Xem mẫu
- 11
biÖt vÌ thùc b× cña c¸c ®ai khÝ hËu lín hµn ®íi, hµn «n ®íi, «n ®íi, «n ®íi
Èm, ¸ nhiÖt ®íi, nhiÖt ®íi. Tï sù ph©n bè thùc vËt mµ nh×n, thßng ®á ph©n
bã ë vïng hµn ®íi, th«gn dÇu ë vïng «n ®íi Èm, nh-ng th«ng ®u«i ngùa
vµ sa méc l¹i lµ loµi c©y ¸ nhiÖt ®íi -a nãng Èm. Nh÷ng vïng thùc b×
ch-a bÞ ph¸ ho¹i nÆng, t×nh h×nh thùuc b× cã thÓ ph¶n ¸nh chÊt l-îng lËp
®Þa ®Æc biÖt lµ nh÷ng c©y chØ thÞ cã biªn ®é thÝch -ng sinh th¸i hÑp, cµng
thÊy râquy luËt tiÓu khÝ hËu, n-íc, ph©n cña ®Êt trång rõng, gióp chóng
ta cã nhËn thøc s©u h¬n vÒ ®iÒu kiÖn lËp ®Þa, vÝ dô th«ng ®u«i ngùa,
chÌ,së chØ thÞ ®Êt chua; hoµng liªn, hoa tiªu chØ thÞ ®¸t nhiÒu c·i, b¸ch
tr¾c bach, nghiÕn phµn lín ë nói ®¸ v«i; x-¬ng rång chØ thÞ cho ®Êt nghÌo
kiÖt vµ khÝ hËu kh« h¹n.
Do lo¹i h×nh thùc b× rõng vµ ph©n bè loµi c©y ph¶n ¸nh tæng hîp
®iÒu kiÖn ®¹i khÝ hËu kh¸c nhau, cho nªn , trong ph©n lo¹i lËp ®Þa, chñ
yÕu lµ ph©n vïng theo khu vùc. NhiÒu n-íc ch©u ¢u, Mü, Canada dïng
thùc vËt vµ quÇn x· thùc vËt ®Ó ®¸nh gi¸ lËp ®Þa vµ lµm c¬ së ph©n lo¹i
c¸c ®¬n vÞ lËp ®Þa. N-íc ta nhiÒu vïng thùc b× rõng bÞ ph¸ ho¹i nghiªm
träng, dïng thùc vËt chØ thÞ ®Ó ®¸nh gi¸ lËp ®Þa sÏ cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt
®Þnh.
3.3.Nh©n tè ho¹t ®éng con ng-êi
HiÖn tr¹ng lÞch sö lîi dông ®Êt ph¶n ¸nh t¸c dông c¸c ho¹t ®éng cña
con ng-êi ®èi víi c¸c nh©n tè lËp ®Þa. Nh-ng ho¹t ®éng kh«ng hîp lý cña
con ng-êi nh- nhÆt cµnh kh« l¸ rông trong ®Êt rõng, khai th¸c nghiªm
träng n-íc ngÇm, lµm cho ®Êt bÞ tho¸i ho¸, ®Êt bÞ xãi mßn, gi¶m bít
m¹ch n-íc ngÇm. Nh÷ng ho¹t ®éng trång rõng kh«ng theo quy ph¹m,
kh«ng thÓ ph¸t huy ®-îc tiÒm lùc s¶n xuÊt cña ®Êt trång rõng. Nh÷ng
biÑn ph¸p s¶n xuÊt cã tÝnh x©y dùng nh- cµy bõa hîp lý, bãn ph©n hîp
lý, t-íi n-íc lµm t¨ng ®é ph× ®¸t n©ng cao tÝnh n¨ng s¶n xuÊt cña ®Êt
rõng trång.
Do ho¹t ®éng cña con ng-êi th-êng cã nhiÒu biÕn ®æi, khã x¸c ®Þnh,
trong phan lo¹i lËp ®Þa rõng, nãi chugn chØ ph©n tÝch ®-îc c¸c khÝa c¹nh
kh¸c mµ kh«ng lµm nh©n tè tæ thµnh lo¹i h×nh ®iÒu kiÖn lËp ®Þa.
3.4. Nh©n tè chñ ®¹o lËp ®Þa rõng
Trong khi ph©n lo¹i vµ ®¸nh gi¸ lËp ®Þa ph¶i nãi râ ý nghÜa vµ t¸c
dông cña nh©n tè lËp ®Þa chñ yÕu. Do ®Þa h×nh n-íc ta rÊt phøc t¹p bÊt cø
mét nhan tè ®Þa h×nh ®éc lËp nµo ®Òu kh«ng thÓ ph¶n ¸nh toµn diÖn ®Æc
trung m«i tr-êng vµ ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp dÞa chÝnh x¸c ®uùc, ph¶i ¸p
dông rÊt nhiÒu ph-¬ng ph¸p tæng hî c¸c nh©n tè. Trong thùc tÕ c¸c nhan
tè ¶nh h-ëng ®Õn lo¹i h×nh rõng vµ sinh tr-ëng rõng lµ rÊt nhiÒu vµ cã
tinsh tæng hîp. Cho nªn c¸c nhan tè ¶nh h-ëng cµng nhiÒu cµng ph¶i
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 12
tæng hîp , nh- vËy míi ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa mét c¸ch chÝnh x¸c
ch©n thùc.
3.4.1. Kh¸i niÖm vÒ nh©n tè chñ ®¹o
VÒ mÆt lý luËn , trªn m¶nh ®Êt trång rõng, c¸c nhan tè t¸c dôngvµo
sinh tr-ëng c©y rõng cã rÊt nhiÒu, song c¸c t¸c dông ®ã kh¸c nhau nhiÒu,
mét sè nhan tè t¸c dông kh«ng râ rµng, mét sè nh©n tè l¹i cã t¸c dông
quyÕt ®Þnh. Nh©n tè quyÕt ®Þnh ®ã d-îc gäi lµ nh©n tè chñ ®¹o. Nãic
hung khi phan tÝch mèi quan hÖ lËp ®Þa vµ c©y rõng, kh«ng thÓ vµ kh«ng
cÇn ph©n tÝch ®iÒu tra tÊt c¶ c¸c nh©n tè lËp ®Þa, chØ cÇn t×m ra nh©n tè
chñ ®¹o lµ cã thÓ tho¶ m·n nhu cÇu chän loµi c©y trång rõng vµ ¸p dông
nh÷ng biÖn ph¸p kü thuËt ®Ó trång rõng.
