Xem mẫu
- K CH B N VÀ K CH B N TRUY N HÌNH (Ph n 1) 1. Khái ni m v k ch b n K ch b n b t ngu n t ti ng La tinh csenario, có nghĩa là văn b n k ch ho c văn b n vi t có tính k ch dùng ch m t b ph n c u thành r t quan tr ng c a tác ph m văn h c, i n nh hay truy n hình. Theo t i n ti ng Vi t do Giáo sư Hoàng Phê ch biên, Nxb Khoa h c xã h i nh nghĩa: “K ch b n- ó là v k ch d ng văn b n”. Tuy nhiên, n u ưa ra khái ni m này vào các d ng k ch b n văn h c, k ch b n i n nh và k ch b n truy n hình, thì vi c gi i nghĩa trên ây là chưa th t y , c bi t i v i k ch b n truy n hình. Thu t ng k ch b n t n t i ã lâu. T dùng ch m t chương trình ã ư c phác th o ho c b n tóm t t c a m t tác ph m k ch. Nó ư c hi u như m t b n miêu t sơ lư c tr t t các l p c a c a v di n. B n thân t “Senari” xu t hi n thu t ng sân kh u “Senarius”, ch ngư i ng sau sân kh u ch o cho các di n viên bao gi n lư t h ra bi u di n, ng th i theo dõi nh ng hành ng di n ra k p th i, úng lúc. t n t i v i m t di n m o phong phú và cách th c ng d ng linh ho t như hi n nay, k ch b n ã có m t l ch s v ngu n g c c a nó. K ch b n xu t hi n cùng v i s ra i c a lo i hình sân kh u k ch, cũng có th coi ngu n g c c a nó là k ch b n văn h c. Ngư i vi t k ch b n ph i bi t xu t phát t nh ng s il p ang âm hay ã vùng tr i d y trong hi n th c i s ng sáng t o nh ng tình hu ng xung t v a khái quát, v a c th . Tr i qua nhi u bư c k th a và phát tri n, k ch b n d n d n ã có s bi n hoá linh ho t thích ng v i t ng lo i hình sáng tác. L ch s loài ngư i là l ch s c a nh ng k th a. i n nh ra i là s k th a c a nhi p nh, sân kh u, văn h c, iêu kh c, h i ho , âm nh c; còn truy n hình là s k th a t i n nh và báo chí. Như v y, s ra i c a các d ng k ch
- b n u là m t s phát tri n có tính k th a, tính ch n l c trên cơ s c thù riêng c a m i lo i hình. M i lo i hình văn h c ngh thu t, i n nh hay truy n hình (có th coi truy n hình cũng là m t lo i hình mang tính ch t ngh thu t, b i truy n hình là s k t h p c a i n nh và báo chí) u có nh ng c thù riêng, c trưng và tính ch t riêng. Vì th , khái ni m k ch b n i vào t ng lo i hình ư c “bi n hoá” sao cho phù h p v i nh ng tính ch t c trưng riêng c a nó. Do ó, nó có nhi u hình th c bi u hi n a d ng ch không ph i ch là v k ch d ng v n b n, v n này chúng tôi xin c p phân tích nh ng ph n sau. Các lo i k ch b n khác nhau như v y li u có th g i chung t g c “k ch b n” trong k ch b n văn h c, sân kh u, i n nh truy n hình ư c hay không. T i sao g i chung là k ch b n n u gi a chúng không có nét gì chung. i m chung, nét chung nh t c a các lo i k ch b n này là gì? ó là tác d ng, vai trò, ch c năng c a k ch b n. So v i các lo i hình ngh thu t như h i ho , iêu kh c, thơ văn, âm nh c, m t c trưng là t khâu ý sáng tác n hoàn thành tác ph m có th hoàn toàn do công lao c a ngư i ngh s , cá nhân ngư i ngh s . ó là nh ng sáng t o “âm th m” c a m i cá nhân ngh s v i bi n ng cu c i. Trong khi ó, sân kh u (k ch nói, k ch truy n th ng), i n nh, l i là m t ngh thu t t p th có s óng góp c a di n viên, tác gi k ch b n, ho s trang trí, nh c s , ngư i làm công tác h u trư ng...dư i s i u khi n c a o di n. Tác ph m truy n hình cũng là k t qu góp s c c a t p th o di n, biên t p, c ng tác viên, k thu t viên, quay phim... Ngư i tham gia làm ra s n ph m u ph i t p trung góp ph n t o ra s n ph m hay nh t, t t nh t. i v i tính ch t làm vi c t p th này, s có m t c a m t k ch b n h t s c có ý nghĩa. K ch b n trư c h t v ch ra “ cương” tác ph m, th hai, k ch b n óng vai trò như m t y u t liên h gi a nh ng cá nhân có liên quan n công vi c, liên h gi a y u t k - ngh thu t, th ng nh t nh t hành ng, các phương ti n bi u hi n ăn kh p b tr cho nhau t o nên m t ch nh th , m t tác ph m hoàn h o.
