Xem mẫu
- 0
LU N VĂN
tài " ánh giá hi u qu s d ng t nông nghi p và
xu t hư ng s d ng t hi u qu trên a bàn huy n Kim
Sơn t nh Ninh Bình "
GVHD: Th.s NÔNG TH THU HUY N
- 1
M CL C
Ph n 1 M u 5
1.1. Tính c p thi t c a tài 5
1.2. M c ích nghiên c u 6
1.3. Yêu c u c a tài 6
1.4. ý nghĩa nghiên c u c a tài 6
Ph n 2 T ng quan các v n nghiên c u 7
2.1. t và vai trò c a t i v i s n xu t nông nghi p 7
2.1.1. Khái ni m và quá trình hình thành t 7
2.1.1.1. Khái ni m v t 7
2.1.1.2. Quá trình hình thành t 8
2.1.2. Vai trò và ý nghĩa c a t ai trong nông nghi p 9
2.2. S d ng t và nh ng quan i m s d ng t 9
2.2.1. S d ng t và nh ng nhân t nh hư ng n s d ng t 9
2.2.1.1. S d ng t là gì? 9
2.2.1.2. Nh ng nhân t nh hư ng n vi c s d ng t 10
2.2.2. Quan i m s d ng t b n v ng 12
2.2.3. Tình hình s d ng t nông nghi p trên Th gi i và Vi t Nam.
14
2.2.3.1. Tình hình s d ng t nông nghi p trên th gi i 14
2.2.3.2. Tình hình s d ng t nông nghi p Vi t Nam 15
2.3. Hi u qu và tính b n v ng trong s d ng t 16
2.3.1. Khái quát v hi u qu s d ng t 16
2.3.2. S c n thi t ph i ánh giá hi u qu s d ng t 19
2.3.3. Tiêu chu n ánh giá hi u qu s d ng t 19
2.4. nh hư ng s d ng t nông nghi p 20
2.4.1. Cơ s khoa h c và th c ti n trong xu t s d ng t 20
2.4.2. Quan i m nâng cao hi u qu s d ng ât nông nghi p 20
2.4.3. nh hư ng s d ng t 21
- 2
Ph n 3 i tư ng, n i dung và phương pháp nghiên c u 23
3.1. i tư ng và ph m vi nghiên c u 23
3.1.1. i tư ng nghiên c u 23
3.1.2. Ph m vi nghiên c u 23
3.2. a i m và th i gian ti n hành 23
3.3. N i dung nghiên c u 23
3.4. Phương pháp nghiên c u 23
3.4.1. Phương pháp i u tra s li u th c p 23
3.4.2. Phương pháp i u tra s li u sơ c p 23
3.4.3. Phương pháp ánh giá hi u qu s d ng c a các lo i hình s d ng t
23
3.4.3.1. Hi u qu kinh t 23
3.4.3.2. Hi u qu xã h i 24
3.4.3.3. Hi u qu môi trư ng 24
3.3.4. Phương pháp ánh giá tính b n v ng 24
3.4.5. Phương pháp tính toán phân tích s li u 24
Ph n 4 K t qu nghiên c u và th o lu n 25
4.1. i u ki n t nhiên, kinh t - xã h i huy n Kim Sơn t nh Ninh Bình 25
4.1.1. i u ki n t nhiên 25
4.1.1.1.V trí a lý 25
4.1.1.2. a hình, am o 25
4.1.1.3. i u ki n khí h u 26
4.1.1.4. Tài nguyên t 28
4.1.1.5. Ch th y văn, ngu n nư c 28
4.1.1.6. Tài nguyên nhân văn 29
4.1.1.7. ánh giá chung v i u ki n t nhiên huy n Kim Sơn 29
4.1.2. i u ki n kinh t – xã h i 30
4.1.2.1. Tình hình dân s và lao ng 30
4.1.2.2. Cơ s h t ng c a huy n 32
4.1.2.3. Tình hình phát tri n kinh t c a huy n Kim Sơn 33
- 3
4.1.2.4. ánh giá chung v i u ki n kinh t – xã h i c a huy n Kim Sơn.
36
4.2. Hi n tr ng s d ng t ai c a huy n Kim Sơn 37
4.2.1. Tình hình s d ng t vào các m c ích 37
4.2.2. Hi n tr ng s d ng t nông nghi p huy n Kim Sơn 39
4.3. Các lo i hình s d ng t nông nghi p c a huy n Kim Sơn 40
4.3.1. Các lo i hình s d ng t c a huy n Kim Sơn. 40
4.3.2. Mô t các lo i hình s d ng t 41
4.4. ánh giá hi u qu s d ng t nông nghi p trên a bàn huy n 44
4.4.1. Hi u qu kinh t 44
4.4.1.2. Hi u qu s d ng t c a cây tr ng hàng năm 45
4.4.1.3. Hi u qu kinh t c a lo i hình s d ng t nuôi tr ng th y s n 46
4.4.1.4. Phân c p hi u qu kinh t 47
4.4.2. Hi u qu xã h i 49
4.4.3. Hi u qu môi trư ng 51
4.5. L A CH N LO I HÌNH S D NG T NÔNG NGHI P B N V NG
52
4.5.1. Nguyên t c l a ch n 52
4.5.2. Tiêu chu n l a ch n 52
4.5.3. L a ch n các lo i hình s d ng t 53
4.6. NH HƯ NG S D NG T NÔNG NGHI P CHO HUY N KIM SƠN
54
4.6.1. Quan i m khai thác s d ng t 54
4.6.2. nh hư ng s d ng t nông nghiêp 54
4.6.3. M t s gi i pháp nâng cao hi u qu s d ng t nông nghi p cho huy n Kim
Sơn 55
4.6.3.1. Nhóm gi i pháp chung 55
4.6.3.2. Gi i pháp c th 56
Ph n 5 K t lu n và ngh 58
5.1. K T LU N 58
- 4
5.2. NGH 59
- 5
Ph n 1
M u
1.1. Tính c p thi t c a tài
t ai là ngu n tài nguyên vô cùng quý giá mà thiên nhiên ã ban t ng cho
con ngư i. t ai là n n t ng con ngư i nh cư và t ch c các ho t ng kinh
t xã h i, nó không ch là i tư ng lao ng mà còn là tư li u s n xu t không th
thay th ư c, c bi t là i v i ngành s n xu t nông nghi p, t là y u t u
vào có tác ng m nh m n hi u qu s n xu t t nông nghi p, ng th i cũng là
môi trư ng duy nh t s n xu t ra nh ng lương th c th c ph m nuôi s ng con ngư i.