3.4.2. Ph-¬ng ph¸p x¸c ®Þnh nh©n tè chñ ®¹o
Do nh©n tè lËp ®Þa thiªn biÕn v¹n ho¸, muèn t×m nh©n tè chñ ®¹o
cïng kh«ng ph¶i lµ liÒu thuèc v¹n n¨ng, ®iÓm mÊu chèt lµ ph¶i ph©n tÝch
c¸c vÊn ®Ò cô thÓ. Nh©n tè chñ ®¹o cã thÓ t×m tõ hai mÆt. M«t mÆt lµ
ph©n tÝch dÇn dÇn tõng c¸i mèi quan hÖ gi÷a c¸c nh©n tè m«i tr-êngvíi
nh©n tè thùc vËt cÇn sèng ( nh- ¸nh s¸ng, nhiÖt, kh«ng khÝ, n-íc, dinh
d-ìng), tõ phan tÝch t×m ra mÆt ¶nh h-êng réng nhÊt, møc ®é ¶nh h-ëng
lín nhÊt; mÆt kh¸c còng ph¶i t×m ra tr¹ng th¸i cùc ®oan, cã thÓ trë thµnh
nh©n tè m«i tr-êng øc chÕ ¶nh h-ëng sinh tr-ëng, dùa vµo quy luËt
chung, phÇn lín nhan tè øc chÕ phÇn lín lµ nh©n tè g©y t¸c dông chñ ®¹o.
Nh- kh« h¹n, giã b·o, l-îng muèi qu¸ nhiÒu…ph©n tÝch dÇn c¸c møc ®é
t¸c dông, chó ý ®Õn mèi quan hÖ lÉn nhau, ®Æc biÖt lµ chó ý ®Õn nh©n tè
m«i tr-êng cã thÓ trë thµnh nh©n tè øc chÕ. Nh©n tè chñ ®¹o kh«ng khã
t×m. X¸c ®Þnh nh©n tè chñ ®¹o cã thÓ ¸p dông ph-¬ng ph¸p kÕt hîp ph©n
tÝch ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l-îng.
Khi ph©n tÝch nh©n tè chñ ®¹o cßn ph¶i bæ sung hai ®iÓm: ®iÓm thø
nhÊt lµ nh©n tè chñ ®¹o kh«ng thÓ dùa vµo ph©n tÝch chñ quan, mµ ph¶i
dùa vµo ®iÒu tra kh¸ch quan, ph¶i thiªn vÒ nh©n tè m«i tr-êng ¶nh h-ëng
®Õn sinh tr-ëng ph¸t triÓn cña c©y; ®iÓm thø hai lµ ®Þa vÞ cña nhan tã chñ
®¹o kh«ng t¸ch rêi nh-ng tr-êng hîp cô thÓ, nh©n tè chñ ®¹o còng sÏ
ph¸t sinh biÕn dæi, tr-íc m¾t ®Ò ra h-íng dèc cã t¸c dông quan träng ,
nh-ng trong mét sè tr-êng hîp thÓ hiÖn kh«ng râ rµng, nh-ng vïng vÜ ®é
thÊp ®Òu thÓ hiÖn nh- vËy. V× vËy kh«ng thÓ b»ng con m¾t nh×n cè ®Þnh
®Ó x¸c ®Þnh nh©n tè chñ ®¹o.
4.§¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa
Th«ng th-êng ng-êi ta dïng chØ tiªu sinh tr-ëng cña mét loµi c©y
nh¸t ®Þnh ®Ó c©n nh¾c vµ ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa rõng. Do ®Æc tÝnh
sinh häc c¸c loµi c©y kh¸c nhau, c¸c nh©n tè lËp ®Þa cã c¸c chØ tiªu sinh
tr-ëng kh¸c nhau, c¸c nhan tè lËp ®Þa ®èi víi chØ tiªu sinh tr-ëng loµi c©y
kh¸c nhau cã nh÷ng sai kh¸c nhÊt ®Þnh, chÊt l-îng lËp ®Þa luon lu«n kh¸c
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 13
nhau theo loµi c©y. Cïng 1 lo¹i lËp ®Þa cã nhiÒu loµi c©y thÝch nghi,
nh-ng còng cã mét loµi c©y nµo ®ã kh«ng thÝch hîp. Th«ng qua ®¸nh gi¸
chÊt l-îng lËp ®Þa rïng, cã thÓ x¸c ®Þnh ®-îc møc ®é thÝch nghi c¸c loµi
c©y kh¸c nhau vÒ sinh tr-ëng. Nh- vËy trªn c¸c lo¹i h×nh lËp ®Þa ng-êi ta
cã thÓ chän vµ bè trÝ loµi c©y rõng thÝch nghi nhÊt vµ thùc thi biÖn ph¸p
kinh doanh rõng trång t-¬ng øng lµm cho toµn bé khu vùc ®¹t ®-îc yªu
cÇu “®Êt nµo c©y Êy” vµ “ kinh doanh hîp lý”. TiÒm n¨ng s¶n xuÊt cña
®Êt ®-îc ph¸t huy ®Çy ®ñ vµ thùc hiÖn ®-îc môc ®Ých cuèi cïng lµ “ tËn
dông ®Êt ®ai.”