- K ch b n là m t v k ch, m t b phim, m t chương trình ư c phác th o, mô hình hoá, trên văn b n v i tư cách là m t cương, hay chi ti t n t ng chi ti t nh (tuỳ theo yêu c u c a m i lo i hình), là cơ s chính cho “t p th tác gi ” làm nên, hoàn thi n tác ph m c a mình. 2, Ngu n g c k ch b n Theo nh nghĩa trên ây k ch b n là “m t v k ch d ng văn b n”, k ch b n ra i cùng v i s xu t hi n c a lo i hình k ch (hay phương th c k ch). “K ch thư ng ư c hi u v a theo nghĩa là m t lo i hình ngh thu t sân kh u, v a có nghĩa là m t k ch b n văn h c”. Như v y ngu n g c c a k ch b n là k ch b n văn h c. Nghiên c u k ch b n văn h c qua phương th c k ch. Là m t th lo i văn h c n m trong th lo i k ch, tác ph m k ch nói ch th c s khai thác tr n v n khi ư c trình di n trên sân kh u. K ch cũng là m t lo i hình sân kh u. Sau lao ng c a nhà văn (ngư i sang tác k ch b n văn h c) là ch ng ư ng sáng t o th hai c a i ngũ ngh s sân kh u g m o di n, di n viên, nh c s , ho s . B ng nh ng ưu th riêng c a dàn d ng, di n xu t, âm nh c, trang trí...h ã tái hi n sinh ng, tr c ti p n i dung c a k ch b n văn h c trên sân di n. Không ph i b t c m t k ch b n văn h c nào cũng có i u ki n ư c dàn d ng trên sân kh u. K ch b n văn h c có y nh ng c trưng riêng trong c u trúc hình tư ng, trong phương th c bi u hi n, trong ngôn ng ngh thu t nên ngư i ta v n có th thư ng th c tác ph m k ch b ng cách c k ch b n văn h c. Khác v i k ch múa, k ch hát, k ch sân kh u truy n th ng (như chèo, tu ng, c i lương)... là nh ng lo i hình ch có th thư ng th c ư c n u chúng ư c trình di n trên sân kh u, b i l , phương ti n bi u hi n ch y u c a nh ng lo i hình này mang tính c thù cao: nh ng ng tác múa n u ó là k ch múa, là làn i u ó là k ch hát. Tuy nhiên, k ch b n không th thay th và b c l ư c y v pc a m t tác ph m k ch như ư c trình di n trên sân kh u. Các nhà vi t k ch n i ti ng th gi i như Molie, Secxpia hay nh ng nhà văn chuy n th t tác ph m văn h c sang k ch b n văn h c như Gôgôn, Ôxtơrôpxki, Sêkh p, Gorki... u th a nh n
- m i liên h m t thi t gi a k ch b n văn h c v i b môn ngh thu t sân kh u, trong ó k ch b n văn h c là linh h n, là cái g c c a s thành công. Vì th vi c tìm hi u c trưng c a th k ch b n văn h c theo hư ng ti p c n t phía sân kh u là h p lý. Cũng như các lo i hình sân kh u khác, c trưng c a k ch không th thoát li kh i nh ng i u ki n sân kh u và gi i h n v m t không gian, th i gian, kh i lư ng s ki n, s lư ng nhân v t. Tác ph m k ch không ch a m t dung lư ng hi n th c l n, b b n như ti u thuy t, cũng không l ng l i trong nh ng m ch chìm c a c m xúc như thơ tr tình. G t b i t t c nh ng rư m rà, t n m n, không phù h p v i i u ki n sân kh u, k ch l a ch n nh ng xung t trong i s ng làm i tư ng mô t . 3, Nh ng c trưng và y u t c a k ch 3.1, Xung t k ch Cũng là vi c miêu t nh ng b c tranh sinh ho t c a i s ng xã h i, nhưng không gi ng v i thơ ca, ti u thuy t, không gian và th i gian c a m t tác ph m k ch b gi i h n, không có thì gi rông dài m n àm, gi i thích, lu n bàn. Trong k ch hi n th c b d n nén. C t truy n ph i có tính k ch. Nhà phê bình văn h c n i ti ng Bêlinxki ã nh n xét: “Tính k ch ư c b c l b ng s va ch m, xô y gi a nh ng tư tư ng có khuynh hư ng ch ng i và thù ch nhau”. “N u hai ngư i tranh cãi nhau v m t v n gì ó thì ây không có k ch và cũng không có y u t k ch, nhưng khi ngư i ta cãi nhau mà ngư i này mu n tr i hơn ngư i kia c s c ánh vào m t nào ó c a tính cách, ánh vào nh ng i m y u r i thông qua ó mà bi u l các tính cách trong cu c cãi nhau làm cho có quan h m i i v i nhau, th thì ây ã là k ch r i”.Tính k ch b c l qua nh ng xung t, mang s c thái th m m khác v i nh ng xung t thơ và ti u thuy t. ó là tính t p trung cao c a xung t k ch, s chi ph i tr c ti p nc u trúc tác ph m, n nh p v n ng khác thư ng c a c t truy n, xung t là ng