Vi c s d ng t có hi u qu và b n v ng ang tr thành v n c p thi t v i m i
qu c gia, nh m duy trì s c s n xu t c a t ai cho hi n t i và cho tương lai.
Xã h i phát tri n, dân s tăng nhanh kéo theo nh ng òi h i ngày càng tăng
v lương th c và th c ph m, ch cũng như các nhu c u v văn hóa, xã h i. Con
ngư i ã tìm m i cách khai thác t ai nh m th o mãn nh ng nhu c u ngày
càng tăng ó. Như v y t ai, c bi t là t nông nghi p có h n v di n tích
nhưng l i có nguy cơ b suy thoái dư i tác ng c a thiên nhiên và s thi u ý th c
c a con ngư i trong quá trình s n xu t. ó còn chưa k n s suy gi m v di n
tích t nông nghi p do quá trình ô th hóa ang di n ra m nh m , trong khi kh
năng khai hoang t m i l i r t h n ch . Do v y, vi c ánh giá hi u qu s d ng
h p lý theo quan i m sinh thái và phát tri n b n v ng ang tr thành v n mang
tính ch t toàn c u ang ư c các nhà khoa h c trên th gi i quan tâm. i v i m t
nư c có n n kinh t nông nghi p ch y u như Vi t Nam, nghiên c u, ánh giá
hi u qu s d ng t nông nghi p càng tr nên c n thi t hơn bao gi h t.
Kim Sơn là huy n n m c c nam c a t nh Ninh Bình và Mi n b c v i t ng
di n tích là 21327,48 ha, m t dân s trung bình là 835 ngư i/ km2. Là m t
huy n kinh t nông nghi p gi v trí quan tr ng, chi m g n 1/3 t ng s n lư ng lúa
c a Ninh Bình. Vì v y, vi c nh hư ng cho ngư i dân trong huy n khai thác và s
d ng h p lý, có hi u qu t nông nghi p là m t trong nh ng v n h t s c c n thi t
nâng cao hi u qu s d ng t. gi i quy t v n này thì vi c ánh giá hi u qu
s d ng t. gi i quy t v n này thì vi c ánh giá hi u qu s d ng t nông
nghi p nh m xu t hư ng s d ng t và lo i hình s d ng r t thích h p là vi c r t
quan tr ng.
- 6
Xu t phát t ý nghĩa th c ti n và nhu c u s d ng t, ư c s ng ý c a Ban
ch nhi m khoa Tài nguyên và Môi trư ng – trư ng i h c Nông Lâm Thái Nguyên,
ng th i dư i s hư ng d n tr c ti p c a cô giáo: Ths.Nông Th Thu Huy n, em ti n
hành nghiên c u tài: “ ánh giá hi u qu s d ng t nông nghi p và xu t
hư ng s d ng t hi u qu trên a bàn huy n Kim Sơn t nh Ninh Bình”.
1.2. M c ích nghiên c u
ánh giá hi u qu s d ng t nông nghi p trên a bàn huy n và xu t
hư ng s d ng t có hi u qu cao phù h p v i i u ki n t nhiên kinh t xã h i c a
huy n Kim Sơn – Ninh Bình.
1.3. Yêu c u c a tài
- Thu th p chính xác s li u v các lo i hình s d ng t trên a bàn huy n.
- ánh giá hi u qu c a các lo i hình s d ng t trên a bàn huy n.
- xu t hư ng s d ng t hi u qu
1.4. ý nghĩa nghiên c u c a tài
- C ng c ki n th c ã ư c ti p thu trong nhà trư ng và nh ng ki n th c th c
t cho sinh viên trong quá trình th c t p t i cơ s .
- Nâng cao kh năng ti p c n, thu th p s li u và x lý thông tin c a sinh viên
trong quá trình làm tài.
- Trên cơ s ánh giá hi u qu s d ng t c a t s n xu t nông nghi p t
ó xu t ư c nh ng gi i pháp s d ng t t hi u qu cao.
- 7
Ph n 2
T ng quan các v n nghiên c u
2.1. t và vai trò c a t i v i s n xu t nông nghi p
2.1.1. Khái ni m và quá trình hình thành t
2.1.1.1. Khái ni m v t
* Khái ni m chung
t là m t ph n c a v trái t, nó là l p ph l c a mà bên dư i nó là á
và khoáng sinh ra nó, bên trên là th m th c bì và khí quy n. t là l p m t tươi
x p c a l c a có kh năng s n sinh ra s n ph m c a cây tr ng. t là l p ph th
như ng là th quy n, là m t v t th t nhiên, mà ngu n g c c a th t nhiên ó là
do h p i m c a 4 th t nhiên khác c a hành tinh là th ch quy n, khí quy n, th y
quy n và sinh quy n. S tác ng qua l i c a b n quy n trên và th quy n có tính
thư ng xuyên và cơ b n.