4.1. Ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa rõng
LÞch sö ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa ®· cã tõ l©u, ph-¬ng ph¸p còng
cã rÊt nhiÒu. C¸c nhµ l©m häc ng-êi §øc ®É b¾t ®Çu tõ cuèi thÓ kû18 ®Çu
19 ®Õn nay, cã nhiÒu ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸. C¸c nhµ l©m häc, sinh th¸i
häc ®· nghiªn cøu vµ ®Ò xuÊt rÊt nhiÒu ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ lËp ®Þa.
Nh-ng do ®iÒu kiÖn ®Þa lý tù nhiªn cña c¸c n-íc rÊt kh¸c nhau, ®iÒu kiÖn
lÞch sö, môc tiªu kinh tÕ vµ lÞch sö nghiªn cøu kh«ng gièng nhau. Cho
nªn ®· h×nh thµnh nhiÒu ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa kh¸c
nhau. Nh÷ng ph-¬ng ph¸p ®ã bao gåm ®¸nh gi¸ trùc tiÕp vµ ®¸nh gi¸
gi¸n tiÕp.
Ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ trùc tiÕp lµ dïng sè liÖu vÒ s¶n l-îng rõng, sinh
tr-ëng cña l©m phÇn ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa nh- ph-¬ng ph¸p chØ
sè vÞ trÝ ®Êt ( site index curves ),ph-¬ng ph¸p so s¸nh chØ sè vÞ trÝ ®¸t
gi÷a loµi c©y ( site index comparisons between species), ph-¬ng ph¸p cù
ly sinh tr-ëng ( growth intercept).
Ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ gi¸n tiÕp lµ c¨n cø vµo ®Æc tÝnh nh©n tè chÊt
l-îng lËp ®Þa hoÆc tiÒm lùc sinh tr-ëng lo¹i h×nh thùc b× lien quan ®Î
d¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa, nh- ph-¬ngph¸p ®o c©y ( measurational
methods ) ph-¬ng ph¸p c©y chØ thÞ ( plant indicators )ph-¬ng ph¸p phan
lo¹i lËp dÞa ®Þa lú ( physiographic site classification) , ph-¬ng ph¸p to¹
®é quÇn thÓ (synecologiacal coordinates) , ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ ®Êt- lËp
®Þa ( soil-site-evaluation), ph-¬ng ph¸p ®iÒu tra ®Êt ( soil surveys) . HiÑn
nay ph-ong ph¸p ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp dÞa ë Trung Quèc chñ yÕu lµ
ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ gi¸n tiÕp chØ sè vÞ trÝ ®Êt.
Ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ gi¸n tiÕp vÞ trÝ ®Êt lµ mét ph-¬ng ph¸p ph©n
tÝch ®Þnh l-îng, còng cßn gäi lµ ph-¬ng ph¸p chØ sè vÞ trÝ ®Êt ®a nguyªn.
Ph-¬ng ph¸p nµy cã thÓ gi¶i quyÕt ®-îc rÊt nhiÒu vÊn ®Ò vÒ ®¸nh gi¸
thèng nhÊt ®Êt cã rõng vµ ®¸t kh«ng cã rõng vµ ®¸nh gi¸ thay thÕ nhiÒu
loµi c©y, cho nªn ng-êi ta cho r»ng nã lµ ph-¬ng ph¸p c¬ b¶n®Î gi¶i
quýet v¸n ®Ò cuèi cïng. Nãi chung dïng ph-¬ng ph¸p thèng kª ®a
nguyªn cÊu thµnh m« h×nh to¸n häc hay ph-¬ng tr×nh chØ sè vÞ trÝ ®Êt ®a
nguyªn ®Ó biÓu thÞ mèi quan hÖ gi-· chØ sè vÞ trÝ ®Êt vµ nh©n tè lËp ®Þa,
®Ó ®¸nh gi¸ tiÒm lùc sinh tr-ëng cña c©y, ph-¬ng tr×nh ®ã ®-îc thÓ hiÖn:
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 14
SI = f(x1,x2 ….,xn. Z12….,Zn .
Trong ®ã SI lµ chØ sè lËp ®Þa
xi lµnh©n tè ®Þnh tÝnh trong nh©n tè lËp ®Þa (i =1,2…n)
Zj lµ nh©n tè ®Þnh l-îng trong nh©n tè lËp ®Þa (j = 1,2…m)
Néi dung c¬ b¶n cña ph-¬ng ph¸p chØ sè vÞ trÝ ®Êt ®a nguyªn lµ:
ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch håi quy ®a nguyªn, x©y dùng chØ sè lËp ®Þa loµi
c©y mµ loµi ®ã ë møc -u thÕ ë ®é tuæi chuÈn, hoÆc chiÒu cao b×nh qu©n
cña mÊy c©y cao nhÊt ( cßn gäi lµ chiÒu cao tÇng trªn) vµ c¸c nh©n tè
l¹ap ®Þa nh- khÝ hËu, ®Êt ®ai thùc b× vµ ®Æc tÝnh b¶n th©n lËp ®Þa, cßn cã
ng-êi dïng c¶ mèi quan hÖ håi quy quan hÖ víi nång ®é dinh d-ìng
C/N, pH…trong ph-¬ng tr×nh dù b¸o, c¨n cø vµo hÖ sè t-¬ng quan c¸c
nh©n tè lËp ®Þa vµ chØ sè lËp ®Þa chän ra nh©n tè chñ ®¹o ¶nh h-oöng ®Õn
sinh tr-ëng ph¸p triÓn cña c©y rõng lËp ra biÓu chÊt l-îng lËp ®Þa ®a
nguyªn ®Ó d¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa, tæ hîp c¸c nh©n tè lËp ®Þa kh¸c
nhau ta ®-îc chØ sè lËp ®Þa kh¸c nhau,chØ sè lËp ®Þa cao chøng tá ch¸t
l-îng lËp ®Þa cao.
Hiªn nay Trung Quèc ®· nghiªn cøu ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa
cho c¸c loµi c©y th«ng rông l¸, sa méc, th«ng dÇu, h«ng (pawlonia)
,th«ng ®u«i ngùa ë 3 vïng §«ng B¾c, Hoa B¾c vµ MiÒn Nam.