- l c thúc y phát tri n c a hành ng k ch, nh m xác l p nên nh ng m i quan h m i gi a các nhân v t v n ư c coi là k t thúc t t y u c a tác ph m k ch. Thi u xung t, tác ph m s m t i c trưng cơ b n c a th lo i và không th là m t k ch b n văn h c. khám phá ư c v n thu c v b n ch t c a i s ng xã h i, ngư i vi t k ch ph i t o ư c nh ng xung t mang ý nghĩa xã h i sâu s c. Hi n th c là s v n ng a chi u c a các ph m trù th m m (cái p-cái x u; cái cao c - cái th p hèn; cái thi n – cái ác; cái ti n b – cái l c h u). Xung t k ch thư ng n m th i i m cao trào c a s v n ng y. T nh ng mâu thu n t n t i trong lòng hi n th c, ngư i vi t k ch b n ph i ti n hành quá trình ch n l c, t ng h p, sáng t o nên nh ng xung t v a mang tính ch t khái quát, v a mang tính i n hình hoá. Xung t k ch có th ư c bi u th b ng m i xung t gi a tính cách và hoàn c nh, gi a tính cách v i tính cách hay trong b n thân m t tính cách. T tc u ph i t n tính chân th c và i n hình. Thi u ý nghĩa i n hình, k ch b n văn h c ch là s mô ph ng nh ng mâu thu n v n v t, t m thư ng c a cu c s ng, thi u ý nghĩa chân th c, k ch b n văn h c ch là s gi t o, là nh ng dòng lý thuy t suông. 3.2, Hành ng k ch Trong i s ng hàng ngày, hành ng là phương ti n b c l rõ r t b n ch t c a t ng ngư i. Trong văn h c, k ch là th lo i mang l i s nh n th c th c t i thông qua hành ng. Tuy nhiên hành ng ây không ch là ng tác, c ch c a nhân v t mà là hành ng trong m i tương quan v i các y u t c u thành nên tác ph m như xung t c t truy n và nhân v t, ư c th hi n trong k ch b n văn h c. Trong k ch, n u xung t là i u ki n c n thi t làm n y sinh tác ph m thì hành ng l i là y u t duy trì s v n hành c a tác ph m ó. Xung t là m t quy t , ch n l c và t ch c hành ng k ch, hành ng k ch là s th hi n tr c ti p n i dung c a xung t k ch, nhưng hành ng là y u
- t gi i to n i dung c a xung t y và nó là y u t c trưng không th thi u i v i b t kỳ m t k ch b n văn h c nào. Hành ng k ch thư ng phát tri n theo hư ng thu n chi u c a xung t k ch. Xung t càng căng th ng thì thiên hư ng hành ng càng tr nên quy t li t, làm tăng thêm s h p d n c a tác ph m. Hành ng k ch là m t chu i hành ng liên t c xoay quanh tr c xung t “các hành ng v p ph i ph n hành ng thì ph n hành ng l i thúc y hành ng” (Xtanilapxki). C như th , n i dung câu chuy n k ch v n ng nhanh t i k t thúc. Do s chi ph i c a sân kh u, c t truy n k ch thư ng r t ch t ch , t p trung. Nó không dung n p nh ng chi ti t v n v t, nh ng o n bình lu n tr tình ngo i (khác v i lo i ca k ch truy n th ng: thư ng xu t hi n o n tr tình ngo i qua các l i ca, ti ng hát) ngoài c t truy n như trong m ch t s . C t truy n b ng hành ng xoáy vào tr ng tâm xung t b ng s liên k t theo m t quy lu t riêng: quy lu t nhân qu (hành ng này là k t qu c a hành ng trư c và l i là nguyên nhân c a hành ng sau). Theo hư ng v n ng ó các c nh, các màn, các h i, các l p liên k t ch t ch v i nhau, lo i b nh ng gì th a thãi, vư t n nh i m c a xung t và hư ng