Xem mẫu
- 1
Gi¸o tr×nh h-íng tíi thÕ kû 21
ViÖn sü Shen Guofang
Khoa häc Trång vµ ch¨m sãc rõng
Nhµ xuÊt b¶n L©m nghiÖp Trung Quèc 2001.
(TËp I)
Ng-êi biªn dÞch: GS.TS TrÇn V¨n M·o
§¹i häc L©m nghiÖp 2004
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 2
Lêi t¸c gi¶
Trång vµ ch¨m sãc rõng lµ mét m«n khoa häc chñ yÕu cña l©m
sinh häc, gi¸o tr×nh khoa häc trång vµ ch¨m sãc rõng cã tªn gäi ®Çu tiªn.
Tr-íc ®©y khoa häc trång rõng. Vµo thËp kû 50 cña thÕ kû 20 ®Õn nay,
cø 10 n¨m söa ®æi bæ sung 1 lÇn. LÇn nµy v× sö dông tªn m«n häc míi vµ
gÆp lóc x©y dùng m«i tr-êng sinh th¸i ®ang ph¸t triÓn nhanh chãng. VÒ
néi dung gi¸o tr×nh ®· ®-îc söa ®æi bæ sung, ®Æc ®iÓm chñ yÕu cña nã lµ:
(1) Cã c¬ së lý luËn ®Çy ®ñ ®Æc biÖt lµ tiÕp cËn víi sinh th¸i häc. (2) Cè
g»ng ph¶n ¸nh nh÷ng thµnh tùu vÒ trång vµ ch¨m sãc rõng trong nh÷ng
n¨m gÇn ®©y, nh-ng tr¸nh chi tiÕt cô thÓ qu¸. (3) Cè g¾ng liªn hÖ víi
nhõng c«ng tr×nh träng ®iÓm míi x©y dùng cña nhµ n-íc, ph¶n ¸nh vÒ
nh-ng néi dung thÝch øng víi thùc tÕ nh-: “n«ng l©m kÕt hîp”, “lËp ®Þa
rõng”, “khoanh nu«i rõng”, “thiÕt kÕ quy ho¹ch rõng”
Cuèn s¸ch nµy do nhiÒu nhµ khoa häc giµ trÎ tËp trung biªn so¹n
trong 2 n¨m, bao gåm 22 ch-¬ng. Do chóng t«i mÊy n¨m nay ®¶m nhiÖm
nhiÒu c«ng t¸c nÆng nÒ, néi dung mét sè ch-¬ng tiÕt vÉn ch-a ®ñ, thay
®æi hÖ thèng gi¸o tr×nh còng cÇn cã thêi gian kh¶o nghiÖm. Hy väng sù
chØ dÉn cña ng-êi ®äc.
Shen Guofang
25 thµng 7 n¨m 2001
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 3
Lêi ng-êi dÞch
Khoa häc trång vµ ch¨m sãc rõng ®-îc dÞch tõ gi¸o tr×nh chuÈn
h-íng tíi thÕ kû 21 cho c¸c tr-êng §¹i häc L©m nghiÖp ë Trung Quèc
do ViÖn sü Shen Guofang chñ biªn.
NhiÒu ch-¬ng tiÕt trong cuèn s¸ch cã thÓ gióp cho c¸n bé gi¶ng
d¹y, häc viªn sau ®¹i häc vµ sinh viªn tr-êng §¹i häc L©m nghiÖp tham
kh¶o. Ngoµi ra gi¸o tr×nh còng gióp cho c¸n bé l·nh ®¹o, c¸c nhµ khoa
häc, c¸c nhµ doanh nghiÖp cã tÇm nh×n ®óng ®¾n h¬n trong c«ng t¸c
trång vµ ch¨m sãc rõng.
Trong qu¸ tr×nh biªn dÞch chóng t«i nhËn ®-îc sù gióp ®ì cña ban
l·nh ®¹o nhµ tr-êng, bé m«n L©m sinh vµ khoa L©m häc mµ ng-êi trùc
tiÕp lµ: Gi¸o s-, hiÖu phã Vò TiÕn Hinh, PGS. Chñ nhiÖm bé m«n Hoµng
Kim Ngò, PGS tr-ëng phßng Qu¶n lý ®µo t¹o NguyÔn V¨n TuÊn, PCN
khoa Ph¹m V¨n §iÓn, chñ nhiÖm bé m«n Vò §¹i D-¬ng.
Do cuèn s¸ch bao gåm nhiÒu néi dung, chóng t«i biªn dÞch thµnh
2 tËp.
TËp I bao gåm 2 phÇn: nguyªn lý c¬ b¶n vÒ trång vµ ch¨m sãc
rõng, trång rõng
TËp II bao gåm Qu¶n lý ch¨m sãc rõng ph-¬ng ph¸p thu ho¹ch vµ
t¸i sinh rõng, nh÷ng c«ng tr×nh träng ®iÓm vµ ch¨m sãc rõng.
NhiÒu vÊn ®Ò Ýt liªn quan víi ®iÒu kiÖn n-íc ta chóng t«i chØ l-îc
dÞch.
Cã thÓ nhiÒu danh tõ vµ néi dung ch-a phï hîp víi v¨n phong vµ
t×nh h×nh cô thÓ ViÖt Nam. Xin ®éc gi¶ l-îng thø vµ bæ sung cho lÇn xuÊt
b¶n sau.