Sau ®©y lµ kÕt qu¶ nghiªn cøu rõng sa méc ë Nam S¬n (Wu
Zhonglun, 1984) thÓ hiÑn ë biÓu 1-3.
BiÓu 1-3 B¶ng tra chØ sè vÞ trÝ ®Êt ®Þnh l-îng nhiÒu nh©n tè
rõng sa méc , A = 20 n¨m
H¹ng Lo¹i §iÓm tæ hîp R’/
môc ®iÓm
1 2 3 4 5 6 7
VÞ trÝ MiÖng giã 9,27 5,36 5,06 2,34 1,75 1,12 0,72
dèc Dèc b»ng 8,27 4,42 4,56 2,63 3,21 4,52 4,90 0,752/
Trªn gi÷a 11,79 7,49 7,13 4,11 3,08 2,79 2,57 4,52
D-íi gi÷a 13,49 9,27 8,73 5,74 4,58 4,36 4,12
TÝch tô 14,67 9,81 9,21 6,09 5,27 5,17 5,24
§åi 11,19 7,03 6,61 3,42 2,71 2,35 1,96
®é 40 5,04 5,20 4,33 2,83 2,62
3,12
§é 40-80 0,98 0,71 0,60 0,38 0,22
dµy >80 1,87 1,95 1,83 1,75 1,65 0,516/
tÇng 1,43
®Êt
mÞn
L-îng >70 1,18 1,05 0,57 0,34
®¸(%) 70-51 0,99 0,88 0,12 -0,22 0,554/
50-36 2,81 2,52 1,48 1,47 2,14
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 15
- 16
ph©n tÝch sinh vËt häc, chän ra mét sè l-îng võa ph¶i, thuËn tiÖn cho viÖc
x¸c ®Þnh ngo¹i nghiÖp.
Mét sè vÝ dô kh¸c vÒ ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa.
VÝ dô1: Sui (1990) ®· ¸p dông ph-¬ng ph¸p lý thuyÕt l-îng ho¸ I víi
rõng th«ng rông l¸ 30 tuæi, Trong ®ã: Y lµ chiÒu cao b×nh qu©n rõng, x1
lµ ®é ph×, x2 lµ ®é Èm. NC víi 2 nh©n tè chñ ®¹o.Ph-¬ng tr×nh håi quy lµ:
Y= 11,56 – 3,92x11-1,46x12+0,95x13+2,62x14- 0,31x21+0,62x22+
0,10x23
HÖ sè t-¬ng quan phøc R’= 0,963 ;
HÖ sè t-¬ng quan lÖch R’1= 0,935 ; R’2= 0,626 .
VÝ dô 2: Shen (1985) ®· ¸p dông ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch håi quy ®a nh©n
tè víi 3 nh©n tè chñ ®¹o cÊp ®é ph× ®Êt (SF). ®é cao so mÆt biÓn (EL)
h-íng dèc (ASP) :
Víi loµi Th«ng dÇu 25 tuæi, Ht lµ chiÒu cao trung b×nh cña rõng cã quan
hÖ víi lËp ®Þa, trong c¸c nh©n tè sinh th¸i, qua ph©n tÝch chän ra 3 nh©n
tè chñ ®¹o lµ: §é ph× cña ®Êt, ®¸ mÑ vµ h-íng ph¬i ch¼ng h¹n, tõ ®ã ta
cã ph-¬ng tr×nh nh- sau:
Ht=2, 109 + 0,6773SF+ 0,391 7EL+ 0,404 0ASP
HÖ sè t-¬ng quan phøc R’= 0, 8495;
HÖ sè t-¬ng quan lªch: R/SF = 0,656 7, R/EL= 0,437 8, R/ASP = 0,3354.
5.1.Con ®-êng ph©n lo¹i lËp ®Þa rõng
5.Ph©n lo¹i lËp ®Þa rõng
H¬n 200 n¨m l¹i ®©y, ®· cã rÊt nhiÒu nh÷ng nghiªn cøu ph©n lo¹i lËp
®ia rõng, nh-ng do ®iÒu kiÖn ®Þa lý tù nhiªn c¸c n-íc kh¸c nhau, c-êng
®é kinh doanh rõng, tr×nh ®é ph¸t triÓn khoa häc kü thuËt l©m sinh,
nhiÖm vô nghiªn cøu, nhËn thøc... kh¸c nhau mµ sinh ra nhiÒu hÖ thèng
ph©n lo¹i kh¸c nhau. §¹i thÓ mµ nãi, c¸c nh©n tè tham gia ph©n lo¹i lËp
®Þa bao gåm c¸c con ®-êng nh- nh©n tè thùc b×, nh©n tè m«i tr-êng vµ
nh©n tè tæng hîp .
5.1.1.Con ®-êng nh©n tè thùc b×
Thùc b× rõng vµ m«i tr-êng lµ mét khèi thèng nhÊt. Qua ®iÒu tra ®Òu
cã thÓ thÊy b¶n th©n thùc vËt rõng lµ chØ tiªu tèt nhÊt vµ nã ph¶n ¶nh râ
nhÊt ®iÒu kiÖn ønginh c¶nh. Chñ tr-¬ng lÊy thùc b× ®Ó ph©n biÖt ®iÒu kiÖn
ønginh c¶nh vµ ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa lµ c¨n cø quan träng ®Ó ph©n
chia lo¹i h×nh lËp ®Þa vµ ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa. Lîi dông nh©n tè
thùc vËt rõng ®Ó tiÕn hµnh ph©n lo¹i vµ ®¸nh gi¸ lËp ®Þa, cã thÓ th«ng qua
ph-¬ng ph¸p sinh tr-ëng c©y rõng (chØ sè vÞ trÝ ®Êt hoÆc cÊp vÞ trÝ ®Êt),
còng cã thÓ ¸p dông ph-¬ng ph¸p ®Æc tr-ng tÝnh chÊt thùc vËt rõng ®Ó
ph©n biÖt lo¹i h×nh khu lËp ®Þa vµ x¸c ®Þnh chÊt l-îng lËp ®Þa.
