng ta
cũng đã từng nói đến hạch toán và kinh doanh xã hội chủ nghĩa, vận
dụng quan hệ hàng hóa - tiền tệ, coi lợi ích vật chất và khuyến khích
vật chất là một động lực của sự phát triển).
Sau đổi mới, tư duy của chúng ta về kinh tế có nhiều sự phát tri ển
so với trước. Nhìn khái quát đã có những sự thay đổi lớn như sau:
- Từ quan niệm chủ nghĩa xã hội chỉ có một chế độ sở hữu duy nhất
là chế độ công hữu về tất cả các tư liệu sản xuất (bao gồm sở hữu
toàn dân và sở hữu tập thể) đã đi đến quan niệm nền kinh tế của ta
hiện nay và sau này có ba chế độ sở hữu cơ bản là toàn dân, tập
thể, tư nhân, trên cơ sở đó, hình thành nhiều hình thức sở hữu và
nhiều thành phần kinh tế khác nhau như kinh tế nhà nước, kinh tế
tập thể, kinh tế tư nhân (cá thể, tiểu chủ, tư bản tư nhân), kinh tế tư
bản nhà nước và kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài.
- Từ quan niệm cho rằng để xây dựng được quan hệ sản xuất xã hội
chủ nghĩa phải nhanh chóng hoàn thành việc cải tạo kinh tế tư bản
tư nhân và kinh tế cá thể tiểu chủ là những thành phần kinh tế phi xã
hội chủ nghĩa, đã đến quan niệm rằng trong xây dựng chủ nghĩa xã
hội, phải ưu tiên phát triển lực lượng sản xuất, còn cải tạo quan hệ
sản xuất cũ, xây dựng quan hệ sản xuất mới nhất thiết phải phù hợp
với từng bước phát triển của lực lượng sản xuất.
- Từ quan niệm hai thành phần kinh tế quốc doanh và kinh tế tập
thể, với việc xóa bỏ nhanh chóng các thành phần kinh tế phi xã hội
chủ nghĩa, ngay từ đầu đã là nền tảng của nền kinh tế quốc dân, đã
đi đến quan niệm rằng muốn cho hai thành phần kinh tế ấy ngày
- càng trở thành nền tảng vững chắc thì phải trải qua một quá trình dài
xây dựng, đổi mới và phát triển với những bước thích hợp; trong khi
đó, vẫn khuyến khích phát triển các thành phần kinh tế tư nhân, coi
như thành phần này là động lực quan trọng của phát triển kinh tế và
phát triển lực lượng sản xuất.
- Từ quan niệm nhà nước phải chỉ huy toàn bộ nền kinh tế theo một
kế hoạch tập trung, thống nhất với những chỉ tiêu có tính pháp lệnh
áp đặt từ trên xuống, đã đi đến phân biệt rõ chức năng quản lý nhà
nước về kinh tế với chức năng quản lý kinh doanh; chức năng quản
lý nhà nước về kinh tế và chủ sở hữu tài sản công là thuộc nhà
nước, còn chức năng quản lý kinh doanh thì thuộc về doanh nghiệp.
Từ chỗ tuyệt đối hóa vai trò của kế hoạch, phủ nhận vai trò của thị
trường đã đi đến thừa nhận thị trường vừa là căn cứ, vừa là đối
tượng của kế hoạch; kế hoạch chủ yếu mang tính định hướng và
đặc biệt trên bình diện vĩ mô, còn thị trường giữ vai trò trực tiếp
hướng dẫn các đơn vị kinh tế lựa chọn lĩnh vực hoạt động và
phương án tổ chức sản xuất, kinh doanh.
- Từ chỗ chỉ thừa nhận một hình thức phân phối duy nhất chính
đáng là phân phối theo lao động đã đi đều quan niệm thực hiện
nhiều hình thức phân phối, lấy phân phối theo kết quả lao động và
hiệu quả kinh tế là chủ yếu, đồng thời phân phối dựa trên mức đóng
góp các nguồn lực khác vào sản xuất kinh doanh và phân phối thông
qua phúc lợi xã hội. Công bằng xã hội thể hiện không phải ở chủ
nghĩa bình quân trong kinh tế mà là ở chỗ phân phối hợp lý tư liệu
sản xuất và kết quả sản xuất, ở việc tạo điều kiện cho mọi người
đến có cơ hội phát triển và sử dụng tốt năng lực của mình. Không
ngăn cấm mọi sự làm giàu mà trái lại khuyến khích mọi người làm
giàu chính đáng theo đúng pháp luật, đồng thời thực hiện xóa đói
giảm nghèo, hạn chế phân cực quá đáng hai đầu.
Xét về thời gian, dưới góc độ kinh tế thị trường, tư duy của chúng ta
cũng được đổi mới qua nhiều bước.
Bước I: Thừa nhận cơ chế thị trường nhưng không coi nền kinh tế
của ta là kinh tế thị trường. Nói cơ chế thị trường là chỉ nói về mặt
cơ chế quản lý chứ không phải nói về toàn bộ đặc điểm, tính chất và
nội dung của nền kinh tế. Do đó, trong khi phê phán nghiêm khắc cơ
chế quản lý tập trung, quan liêu, bao cấp và đề ra chủ trương đổi
- mới quản lý kinh tế (một bộ phận của đường lối đổi mới toàn diện),
Đại hội VI khẳng định: “thực chất của cơ chế mới về quản lý kinh tế
là cơ chế kế hoạch hóa theo phương thức hạch toán kinh doanh xã
hội chủ nghĩa, đúng nguyên tắc tập trung dân chủ”. Phát triển thêm
một bước, Đại hội VII (qua Cương lĩnh) đã xác định nền kinh tế của
ta là “nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần theo định hướng xã hội
chủ nghĩa, vận hành theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của nhà
nước”.