Ngµy 25 th¸ng 10 n¨m 2004
Ng-êi biªn dÞch
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 4
PhÇn 1. Nguyªn lý c¬ b¶n
cña trång vµ ch¨m sãc rõng
Ch-¬ng I
LËp ®Þa rõng
LËp ®Þa rõng lµ c¬ së kü thuËt øng dông rÊt quan träng cña trång
vµ ch¨m sãc rõng, néi dung chñ yÕu lµ nghiªn cøu nh©n tè lËp ®Þa, ph©n
lo¹i lËp ®Þa vµ ®¸nh gi¸ lËp ®Þa. Th«ng qua nghiªn cøu lËp ®Þa rõng, cã
thÓ chän ra loµi c©y trång rõng cã s¶n l-îng cao nhÊt, ®Ò ra c¸c biÖn
ph¸p ch¨m sãc rõng thÝch hîp, ®ång thêi cã thÓ dù b¸o søc s¶n xuÊt rõng
vµ s¶n l-äng rõng trong t-¬ng lai, tiÕn ®Õn cã thÓ ®¸nh gi¸ ph©n lo¹i
rõng, c¸c hiÖu Ých kinh doanh rõng, gi¸ thµnh s¶n xuÊt gç vµ ®Çu t- ch¨m
sãc rõng. Nã cã t¸c dông quan träng trong viÖc n©ng cao chÊt l-îng
rõng, ph¸t triÓn l©m nghiÖp bÒn v÷ng, b¶o vÖ vµ t¸i sinh rõng tù nhiªn,
kh«i phôc vµ më réng tµi nguyªn rõng. Trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ c¸c n-íc
ph¸t triÓn l©m nghiÖp, ®· më réng c«ng t¸c nghiªn cøu lËp ®Þa, trong ®ã
rÊt nhiÒu thµnh qu¶ nghiªn cøu ®· ph¸t huy ®-îc t¸c dông quan träng
trong x©y dùng s¶n xuÊt l©m nghiÖp.
§Êt n-íc ta do ®Þa m¹o, khÝ hËu , ®Êt ®ai vµ sinh vËt cã sù kh¸c
nhau rÊt lín, tÊt nhiªn cã ¶nh h-ëng quan träng ®Õn c¸c biÖn ph¸p s¶n
xuÊt l©m nghiÖp. Cho nªn , ph¶i tiÕn hµnh nghiªn cøu, ph©n lo¹i vµ ®¸nh
gi¸ c¸c nh©n tè ®ã, nghÜa lµ ph¶i nghiªn cøu toµn diÖn ®Õn lËp ®Þa rõng.
1. Kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ lËp ®Þa rõng
LËp ®Þa lµ kh¸i niÖm th-êng dïng trong l©m häc. Khi ph©n lo¹i lËp
®Þa ph¶i lµm râ mét sè thuËt ng÷ sau:
LËp ®Þa vµ sinh c¶nh (site and habitat)
- Héi nh÷ng ng-êi c«ng t¸c l©m nghiÖp Mü (1971) cho r»ng: “LËp ®Þa lµ
c¸c lo¹i h×nh thùc b× vµ chÊt l-îng cña chóng ë trªn ®Êt rõng vµ m«i
tr-êng ®Êt rõng”.
- Tµi liÖu “®iÒu tra lËp ®Þa rõng” §øc n¨m1981 cho r»ng:
“ LËp ®Þa lµ tæng thÓ c¸c ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh cña thùc vËt, mµ chóng
lµ nh÷ng nh©n tè t¸c dông ®Õn sinh tr-ëng thùc vËt”.
- Nhµ l©m häc §øc- Ernst Rohrig (1982) trong cuèn “ Trång vµ ch¨m sãc
rõng” cã nªu r»ng: “LËp ®Þa lµ tæng hîp c¸c nh©n tè m«i tr-êng vËt lý vµ
ho¸ häc mµ cã t¸c dông quan träng ®èi víi sinh tr-ëng, ph¸t triÓn cña
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 5
c©y rõng. Nh÷ng nh©n tè ®ã ®èi víi c¸c thÕ hÖ rõng ph¶i ®¶m b¶o æn
®Þnh hoÆc cã sù biÕn ®æi theo qui luËt tuÇn hoµn”.
- Nhµ l©m häc Mü D.M Smith (1996) trong quyÓn “trång rõng thùc
dông” cã nªu r»ng: “LËp ®Þa lµ tæng thÓ m«i tr-êng cña mét ®Þa
ph-¬ng, m«i tr-êng lµ mét kho¶ng kh«ng gian cã c©y rõng vµ sinh vËt
®ang sèng, tån t¹i vµ t¸c ®ông qua l¹i lÉn nhau”.
Ngµy nay néi dung cña “lËp ®Þa” trong l©m häc vµ “ sinh c¶nh” trong
sinh th¸i häc cã xu thÕ gièng nhau. Nãi chung lËp ®Þa cã 2 nghÜa:
(1) Cã vÞ trÝ ®Þa lý.
(2) Nã lµ tæng hîp cña ®iÒu kiÖn m«i tr-êng ( sinh vËt, ®Êt, khÝ hËu)
tån t¹i ë mét vÞ trÝ nhÊt ®Þnh. Cho nªn cã thÓ nãi lËp ®Þa kh«ng thay
®æi vµ kh«ng liªn quan víi loµi c©y sinh tr-ëng trªn ®ã.