(1) øng dông hiÖu qu¶ sinh tr-ëng cña c©y rõng
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 17
HiÖu qu¶ sinh tr-ëng c©y rõng øng dông vµo viÖc ®¸nh gi¸ vµ ph©n
lo¹i lËp ®Þa,chñ yÕu ¸p dông c¸c chØ tiªu vÒ cÊp , chØ sè lËp ®Þa vµ sai sè
sinh tr-ëng. CÊp lËp ®Þa lµ 1 chØ tiªu ®o l-êng t-¬ng ®èi cña søc s¶n xuÊt
cña ®Êt rõng, th-êng ®-îc x¸c ®Þnh bëi t-¬ng quan gi÷a chiÒu cao b×nh
qu©n cña l©m phÇn vµ cÊp tuæi nµo ®ã (H-A). CÊp lËp ®Þa cã thÓ ph¶n ¶nh
cÊp t-¬ng ®èi cña søc s¶n xuÊt cña ®Êt rõng (cÊp ®Þa vÞ) tõ ®ã mµ chia ra
c¸c lo¹i lËp ®Þa.
Ph-¬ng ph¸p nµy ®-îc ¸p dông ë Liªn x« tõ nh÷ng n¨m 50 cña thÕ
kû 20. Cßn Trung Quèc ®-îc ¸p dông nhiÒu nhÊt lµ dïng chØ sè lËp ®Þa.
Ng-êi ta cho r»ng loµi c©y ë ®é cao -u thÕ cña mét tuæi chuÈn cã quan
hÖ víi søc s¶n xuÊt lËp ®Þa lµ mËt thiÕt h¬n so víi ®é ®o cña mét loµi nµo
®ã. §ång thêi còng chÞu ¶nh h-ëng cña mËt ®é l©m phÇn vµ tæ thµnh loµi
c©y lµ nhá nhÊt. ChØ sè lËp ®Þa ®-îc Mü, Anh vµ NhËt øng dông vµo
nh÷ng n¨m 70. Trung Quèc ®· øng dông nhiÒu cho c¸c loµi Samu vµ
Th«ng c¸c lo¹i trång thuÇn loµi ®Òu tuæi hµng chôc n¨m nay.
Ph-¬ng ph¸p sai sè (chªnh lÖch) vÒ sinh tr-ëng ®· ®-îc chän ®Ó
nghiªn cøu chÊt l-îng lËp ®Þa ë thêi kú sinh tr-ëng cña rõng non, tõ ®ã
lo¹i trõ tuæi chuÈn. PhÇn lín cho r»ng H, D, cã 3-5 ®o¹n, chiÒu dµi c¸c
®o¹n thÝch hîp víi ®o c©y l¸ kim. MÆc dï ph-¬ng ph¸p ®¬n gi¶n, nh-ng
kh«ng thÓ thay thÕ ®-îc chØ sè lËp ®Þa, cho nªn viÖc ¸p dông ph-¬ng
ph¸p ®ã chØ lµ t¹m thêi. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y ¸p dông ph-¬ng ph¸p chØ sè
lËp ®Þa ®-îc øng dông réng r·i. Ng-êi ta lÊy ph©n lo¹i lËp ®Þa, ph©n lo¹i
chÊt l-îng lËp ®Þa vµ dù b¸o s¶n l-îng liªn hÖ víi nhau ®Ó x¸c ®Þnh biÖn
ph¸p KTLS & QLBV nh»m t¸c ®éng vµo rõng hîp lý.
(2) øng dông ®Æc tr-ng tæ thµnh,kÐt cÊu thùc b×.
Trong hÖ sinh th¸i rõng, thùc vËt rõng vµ m«i tr-êng cã mèi quan
hÖ t-¬ng hç, tæ thµnh thùc vËt rõng, cÊu tróc vµ sinh tr-ëng c©y rõng cã
liªn hÖ mËt thiÕt víi ®iÒu kiÖn lËp ®Þa, ®Æc biÖt lµ mét sè loµi thùc vËt cã
biªn ®é sinh th¸i t-¬ng ®èi hÑp cã thÓ dïng ®Ó ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng s¶n
xuÊt cña lËp ®Þa. Mét sè häc gi¶ ph-¬ng T©y chñ tr-¬ng øng dông thùc b×
rõng lµm tiªu chÝ ®Ó ph©n lo¹i lËp ®Þa vµ ®¸nh gi¸ lËp ®Þa. C¸c nhµ khoa
häc Liªn X« cò G F M«r«z«p tõ n¨m 1904 ®· x©y dùng häc thuyÕt l©m
h×nh, trong ®ã ®· x¸c nhËn kÕt cÊu, tæ thµnh, søc s¶n xuÊt vµ c¸c ®Æc
®iÓm kh¸c cña ®Êt quyÕt ®Þnh ®iÒu kiÖn lËp ®Þa. §Õn nh÷ng n¨m 40 VN
Sukasep ®· nhÊn m¹nh t¸c dông chØ thÞ cña thùc vËt rõng ®èi víi ®iÒu
kiÖn hoµn c¶nh. §Ó nhÊn m¹nh tÝnh æn ®Þnh t-¬ng ®èi cña hoµn c¶nh
Pogrepnhiak ®· kÕt hîp gi÷a thùc vËt rõng vµ sinh c¶nh ®Ó ph©n lo¹i ®iÒu
kiÖn lËp ®Þa. Cajianker (1926) ®· dùa vµo thùc vËt tÇng d-íi ®Ó ph©n chia
lËp ®Þa, «ng cho r»ng c©y bôi, cá, ®Þa y, quyÕt... lµ lµ vËt chØ thÞ tèt ®Ó
ph©n lo¹i. §Æc ®iÓm c¬ b¶n cña mét sè c©y thÊp lµ nhËy c¶m (mÉn c¶m)
h¬n ®èi víi ®iÒu kiÖn n¬i mäc so víi loµi c©y cao tÇng trªn cho nªn cã
tÝnh chØ thÞ t«t h¬n. Nh-ng ë nh÷ng vïng ®· bÞ can thiÖp, ®Æc biÖt ë n¬i bÞ
can thiÖp nhiÒu th× dïng c©y chØ thÞ ®Ó x¸c ®Þnh sÏ rÊt khã chÝnh x¸c,
thËm chÝ lµ kh«ng thÓ ®-îc. Do ®ã nhiÒu ng-êi ®· dïng nhãm loµi sinh
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 18
th¸i ®Ó biÓu thÞ ®Æc tr-ng lËp ®Þa vµ ®-a ra 1 lo¹i hÖ sinh c¶nh- Ph-¬ng
ph¸p cña §øc Borg (1946) vµ hÖ thèng ph©n lo¹i sinh c¶nh cña Mü
(1952).
