Xem mẫu
- KHÁT VỌNG HẠNH PHÚC ÁI ÂN TRONG THƠ NÔM TRUNG ĐẠI DƯỚI GÓC NHÌN VĂN HÓA DÂN GIAN ĐOÀN THỊ MAI SANG - NGÔ THỜI ĐÔN Trường Đại học Sư phạm - Đại học Huế Tóm tắt: Danh ngôn có câu: “Tình yêu, đó là sự hòa đồng về tâm hồn, trí tuệ và thể xác”. Tình yêu theo đó không chỉ là những rung động của tâm hồn mà là cả những cảm xúc thật của thể xác, là những khao khát ái ân chân chính của con người, đặc biệt là người phụ nữ. Văn hóa dân gian đã đề cập đến vấn đề này một cách nhẹ nhàng xen lẫn hài hước. Dưới con mắt của chế độ phong kiến, quan hệ giới tính là một phạm trù không được công khai, là điều đáng xấu hổ, phải che đậy. Những bài thơ Nôm Trung đại sáng tác về tình yêu đôi lứa đã bứt phá khỏi rào cản ấy để cất lên tiếng nói đích thực cho quyền sống đúng như bản năng của con người. Đây là một đòn giáng mạnh vào cái ý thức hệ phong kiến hà khắc bóp nghẹt con người trong giáo điều, làm cuộc đột phá về vấn đề giải phóng con người. Từ khóa: Khát vọng, hạnh phúc ái ân, thơ Nôm Trung đại, văn hóa dân gian. 1. ĐẶT VẤN ĐỀ Danh ngôn có câu: “Tình yêu, đó là sự hòa đồng về tâm hồn, trí tuệ và thể xác”. Sự gần gũi nhau về thể xác có thể nói là không thể thiếu trong mối quan hệ vợ chồng. Dưới con mắt của chế độ phong kiến chịu ảnh hưởng của Nho giáo, quan hệ giới tính là một phạm trù không được công khai, là điều đáng xấu hổ, phải che đậy. Những bài thơ Nôm viết về tình yêu đã bứt phá khỏi rào cản ấy để cất lên tiếng nói đích thực cho quyền sống đúng như bản năng của con người. Tình yêu theo đó không chỉ là những rung động của tâm hồn mà là cả những cảm xúc thật của thể xác, là những khao khát ái ân chân chính của con người đặc biệt là người phụ nữ. Ta thấy trong tác phẩm xuất hiện hình ảnh người phụ nữ cất tiếng đòi quyền lợi giới tính, sự quan tâm về mặt thể xác như người cần được hít thở khí trời. Họ trò chuyện trao đổi về chuyện phòng the, ngỏ lời ái ân, tưởng nhớ cảnh ân ái, giở lần kỷ vật ấp ủ nó như ấp ủ hơi ấm người chồng… Đó là biểu hiện khát vọng hạnh phúc trần tục và rất người của mỗi con người. 2. NỘI DUNG Khao khát ái ân trong tình yêu đôi lứa là điều rất nhân bản, bởi lẽ yêu nhau vì rung động của trái tim là phần hồn thì say đắm nhau bởi cảm giác ái ân chính là phần xác. Vạn vật trong vũ trụ cũng luôn giao hòa tình tự với nhau, huống gì một loài đa sầu đa cảm như con người. Ca dao cũng nói nhiều đến khao khát hạnh phúc ái ân, chỉ một lát vô tình thấy “anh” đi qua cửa mà “em” bâng khuâng đến “nằm không yên”: Đêm qua trời sáng trăng rằm Anh đi qua cửa em nằm không yên. (Ca dao) Hay như câu ca dao tỏ tình tuy nhẹ nhàng nhưng cũng đầy nồng nhiệt của chàng trai khao khát được gần gũi người yêu. Điều hạnh phúc nhất là được gần gũi với người yêu, cánh tay của người yêu còn êm và mềm hơn cả gấm hay lụa: Đêm nằm gối gấm không êm Gối lụa không mềm bằng gối tay em. (Ca dao) 25
- TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM – ĐẠI HỌC HUẾ CYS 2016 Mặc dù nói về bình diện ái ân, nhưng ca dao xưa vẫn không làm mất đi cái duyên dáng, nồng thắm của người bình dân trước vấn đề yêu đương nam nữ: Đầu rồng mà gối tay tiên Ước gì tay ấy gối lên đầu này Đầu ấy mà gối tay này Như chim loan phụng ấp cây ngô đồng Một mai nên vợ nên chồng Như cá gặp nước như rồng gặp mây. (Ca dao) Các tác giả dân gian còn nói đến những chuyện dở khóc, dở cười, vừa éo le, vừa hài hước. Khi yêu nhau, rồi nên vợ nên chồng và lẽ đương nhiên trong cuộc sống ấy, ngoài việc hòa hợp tâm hồn, còn là sự khao khát hòa hợp xác thịt để duy trì nòi giống: Đang khi lửa tắt cơm sôi Lợn kêu con khóc chồng đòi tòm tem Bây giờ lửa đã cháy lên Lợn no con nín, tòm tem thì tòm. (Ca dao) Nền văn học trung đại Việt Nam chịu tư tưởng của Nho giáo, coi thường vấn đề hạnh phúc ái ân, phạm vào những cấm kỵ nghiêm trọng. Vượt lên giáo lý xã hội khắt khe đó, các nhà thơ Nôm, thậm chí là nhà thơ nữ sáng tác về chủ đề tình yêu đôi lứa đã mạnh dạn lên tiếng bảo vệ cho vấn đề “rất người” này. Vì thế, tiếng nói bênh vực cho quyền được hạnh phúc ái ân trong thơ Nôm vô cùng mạnh mẽ, quyết liệt, không che dấu. Thơ Nôm Hồ Xuân Hương là một minh chứng tiêu biểu nhất cho những khát khao hạnh phúc ái ân, về tình yêu trần tục, tức là những nhu cầu tự nhiên, hồn hậu của con người. Tình yêu chung thủy là điểm xuất phát của khát vọng thỏa mãn nhu cầu bản năng, nhu cầu hạnh phúc trong ân ái. Đây là một khát vọng chính đáng, trần thế. Năm canh lơ lửng chờ ai đó? Hay có tình riêng với nước non (Vịnh trăng II, Hồ Xuân Hương) Người phụ nữ luôn mang trong mình một khát khao yêu đương cháy bỏng hết sức chính đáng: Quân tử có thương thì bóc yếm, Xin đừng ngó ngoáy lỗ trôn tôi. (Phận ốc nhồi, Hồ Xuân Hương) Hay: Quân tử có thương thì đóng cọc, Xin đừng mân mó nhựa ra tay. (Quả mít, Hồ Xuân Hương) Sự khao khát hạnh phúc ái ân trong tình yêu thổn thức, tạo nên tiếng thét căm phẫn trước kiếp lấy chồng chung: Kẻ đắp chăn bông kẻ lạnh lùng, Chém cha cái kiếp lấy chồng chung! (Làm lẽ, Hồ Xuân Hương) 26
- KỶ YẾU HỘI NGHỊ KHOA HỌC TRẺ 2016 11/2016 Hay những vần thơ hừng hực khát vọng tình ái: Hai chân đạp xuống năng năng nhắc Một suốt đâm ngang thích thích mau (Dệt cửi, Hồ Xuân Hương) Xã hội phong kiến không thừa nhận quyền tự do yêu đương, là một người đàn bà có đường tình duyên không mấy thuận lợi, Hồ Xuân Hương đã đồng cảm với khát vọng được thương yêu, được hạnh phúc của những người phụ nữ: Trai đu gối hạc lom khom cật Gái uốn lưng ong ngửa ngửa lòng Bốn mảnh quần hồng bay phấp phới Hai hàng chân ngọc duỗi song song (Đánh đu, Hồ Xuân Hương) Bài thơ là một bức tranh trong sáng và đẹp đẽ, phảng phất bay bổng cảnh sinh hoạt vợ chồng. Hồ Xuân Hương đã ngợi ca những khao khát được ái ân, được thỏa mãn mà người đàn bà mong muốn. Sự thỏa mãn, cảm nhận được khát vọng yêu đương toát lên trong câu thơ. Cuối bài thơ, Xuân Hương đã để lại cho chúng