Theo ngu n g c phát sinh, tác gi ôkutraiep coi t là m t v t th t nhiên
ư c hình thành do s tác ng t ng h p c a năm y u t là: Khí h u, á m , a
hình, sinh v t và th i gian. t xem như m t th s ng nó luôn v n ng và phát
tri n. (Nguy n Th ng – Nguy n Th Hùng,1999, giáo trình ât, Nhà xu t b n
Nông nghi p) [4]
Theo C.Mac[3]: “ t là tư li u s n xu t cơ b n và ph bi n quý báu nh t
c a s n xu t nông nghi p, là i u ki n không th thi u ư c c a s t n t i và tái
sinh c a hàng lo t th h loài ngư i k ti p nhau”
Theo các nhà kinh t , th như ng và quy ho ch Vi t Nam cho r ng:
“ t ai là ph n trên m t c a v trái t mà ó cây c i có th m c ư c”
Như v y ã có r t nhi u khái ni m và nh nghĩa khác nhau v t nhưng
khái ni m chung nh t có th hi u: t ai là kho ng không gian có gi i h n, theo
chi u th ng ng bao g m: Khí h u c a b u khí quy n, l p ph th như ng, th m
th c v t, ng v t, di n tích m t nư c, tài nguyên nư c ng m và khoáng s n trong
lòng t; Theo chi u ngang, trên m t t là s k t h p gi a th như ng, a hình,
th y văn, th m th c v t v i các thành ph n khác, nó tác ng gi vai trò quan
tr ng và có ý nghĩa to l n i v i ho t ng s n xu t cũng như cu c s ng xã h i
c a loài ngư i.
* Khái ni m v t nông nghi p
- 8
t nông nghi p là t s d ng vào m c ích s n xu t, nghiên c u, thí
nghi m v nông nghi p, lâm nghi p, nuôi tr ng th y s n, làm mu i và m c ích
b o v , phát tri n r ng: Bao g m t s n xu t nông nghi p, t lâm nghi p, t
nuôi tr ng th y s n, t làm mu i và t s n xu t nông nghi p khác. (B Tài
nguyên và Môi trư ng, 2004) [2]
2.1.1.2. Quá trình hình thành t
Quá trình Quá trình
ám M u ch t t
Phá h y Hình thành
Hình 2.1. Sơ quá trình hình thành t
á m dư i tác d ng c a các y u t ngo i c nh b phá h y t o thành m u
ch t, m u ch t chưa ph i là t vì còn thi u m t h p ph n vô cùng quan tr ng là
ch t h u cơ. Trư c khi có sinh v t, trái t lúc ó ch bao g m l p v toàn á. Dư i
tác d ng c a mưa, các s n ph m v v n c a á b trôi xu ng nơi th p hơn và l ng
ng ó ho c ngoài i dương. S v n ng c a v trái t có th làm n i nh ng
vùng á tr m tích ó lên và l i ti p t c chu trình như trên ngư i ta g i ó là i tu n
hoàn a ch t. ây là m t quá trình t o l p á ơn thu n và x y ra theo m t chu
trình khép kín và r ng kh p.
Khi trên trái t xu t hi n sinh v t, sinh v t ã hút ch t dinh dư ng t nh ng
m u ch t do ã v v n ra sinh s ng và khi ch t i t o lên m t lư ng ch t h u cơ.
C như v y sinh v t ngày càng phát tri n và lư ng ch t h u cơ ngày càng nhi u, nó
ã bi n m u ch t thành t. Ngư i ta g i ó là ti u tu n hoàn sinh v t.
S th ng nh t gi a i tu n hoàn a ch t và Ti u tu n hoàn sinh v t ã t o
ra t và ó cũng chính là b n ch t c a quá trình hình thành t.
(Nguy n Th ng – Nguy n Th Hùng, 1999, Giáo trình ât, Nhà xu t b n
Nông nghi p Hà N i) [4]
- 9
2.1.2. Vai trò và ý nghĩa c a t ai trong nông nghi p
t là kho ng không gian lãnh th c n thi t i v i m i quá trình s n xu t
trong các ngành kinh t qu c dân và ho t ng c a con ngư i. Nói v tâm quan
tr ng c a t C.Mac vi t: “ t là m t phòng thí nghi m vĩ i, kho tàng cung c p
các tư li u lao ng, v t ch t, là v trí nh cư, là n n t ng c a t p th ” (C.Mac,
1949) [3]. i v i nông nghi p: t ai là y u t tích c c c a quá trình s n xu t là
i u ki n v t ch t ng th i là i tư ng lao ng (luôn ch u tác ng trong quá
trình s n xu t như: cày, b a, x i, xáo…) và công c lao ng hay phương ti n lao
ng (S d ng tr ng tr t, chăn nuôi…). Quá trình s n xu t luôn có m i quan h
ch t ch v i phì nhiêu và quá trình sinh h c t nhiên c a t.
Th c t cho th y, trong quá trình phát tri n xã h i loài ngư i, s hình thành
và phát tri n c a m i n n văn minh, các thành t u khoa h c công ngh u ư c
xây d ng trên n n t ng cơ b n – S d ng t,
Trong nông nghi p ngoài vai trò là cơ s không gian t còn có hai ch c năng c
bi t quan tr ng:
- “Là i tư ng ch u s tác ng tr c ti p c a con ngư i trong quá trình s n
xu t.
- t tham gia tích c c vào quá trình s n xu t, cung c p cho cây tr ng nư c,
mu i khoáng và các ch t dinh dư ng khác c n thi t cho s sinh trư ng và phát
tri n c a cây tr ng. Như v y, t tr thành công c s n xu t. Năng su t và ch t
lư ng s n ph m ph thu c vào phì nhiêu c a t. Trong t t c các lo i tư li u
s n xu t dùng trong nông nghi p ch có t m i có ch c năng này” (Lương Văn
Hinh và CS, 2003) [6].
Chính vì v y, có th nói r ng t là tư li u s n xu t ch y u và c bi t trong
nông nghi p.