nhanh t i k t thúc. M i quan h gi a hành ng và nhân v t k ch là tr c chính xác nh tính cách c a nhân v t. Nhân v t k ch luôn t kh ng nh b n ch t c a mình b ng hành ng. B n ch t ư c th hi n qua nh ng ng xé d d i t bên trong và nh ng hành ng quy t li t bên ngoài. Do c trưng c a th lo i, nh n v t k ch không ư c kh c ho t m nhi u góc như nhân v t trong tác ph m t s dài. K ch là ch p nh ng kho ng th i gian trong cu c s ng có s xu t hi n nh ng xung t gay g t, nóng b ng nh t ph n nh cu c s ng trong tác ph m. Vì th nhân v t k ch hi n hình trong tác ph m vào úng th i i m “bư c ngo t s ph n”. Sau khi xu t hi n, nhân v t nh p ngay vào tuy n xung t và b cu n nhanh vào gu ng hành ng c a tác ph m. M i tình hu ng trong tác ph m u góp ph n c l c cho nhân v t hành ng. Tình hu ng k ch ph i ư c khai thác t p trung, tiêu bi u c a tính cách k ch. Nhân v t
- k ch không có tính cách a d ng nhưng l i có ư c nh ng ư ng nét n i b t hơn và xác nh hơn v m t b n ch t. 3.3, Ngôn ng k ch i v i m t tác ph m k ch t t c m i v n xoay quanh hình tư ng u n m trong ngôn ng nhân v t. ó chính là hình thái t n t i duy nh t c a ngôn ng k ch. Các nhân v t k ch hình thành là do nh ng l i l c a h . Tác gi k ch b n không ch ng trong tác ph m v i tư cách là nhân v t trung gian, có th mách b o, gi i thích, th m chí gi t dây c gi như trong ti u thuy t. Tác gi xây d ng nhân v t c a mình ch y u b ng ngôn ng h i tho i, ch không ph i b ng ngôn ng miêu t . Qua ngôn ng h i tho i mà c t truy n ư c th hi n và phát tri n. Khi ti p xúc v i k ch b n văn h c, chúng ta th y có nh ng l i chú thích ít i c a tác gi . ó thư ng ch là nh ng g i ý cho phương pháp dàn c nh, cách bài trí sân kh u và di n xu t c a di n viên. Nó s ư c thay th hoàn toàn b ng ngh thu t sân kh u khi k ch b n ư c trình di n lúc y, nhân v t k ch s ng trư c chúng ta b ng nh ng l i l i tho i, kèm theo m t ít c tho i. Tuy nhiên ch i tho i hay c tho i, trư c h t ó là ngôn ng kh c ho tính cách. M i nhân v t v i m t ngu n g c xu t thân b n ch t xã h i và m t c i m cá tính riêng ph i có m t ti ng nói riêng th t phù h p. Ngôn ng k ch là m t h th ng ngôn ng mang tính hành ng. H th ng ngôn ng y có nhi m v mô t chân dung nhân v t k ch b ng m t lo t các thao tác, hành ng. tính hành ng c a nhân v t k ch không ch b c l trong hình tư ng sân kh u mà nó ã ư c hình thành ngay t trong c u t o k ch b n văn h c. Ngôn ng trong tác ph m k ch ph i m b o cho s phát tri n y k ch tính c a c t truy n và phân tích hành ng theo ki u dây chuy n c a các nhân v t k ch. Tính hành ng là c i m n i b t c a ngôn ng k ch là cơ s giúp cho o di n, di n viên x lý thích h p cho hành ng c a nhân v t trên sân kh u. M t y u t cu i cùng cũng không th thi u i v i m t k ch b n văn h c c a m t tác ph m k ch ó là m t hình thái ngôn ng h i tho i g n giũ v i i s ng, súc tích d hi u và ít nhi u mang tính kh u ng . Khác v i hình thái ngôn
- ng mang tính ư c l ; cách i u trong ngôn ng truy n th ng như tu ng, chèo ho c c i lương, ngôn ng k ch nói không s d ng th ngôn ng xa l v i i s ng, ngôn ng h i tho i gi n d , t nhiên, g n v i cu c s ng thư ng ngày. Tuy nhiên, s gi n d t nhiên y không mâu thu n v i cách nói năng giàu n ý và mang tính hình tư ng mà có ý nghiã tri t lý sâu xa thư ng có và ph i có trong tác ph m k ch. Là m t hình thái ngôn ng ngh thu t, ngôn ng tác ph m k ch ph i t n trình ngh thu t iêu luy n. M c dù r t g n giũ v i