(3) Dùa vµo nh©n tè thùc b× ®Ó ph©n lo¹i lËp ®Þa
Qua nghiªn cøu vÒ QXTV mét sè häc gi¶ ¢u Mü cho r»ng ë vÜ ®é
cao møc ®é t-¬ng quan gi÷a thùc vËt vµ m«i tr-êng kh¸ cao vµ sù can
thiÖp cña con ng-êi t-¬ng ®èi Ýt nªn dïng thùc b× ®Ó biÓu thÞ ®Æc ®iÓm
lËp ®Þa th× hiÖu qu¶ tèt h¬n. B¾c Mü ®· øng dông thµnh c«ng qtr QXTV
®Ó lµm c¬ së ph©n lo¹i lËp ®Þa. Trong con ®-êng nµy ®-îc gäi lµ “ lo¹i
h×nh sinh c¶nh” (habitat tite). Trong ®iÒu kiÖn ®é cao vµ ®Þa h×nh ®Æc biÖt
th× nªn dïng thùc vËt chØ thÞ tÇng d-íi lµm tiªu chÝ. Nh÷ng lo¹i h×nh sinh
c¶nh nµy dïng c¸c loµi -u thÕ mét tÇng nµo ®ã ®Ó ®Æt tªn cho lo¹i h×nh
sinh c¶nh. Trung Quèc n¨m1950 ®· ®iÒu tra tæng hîp rõng trong toµn
quèc vµ lÊy ph©n lo¹i kiÓu rõng cña TQ lµm c¬ së, trong ®ã cã xuÊt hiÖn
vÊn ®Ò: KÕt hîp lËp ®Þa tù nhiªn ...®Ó ®Ò ra nguyªn t¾c, ph-¬ng ph¸p vµ
hÖ thèng ph©n lo¹i cã ®Æc ®iÓm kh¸c nhau. Thùc vËt trong ph©n lo¹i
ønginh c¶nh nªn chiÕm ®Þa vÞ rÊt quan träng. Ph-¬ng ph¸p nµo còng
kh«ng ®-îc coi nh©n tè nµy, bëi v× b¶n th©n ph©n lo¹i lËp ®Þa lµ nghiªn
cøu mèi quan hÖ sinh th¸i gi÷a m«i tr-êng (hoµn c¶nh sinh th¸i) vµ thùc
vËt rõng, nÕu kh«ng th× mÊt ý nghÜa l©m häc. Nh-ng b»ng con ®-êng hay
ph-¬ng ph¸p nµy ®-îc gi¶i thÝch tÝnh chÊt lËp ®Þa chØ lµ gi¸n tiÕp. KÕt
cÊu kh«ng gian cña rõng chÞu nhiÒu ¶nh h-ëng cña nh©n tè con ng-êi vµ
øng dông thùc b× ®Ó ph©n lo¹i ®Ó ph©n lo¹i lËp ®Þa bÞ h¹n chÕ nhÊt ®Þnh.
Nh-ng b»ng con ®-êng nh©n tè thùc b× ë rõng tù nhiªn th× v« cïng quan
träng.
5.1.2. Con ®-êng nh©n tè m«i tr-êng
§· tõ l©u trong nghiªn cøu, ng-êi ta øng dông ®Êt vµ ®Þa h×nh ®Ó dù
b¸o søc s¶n xuÊt cña rõng mµ kh«ng cÇn dïng c©y rõng lµm vËt chØ thÞ.
C¸c nhµ nghiªn cøu lÊy chØ sè lËp ®Þa lµ hµm sè vµ mét lo¹t c¸c nh©n tè
lËp ®Þa lµm biÕn sè vµ x©y dùng ph-¬ng tr×nh håi qui ®a nh©n tè, lÊy c¬
chÕ dù b¸o chØ thÞ ®Ó ph©n lo¹i lËp ®Þa. Nh÷ng nh©n tè nµy chñ yÕu lµ c¸c
nh©n tè m«i tr-êng vËt lý, nã cã thÓ lµ c¨n cø th«ng tin cÇn thiÕt vÒ tÝnh
chÊt lËp ®Þa. Nh÷ng nh©n tè m«i tr-êng nµy lµ t-¬ng ®èi æn ®Þnh vµ cã
thÓ c¨n cø vµo sù khai th¸c cña chóng vÒ tÝnh chÊt ®Ó ph©n chia c¸c lo¹i
h×nh lËp ®Þa.