2.2. S d ng t và nh ng quan i m s d ng t
2.2.1. S d ng t và nh ng nhân t nh hư ng n s d ng t
2.2.1.1. S d ng t là gì?
S d ng t là m t h th ng các bi n pháp nh m i u hòa m i quan h
ngư i - t trong t h p v i ngu n tài nguyên thiên nhiên khác và môi trư ng. Căn
c vào quy lu t phát tri n kinh t xã h i cùng v i yêu c u không ng ng n inh và
b n v ng v m t sinh thái, quy t nh phương hư ng chung và m c tiêu s d ng
t h p lý nh t là tài nguyên t ai, phát huy t i a công d ng c a t nh m t
- 10
t i hi u ích sinh thái, kinh t , xã h i cao nh t. Vì v y, s d ng t thu c ph m trù
ho t ng kinh t c a nhân lo i. Trong m i phương th c s n xu t nh t nh, vi c
s d ng t theo yêu c u c a s n xu t và i s ng c n căn c vào thu c tính t
nhiên c a t ai. “V i vai trò là nhân t c a c a s c s n xu t, các nhi m v và n i
dung s d ng t ai ư c th hi n các khía c nh sau:
- S d ng t h p lý v không gian, hình thành hi u qu kinh t không gian
s d ng t.
- Phân ph i h p lý cơ c u t ai trên di n tích t ai ư c s d ng, hình
thành cơ c u kinh t s d ng t.
- Quy mô s d ng t c n có s t p trung thích h p, hình thành quy mô kinh
t s d ng t.
- Gi m t s d ng t ai thích h p, hình thành vi c s d ng t ai m t
cách kinh t , t p trung, thâm canh. (Lương Văn Hinh và cs, 2003) [6].
2.2.1.2. Nh ng nhân t nh hư ng n vi c s d ng t
Ph m vi, cơ c u và phương th c s d ng t…v a b chi ph i b i các i u
ki n và quy lu t sinh thái t nhiên, v a b ki m ch b i các i u ki n, quy lu t kinh
t - xã h i và các y u t k thu t. Vì v y, nh ng i u ki n và nhân t nh hư ng
ch y u n vi c s d ng t là:
*Y ut i u ki n t nhiên
i u ki n t nhiên có r t nhi u y u t như: ánh sáng, nhi t , lư ng mưa,
th y văn, không khí….trong các y u t ó khí h u là nhân t hàng u c a vi c s
d ng t ai, sau ó là i u ki n t ai ch y u là a hình, th như ng và các
nhân t khác.
- i u ki n khí h u: ây là nhóm y u t nh hư ng r t l n, tr c ti p ns n
xu t nông nghi p và i u ki n sinh ho t c a con ngư i. T ng tích ôn nhi u hay ít,
nhi t cao hay th p, s sai khác v nhi t ô v th i gian và không gian, biên
t i cao hay t i th p gi a ngày và êm…tr c ti p nh hư ng n s phân b , sinh
trư ng và phát tri n c a cây tr ng. Lư ng mưa nhi u hay ít, b c hơi m nh y u có ý
nghĩa quan tr ng trong vi c gi nhi t và m c a t, cũng như kh năng m
- 11
b o kh năng cung c p nư c cho các cây, con sinh trư ng, phát tri n (Lương Văn
Hinh và Cs, 2003) [6].
- i u ki n t ai: S khác nhau gi a a hình, a m o, cao so v i m c
nư c bi n, d c hư ng d c…thư ng d n n t ai, khí h u khác nhau, t ó
nh hư ng n s n xu t và phân b các ngành nông nghi p, lâm nghi p. a hình
và d c nh hư ng n phương th c s d ng t nông nghi p, là căn c cho vi c
l a ch n cơ c u cây tr ng, xây d ng ng ru ng, th y l i canh tác và cơ gi i hóa.
M i vùng a lý khác nhau có s khác bi t v i u ki n ánh sáng, nhi t ,
ngu n nư c và các i u ki n t nhiên khác. Các y u t này nh hư ng r t l n n
kh năng, công d ng và hi u qu s d ng t. Vì v y c n tuân theo các quy lu t
c a t nhiên, t n d ng các l i th ó nh m t ư c hi u qu cao nh t v kinh t ,
xã h i và môi trư ng.
* Y u t v kinh t – xã h i
Bao g m các y u t như: Ch xã h i, dân s và lao ng, thông tin và
qu n lý, s c s n xu t trình phát tri n c a kinh t hàng hóa, cơ c u kinh t và
phân b s n xu t, các i u ki n v nông nghi p, công nghi p, giao thông, v n t i,
s phát tri n c a khoa h c k thu t công ngh , trình qu n lý, s d ng lao
ng… “Y u t kinh t – xã h i thư ng có ý nghĩa quy t nh, ch o iv i
vi c s d ng t ai” (Lương Văn Hinh và cs, 2003)[6]. Th c v y, phương hư ng
s d ng t ư c quy t nh b i yêu c u xã h i và m c tiêu kinh t trong t ng th i
kỳ nh t nh. i u ki n t nhiên c a t ai cho phép xác nh kh năng thích ng
v phương th c s d ng t.
nh hư ng c a i u ki n t nhiên t i vi c s d ng t ư c ánh giá b ng
hi u qu s d ng t. Th c tr ng s d ng t liên quan n l i ích kinh t c a
ngư i s h u, s d ng và kinh doanh t. Tuy nhiên n u có chính sách ưu ãi s
t o i u ki n c i t o và h n ch s d ng t theo ki u bóc l t t ai. M t khác, s
quan tâm quá m c n l i nhu n t i a cũng d n n tình tr ng t ai không
nh ng b s d ng không h p lý mà còn b h y ho i.
Như v y, các nhân t i u ki n t nhiên và i u ki n kinh t - xã hôi t o ra
nhi u t h p nh hư ng n vi c s d ng t ai. Tuy nhiên m i y u t gi v trí
và có tác ng khác nhau. Vì v y, c n d a vào y u t t nhiên và kinh t – xã h i
- 12
trong lĩnh v c s d ng t ai t ó tìm ra nh ng nhân t thu n l i và khó khăn
s d ng t ai t hi u qu cao.