ChÊt l-îng lËp ®Þa vµ ®iÒu kiÖn lËp ®Þa ( site quality and site condition)
ChÊt l-îng lËp ®Þa lµ 1 tiÒm lùc s¶n xuÊt cña c©y rõng trªn 1 ®iÒu
kiÖn lËp ®Þa nµo ®ã hoÆc c¸c lo¹i thùc b× kh¸c nhau trªn lËp ®Þa ®ã. Cho
nªn chÊt l-îng lËp ®Þa cã liªn quan víi loµi c©y, cã lËp ®Þa cao, lËp ®Þa
thÊp. ChÊt l-îng lËp ®Þa bao gåm nh©n tè khÝ hËu, ®Êt vµ sinh vËt. Mét
lËp ®Þa ®èi víi c¸c loµi c©y kh¸c nhau cã thÓ cã chÊt l-îng lËp ®Þa kh¸c
nhau. Cßn ®iÒu kiÖn lËp ®Þa lµ tæng hîp c¸c ®iªï kiÖn m«i tr-êng tù
nhiªn cã quan hÖ víi sinh tr-ëng ph¸t triÓn c©y rõng trªn ®Êt trång rõng.
ChÊt l-îng lËp ®Þa vµ ®iÒu kiÖn lËp ®Þa lµ tõ chung th-êng ®-îc dïng nh-
nhau. Khi ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa th-êng tiÕn hµnh ph¸n ®o¸n hoÆc
dù b¸o søc s¶n xuÊt hiÖn t¹i ®èi víi lËp ®Þa. Môc ®Ých ®¸nh gi¸ lµ dù b¸o
thu ho¹ch vµ l-îng ho¸ søc s¶n xuÊt cña ®Êt hoÆc lµ x¸c ®Þnh lo¹i lËp ®Þa
cña rõng. ChØ tiªu ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa th-êng dïng chØ sè lËp
®Þa, cßn gäi lµ chØ sè vÞ trÝ ®Êt, tøc lµ ®¸nh gi¸ b»ng chiÒu cao b×nh qu©n
(H) cña c©y -u thÕ ë 1 tuæi chuÈn nhÊt ®Þnh hoÆc chiÒu cao b×nh quÇn
cña mét sè c©y cao nhÊt.
Ph©n lo¹i lËp ®Þa vµ lo¹i h×nh lËp ®Þa ( site classification and site type)
Mçi lo¹i lËp ®Þa cã ®Æc tÝnh cña b¶n th©n nã. Trªn ®Êt trång rõng
víi diÖn tÝch lín th× kh«ng tån t¹i ®iÒu kiÖn lËp ®Þa nh- nhau. VÒ nghiªn
cøu khoa häc ®èi víi mçi nh©n tè lËp ®Þa ph¶i tiÕn hµnh nghiªn cøu tû mØ
lµ c«ng viÖc v« cïng quan träng, nh-ng khi tiÕn hµnh thiÕt kÕ quy ho¹ch
trång rõng th× Ýt khi lÊy 1 nh©n tè ®¬n ®éc ®Ó nghiªn cøu. Trong thùc tiÔn
ch¨m sãc nu«i d-ìng rõng, ph©n lo¹i lËp ®Þa cã 2 m¨t : Theo nghÜa réng
vµ theo nghÜa hÑp. VÒ nghÜa hÑp cã khÝ hËu, lo¹i ®Êt gÇn gièng nhau vÒ
®iÒu kiÖn sinh th¸i gäi lµ ph©n lo¹i lËp ®Þa. §¬n vÞ mµ tæ hîp thµnh ®-îc
gäi lµ lo¹i h×nh ®iÒu kiÖn lËp ®Þa (lo¹i h×nh lËp ®Þa) hoÆc lo¹i h×nh ®iÒu
kiÖn thùc vËt. Lo¹i h×nh lËp ®Þa lµ tªn gäi chung cña ph©n lo¹i dinh
d-ìng ®Êt vµ dinh d-ìng n-íc t-¬ng tù nhau. Nãi réng ra ph©n lo¹i lËp
®Þa bao gåm viÖc ph©n khu vµ v¹ch ra c¸c ®¬n vÞ ph©n lo¹i c¸c cÊp trong
hÖ thèng ph©n lo¹i lËp ®Þa. NÕu theo ý nghÜa chung th× ph©n lo¹i lËp ®Þa
th-êng theo nghÜa hÑp.
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 6
2. LÞch sö vµ xu thÕ ph¸t triÓn nghiªn cøu lËp ®Þa rõng
HiÖn nay ph©n lo¹i lËp ®Þa ®-îc chia ra 4 lo¹i: mét lµ c¨n cø vµo tÝnh
thÝch nghi, ®iÓn h×nh lµ ph©n lo¹i 8 cÊp ®Êt cña n-íc Mü. Hai lµ ph©n lo¹i
theo chóng lo¹i, tæ thµnh vµ ®Æc ®iÓm sinh tr-ëng cña c¸c loµi c©y gç,
c©y bôi vµ c©y cá sinh tr-ëng trªn lËp ®Þa rõng vµ mét sè chØ tiªu sinh
tr-ëng kh¸c, nghÜa lµ c¨n cø vµo hiÖu qu¶ cña lËp ®Þa rõng ®Ó ph©n lo¹i.
§¹i biÓu cho ph©n lo¹i nµy lµ ph-¬ng ph¸p Cajander PhÇn Lan, ph-¬ng
ph¸p Krajina cña B¾c Mü, ph-¬ng ph¸p kiÓu sinh c¶nh cña Daubenmire
n-íc Mü. Ba lµ c¨n cø vµo c¸c nh©n tè ph¸t sinh vµ h×nh thµnh lËp ®Þa
rõng vµ ®Æc tÝnh lËp ®Þa ®Ó ph©n lo¹i. Bèn lµ ph-¬ng ph¸p to¸n häc.