ta một nỗi xót xa, hụt hẫng, cô đơn trống vắng cho thân phận người phụ nữ trong chế độ cũ: Cọc nhổ đi rồi lỗ bỏ không. Hồ Xuân Hương đã tạo ra một bước ngoặt mới trong tư duy về tình yêu, đó là sống hết mình với tình yêu, hạnh phúc khi được cho và được nhận. Cái nghĩa trăm năm chàng nhớ chửa, Mảnh tình một khối thiếp xin mang. (Không chồng mà chửa, Hồ Xuân Hương) Nàng Thi Nhi trong Hồng hoan lương sử cũng bày tỏ khao khát gần gũi trong “bể nguồn ái ân” với người yêu là Phiếu Sinh. Để có thể tạo thành một gia đình êm ấm “Thuận vợ thuận chồng, tát Biển Đông cũng cạn”: Khát khao bể ái nguồn ân, Ngẩn ngơ dạ thiếp dư trăm thế tình. Rắp, mong trọn chữ gia đình, Bể Đông tát cạn bất bình cũng hay. (Hồng hoan lương sử, Khuyết danh) Truyện Phạm Tải - Ngọc Hoa tái hiện lại những giây phút hai vợ chồng chung sống hạnh phúc, “giao kết nhân duyên”: Vào lạy nguyệt lão tơ hồng Ái ân vợ chồng giao kết nhân duyên Từ ngày chăn ấm chiếu êm Sự đẹp ong bướm ai cầm lòng xuân (Phạm Tải - Ngọc Hoa, Khuyết danh) Trong Truyện Kiều, sự đồng điệu về tâm hồn lẫn thể xác được thể hiện rất rõ trong cả ba mối tình chính của Kiều. Các mối tình trong Truyện Kiều đều bắt đầu bằng sự đam mê ngoại hình, nhan sắc. Kim Trọng vừa mới nghe tiếng về nhan sắc nàng Kiều, chàng đã trộm nhớ thầm yêu. Điều ấy dẫn đến một cử chỉ rất hiện thực, rất tự nhiên: 27
- TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM – ĐẠI HỌC HUẾ CYS 2016 Sóng tình dường đã xiêu xiêu Xem trong âu yếm có chiều lả lơi. (Truyện Kiều, Nguyễn Du) Thúc Sinh si mê trước vẻ đẹp ngọc ngà của thân thể nàng Kiều, điều này làm cho mối tình Thúc Sinh - Thúy Kiều mang đậm sự chuộng thể xác nhục dục. Hình ảnh một nàng Kiều tuyệt mỹ qua đôi mắt chàng Thúc: Rõ màu trong ngọc trắng ngà, Dày dày sẵn đúc một tòa thiên nhiên. Càng táo bạn hơn: Hải đường mơn mởn cành tơ, Ngày xuân càng gió càng mưa càng nồng. Nguyệt hoa hoa nguyệt não nùng, Đêm xuân ai dễ cầm lòng được chăng? Rồi: Hương càng đượm lửa càng nồng, Càng sôi vẻ ngọc càng lồng màu sen. “Gió”, “mưa”, “hoa”, “nguyệt” là những từ ước lệ chỉ các động thái “giao hoan”. Với cách sử dụng liên tiếp từ “càng” như một điệp từ đã diễn tả Thúc Sinh một cấp số nhân trong cảm xúc đắm đuối, si mê, ngập chìm trong ham muốn. Chính vì càng “quen thuộc nết” cho nên chuyện chăn gối giữa Thúy Kiều với Thúc Sinh mới mỗi ngày một thêm nồng, ở đây, ta thấy tình cảm lại trở thành yếu tố quyết định cho vấn đề tình dục khi các nhân vật đã có thời gian yêu nhau. Dưới ngòi bút tài hoa và táo bạo của mình, Nguyễn Du đã để cho Thúy Kiều chủ động tìm đến tình yêu của mình, thể hiện thái độ chống đối những quy định bất công trọng nam khinh nữ lưu truyền từ nghìn xưa. Trong cuộc đời người ta có thể có rất nhiều mối tình khác nhau, bên cạnh việc đề cao yếu tố tri kỷ, tình yêu trong Truyện Kiều còn gắn liền với khát khao về thể xác. Song hành cùng với yếu tố tình cảm, yếu tố tình dục