2.2.2. Quan i m s d ng t b n v ng
T khi bi t s d ng t ai vào m c ích sinh t n c a mình, t ai ã tr
thành cơ s c n thi t cho s s ng và cho tương lai phát tri n c a con ngư i.
Khi dân s còn ít áp ng nhu c u v lương th c th c ph m c a mình thì
con ngư i ã khai thác t t khá d dàng và không gây ra nh ng nh hư ng l n
n t ai. “Nhưng ngày nay, m t dân s ngày càng tăng, c bi t là các
nư c ang phát tri n thì v n m b o lương th c cho s gia tăng dân s ã tr
thành s c ép ngày càng m nh m lên t ai. Di n tích t ai thích h p cho s n
xu t nông nghi p ngày càng b thu h p, con ngư i ã ph i m mang thêm di n tích
t nông nghi p trên nh ng vùng t không thích h p cho s n xu t, h u qu ã
ngây ra quá trình thoái hoá t di n ra m t cách nghiêm tr ng” (Smyth & Julian
Dumaski, 1993) [19].
Tác ng c a con ngư i ã làm cho phì nhiêu c a t ngày càng b suy gi m
và d n n thoái hoá t, lúc ó khó có th ph c h i l i phì nhiêu c a t n u
mu n ph c h i l i thì c n ph i chi phí r t l n. t có nh ng ch c năng chính là: “Duy
trì vòng tu n hoàn sinh hoá h c và a hoá h c, phân ph i nư c, tích tr và phân ph i
v t ch t, mang tính m và phân ph i năng lư ng” (Dekimpe & Warkentin, 1998)
[16], các ch c năng trên c a t là nh ng tr giúp c n thi t cho các h sinh thái. S
d ng t ai m t cách hi u qu và b n v ng luôn là mong mu n cho s t n t i và
tương lai phát tri n c a con ngư i. Vì v y tìm ki m nh ng bi n pháp s d ng t
thích h p, b n v ng ã ư c nhi u nhà khoa h c và các t ch c qu c t quan tâm.
Thu t ng “s d ng t b n v ng” (Sustainable land use) ã tr lên thông d ng trên
th gi i như hi n nay.
Nông nghi p b n v ng không có nghĩa là khư c t nh ng kinh nghi m
truy n th ng mà ph i h p, l ng ghép nh ng sáng ki n m i t các nhà khoa h c, t
nông dân ho c c hai. i u tr nên thông thư ng v i nh ng ngư i nông dân, b n
v ng là vi c s d ng nh ng công ngh và thi t b m i v a ư c phát ki n, nh ng
mô hình canh tác t ng h p gi m giá thành u vào. ó là nh ng công ngh v
chăn nuôi ng v t, nh ng ki n th c v sinh thái qu n lý sâu h i và thiên ch
(Cao Liêm và CTV, 1996) [10].
- 13
Theo Lê Văn Khoa, 1993 [8], phát tri n nông nghi p b n v ng cũng lo i
b nh ng ý nghĩ ơn gi n r ng: Nông nghi p, công nghi p hoá s u tư t bên
ngoài vào. Ph m Chí Thành, 1996 [12] cho r ng có 3 i u ki n t o nông nghi p
b n v ng ó là công ngh b o t n tài nguyên, nh ng t ch c t bên ngoài và
nh ng t ch c v các nhóm a phương. Tác gi cho r ng xu th phát tri n nông
nghi p b n v ng ư c các nư c phát tri n kh i xư ng và hi n nay ã tr thành i
tư ng mà nhi u nư c nghiên c u theo hư ng k th a, ch t l c cái tinh tuý c a n n
nông nghi p ch không ch y theo cái hi n i bác b nh ng cái thu c v truy n
th ng. Trong nông nghi p b n v ng vi c ch n cây gì, con gì trong m t h sinh thái
tương ng không th áp t theo ý mu n ch quan mà ph i i u tra nghiên c u
hi u bi t t nhiên.
Không ai hi u bi t h sinh thái nông nghi p m t vùng b ng chính nh ng
ngư i sinh ra và l n lên ó. Vì v y, xây d ng nông nghi p b n v ng nh t thi t
c n ph i có s tham gia c a ngư i dân trong vùng nghiên c u. Phát tri n b n v ng
là vi c qu n lý và b o t n cơ s tài nguyên t nhiên, nh hư ng nh ng thay i
công ngh th ch theo m t phương th c sao cho t n s th a mãn m t cách
liên t c nhu c u c a con ngư i, c a nh ng th h hôm nay và mai sau (FAO, 1976)
[17].
Theo Festry “S phát tri n nông nghi p b n v ng chính là s b o t n t,
nư c, các ngu n ng th c v t, không b suy thoái môi trư ng, sinh l i kinh t và
ch p nh n ư c v m t xã h i” (FAO, 1994) [18]. FAO ã ưa ra ư c nh ng ch
tiêu c th cho nông nghi p b n v ng là:
- Th a mãn nhu c u dinh dư ng cơ b n cho th h v s lư ng, ch t lư ng
và các s n ph m nông nghi p khác.
- Cung c p lâu dài vi c làm, thu nh p và các i u ki n s ng t t cho
nh ng ngư i tr c ti p làm nông nghi p.
- Duy trì và có th tăng cư ng kh năng s n xu t c a các cơ s tài nguyên
thiên nhiên, kh năng tái s n xu t c a các tài nguyên tái t o ư c không phá v
ch c năng c a các chu trình sinh thái cơ s và cân b ng t nhiên, không phá v
b n s c văn hóa – xã h i c a c ng ng s ng nông thôn ho c không gây ô nhi m
môi trư ng.
- Gi m thi u kh năng b t n thương trong nông nghi p, c ng c lòng tin
cho nông dân.