2.1. L-îc sö nghiªn cøu lËp ®Þa
Nghiªn cøu lËp ®Þa ë c¸c n-íc trªn thÕ giíi chñ yÕu tËp trung ë
phan lo¹i lËp ®Þa vµ ®¸nh gi¸ lËp ®Þa, trong ®ã PhÇn lan, §øc, Liªn X« cò,
Mü vµ Cana®a cã lÞch sö nghiªn cøu lËp ®Þa rõng t-¬ng ®èi l©u.
ë PhÇn Lan Blomquist (1872) ®· chia ®Êt n-íc ra lµ 3 ®Þa ®íi sinh
tr-ëng, mçi ®Þa ®ãi l¹i chia ra 3 cÊp ®Êt, c¨n cø chñ ýeu cña phan lo¹i lµ
®Êt, h-íng dèc vµ thùc b×. Ramann (1983) trong cuèn “ §Êt häc vµ lËp
®Þa häc rõng” ®· nªu lªn nhËn thøc vÒ ®Êt rõng øng dông trong mét sè
thùc tiÔn l©m nghiÖp. N¨m 1926 A.C. Cajander ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu
phan lo¹i lËp ®Þa, «ng rÊt coi träng nh©n tè m«i tr-êng vµ mèi quan hÖ
thùc vËt vµ m«i tr-êng, «ng cho r»ng kiÓu lËp ®Þa rõng nªn lÊy nh÷ng ®Æc
tr-ng loµi -u thÕ, loµi ®Æc h÷u, loµi ®Æc tr-ng lµm c¬ së; «ng l¹i cho r»ng
trong mét khu vùc nhÊt ®Þnh cã thÓ th«ng qua thùc b× nhÊt ®Þnh, ®Æc biÖt
lµ ®iÒu kienÑ lËp ®Þa ®-îc ph¶n ¸nh bëi tæ thµnh c©y tÇng d-íi ®Ó x¸c
®Þnh kiÓu lËp ®Þa rõng. ¤ng ®Þnh nghÜa lËp ®Þa nh- sau: “ lËp ®Þa cã chÊt
l-îng lËp ®Þa t-¬ng tù vµ sù nèi liÒn mäi l©m phÇn tæ thµnh c©y d-íi gÇn
nhau “. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ phan lo¹i lËp ®Þa vµ kiÓu lËp ®Þa ®· lµm c¬
së khoa häc lo¹i h×nh lËp ®Þa rõng. C¸c nhµ l©m häc §øc ®· muèn dïng
ph-¬ng ph¸p biÓu thu ho¹ch l©m phÇn ®Ó chia ra søc s¶n xuÊt ®Êt l©m
phµn cao hay thÊp, nh-ng do ®iÒu kiÑn kü thuËt cã h¹n, ch-a thÓ ®-a ra
ph-¬ng ph¸p hoµn thiÖn .Hartige ( 1804) ®· ®¸nh gi¸ s¶n l-îng ®Êt rõng
vµ ®-a ra 3 lo¹i h×nh trªn, gi-u· vµ d-íi, Cotta (1804) cóng nªu ra 100
cÊp. N¨m 1926 , C.A. Kranss cïng ®- ¶anhiÒu nh©n tè trogn ph©n lo¹i
lËp ®ia, vÒ sau më réng thµnh m«t lo¹i lÊy c¸c ®Æc ®iÓm vÒ khÝ hËu, ®Þa
lý, ®Êt, thùc b× lµm c¬ së ph©n lo¹i. NhiÒu quan ®iÓm cho r»ng: “ Tæng
thÓ l©m phÇn chÝnh lµ sù nèi nhiÒu l©m phÇn cã cïng ®iÒu kiÖn lËp ®Þa
hoÆc ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai”.
ë B¾c Mü nh- Canada vµ Mü dïng ph-¬ng ph¸p phan lo¹i nhiÒu
nhan tè nh- Hill (1953) Jurdan (1975) Barnes (1982) vµ ®· ¸p dông sinh
th¸i häc trong ph©n lo¹i lËp ®Þa rõng.
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 7
ChÊt l-îng lËp dÞa rõng lµ kh¶ n¨ng sinh tr-ëng c©y trªn ®Êt rõng,
nhËn thøc ®iÒu nµy nhµ khoa häc Mü ®· x©y dùng ph-¬ng ph¸p tiªu
chuÈn ph©n lo¹i lËp ®Þa, hÖ thèng lËp ®Þa rõng ®-îc sö dông réng r·i ë
§øc, PhÇn Lan.
GÇn ®©y hÖ thèng th«ng tin ®Þa lý, viÔn th¸m ph¸t triÓn m¹nh,
nhiÒu ng-êi dïng ph-¬ng ph¸p to¸n häc vµ ph©n tÝch thèng kª ®a nguyªn
kh«ng chØ tæng hîp ®-¬c nhiÒu nh©n tè mµ cã thÓ ph©n lo¹i lËp ®Þa rõng
tõ ®Þnh tÝnh ®Õn ®Þnh l-îng, c¸c nhµ khoa häc trong vµ ngoµi n-íc ®Òu
tiÕn hµnh th¨m dß rÊt nhiÒu.