đã được Nguyễn Du đưa lên vị trí đầu tiên và không thể thiếu trong tình yêu nam nữ. Trong Cung oán ngâm khúc, Nguyễn Gia Thiều đã diễn tả niềm khát khao chính đáng của người cung nữ đó là khát khao cuộc sống nhục cảm. Nhân vật người cung nữ là một trong những người tiên phong dám đứng lên đòi hỏi những gì chính đáng mà mình được hưởng trong đó quyền ái ân. Sự giam hãm trong cung cấm càng làm cho khát khao của nàng cháy bỏng hơn, nàng không còn ngượng ngập e dè mà trở nên thẳng thừng, bạo dạn: Tình rầu rĩ khôn khuây nhĩ mục Chốn phòng không như giục mây mưa (Cung oán ngâm khúc, câu 321-322, Nguyễn Gia Thiều) Nàng cung nữ ngập tràn trong niềm vui say mê đắm đuối vào đêm tân hôn: Cái đêm hôm ấy, đêm gì? Bóng Dương lồng bóng Đồ-mi trập trùng (Cung oán ngâm khúc, câu 135-136, Nguyễn Gia Thiều) 28
- KỶ YẾU HỘI NGHỊ KHOA HỌC TRẺ 2016 11/2016 Người cung nữ cất tiếng nói mạnh mẽ, thẳng thắn đòi hỏi ái ân lứa đôi: Kìa điểu thú là loài vạn vật, Dẫu vô tri cũng bắt đèo bòng. Có âm dương, có vợ chồng, Dẫu từ thiên địa cũng vòng phu thê. (Cung oán ngâm khúc, câu 125-128, Nguyễn Gia Thiều) Giáo sư Nguyễn Huệ Chi cho rằng những nhục cảm của người cung nữ tuy lộ liễu nhưng hoàn toàn chấp nhận được, bởi nhục cảm ấy thuộc về tâm lý và bản năng của con người: “Những nhục cảm có phần lộ liễu đối với nàng cũng không có gì quá đáng, là xa lạ với những quy phạm nghệ thuật biểu thị nữ tính, vì chúng nằm trong tâm lý khao khát, nhục cảm vốn có của con người”. [2] Tương tự như Truyện Kiều, điệp từ “càng” một lần nữa đã thể hiện xuất sắc sự nồng cháy trong phút ngây ngất của sự thăng hoa: Càng đàn, càng địch, càng mê Càng gay gắt điệu, càng tê tái lòng! (Cung oán ngâm khúc, câu 151-152, Nguyễn Gia Thiều) Hay là phút giây động phòng hoa chúc say sưa trong nguồn ân bể ái hương lửa của nàng Bạch Viên và chàng Tôn Sinh trong Bạch Viên tân truyện: Tiệc thôi vào chốn màn đào chơi riêng Động phòng hoa chúc ngã nghiêng Tả sao cho hết lửa hương mặn nồng Người yểu điệu kẻ nho phong Tình cờ đâu biết vợ chồng trời xui Trúc mai loan phượng ánh đôi Mây mưa đầm ấm mọc chồi quế Yên (Bạch Viên tân truyện, Khuyết danh) Nhìn chung, trong các truyện thơ Nôm về khát vọng tình yêu đôi lứa, hạnh phúc ái ân đều được đề cập đến với các mức độ khác nhau. Tình dục là sự dâng hiến, trao gửi cái ngàn vàng cho người mình yêu thương chứ không đơn thuần chỉ là nhu cầu sinh lý trong duy trì nòi giống hoặc là kỹ thuật phòng the để đạt đến khoái cảm. Điều này không chỉ hiện đại mà còn làm nên tính văn minh trong mỗi bài thơ Nôm. 3. KẾT LUẬN Không phải đến thơ Nôm thì vấn đề hạnh phúc ái ân mới được đề cập, trong văn hóa dân gian (thể hiện qua văn học dân gian) đã nói nhiều đến bình diện này. Chính xã hội phong kiến hà khắc đã bóp nghẹt nhu cầu trần thế và chân chính này của con người. Vì thế, tiếng nói khẳng định, bênh vực, có phần đề cao hạnh phúc ái ân là một sự bùng nổ trong vấn đề quyền