Bước II: Coi kinh tế thị trường không phải là cái riêng có của chủ
nghĩa tư bản, không đối lập với chủ nghĩa xã hội. Hội nghị đại biểu
toàn quốc giữa nhiệm kỳ khóa VII (tháng 1/1994) nhận định: Cơ cấu
kinh tế nhiều thành phầ đang hình thành. Và cơ chế thị trường có sự
quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa đang trở
thành cơ chế vận hành của nền kinh tế. Có nghĩa là nền kinh tế của
ta là nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, theo định hướng xã hội
chủ nghĩa, còn có chế vận hành của nền kinh tế đó là cơ chế thị
trường có sự quản lý của Nhà nước.
Gần cuối nhiệm kỳ Đại hội VII, tại một nghị quyết của Bộ Chính trị
về công tác lý luận đã nhận định: “Thị trường và kinh tế thị trường
không phải là cái riêng có của chủ nghĩa tư bản mà là thành tựu
chung của văn minh nhân loại”. Theo nhận định này, thị trường, kinh
tế thị trường đã từng tồn tại và phát triển qua những phương thức
sản xuất khác nhau. Nó có trước chủ nghĩa tư bản, trong chủ nghĩa
tư bản và cả sau chủ nghĩa tư bản. Nếu trước chủ nghĩa tư bản nó
vận động và phát triển ở mức khởi phát, manh nha, còn ở trình độ
thấp thì trong xã hội tư bản chủ nghĩa, nó đạt tới đỉnh cao đến mức
chi phối toàn bộ cuộc sống của con người trong xã hội đó, làm cho
người ta nghĩa rằng nó chính là chủ nghĩa tư bản. Như vậy, trong
thời kỳ quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội, kinh tế thị
trường còn tồn tại là tất yếu. Vấn đề ở đây là liệu kinh tế thị trường
có đối lập với chủ nghĩa xã hội không, và liệu việc xây dựng chủ
nghĩa xã hội có đi đến phủ định kinh tế thị trường để rồi tạo nên một
nền kinh tế hoàn toàn khác về chất là kinh tế xã hội chủ nghĩa, nền
kinh tế vận động theo các quy luậtd dặc thù của chủ nghĩa xã hội
hay không? Câu trả lời là không. Quan điểm này cũng chính là quan
điểm của Đại hội VIII (1996) khi Đại hội chủ trương: “Xây dựng nền
kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thị trường
- đi đôi với tăng cường vai trò quản lý của Nhà nước theo định hướng,
xã hội chủ nghĩa”.
Bước III: Coi kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là mô
hình kinh tế tổng quát của nước ta trong thời kỳ quá độ. Đại hội IX
của Đảng (2001) ghi rõ: Đảng và Nhà nước ta chủ trương thực hiện
nhất quán và lâu dài chính sách phát triển nền kinh tế hàng hóa
nhiều thành phần, vận động theo cơ chế thị trường, có sự quản lý
của nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa, đó chính là nền
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Mục đích của nền
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là phát triển lực
lượng sản xuất, phát triển kinh tế để xây dựng cơ sở vật chất – kỹ
thuật của chủ nghĩa xã hội, nâng cao đời sống nhân dân. Phát triển
lực lượng sản xuất hiện đại gắn liền với xây dựng quan hệ sản xuất
mới phù hợp trên cả ba mặt: sở hữu, quản lý và phân phối.
Kinh tế thị trường định hướng xã hội có nhiều hình thức sở hữu,
nhiều thành phần kinh tế, trong đó kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ
đạo, kinh tế nhà nước cùng với kinh tế tập thể ngày càng trở thành
nền tảng vững chắc. Theo Nghị quyết của Đại hội IX, các thành
phần kinh tế kinh doanh theo pháp luật đều là bộ phận cấu thành
quan trọng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
Các thành phần đó bao gồm cả kinh tế nhà nước, kinh tế tập thể,
kinh tế cá thể tiểu chủ, kinh tế tư bản tư nhân, kinh tế tư bản nhà
nước và kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài.
Bước IV: Gắn kinh tế thị trường của nước ta với nền kinh tế thị
trương toàn cầu hóa, hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu và đầy
đủ hơn. Đại hội X của Đảng chủ trương: “Tiếp tục hoàn thiện thể
chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa”. Bốn nội dung
quan trọng nhất là: nắm vững định hướng xã hội chủ nghĩa trong
nền kinh tế nước ta, nâng cao vai trò và hoàn thiện quản lý của Nhà
nước, phát triển đồng bộ và quản lý có hiệu quả sự vận hành các
loại thị trường cơ bản theo cơ chế cạnh tranh lành mạnh, phát triển
mạnh các thành phần kinh tế và các loại hình sản xuất, kinh doanh.
Điều quan trọng hơn nữa là với chủ đề: “Tích cực và chủ động hội
nhập kinh tế quốc tế”, Đại hội đã quyết định đẩy mạnh hoạt động
kinh tế đối ngoại, hội nhập sâu hơn và đầy đủ hơn với các thể chế
kinh tế toàn cầu, khu vực và song phương, lấy phục vụ lợi ích đất
- nước làm mục tiêu cao nhất. Việc Việt Nam trở thành thành viên
chính thức của WTO vào tháng 1-2007 đánh dấu một bước phát
triển cao của quá trình hàng chục năm thực hiện hội nhập kinh tế
quốc tế của nước ta.
nguon tai.lieu . vn