Nh÷ng n¨m 50 thÕ kû 20 Trung Quèc còng cã nh÷ng b-íc ph¸t
triÓn nghiªn cøu ph©n lo¹i lËp ®Þa . vÒ ph©n lo¹i lËp dÞa rõng, nh÷ng n¨m
1970 ®Õn nay ®· hÊp thô ®-îc nh÷ng kinh nghiÖm cã Ých cña §øc, Mü,
Canada, NhËt b¶n ®· tiÕn hµnh ®-a ra ph-¬ng ¸n lo¹i h×nh lËp ®Þa cho tæ
hîp t¸c nghiªn cøu hä sa méc trªn 14 tØnh miÒn Nam. MÊy n¨m nay ®·
tiÕn hµnh ph©n lo¹i lËp ®Þa trªn toµn quèc vµ ®-a ra hÖ thèng lËp ®Þa 6
cÊp ( Zhang, 1990), cã t¸c gi¶ chia ra 5 cÊp.
2.2. Xu thÕ ph¸t triÓn nghiªn cøu lËp dÞa rõng
Sù ph¸t triÓn khoa häc kü thuËt l©m nghiÖp ®· ®-a ra yªu cµu cµng
ngµy cµng cao vÒ ph©n lo¹i vµ ®¸nh gi¸ lËp dÞa, xu thÕ ph¸t triÓn chung lµ
tõ viÖc ph©n lo¹i c¸c nh©n tè ®¬n lÎ theo c¸c môc ®Ých ®Æc thï ph¸t triÓn
thµnh ph©n lo¹i nhiÒu nh©n tè sinh th¸i tæng hîp víi môc ®Ých qu¶n lý tµi
nguyªn rõng, lµm cho viÖc t×m hiÓu vµ lý gi¶i t¸c dông lÉn nhau gi÷a
thùc b× rõng vµ nhan tè m«i tr-êng ®-îc s©u s¾c h¬n, nhËn ®-îc nhiÒu
th«ng tin lËp ®Þa chÝnh x¸c h¬n, cung cÊp c¸c tµi liÖu c¬ b¶n cho kinh
doanh l©m nghiÖp. Trªn c¬ së ph©n lo¹i lËp ®Þa ®Ênh gi¸ chÊt l-îng lËp
®Þa, cïng víi nhu cÇu l©m nghiÖp hiÑn ®¹i. ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa
tõng loµi c©y ph¸t triÓn h-íng ®Õn ®¸nh gi¸ tæng hîp nhiÒu loµi c©y,
ph-¬ng ph¸p kÕt hîp ®¸nh gi¸ tæng hîp søc s¶n xuÊt vµ chÊt l-îng lËp
®Þa rõng ®-îc øng dông réng r·i. §¸nh gi¸ thèng nhÊt ®Êt kh«ng cã rõng
vµ ®Êt rõng ®Ó gi¶i quyÕt d¸nh gi¸ viÖc thay thÓ nhiÒu loa× c©y mét quyÕt
s¸ch tèi -u cña chän ®Êt nµo c©y Êy vµ ®¸nh gi¸ ®éng th¸i cña sù tho¸i
ho¸ chÊt l-îng nh÷ng khu rõng trång thuÇn loµi vµ liªn canh. VÊn ®Ò nµy
ph¶i ®-îc coi träng vµ nghiªn cøu réng r·i. trogn ®¸nh gi¸ chÊtl-îng lËp
®Þa, cïng víi sù ph¸t triÓn ph-¬ng ph¸p to¸n häc hiÖn ®¹i vµ øng dông kü
thuËt m¸y vi tÝnh, nh÷ng vÊn ®Ò vµ kÐt luËn kh«ng ng-êng ®-îc ®Þnh
l-îng, kiÓm nghiÖm vµ chØnh söa, tõ ®ã tÝnh thÝch dông khoa häc thµnh
qu¶ ®¸nh gi¸ lËp ®Þa sÏ ®-îc n©ng cao ë møc ®é míi.
Cïng víi sù ®i s©u nghiªn cøu ®¸nh gi¸ ph©n lo¹i lËp ®Þa, viÖc
n©ng cao tr×nh ®é khoa häc vµ s¶n xuÊt l©m nghiÖp, vÒ sau cÇn t¨ng
c-êng nghiªn cøu c¬ së nh©n tè lËp ®Þa, mèi quan hÖ ®Æc tÝnh sinh vËt
häc vµ sinh th¸i häc cña loµi. lËp ®Þa lµ mét hÖ ®éng th¸i phøc t¹p, cµng
®i s©u t×m hiÓu b¶n chÊt cña nã ph¶i triÓn khai nghiªn cøu ®éng th¸i ®Þnh
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 8
vÞ, lËp c¸c « tiªu chuÈn cè ®Þnh t×m hiÓu nh÷ng quy luËt biÕn ®æi vµ mèi
t-¬ng quan cña déng th¸i theo thêi gian vµ khong gian ®Î viÖc phan lo¹i
vµ ®¸nh gi¸ d-îc chÝnh x¸c h¬n.
Cïng víi sù ph¸t triÓn l©m nghiÖp hiÖn ®¹i, cÇn tÝch cùc triÓn khai
nghiªn cøu kü thuËt øng dông lËp dÞa rõng, n©ng cao tr×nh ®é kü thuËt
nghiªn cøu ®iÒu tra lËp ®Þa.tr×nh ®é xö lý th«ng tin, kü thuËt vÏ b¶n ®å
lËp ®Þa, kho sè liÖu lËp ®Þa vµ c¶i thiÖn hÖ thèng qu¶n lý, lµm cho c«ng
t¸c nghiªn cøu lËp ®Þa phôc vô tèt h¬n cho x©y dùng ngµnh l©m nghiÖp.