tự do yêu đương và khát vọng chính đáng của con người. Qua những khát vọng trong hạnh phúc ái ân, ta thấy được tiếng nói bênh vực cho quyền sống đúng với bản năng con người, cho khao khát hạnh phúc lứa đôi, cho sự hòa hợp không chỉ tâm hồn mà còn cả thể xác, giáng một đòn mạnh vào cái ý thức hệ phong kiến hà khắc bóp nghẹt con người trong giáo điều, làm cuộc đột phá về vấn đề giải phóng con người. Sau mỗi trang thơ Nôm viết về tình yêu, ta thấy được tình yêu đôi lứa thật tinh khôi và khỏe khoắn. Qua bình diện hạnh phúc ái ân trong tình yêu, mỗi người tự rút ra cho mình thật nhiều bài học ý nghĩa về tình yêu, đặc biệt là đối với thế hệ thanh niên đang trong giai 29
- TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM – ĐẠI HỌC HUẾ CYS 2016 đoạn yêu đương tìm hiểu để tiếng tới hôn nhân. Một thực trạng dễ nhận thấy rằng, rất nhiều những bạn trẻ ngày nay rơi vào những cuộc tình chóng vánh, phải trả giá đắt cho những hậu quả không đáng có. Khẳng định quyền được tự do tìm kiếm xây dựng tình yêu nhưng không đi quá giới hạn cho phép, không dễ dãi để đánh mất chính mình, cùng đồng sức đồng lòng vượt qua mọi sóng gió để giữ vững hạnh phúc của chính mình. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Tạ Đức (1989), Tình yêu trai gái Việt xưa: truyền thuyết, lịch sử, văn hóa, Nxb Tự nhiên, Hà Nội. [2] Dương Quảng Hàm (1968), Việt Nam văn học sử yếu, Bộ Giáo dục Quốc gia, Sài Gòn. [3] Nguyễn Lộc (2004), Văn học Việt Nam nửa cuối thế kỷ XVIII - đến hết thế kỷ XIX, Nxb Giáo dục. [4] Vũ Ngọc Phan (1978), Tục ngữ ca dao dân ca, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội. [5] Đỗ Lai Thúy (1999), Hồ Xuân Hương hoài niệm phồn thực, Nxb Văn hóa Thông tin, Hà Nội. Title: ASPIRATION OF SWEET (SEX) HAPPINESS IN NOM MEDIEVAL POETRY WITH CULTURAL FOLK PERSPECTIVE Abstract: There is a famous saying that: “Love is the combination of soul, mind and body”. Love is not only the vibration of the soul but not is the true feelings of the body, the thirt for for true sex of the people, especially the women. Folklore has mentioned this issue gently and humor. In the viewpoint of feudality, gender relation is considered as a category which is not public, shameful and must be covered up. Nom Middle Ages poems composed about love couple broke off the barrier to speak out for the right to authentic live of human instinct. This is a strong blow to the repressive feudal ideal that stranglehold the human in dogma, made the breakthrough on the issue of human liberation. Keywords: Aspiration, sweet (sex) happiness, Nom medieval poetry, folklore. ĐOÀN MAI SANG Học viên Cao học, chuyên ngành Văn học Việt Nam, khóa 23 (2014-2016), Trường Đại học Sư phạm - Đại học Huế. Số điện thoại: 0942963467, Email: Doanmaisang90@gmail.com TS. NGÔ THỜI ĐÔN Khoa Ngữ văn, Trường Đại học Sư phạm - Đại học Huế 30
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học