(1) KhÝ hËu vµ sinh tr-ëng cña c©y rõng
KhÝ hËu vµ sinh tr-ëng c©y rõng cã quan hÖ mËt thiÕt, nã lµ c¨n cø
®Ó chia ra c¸c vïng lËp ®Þa, ®ai lËp ®Þa vµ khu lËp ®Þa, lµm ®¬n vÞ ph©n
chia trong hÖ thèng ph©n lo¹i lËp ®Þa. Cïng 1 vïng khÝ hËuth× ®iÒu kiÖn
®¹i khÝ hËu gièng nhau. Sù kh¸c nhau vÒ tiÓu khÝ hËu lµ do ®Þa h×nh vµ
®Êt kh¸c nhau
(2) §Þa h×nh vµ sinh tr-ëng cña c©y rõng
Trong ®iÒu kiÖn vïng nói khÝ hËu vµ ®Êt cã thÓ th«ng qua ®Þa h×nh
®Ó ph¶n ¶nh, cho nªn ®Þa h×nh lµ 1 trong nh÷ng c¨n cø ®Ó ph©n lo¹i lËp
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 19
®Þa. Smalle (1979) ®· cã 1 ph©n lo¹i lËp ®Þa ë vïng cao nguyªn
Comberland cña Mü. Ph©n lo¹i nµy ®· c¨n cø vµo ®Þa m¹o ®Ó ph©n chia
d¬n vÞ lËp ®Þa. Tuy nhiªn mçi ®¬n nguyªn cßn ph¶i m« t¶ ®é ph× ®Êt,
c©ychØ thÞ vµ chØ sè lËp ®Þa cña mét sè loµi c©y chñ yÕu. ë B¾c ViÖt Nam
vµ nam Trung Quèc do ®Þa h×nh phøc t¹p nªn nh©n tè ®Þa h×nh trong ph©n
lo¹i chiÕm ®Þa vÞ rÊt quan träng. C¸c ®Æc tr-ng cña ®Þa h×nh cã thÓ dïng
¶nh vÖ tinh, ¶nh hµng kh«ng hoÆc b¶n ®å ®Þa h×nh ®Ó ph©n lo¹i ®¸nh gi¸.
Cho nªn kü thuËt viÔn th¸m ®-îc øng dông trong ph©n lo¹i lËp ®Þa.
Nh-ng dïng ®Þa h×nh ®Ó ph©n lo¹i th× cã h¹n chÕ v× kh«ng phï hîp víi
n¬i ®Þa h×nh ®¬n gi¶n vµ b»ng ph¼ng. ¶nh h-ëng cña ®Þa h×nh ®Õn sinh
tr-ëng cña c©y rõng vµ cuèi cïng vÉn ph¶i th«ng qua t¸c dông cña khÝ
hËu vµ ®Êt. Cho nªn dïng ®Þa h×nh ®Ó ph©n chia lo¹i h×nh lËp ®Þa so víi
ph-¬ng ph¸p trùc tiÕp dùa vµo khÝ hËu vµ ®Êt th× ®é chÝnh x¸c thÊp h¬n,
®Æc biÖt lµ loµi liªn quan víi ®Êt vµ khÝ hËu, thËm chÝ cßn sai lÇm.
Ngoµi ra mét sè ng-êi cßn cho r»ng dïng ®Þa h×nh ®Ó lµm c¨n cø
ph©n lo¹i lËp ®Þa th× cã lóc nã ph¶i che ®Ëy nguyªn nh©n b¶n chÊt cña sù
h×nh thµnh lo¹i h×nh lËp ®Þa kh«ng cã lîi cho viÖc x¸c ®Þnh biÖn ph¸p
kinh doanh rõng.
(3) Thæ nh-ìng vµ sinh tr-ëng cña c©y rõng
Trong ®iÒu kiÖn khÝ hËu t-¬ng ®èi ®ång ®Òu th× ®Êt lµ nh©n tè ¶nh
h-ëng trùc tiÕp vµ quyÕt ®Þnh ®èi víi søc s¶n xuÊt cña rõng vµ th«ng
th-êng th× ®Êt lµ c¨n cø quan träng nhÊt ®Ó ph©n lo¹i lËp ®Þa. Sau chiÕn
tranh ë NhËt B¶n ®· ¸p dông hÖ thèng ph©n lo¹i ®Êt rõng kÕt hîp víi sù
ph©n chÝ sinh häc vµ ®é ph× ®Êt, khÝ hËu cã thÓ dù b¸o søc s¶n xuÊt cña
c¸c loµi c©y kh¸c nhau. C¸c häc gi¶ NhËt B¶n ®· ¸p dông hÖ thèng ph©n
lo¹i ®Êt cña Mü vµ hÖ thèng ph©n lo¹i cña UNESCO vµ ®· tiÕn hµnh ph©n
lo¹i ®Êt ë c¸c bê s«ng Philippines vµ ®Æt tªn lµ ph©n vïng lËp ®Þa. Hä ®·
®ïng ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu mèi quan hÖ gi÷a ®Êt vµ lËp ®Þa, ®Õn nay
®· ph¸t triÓn réng ra nhiÒu n-íc. Ng-êi ta ®· kÕt hîp nh©n tè m«i tr-êng
vµ nh©n tè thùc b× l¹i. Th«ng qua quan hÖ gi÷a nh©n tè lËp ®Þa vµ chØ sè
lËp ®Þan®Ó x©y dùng ph-¬ng tr×nh håi qui ®a nh©n tè. TiÕn hµnh ®¸nh gi¸
chÊt l-îng lËp ®Þa vµ ph©n lo¹i lËp ®Þa, kü thuËt nµy ®· ®-îc dïng nhiÒu
nhÊt trong nh÷ng vïng rõng th-a, Ýt c©y vµ vïng rõng trång trªn diÖn tÝch
lín.
3) Con ®-êng tæng hîp nhiÒu nh©n tè
Qui m« øng dông réng r·i vÉn lµ con ®-êng tæng hîp nhiÒu nh©n
tè, nghÜa lµ th«ng qua khÝ hËu, ®Þa h×nh, ®Êt vµ thùc b× ®Ó chia ra c¸c lo¹i
h×nh lËp ®Þa hoÆc c¸c ®¬n vÞ lËp ®Þa. Theo c¸ch nµy cã thÓ chia ra con
®-êng nh©n tè, c¶nh quan. Con ®-êng nh©n tè tr-íc ®©y ë Ucren (1925)
vµ §øc ®· dïng ®Ó ph©n lo¹i lËp ®Þa. Cßn nh©n tè c¶nh quan th× ë Cana®a
®· dïng ®Ó ph©n lo¹i lËp ®Þa. §Ó ph©n lo¹i c¶nh quan ë Cana®a ®· dïng
nhãm nh©n tè vËt lý sinh vËt.