ngôn ng nói hàngngày song tác ph m k ch lo i b nh ng l i l thô thi n cũng như nh ng cách nói năng t nhiên ch nghĩa. Tài năng c a m t ngư i biên k ch b c l ngay trong kh năng v n d ng t i a s c m nh c bi t c a ngôn ng h i tho i c u trúc tác ph m và kh c ho hình tư ng. 4, K ch b n i n nh 4.1, S ra i c a i n nh Th k XIX ch ng nh ng m r ng r t nhi u ranh gi i c a th gi i mà còn em l i cho loài ngư i nh ng phương ti n y hi u l c nh n th c th c ti n quanh h m t cách y khoa h c. Tuy nhiên, vi c n m b t th gi i trên cơ s khoa h c ã không xác nh ư c m t cách chính xác trư c s phát tri n nhanh chóng c a ngh thu t cũng như nh n th c v ngh thu t. Ngư i ngh s luôn nh n th y nh ng thi u sót c a các phương ti n mà h s d ng và c g ng tìm cách kh c ph c nh ng h n ch do k thu t dành cho lo i hình ngh thu t ó gây nên. Chính vi c kh c ph c nh ng tr ng i y ã làm n y sinh nh ng tác ph m ngh thu t chân chính. Th k th XIX ã m ra cho con ngư i nh ng tri n v ng phát tri n m i và nh ng chân tr i m i th hi n s mong mu n t lâu c a con ngư i nh m t o ra nh ng ngh thu t có th truy n t s phong phú và tính a d ng c a th gi i m t cách y và rõ ràng hơn b t c lúc nào trư c ây. Ý mu n nh m ti n t i s hoàn thi n quá trình sáng t o, t i vi c kh c ph c s thi u sót c a các phương ti n bi u hi n t t s d n n s xu t hi n ư c mơ v m t th siêu ngh thu t nào ó có kh năng s d ng m i phương th c tác ng
- n con ngư i c v th giác l n thính giác, bao hàm trong b n thân nó t t c các tác ph m h i ho , âm nh c, văn h c cùng m t lúc. th k th XIX, ngư i ta ch th y vi c th c hi n lý tư ng ó nhà hát mà thôi. G t ã miêu t s phong phú v tinh th n và tính a di n v tình c m c a môn sân kh u: “B n ng i ó v i y ti n nghi y như m t ông hoàng và các v k ch di n ra ngay trư c m t b n, t o ra cho tình c m c a b n và trí tu c a b n t t c nh ng gì mà b n mong mu n, ó v a có thi ca, v a có h i ho , v a có âm nh c, v a có ngh thu t sân kh u r i t t c , cái gì cũng có. Th r i khi t t c nh ng ngh thu t y v i ư c v ng c a tu i tr và v p cùng tác ng trong cùng m t lúc và nh t là v i m t i ngũ di n viên hoàn h o nh t thì ó qu là m y ngày h i ch ng có gì so sánh”, Belinxki cũng nhìn th y nhà hát m t th ngh thu t hoàn thi n nh t, g n gũi nh t i v i con tim chúng ta, b i vì nó truy n t nh ng ư c mơ và vi c làm c a con ngư i m t cách chính xác và toàn di n hơn c . Xcriabia l i mơ ư c v m t n n “ngh thu t v n năng, k t h p ư c c âm nh c, h i ho , thi ca và múa”. Trong t t c các quan i m r t khác nhau y c a các ngh sĩ, v n th y có m t quan i m gi ng nhau ó là mơ ư c. Khái ni m v m t n n ngh thu t t ng h p, nh t quán, có kh năng ph i h p r ng rãi nh ng phương ti n bi u hi n nh m miêu t th c ti n m t cách toàn di n hơn, y hơn. Ngh thu t i n nh chính là s bi u hi n mơ ư c y c a các nhà thơ, h c sĩ, nhà phê bình c a t t c nh ng ai luôn c m th y âm thanh c a nh c khí, ngôn t trên gi y và màu s c trên v i sơn còn quá nghèo nàn, quá ơn i u truy n t s phong phú b ngoài và bên trong th gi i con ngư i. Tuy nhiên, s phát minh ra i n nh hoàn toàn không liên quan gì n ngh thu t. i n nh là do các nhà bác h c chuyên nghiên c u b n ch t c s v n ng phát minh ra và không h có ý mi m t o ra m t màn bi u di n m i hay m t phương ti n bi u hi n ngh thu t nào h t. Ngh thu t cũng không n m trong t m quan tâm, chú ý c a nh ng ngư i làm công tác k thu t nhi p nh có ý mu n hoàn thi n nhi p nh.