- 14
Nh ng nguyên t c ư c coi là tr c t trong s d ng t ai b n v ng và là
nh ng m c tiêu c n t ư c:
“- Duy trì, nâng cao s n lư ng (Hi u qu s n xu t);
- Gi m t i thi u m c r i ro trong s n xu t (An toàn);
- B o v tài nguyên thiên nhiên và ngăn ch n s thoái hóa t, nư c;
- Có hi u qu lâu dài;
- ư c xã h i ch p nh n” (H i khoa h c t Vi t Nam, 2000) [7]
Th c t n u di n ra ng b v i nh ng m c tiêu trên thì kh năng b n v ng
s t ư c, n u ch t ư c m t hay vài m c tiêu mà không ph i t t c thì kh
năng b n v ng ch mang tính b ph n.
V n d ng các nguyên t c ã nêu trên, Vi t Nam m t lo i hình ư c coi
là b n v ng ph i t ư c 3 yêu c u:
- B n v ng v kinh t : Cây tr ng cho năng su t cao, ch t lư ng t t, ư c th
trư ng ch p nh n.
- B n v ng v m t xã h i: Nâng cao ư c i s ng nhân dân, thu hút ư c
lao ng, phù h p v i phong t c t p quán c a ngư i dân.
- B n v ng v môi trư ng: Các lo i hình s d ng t ph i b o v ư c
màu m c a t, ngăn ch n s thoái hóa t và b o v môi trư ng sinh thái t
(Nguy n Ng c Nông và CS, 2007) [11].
Ba yêu c u trên là xem xét và ánh giá các lo i hình s d ng t th i
i m hi n t i. Thông qua vi c xem xét và ánh giá theo các yêu c u trên có
nh ng nh hư ng phát tri n nông nghi p t ng vùng.
Tóm l i: i v i s n xu t nông nghi p vi c s d ng t b n v ng ch t
ư c trên cơ s suy trì các ch c năng chính c a t là m b o kh năng s n xu t
c a cây tr ng m t cách n nh, không làm suy gi m i v i tài nguyên t ai
theo th i gian và vi c s d ng t không gây nh hư ng x u n ho t ng s ng
c a con ngư i.
2.2.3. Tình hình s d ng t nông nghi p trên Th gi i và Vi t Nam.
2.2.3.1. Tình hình s d ng t nông nghi p trên th gi i
- 15
T ng di n tích b m t c a toàn th gi i là 510 tri u Km2 trong ó i dương
chi m 361 tri u Km2 (71%), còn l i là di n tích l c a ch chi m 149 tri u Km2
(29%). B c bán c u có di n tích l n hơn nhi u so v i Nam bán c u. Toàn b qu
t có kh năng s n xu t nông nghi p trên th gi i là 3.256 tri u ha, chi m kho ng
22% t ng di n tích t li n. Di n tích t nông nghi p trên th gi i ư c phân b
không u: Châu M chi m 35%, Châu Á chi m 26%, Châu Âu chi m 13%, Châu
Phi chi m 6%. Bình quân t nông nghi p trên th gi i là 12.000m2. t tr ng tr t
trên toàn th gi i m i t 1,5 t chi m 10,8% t ng di n tích t ai, 46% t có
kh n ng s n xu t nông nghi p như v y còn 54% t có kh năng s n xu t nhưng
chưa ư c khai thác. Di n tích t ang canh tác trên th gi i ch chi m 10% t ng
di n tích t t nhiên (kho ng 1.500 tri u ha), ư c ánh giá là:
- t có năng su t cao: 14%
- t có năng su t trung bình: 28%
- t có năng su t th p: 58%
Ngu n tài nguyên t trên th gi i hàng năm luôn b gi m, c bi t là t
nông nghi p m t i do chuy n sang m c ích s d ng khác. M t khác dân s ngày
càng tăng, theo ư c tính m i năm dân s th gi i tăng t 80 - 85 tri u ngư i. Như
v y, v i m c tăng này m i ngư i c n ph i có 0,2 – 0,4 ha t nông nghi p m i
lương th c, th c ph m. ng trư c nh ng khó khăn r t l n ó thì vi c ánh giá hi u
qu s d ng tc a t nông nghi p là h t s c c n thi t.
2.2.3.2. Tình hình s d ng t nông nghi p Vi t Nam
Vi t Nam có t ng di n tích t nhiên là 33.121,20 nghìn ha, trong ó t
nông nghi p là 24.696 nghìn ha chi m 74,56% t ng di n tích t t nhiên. Di n
tích t bình quân u ngư i Vi t Nam thu c lo i th p nh t th gi i. Ngày nay
v i áp l c v dân s và t c ô th hóa kèm theo là nh ng quá trình xói mòn r a
trôi b c màu do m t r ng, mưa l n,canh tác không h p lý, chăn th quá m c; quá
trình chua hoá, m n hóa, hoang m c hoá, cát bay, á l u, m t cân b ng dinh
dư ng...T l bón phân N : P : K trên th gi i là 100 : 33 : 17 còn Vi t Nam là
100 : 29 : 7 thi u lân và kali nghiêm tr ng d n n di n tích t ai nư c ta nói
chung ngày càng gi m, c bi t là di n tích t nông nghi p. Tính theo bình quân
u ngư i thì di n tích t t nhiên gi m 26,7%, t nông nghi p gi m 21,5%.
- 16
Vì v y, v n m b o lương th c , th c ph m trong khi di n tích t nông
nghi p ngày càng gi m ang là m t áp l c r t l n. Do ó vi c s d ng hi u qu
ngu n tài nguyên t nông nghi p càng tr nên quan tr ng i v i nư c ta.
* Tình hình s d ng t ai c a t nh Ninh Bình
T nh Ninh Bình thu c vùng ng b ng B c B , n m t a a lý 200 vĩ
B c và 1060 kinh ông v i t ng di n tích t nhiên toàn t nh là 804 Km2 chi m
0,24% di n tích c a c nư c.