3. Kh¸i qu¸t vÒ nh©n tè lËp ®Þa rõng
Khi ph©n lo¹i vµ ®¸nh gi¸ lËp ®Þa rõng, nãi chung nh©n tè lËp ®Þa
®-îc ¸p dông chñ yÕu bao gåm 3 lo¹i, nh©n tè m«i tr-êng vËt lý, nh©n tè
thùc b× rõng vµ nh©n tè ho¹t ®éng con ng-êi. Nh©n tè m«i tr-êng vËt lý
bao gåm khÝ hËu, ®Þa h×nh vµ ®Êt ®ai, nh©n tè thùc b× bao gåm lo¹i h×nh,
tæ thµnh, ®é che phñ, vµ t×nh h×nh sinh tr-ëng cña thùc vËt. Trong c¸c
nh©n tè cã mét sè nh©n tè chñ ®¹o.
3.1.Nh©n tè m«i tr-êng vËt lý
3.1.1. KhÝ hËu
C©y xanh bao gåm c¶ c©y gç ®Òu ph¶i dùa vµo sù chi phèi cña lËp
dÞa, chñ yÐu lµ n¨ng l-îng mÆt trêi, n-íc, CO2 vµ c¸c chÊt dinh d-ìng
ho¸ häc, ®éng lùc khèng chÕ nh÷ng nh©n tè ®ã ®Õn tõ kh«ng gian, ®-îc
®Þnh nghÜa lµ bøc x¹ mÆt trêi khÝ hËu khu vùc vµ l-îng n-íc r¬i. §-¬ng
nhiªn tæng bøc x¹ vµ n-íc r¬i lµ v« cïng quan träng. nh-ng trong 1 n¨m
do ph©n bè bøc x¹ mÆt trêi vµ nøoc r¬i kh«ng ®ång ®Òu nªn xuÊt hiÖn
mïa, chóng lµ ®iÒu kiÖn sinh tr-ëng cña thùc vËt. Nãi chung khÝ hËu
kh«ng chØ ¶nh h-ëng ®Õn lo¹i h×nh thùuc b× mµ cßn ¶nh h-ëng ®Õn sinh
tr-ëng vµ søc s¶n xuÊt cña c©y rõng. Nh÷ng loµi c©y ë miÒn nam sinh
tr-ëng nhanh h¬n c©y miÒn B¸c vµ cïng mét c©y sinh tr-ëng ë vung
nhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi sÏ cao h¬n. Chøng to khÝ hËu quyÕt ®Þnh ®iÒu
kiÑn thuû nhiÖt cña sinh vËt mµ h×nh thµnh mét lo¹i thùc b× cã tÝnh côc
bé.
Tãm l¹i, ®¹i khÝ hËu quyÕt ®Þnh sù ph©n bè thùc b× rõng trªn ph¹m
vi lín hoÆc mét khu vùc, tiÓu khÝ hËu ¶nh h-ëng ®Õn sù ph©n bè côc bé
cña loµi hoÆc quÇn x·. Do ®Æc tÝnh khÝ hËu nh- vËy trong ph©n lo¹i lËp
®Þa , khÝ hËu lµ c¬ së hoÆc c¨n cø cña sù ph©n lo¹i khu vùc lín, trong
ph©n chia lo¹i h×nh lËp ®Þa kh«ng xem xÐt ®Õn nh©n tè khÝ hËu. NhiÒu t¸c
gi¶ cho r»ng ®iÒu kiÑn khÝ hËu lµ c¨n cø chñ yÕu ®Ó ph©n lo¹i khu vùc lËp
®Þa ( regionnal classification). Khi ph©n chia khu vùc lËp dÞa, ®ai lËp ®Þa
hay khu lËp ®Þa chñ yÕu lµ kÕt hîp ®iÒu kiÖn thuû nhiÖt vµ biÕn ®æi thùc
b× rõng ®Ó xem xÐt. TiÓu khÝ hËu lµ nhan tè quan träng ¶nh h-ëng
®ªnsinh tr-ëng c©y rõung, nh-ng rÊt Ýt dïng trong ®¸nh gi¸ vµ ph©n lo¹i
lËp ®Þa,bëi v× sù biÕn ®æi tiÓu khÝ hËu th-êng lien quan mËt thiÕt víi biÕn
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 9
®æi ®Þa h×nh, mµ biÕn ®æi ®Þa h×nh th-êng kÌm theo sù biÕn ®æi nh©n tè
®Êt, nh- h-íng dèc, vÞ trÝ dèc kh¸c nhau, tiÓu khÝ hËu vµ ®iÒu kiÖn ®Êt
cïng ph¸t sinh biÕn ®æi, cho nªn rÊt cã cã nhana tè tiÓu khÝ hËu ®¬n ®éc
liªn quan víi sinh tr-ëng c©y rõng.