- u tiên ch là phát minh ra lo i chơi cơ khí prakximoxcop hay zootrôp gây ra ư c o giác c a s chuy n ng. Ti p theo là vi c ch t o các c máy nh m ghi l i hình nh chuy n ng c a các v t, con ngư i và con v t. Máy chi u t o nên nh ng hình nh chuy n ng trên m y n n v i tr ng là s b sung cho chi c máy quay. Tuy nhiên các lo i phát minh này u không s ng lâu b i s thi u hoàn thi n v m t k thu t, ch t lư ng chi u hình th p, phim luôn b rách, c u t o máy thi u hoàn ch nh. Công lao c a hai anh em nhà Luymie là h ã làm cho các công trình d dang c a các b c ti n b i tr thành hi n th c và hoàn thi n hơn cùng v i s giúp c a k sư C cpăngchie, máy chi u nh c a h ra i trong phim c a Lumiere ã xu t hi n nh ng c nh sinh hoat, nh ng c nh tư ng ng nghĩnh, c nh ph phư ng (tàu vào ga, khách b hành trên ư ng ph Paris) ch không ph i ch là nh ng hình nh l p l i nh ng ng tác gi ng nhau c a nh ng hình thù nh bé như nh ng ti u phu n c i. Cô vũ n leo dây…trong chương trình bi u di n c a nh ng thư c hình trong máy Kinetoxcop (1894) trư c ó. Các thư c phim c a Luymie th hi n “cu c s ng như chính nó có trên th c t ”. Ngư i xem c m th y ư c tính t nhiên c a hình tư ng trên màn nh. S trung thành tuy t i c a ngư i làm phim i v i các s ki n, tính chân th c c a vi c miêu t cu c s ng trên màn b c. B phim ng n “Tàu vào ga” ch a ng c nh ng kh năng ngh thu t khác. C nh tàu vào ga, hành khách xu ng tàu i l i g n máy quay, ngư i xem c m th y h các c c nh khác nhau, t toàn c nh n c n c nh. Khác h n v i c nh sân kh u, nhà hát, không gian c a màn nh thay i liên t c. Trư c m t ngư i xem, lúc thì xu t hi n m t ph n nào ó c a v t th , lúc thì l i toàn b v t th ó. ó là i m m i m , là i m xác nh v c áo c a môn i n nh và ngh thu t c trưng c a nó. T “Bec-li-ne lo-ca-li an-vai- ghe (1986) vi t: “ ó là cu c s ng d y c ư c c m nh n trong t ng chi ti t ang di n ra trư c m t chúng ta. B t k m t lo i nh nào cũng u là hình nh n i hình c a thiên nhiên, hình nh chân th c n t ng chi ti t v n v t, khi n ta c m tư ng như trư c m t ta là m t th gi i th c s ”. Tuy nhiên ó m i ch là s trình làng c a i n nh. Còn i
- n m t ngh thu t i n nh ích th c ph i tr i qua nh ng ch ng ư ng dài: t i n nh ch phiên n i n nh ngh thu t. 4.2, c trưng c a i n nh i n nh có s khác bi t v i các lo i hình ngh thu t khác như: H i ho , âm nh c, iêu kh c. B c tranh c “Cá chép ng m trăng” v i ư ng nét uy n chuy n, bóng trăng lung linh; nh ng pho tư ng La Hán v i s c s ng n i tâm d i dào trong ánh sáng m o c a chùa Tây Phương; hình nh m t thi u n v m t thanh tú, trong sáng, duyên dáng ng i bên cành hoa hu (Tô Ng c Vân)... ã th c s ch p ư c cu c s ng ngưng ng trong băng vĩnh c u... Nghe b n nh c Du kích Sông Thao, ta hình dung qua âm thanh m t dòng nư c khi trôi l ng l , lúc cu n cu n ch y, d t dào, y vơi như phong trào du kích hai bên tri n sông. Song nh ng hình nh ó không hi n lên s ng ng như màn b c và vi c c m th nh ng tác ph m âm nh c, h i ho hay iêu kh c y còn tuỳ thu c vào kh năng c m th c a m i ngư i. Văn h c, v i m t t v ng phong phú, giàu hình tư ng, có kh năng ph n ánh nh ng cái l t léo, th m kín nh t c a i s ng xã h i. Nh ng hình nh tư ng tư ng trên nh ng trang vi t l n lư t hi n lên trong u ta, rõ nét hay m nh t còn tuỳ thu c vào trí tư ng tư ng, vào trình ki n th c và s t ng tr i c a m i ngư i. Sân kh u, m t lo i hình ngh thu t g n v i cu c s ng hơn m t chút, nh c nh v t c th và di n xu t c a nh ng con ngư i b ng xương b ng th t. Nhưng nó không th bê núi, sông, máy bay và hàng sư oàn quân lên m t không gian nh h p. Sân kh u ph i c n t t i nh ng gi nh, ư c l . Cung i n nguy nga, núi cao r ng r m ch là nh ng hình v trên phông v i. M t viên tư ng ang hò hét, múa trư c roi ng a, d ch t ng bư c, khi khoan, khi mau vòng quanh sân kh u, theo sau có dăm ba tên ph t c , vác giáo. Theo ư c l , ngư i ta có th hi u là ông ta ang cư i trên lưng ng a chi n, d n i i binh mã, ti n ra biên i... s c thu hút c a tu ng, chèo ch y u là làn i u, vũ o và c bi t nh ng i u b mang tính ư c l khái quát cao.