V i 80.400 ha di n tích t t nhiên, trong ó di n tích t nông nghi p là
39.340 ha (Chi m 48,93%), di n tích t chuyên dùng là 9.085 ha (Chi m 11,3%),
di n tích t là 5.081 ha (Chi m 6,24%); Di n tích t chưa s d ng và sông
su i, núi á chi m 23,30%. Là m t t nh ch y u là s n xu t nông nghi p còn g p
nhi u khó khăn trong s n xu t nên thu nh p c a ngư i dân th p. Trong nh ng năm
ng n ây v i t c ô th hóa di n ra m nh, c bi t là s hình thành các khu
công nghi p ã làm cho di n tích t nông nghi p c a toàn t nh b thu h p. Vì v y,
vi c ánh giá kh năng s d ng c a t ai nh m ưa ra ư c bi n pháp và phương
hư ng s d ng t ai h p lý, hi u qu là r t c n thi t. Di n tích t chưa s d ng
còn r t l n, do ó c n có nh ng bi n pháp thích h p khai thác ph n di n tích này.
C n khuy n khích ngư i dân thâm canh, luân canh tăng v , tăng h s s d ng t
nh m d n d n nâng cao ch t lư ng cu c s ng ngư i dân.
2.3. Hi u qu và tính b n v ng trong s d ng t
2.3.1. Khái quát v hi u qu s d ng t
Hi u qu chính là k t qu như yêu c u công vi c mang l i. Do tính ch t mâu
thu n gi a ngu n tài nguyên h u h n v i nhu c u ngày càng cao c a con ngư i mà
ta ph i xem xét k t qu t o ra như th nào? Chi phí b ra t o ra k t qu ó là
bao nhiêu? Có ưa l i k t qu h u ích không? Chính vì th khi ánh giá ho t ng
s n xu t không ch d ng l i vi c ánh giá k t qu mà còn ph i ánh giá ch t
lư ng các ho t ng s n xu t kinh doanh t o ra s n ph m ó. ánh giá ch t lư ng
c a ho t ng s n xu t kinh doanh cũng là m t n i dung ánh giá hi u qu .
xác nh b n ch t và khái ni m hi u qu c n xu t phát t nh ng lu n
i m c a Mac và nh ng lu n i m lý thuy t h th ng sau:
- Th nh t: B n ch t c a hi u qu là th c hi n yêu c u ti t ki m th i gian,
th hi n trình s d ng ngu n l c xã h i. C.Mác cho r ng quy lu t ti t ki m th i
gian là quy lu t có t m quan tr ng c bi t t n t i trong nhi u phương th c s n
xu t. M i ho t ng c a con ngư i u tuân theo quy lu t ó, nó quy t nh ng
- 17
l c phát tri n c a l c lư ng s n xu t, t o i u ki n phát tri n văn minh xã h i và
nâng cao i s ng c a con ngư i qua m i th i i.
- Th hai: Theo quan i m c a lý thuy t h th ng thì n n s n xu t xã h i là
m t h th ng các y u t s n xu t va các quan h v t ch t hình thành gi a con ngư i
v i con ngư i trong quá trình s n xu t. H th ng s n xu t xã h i bao g m trong nó
các quá trình s n xu t, các phương ti n b o t n và ti p t c i s ng xã h i, áp ng
các nhu c u xã h i, nhu c u c a con ngư i là nh ng y u t khách quan ph n ánh
m i quan h nh t nh c a con ngư i i v i môi trư ng bên ngoài. ó là quá trình
trao i v t ch t gi a s n xu t xã h i và môi trư ng.
- Th ba: Hi u qu kinh t là m c tiêu nhưng không ph i là m c tiêu cu i
cùng mà là m c tiêu xuyên su t m i ho t ng kinh t . Trong quy ho ch và qu n
lý kinh t nói chung hi u qu là quan h so sánh t i ưu gi a u vào và u ra, là
l i ích l n hơn thu ư c v i m t chi phí nh t nh, ho c m t k t qu nh t nh v i
chi phí l n hơn ( Th Lan, Anh Tài, 2007) [9].
Như v y b n ch t c a hi u qu ư c xem là: Vi c áp ng nhu c u c a con
ngư i trong xã h i; vi c b o t n tài nguyên thiên nhiên và ngu n l c phát tri n
b n v ng.
* Hi u qu kinh t
Theo Cac Mác thì quy lu t kinh t u tiên trên cơ s s n xu t t ng th là
quy lu t ti t ki m th i gian và phân ph i có k ho ch th i gian lao ng theo các
ngành s n xu t khác nhau. Theo nhà khoa h c Samuelson Nodhuas “Hi u qu có
nghĩa là không lãng phí”. Nghiên c u hi u qu s n xu t ph i xét n chi phí cơ
h i. “Hi u qu s n xu t di n ra khi xã h i không th tăng s n lư ng hàng hóa
khác” (Vũ Phương Th y, 2000) [14]. Hi u qu kinh t là m t ch tiêu so sánh m c
ti t ki m chi phí trong m t ơn v k t qu h u ích và m c tăng k t qu h u ích
c a ho t ng s n xu t v t ch t trong m t th i kỳ, góp ph n làm tăng thêm l i ích
c a xã h i.
Hi u qu kinh t ph i t ư c ba v n sau:
- M t là: M i ho t ng c a con ngư i u ph i tuân theo quy lu t ti t ki m
th i gian
- Hai là: Hi u qu kinh t ph i ư c xem xét trên quan i m lý thuy t h
th ng.
- Ba là: Hi u qu kinh t là m t ph m trù ph n ánh m t ch t lư ng c a các
ho t ng kinh t b ng quá trình tăng cư ng ngu n l c s n có ph c v cho l i ích
c a con ngư i.