3.1.2.§Þa h×nh
§Þa h×nh bao gåm ®é cao so mÆt biÓn, h-íng dèc, ®é dèc. KiÓu
dèc, tiÓu ®Þa h×nh. §Þa h×nh ¶nh h-ëng ®Õn nhan tè thuû nhiÖt vµ ®iÒu
kiÑn ®Êt lien quan trùc tiÕp víi sinh tr-ëng caay rõng. Trªn mét sè c¶nh
quan ®Æc biÖt, ®Þa chÊt bÒ mÆt ®Þa h×nh, h×nh d¹ng hoÆc ®Þa h×nh häc sÏ
lµm thay ®æi khÝ hËu, ®Þa h×nh th«ng qua ®é dèc h-íng dèc ¶nh h-ëng
®Õn l-îng bøc x¹ mÆt trêi, ¶nh h-ëng cña vïng nói, ®é cao so mÆt biÓn
cã thÓ t¸c dông trùc tiÕp ®Õn l-îng n-íc r¬i, nh-ng sù ph©n phèi l¹i cña
®Þa h×nh ®èi víi n-íc chñ yÕu biÓu hiÖn ë ph-¬ng thøc di chuyÓn sau khi
n-íc ®Õn mÆt ®Êt. §é s©u vµ tÝnh thÊm mÆt ®Êt mµ n-íc khèng chÕ lµ tù
do ch¶y ®i hay gi÷ l¹i mét thêi gian ë bç; vÞ trÝ ®Þa h×nh c¶nh quan (
ch©n, s-ên, ®Ønh nói hoÆc b·i s«ng ) ¶nh h-ëng rÊt nhiÒu ®Õn t×nh h×nh
n-íc cña lËp ®Þa. §Æc tr-ng ®Êt ¶nh h-ëng cµng nhiÒu ®Õn sù trao ®æi
n-íc vµ dinh d-ìng trong ®Êt, vµ mét sè thuéc tÝnh lËp ®Þa quan träng
®-îc m« t¶ tõ khÝ hËu vµ lËp ®Þa. ®Êt vïng nói t¸c dông cña ®Þa h×nh ®Õn
sinh tr-ëng ph¸t triÓn cña c©y rõng l¹i cùc kú quan träng, cïng m«t khu
vùc nói, do ®Þa thÕ kh¸c nhau ph©n bè th¼ng ®øng cña thôc b× rÊt kh¸c
nhau,trogn ph¹m vi mét khu vùc ®é cao so mÆt biÓn lµm thay ®æi l-îng
bèc h¬i, l-îng m-a, ®é Èm ®Êt tõ ®ã ¶nh h-ëng ®Õn dé ph× cña ®Êt tÝnh
h×nh sinh tr-ëng thùuc b× hoÆc ph¸t sinh lo¹i h×nh thùuc b×.
§Æc ®iÓm ®Þa h×nh côc bé lµ: (1) Nh©n tè sinh th¸i æn ®Þnh, trùc
quan dÔ x¸c ®Þnh (2) Th-êng liªn quan víi ®é cao sinh tr-ëng, ®Þa h×nh
h¬i thay ®æi chót Ýt sinh tr-ëng c©y rõng ®· thÓ hiÖn râ nÐt. (3) Mçi mét
nh©n tè ®Þa h×nh côc bé ( h-íng dèc, ®é dèc…) ®Òu ph¶n ¸nh ®Æc tr-ng
tæ hîp cña mét sè nh©n tè sinh th¸i trùc tiÕp ( tiÓu khÝ hËu,®Êt ®ai, thùc
b×) . HiÖn nay nh÷ng ng-êi lµm c«ng t¸c lËp ®Þa rõng trong ngoµi n-íc
®Òu dïng ®Þa h×nh ®Ó ph©n chia kiÓu lËp ®Þa vµ x©y d-ng mét m« h×nh
håi quy víi sinh tr-ëng c©y rõng, ®¸nh gi¸ chÊt l-äng lËp ®Þa.
3.1.3.§Êt ®ai
§Êt bao gåm lo¹i ®Êt, ®é dµy tÇng ®Êt, chÊt ®Êt, dinh d-ìng trong
®Êt, mïn ®Êt, pH ®Êt, ®é x©m thùc cña ®Êt, hµm l-îng sãi trong c¸c líp
®Êt, hµm l-îng muèi trong ®Êt, thµnh phÇn vµ lo¹i d¸ mÑ…§Êt lµ gi¸ thÓ
sinh tr-ëng c©y rõng lµ nhan tã c¬ b¶n cña lËp ®Þa rõng. B¶n th©n nh©n tè
®Êt chÞu ¶nh h-ëng cña nhiÒu nhan tè vÒ khÝ hËu, ®Þa chÊt, ®Þa h×nh, h×nh
thµnh sù kh¸c biÖt vÒ ®Êt trogn c¸c khu vùc ®Þa lý kh¸c nhau, mµ ®Êt
kh¸c nhau quyÕt ®Þnh sù ph©n bè vµ tiÒm lùc sinh tr-ëng cña loµi c©y
kh¸c nhau. Khi ®¸nh gi¸ tiÒm lùc s¶n xuÊt trång rõng vµ nh÷ng biÑn ph¸p
kü thuËt trång rõng nãi chugn ®Òu kh«ng t¸ch rêi ph©n rÝch ®iÒu kiÖn ®Êt.