- i n nh g n gũi v i cu c s ng hơn c . Tính ch t này ã òi h i phim t di n xu t t i b i c nh, o c , t l i tho i n ti ng ng, màu s c, ph c trang, hoá trang u ph i th c. Khán gi khó ch p nh n m t b i c nh gi , ư c l như trong sân kh u. Tuy nhiên, i n nh g n gũi v i cu c s ng không ccó nghĩa là luôn luôn y h t như cu c s ng, không sao chép cu c s ng. Cũng gi ng như văn h c, nh ng m nh i, nh ng tính cách, nh ng hoàn c nh ư c ngư i bi n t p k ch t p h p l i ch n l c t o nên nh ng tính cách i n hình, hoàn c nh i n hình mang t m khái quát cao. N i dung c a m t k ch b n i n nh ư c th hi n qua l i bình và ti ng, ó chính là ưu th c a i n nh. i n nh là m t ngh thu t (ngh thu t th b y) nên ít nhi u mang tính ư c l : C nh ch D u ch y kh i nhà “Quan C trong m t êm giông t s m sét... là c nh ư c nâng lên m c tư ng trưng bao hàm ý sâu và gây súc ng m nh. i n nh là ngh thu t t ng h p, nó ti p t c các phương pháp th hi n c a các b môn ngh thu t khác, nó t ng h p nh ng kinh nghi m sáng t o c a t t c các ngh thu t ra i trư c nó như sân kh u, văn xuôi, thơ ca, h i ho , âm nh c, ki n trúc... nó s d ng kh năng bi u c m tr c ti p c a các ngh thu t ra i trư c nó. V m t này, i n nh g n v i sân kh u. Sân kh u có s t ng h p nh ng phương ti n bi u t c a văn chương, vũ o, h i ho , âm nh c và hoà tan chúng vào di n xu t c a di n viên. Nhưng cũng có th không hoà tan, ó là không gian ư c l như các b môn sân kh u khác. Tính t ng h p c a i n nh cao hơn h n. i n nh t n t i trong c không gian và th i gian, s t ng h p c a không gian và th i gian là th c ch t c a i n nh. Ngoài ra vi c s d ng âm nh c trên phim, tr m t s trư ng h p hãn h u, cũng ch là nh ng m u ng n không thành bài, t o không khí cho m t o n phim hay miêu t n i tâm c a nhân v t. Hay b c ho “M t con chiên au kh c n chúa” khi vào “Sông ông êm m” cũng ư c chuy n ng qua nh ng d ng khác nhau. ó là c nh Natalia b Grigôri ru ng b , quỳ ngoài tr i trong êm mưa tuy t. Ch giang ôi tay qu n qu i, th t v ng lên không trung m t mùng, c u van ng t i cao hãy tr ng ph t ngư i ch ng b i b c.
- Y u t vũ, t ng i vào sân kh u c truy n c a ta r t rõ, qua i u b c a tu ng (cách d ch bư c, vu t râu, rót rư u… hay qua l i múa bi u hi n, múa trang trí c a chèo (qu y hàng, xoè qu t…) ư c i n nh s d ng nhưng ng t ngào và kín áo hơn, bé Nga (phim Chim Vành Khuyên) nh y dây 3 l n, m i l n ư c coi là m t ng tác vũ, bi u hi n m t tr ng thái tâm tư nh t nh: nh p nhàng, thanh thoát khi vào u phim, lúc cô bé còn y tính h n nhiên, tươi mát; lúng túng, v p váp khi tên Pháp bu c nhân v t ph i nh y trư c m t ông b b trói. R i b ng ư ng dây l i tung bay thoăn tho t khi cô bé n y ra ý nh ch y tr n báo ng cho oàn cán b . i n nh h c thơ phương pháp tr tình. i ng nh và thơ ca có cùng chung m t c g ng b t các v t th s ng ng nói lên tính cách t nhiên. S rung ng c a th gi i sinh t n ư c tái t o, tăng lên và bi n i, ó là s dung hoà l n nhau c a hình nh và tư tư ng. B ng phương ti n k thu t và nh ng th pháp i n nh chúng ta có th di n t m t cách y và chân th t m i s v t, m i th i gian, m i th i i, m i ph c t p c a tâm tư, m i tư tư ng và hi n tư ng ph c t p nh t c a th c t xã h i. Như v y, i n nh là m t lo i hình ngh thu t t ng h p và k th a nh ng tinh hoa c a n n ngh thu t trư c ó, k thu t và k x o i n nh là phương ti n th hi n m t tác ph m i n nh. i n nh là s k t h p gi a hai y u t ngh thu t và k thu t v i ý nghĩa ích th c c a nó (phương ti n, máy quay phim…), là s k t h p c a c hình và ti ng. 4.3, i ngũ nh ng ngư i làm i n nh Cũng như sân kh u, m t tác ph m i n nh ra i là s n ph m sáng t o c a c m t t p th o di n, di n viên, biên k ch, ngư i hoá trang, ph trách ánh sáng, ngư i quay phim (trong sân kh u khong có ngư i quay phim). Vai trò c a m i thành viên trong t p th này u quan tr ng nh t là ngư i biên k ch - tác gi k ch b n – cơ s chính c a tác ph m i n nh và ngư i o di n - ngư i khai phá và sáng t o l i m t l n n a k ch b n, th hi n k ch b n băng nh ng thư c phim, nh ng hình nh sáng, y ý nghĩa.