- 18
Hi u qu kinh t ư c hi u là m i tương quan so sánh gi a lư ng k t qu
t ư c và lư ng chi phí b ra trong ho t ng s n xu t kinh doanh. K t qu t
ư c là ph n giá tr thu ư c c a s n ph m u ra, lư ng chi phí b ra là ph n giá
tr c a các ngu n l c u vào. M i tương quan c n xét c ph n so sánh tuy t i và
tương i cũng như xem xét m i quan h ch t ch gi a hai i lư ng ó.
T nh ng v n trên có th k t lu n r ng b n ch t c a ph m trù kinh t s
d ng t là: V i m t di n tích nh t nh s n xu t ra m t kh i lư ng c a c i v t
ch t nhi u nh t v i m t lư ng chi phí v v t ch t và lao ng th p nh t nh m áp
ng nhu c u ngày càng tăng v t ch t v xã h i (Ph m Vân ình và CS, 2001) [5].
* Hi u qu xã h i
Ph n ánh m i tương quan gi a k t qu thu ư c v m t xã h i mà s n xu t
mang l i v i các chi phí s n xu t xã h i b ra. Lo i hi u qu này ánh giá ch y u
v m t xã h i do ho t ng s n xu t mang l i.
“Hi u qu v m t xã h i s d ng t nông nghi p ch y u ư c xác nh
b ng kh năng t o vi c làm trên m t di n tích t nông nghi p” (Nguy n Duy
Tính, 1995) [13].
* Hi u qu môi trư ng
“Hi u qu môi trư ng là môi trư ng ư c s n sinh do tác ng c a sinh v t,
hóa h c, v t lý..., ch u nh hư ng t ng h p c a các y u t môi trư ng c a các lo i
v t ch t trong môi trư ng” (Vi n nghiên c u và ph bi n tri th c bách khoa, 1998)
[15]. M t ho t ng s n xu t ư c coi là có hi u qu khi không có nh ng nh
hư ng tác ng x u ư c coi là có hi u qu khi không có nh ng nh hư ng tác
ng x u n môi trư ng t, nư c, không khí, không làm nh hư ng tác ng x u
n môi trư ng sinh thái và a d ng sinh h c.
Quan ni m v hi u qu trong i u ki n hi n nay là ph i th a mãn v n ti t
ki m th i gian, ti t ki m tài nguyên trong s n xu t, mang l i l i ích xã h i và b o
v ư c môi trư ng.
2.3.2. S c n thi t ph i ánh giá hi u qu s d ng t
“Th gi i ang s d ng kho ng 1,5 t ha t cho s n xu t nông nghi p.
Ti m năng t nông nghi p c a th gi i kho ng 3 – 5 t ha. Nhân lo i ang làm hư
h i t nông nghi p kho ng 1,4 t ha t và hi n nay có kho ng 6 – 7 tri u ha t
nông nghi p b b hoang do xói mòn và thoái hóa. gi i quy t nhu c u v s n
ph m nông nghi p, con ngư i ph i thâm canh, tăng v tăng năng su t cây tr ng và
m r ng di n tích t nông nghi p” (FAO, 1976) [17].
- 19
n m v ng s lư ng và ch t lư ng t ai c n ph i i u tra thành l p b n
t, ánh giá phân h ng t, i u tra hi n tr ng, quy ho ch s d ng t h p lý là
i u r t quan tr ng mà các qu c gia c bi t quan tâm nh m ngăn ch n nh ng suy
thoái tài nguyên ât ai do s thi u hi u bi t c a con ngư i, ng th i nh m hư ng
d n v s d ng t và qu n lý t ai sao cho ngu n tài nguyên này ư c khai thác
t t nh t mà v n duy trì s n xu t trong tương lai.
Phát tri n nông nghi p b n v ng có tính ch t quy t nh trong s phát tri n
chung c a toàn xã h i. i u cơ b n nh t c a phát tri n nông nghi p b n v ng là c i
thi n ch t lư ng cu c s ng trong s ti p xúc úng n v môi trư ng gi gìn tài
nguyên cho th h sau này.
2.3.3. Tiêu chu n ánh giá hi u qu s d ng t
Trong quá trình s d ng t au tiêu chu n cơ b n và t ng quát khi ánh giá
hi u qu là m c áp ng nhu c u c a xã h i và s ti t ki m l n nh t v chi phí
các ngu n tài nguyên, s n inh lâu dài c a hi u qu . Do ó tiêu chu n ánh giá
vi c nâng cao hi u qu s d ng tài nguyên t nông – lâm nghi p là m c tăng
thêm các k t qu s n xu t trong i u ki n ngu n l c hi n có ho c m c ti t ki m
v chi phí các ngu n l c khi s n xu t ra m t kh i lư ng nông – lâm s n nh t nh.
Tiêu chu n ánh giá hi u qu s d ng t là m c t ư c các m c tiêu
kinh t , xã h i và môi trư ng ( Th Lan, Tài Anh, 2007) [9].
“Hi u qu s d ng t có nh hư ng n hi u qu s n xu t nông – lâm
nghi p, n môi trư ng sinh thái, n i s ng ngư i dân. Vì v y, ánh giá hi u
qu s d ng t ph i tuân theo quan i m s d ng t b n v ng hư ng vào ba tiêu
chu n chung là b n v ng v kinh t , b n v ng v xã h i và b n v ng v môi
trư ng” (FAO, 1994) [18].
2.4. nh hư ng s d ng t nông nghi p
2.4.1. Cơ s khoa h c và th c ti n trong xu t s d ng t
- Truy n th ng, kinh nghi m và t p quán s d ng t lâu i c a nhân dân
Vi t Nam.
- Nh ng s li u, tài li u th ng kê nh kỳ v s d ng t (di n tích, năng
su t, s n lư ng), s bi n ng và xu hư ng phát tri n.
- Chi n lư c phát tri n c a các ngành: Nông nghi p, lâm nghi p, công
nghi p, xây d ng, giao thông....
nguon tai.lieu . vn