§Ó lµm râ kÕt cÊu ®Êt vµ ph©n tÝch c¸c mÉu ®Êt vÒ tÝnh chÊt lý ho¸,
th-êng th-êng ph¶i ®µo ®Êt ë ®é s©u nhÊt ®Þnh, song sè mÉu qua snhiÒu
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
- 10
sÏ t¨ng l-îng c«ng viÖc vµ chi phÝ lín, lÊy mÉu qu¸ Ýt sÏ khã d¹i biÓu cho
t×nh h×nh thùuc tÕ. Cho nªn, trong thùc tÕ th-êng lÊy nh©n tè n-íc h÷u
hiÖu trong ®Êt ®Ó lµm nh©n tè ph¸n ®o¸n ®¸nh gi¸ chñ yÕu, nÕu nh- ®¸ vµ
®Êt thÞt s©u qu¸ , hä quyÕt ®Þnh ph©n tÝch chÊt ®Êt ë ®é s©u cña tÇng rÔ
¶nh h-ëng ®Õn sù tÝch n-íc ë tÇng ®ã. Dinh d-ìng trong ®Êt xem ra tÝnh
quan träng kh«ng cao l¾m. Dï mét sè nh©n tè khã x¸c ®Þnh, nh-ng lµm
c¬ së nghiªn cøu, vÒ nh©n tè ®Êt-lËp ®Þa cã t¸c dôg quan träng ®èi víi
sinh tr-ëng c©y rõng vµ tÝen hµnh x¸c ®Þnh l-¬ng lín, c«ng t¸c nµy lµ
th-êng thÊy nhÊt. Ngoµi ra quan hÖ ®Êt víi c¸c nh©n tè m«i tr-êng kh¸c
nh- ®é dµy tÇng ®Êt vµ ®Þa h×nh,chÊt mïn vµ thùc b×, pH vµ m¹ch n-íc
ngÇm thÓ hiÖn kh¸ râ nÐt.
Do nh©n tè ®Êt cã mét sè ®Æc tÝnh: (1) cã t¸c dông khèng chÕ cña
n-íc, ph©n, kh«ng khÝ, nhiÖt (2) lien quan víi ®é cao (3) dÔ x¸c ®Þnh (4)
tÝnh tæng hîp m¹nh, nã ph¶n ¸nh toµn diÖn dÕn kh«ng gian sinh tr-ëng
bé rÔ vµ ®é ph×. Cho nªn, mèi quan hÖ gi÷a nh©n tè ®Êt vµ sinh tr-ëng
c©y rõng ®-îc nhiÒu nhµ khoa häc trong vµ ngoµi n-íc nghiªn cøu kh¸
réng r·i. NhiÒu ng-êi nghien cøu lËp ®Þa n-íc ngoµi ®Òu lÊy ®Êt lµ chÝnh,
ph©n lo¹i lËp ®Þa NhËt B¶n vÉn lÊy ®Êt lµm c¬ së, ë Trugn Quèc ngµoi ®Êt
b×nh nguyen ra, nãi chugn kh«ng chØ dïng nh©n tè ®Êt ®¬n thuÇn ®Ó d¸nh
gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa, mµ kÕt hîp víi nh©n tè ®Þa h×nh ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt
l-îng lËp ®Þa, tiÕn hµnh ph©n lo¹i lËp ®Þa. Tãm l¹i nh©n tè ®Êt lµ mét c¨n
cø quan träng ®Ó ph©n lo¹i vµ ®¸nh gi¸ lËp ®Þa.
3.1.4. Thuû v¨n
Bao gåm ®é s©u vµ biÕn ®æi thêi tiÕt cña m¹ch n-íc ngÇm, ®é
kho¸ng ho¸ vµ thµnh phÇn muèi cña m¹ch nø¬c ngÇm cã tÝch n-íc theo
mïa vµ kÐo dµi hay kh«ng. §èi víi mét sè ®Êt trång rõng ®ång b»ng,
thuû v¨n cã t¸c dông rÊt quan träng, theo nghiªn cøu cña Du Li (1995)
m¹ch n-íc ngÇm cao, muèi ho¸ ®Êt nÆng, khèng chÕ n-íc ngÇm d©ng lªn
lµ ®iÒu mÊu chèt cña c¶i t¹o ®Êt.
Trong ph©n lo¹i lËp ®Þa vïng ®Êt dång b»ng nh©n tè thuû v¨n ®Æc
biÖt lµ n-íc ngÇm trë thµnh mét trong nh÷ng nhan tè chñ yÕu cÇn ph¶i
xem xÐt tíi.
3.2.Nh©n tè thùc b×
Nh÷ng ®Æc tr-ng hÖ sinh th¸i, tæ thµnh loµi c©y chñ yÕu cña quÇn
x·, ®é lín t-¬ng ®èi cña ®é nhiÒu lµ vËt chØ thÞ cña chÊt l-îng lËp ®Þa, t-
floai h×n rõng ®Õn c©y tÇng d-íi,tõ loµ c©y quµn x· ®Æc trugn cho ®Æc
tÝnh sinh th¸i kh¸c nhau ®Õn nh÷ng loµi c©y kh«ng thµnh quÇn x· ®Òu
ph¶n ¸nh ë møc ®é vµ tÇng thøu kh¸c nhau®Æc tr-ng m«i tr-êng sinh
tr-ëng cña rõng. TÊt c¶ mäi lo¹i h×nh rõng hçn giao hay thuÇn loµi, l¸
kim hay l¸ réng, c©y th-êng xanh nhiÖt ®íi hay c©y m-ua mïa nhiÖt ®íi
®Òu t¹o nªn mét thµnh phÇn chñ yÕu cña c¶nh quan ®Þa lý, nh÷ng thùc b×
®ã th-êng yªu cÇu ®iÒu kiÑn thuû nhÖt kh¸c nhau, tõ ®o ph¶n ¸nh sù kh¸c
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
nguon tai.lieu . vn