- o di n là tác gi chính c a b phim. Ngư i o di n ch huy, hư ng d n th ng nh t m i ho t ng c a di n viên, quay phim, ho s , làm nh c sao cho th c hi n úng v i k ch b n. o di n ph i có tư ch t c a ngư i vi t, bi t x lý k ch b n. Công vi c u tiên c a ngư i o di n là nh n th c, phân tích k ch b n văn h c x lý k ch b n văn h c. K ch b n văn h c là n n t ng c a phim. Ngư i o di n ph i bi t x lý, bi n nó thành c a mình, làm sao cho mình “ng m” k ch b n. nh n th c, phân tích, x lý k ch b n, ngư i o di n c n có 3 y u t quy t nh: 1. Kh năng c m nh n (thu c v thiên b m) 2. Tri th c, kinh nghi m, v n s ng. 3. Ngh nghi p ( ào t o, h c t p) Chính vì 3 y u t này mà cùng m t k ch b n, giao cho các o di n khác nhau, phim s khác nhau. Ý hình thành trên cơ s kh năng c m nh n và tri th c c a m i ngư i. 4.4, Các lo i hình phim i n nh - Phim truy n: Dùng c t truy n hư c u, dùng di n viên óng và t o b i c nh gi (ho c b t c nh th t có c i t o theo yêu c u c a ngh thu t), t o o giác gi ng cu c i th c. - Phim khoa h c: M c ích c a phim Khoa h c là nh m nâng cao nh n th c khoa h c. Do ó h t nhân c a phim là m t v n khoa h c ch c a phim là m t v n khoa h c ch c a phim thư ng là nh ng công trình khoa h c ng n nh t. - Phim ho t hình: Không dùng ngư i th t làm di n viên, thay vào ó là hình v ho c v t th hoàn toàn b t ng, áp d ng phương pháp quay phim t ng hình và chi u lên màn nh liên t c (24, 25 hình/giây), t o ra o giác chuy n ng. Chúng ư c các nhà làm phim “th i h n” vào và tr thành nh ng nhân v t mang tính cách, suy nghĩ... như con gnư i.
- - Phim tài li u: Xông th ng vào nh ng v n thi t thân nh t c a cu c s ng, tìm ra ch và hình tư ng ó. Qua vi c ghi l i hình nh ngư i th c vi c th c, tác gi nâng lên t m khái quát hoá b ng hình tư ng, phát hi n b n ch t có ý nghĩa tri t h c c a hi n tư ng. S ki n nh n m nh ý nghĩa xã h i c a hi n tư ng. 4.5. K ch b n i n nh và vai trò c a k ch b n trong i n nh Nh ng thư c phim u tiên c a Luymie (tr phim “ngư i tư i vư n” n i ti ng) u không có y u t trình bày, di n xu t ki u sân kh u, chưa h có di n viên, k ch b n c nh trí là nh ng thành ph n t t y u c a phim truy n hi n i. Ph i n Meliex nhà ho t ng sân kh u - o di n - di n viên ch r p- ngư i sáng l p ra môn i n nh trình di n, m i ưa di n xu t c a di n viên lên sân kh u màn nh. Lúc ó ti t m c i n nh m i ư c trình di n, dàn d ng và nghi n ng m, thay th cho nguyên t c phóng s ki u Lumiere “cu c s ng như nó v n có” và k ch b n ra i. Ngày nay trong i n nh hi n i, m t b phim không th không có k ch b n i n nh. K ch là cái g c, là b n thi t k c a b phim và phim là công trình hình nh.
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học