(a) HÖ thèng ph©n lo¹i lËp ®Þa cña Liªn x« cò
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 20
Tr-êng ph¸i Ucren víi tæ thµnh c¬ b¶n ph©n lo¹i rõng ph¶i lµ lÊy
c¬ së lËp ®Þa, mµ c¸c lo¹i thùc vËt lµ c©y chØ thÞ tèt nhÊt. Trong lËp ®Þa
quan träng nhÊt lµ ¸nh s¸ng, nhiÖt ®é, n-íc, dinh d-ìng kho¸ng, nh-ng
trong khÝ hËu th× nh©n tè n-íc vµ chÊt dinh d-ìng lµ c¬ b¶n nhÊt, ®Þa
h×nh lµ nh©n tè quan träng. Nh-ng chóng lµ h×nh thøc tån t¹i kh«ng gian
cña ®iÒu kiÖn sinh th¸i, kh«ng ph¶i lµ b¶n th©n ®iÒu kiÖn sinh th¸i. HÖ
thèng Ucren chia lµm 3 cÊp: KiÓu lËp ®Þa, kiÓu rõng vµ kiÓu c©y ®øng.
-KiÓu lËp ®Þa- lµ ®-îc tæ thµnh bëi c¸c cÊp ®é Èm vµ ®é ph× dinh d-ìng-
cã 24 kiÓu lËp ®Þa.
-KiÓu rõng- lµ tæng hîp c¸c kho¶nh ®Êt gièng nhau ......trong ®ã quÇn x·
c¬ b¶n lµ chØ tiªu ph¸n ®o¸n chñ yÕu.
-KiÓu c©y ®øng- lµ ®¬n vÞ ph©n lo¹i thÊp nhÊt, lµ kÕt qu¶ ho¹t ®éng vµ
can thiÖp cña con ng-êi trong ph¹m vÞ cña rõng vµ lÊy c¸c loµi kh¸c nhau
lµm tiªu chÝ.
(b) HÖ thèng ph©n lo¹i lËp ®Þa cña §øc
Do Kranss ®Ò ra n¨m1926, sau nhiÒu n¨m ®· ®-îc dïng nhiÒu ë
§øc vµ ¸o víi ®Æc ®iÓm lµ tæng hîp ph©n lo¹i lËp ®Þa lµ dùa vµo thùc b×
vµ m«i tr-êng vËt lý khÝ hËu víi yªu cÇu l©m nghiÖp. §©y lµ 1 hÖ thèng
ph©n lo¹i nhiÒu nh©n tè: §Þa lý, ®Þa chÊt, khÝ hËu, thæ nh-ìng, ®Þa lý thùc
vËt, ph©n lo¹i thùc vËt...Tr-íc hÕt dùa vµo thùc b× rõng tù nhiªn ®Ó ph©n
ra c¸c vïng sinh th¸i, khu sinh tr-ëng, sau ®ã mçi vïng l¹i chia ra c¸c ¸
vïng, trong ¸ vïng l¹i cã c¸c ®¬n vÞ ph©n lo¹i vµ vÏ lªn b¶n ®å lËp ®Þa vµ
®¸nh gi¸ t×nh h×nh sinh tr-ëng, søc s¶n xuÊt vµ ®¸nh gi¸ kinh doanh rõng.
(c) HÖ thèng ph©n lo¹i lËp ®Þa cña Mü, Cana®a.
Barnes ®· dùa vµo hÖ thèng ph©n lo¹i lËp ®Þa d· ¸p dông ë n-íc
Mü vµ tiÕp thu kinh nghiÖm ph©n lo¹i vÒ lo¹i h×nh sinh c¶nh cña Mü vµ
ph©n lo¹i lËp ®Þa sinh c¶nh cña Cana®a ®Ó ph¸t triÓn thµnh ph©n lo¹i lËp
®Þa sinh th¸i (ecological site classification). Ph©n lo¹i sinh th¸i chÝnh lµ
c¨n cø vµo mèi quan hÖ t-¬ng hç gi÷a ®iÒu kiÖn ®Þa lý tù nhiªn, thæ
nh-ìng, ®Êt ®ai vµ thùc b×, lµm râ ý nghÜa sinh th¸i vµ kinh doanh, ph©n
lo¹i chñ yÕu dùa vµo sù kh¸c biÖt c¸c ®iÒu kiÖn ®Þa lý tù nhiªn, thæ
nh-ìng, ®Êt ®ai vµ thùc b× vµ mèi quan hÖ t-¬ng hç ®Ó ph©n lo¹i lËp ®Þa
sinh th¸i. Trong ®ã chñ yÕu nhÊn m¹nh ¶nh h-ëng vµ mèi quan hÖ gi÷a
chóng víi nhau vµ ¶nh h-ëng ®èi víi thùc vËt rõng. Khi ®iÒu tra ngo¹i
nghiÖp chñ yÕu dùa vµo tÝnh æn ®Þnh cña m«i tr-êng vËt lý vµ ph©n tÝch
mèi quan hÖ gi÷a c¸c quÇn thÓ loµi ®Ó chia ra c¸c lo¹i h×nh lËp ®Þa.
Bailey (Mü) ®· chia toµn bé n-íc Mü ra 9 cÊp.
Hill (Cana®a-1952,1953,1960,1975) ®· s¸ng lËp 1 hÖ thèng ph©n
lo¹i ®Þa lý vµ ®-a ra 1 thuËt ng÷ míi gäi lµ “Tæng sinh c¶nh” vµ chia lµm
4 líp : Vïng lËp ®Þa- KiÓu ®Êt (®¸ mÑ quyÕt ®Þnh)- KiÓu lËp ®Þa ®Þa lý tù
nhiªn- KiÓu ®iÒu kiÖn lËp ®Þa.
- 3 líp trªn h×nh thµnh kÕt cÊu ®Æc tr-ng æn ®Þnh,
- Líp sau cïng §KL§ lµ tr¹ng th¸i t¹m thêi thùc tÕ mµ thùc b× biÓu
thÞ.
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
nguon tai.lieu . vn
