Xem mẫu
- Journal of Thu Dau Mot University, No 6 (13) – 2013 HÖÔÙNG DAÃN HOÏC SINH LAØM VIEÄC VÔÙI BAÛN ÑOÀ TRONG CHÖÔNG TRÌNH ÑÒA LYÙ ÔÛ TRÖÔØNG TRUNG HOÏC CÔ SÔÛ Vuõ Haûi Thieân Nga Tröôøng Ñaïi hoïc Thuû Daàu Moät TOÙM TAÉT Söû duïng baûn ñoà trong daïy hoïc thuoäc nhoùm phöông phaùp daïy hoïc tröïc quan. Trong daïy hoïc ñòa lyù ôû tröôøng trung hoïc cô sôû, höôùng daãn hoïc sinh laøm vieäc vôùi baûn ñoà laø yeâu caàu raát caàn thieát. Thoâng qua vieäc söû duïng baûn ñoà, giaùo vieân deã daøng toå chöùc caùc hoaït ñoäng ñeå hoïc sinh khai thaùc kieán thöùc, hình thaønh ñöôïc tö duy ñòa lyù. Ñoù cuõng laø moät caùch ñeå giaùo vieân ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc theo höôùng phaùt huy tính tích cöïc, chuû ñoäng cuûa ngöôøi hoïc. Baøi vieát naøy trình baøy phöông phaùp höôùng daãn hoïc sinh laøm vieäc vôùi baûn ñoà trong daïy hoïc ñòa lyù ôû baäc trung hoïc cô sôû. Töø khoùa: ñòa lyù, baûn ñoà, giaùo vieân, hoïc sinh 1. Khaùi nieäm veà baûn ñoà ñòa lyù nhöõng vuøng laõnh thoå xa xoâi treân beà maët Baûn ñoà ñòa lyù laø moâ hình kí hieäu hình traùi ñaát maø mình chöa bao giôø coù ñieàu kieän töôïng khoâng gian cuûa caùc ñoái töôïng, caùc ñi ñeán taän nôi ñeå quan saùt. Veà maët kieán hieän töôïng töï nhieân, xaõ hoäi, ñöôïc thu nhoû, thöùc, baûn ñoà coù khaû naêng phaûn aùnh söï ñöôïc toång hôïp hoùa theo moät cô sôû toaùn hoïc phaân boá vaø nhöõng moái quan heä cuûa caùc ñoái töôïng ñòa lyù treân beà maët traùi ñaát moät caùch nhaát ñònh nhaèm phaûn aùnh vò trí, söï phaân cuï theå maø khoâng moät phöông tieän naøo khaùc boá, moái töông quan cuûa caùc ñoái töôïng, hieän coù theå laøm ñöôïc. Nhöõng kyù hieäu, maøu saéc, töôïng vaø caû nhöõng bieán ñoåi cuûa chuùng theo caùch bieåu hieän treân baûn ñoà laø nhöõng noäi thôøi gian ñeå thoûa maõn muïc ñích yeâu caàu ñaõ dung ñòa lyù ñaõ ñöôïc maõ hoùa, trôû thaønh moät ñònh tröôùc. thöù ngoân ngöõ ñaëc bieät ” ngoân ngöõ baûn ñoà. Baûn ñoà ñöôïc söû duïng trong daïy vaø hoïc Veà maët phöông phaùp, baûn ñoà ñöôïc coi ñòa lyù ñöôïc goïi laø baûn ñoà giaùo khoa ñòa lyù. laø phöông tieän tröïc quan giuùp hoïc sinh khai Baûn ñoà trong saùch giaùo khoa bieåu hieän moät thaùc, cuûng coá tri thöùc vaø phaùt trieån tö duy soá noäi dung töông öùng vôùi baøi hoïc. Caùc noäi trong quaù trình hoïc ñòa lyù. Ñeå khai thaùc dung veà söï phaân boá khoâng gian cuûa ñoái ñöôïc nhöõng tri thöùc treân baûn ñoà, tröôùc heát töôïng ñòa lyù coøn ñöôïc goïi laø löôïc ñoà. hoïc sinh phaûi hieåu baûn ñoà, ñoïc ñöôïc baûn ñoà, 2. Vai troø cuûa baûn ñoà trong daïy vaø nhöõng kieán thöùc lyù thuyeát veà baûn ñoà. Treân hoïc ñòa lyù cô sôû ñoù coù ñöôïc nhöõng kyõ naêng laøm vieäc Baûn ñoà laø moät phöông tieän tröïc quan, vôùi baûn ñoà. Vì vaäy, vieäc hình thaønh kyõ moät nguoàn tri thöùc ñòa lyù quan troïng. Qua naêng söû duïng baûn ñoà trong hoïc taäp ñòa lyù baûn ñoà, hoïc sinh coù theå nhìn moät caùch bao cho hoïc sinh laø moät nhieäm vuï quan troïng quaùt nhöõng khu vöïc laõnh thoå roäng lôùn, ñoái vôùi giaùo vieân ñòa lyù. 74
- Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 6 (13) – 2013 3. Taùc duïng cuûa vieäc hình thaønh kyõ nhieân, ôû ñaàu caáp ” chöông trình Ñòa lyù 6, naêng laøm vieäc vôùi baûn ñoà cuûa hoïc sinh nhöõng kieán thöùc ban ñaàu veà baûn ñoà ñöôïc boá Khi coù kyõ naêng laøm vieäc vôùi baûn ñoà thì trí hoïc taäp trung trong boán baøi ñaàu, nhaèm hoïc sinh coù theå taùi taïo laïi hình aûnh caùc laõnh giuùp cho hoïc sinh coù nhöõng kieán thöùc sô thoå nghieân cöùu vôùi nhöõng ñaëc ñieåm cô baûn ñaúng veà baûn ñoà (nhö khaùi nieäm baûn ñoà, cuûa chuùng maø khoâng phaûi nghieân cöùu tröïc caùch veõ baûn ñoà, tyû leä baûn ñoà, caùc phöông tieáp ngoaøi thöïc ñòa. Laøm vieäc vôùi baûn ñoà, hoïc höôùng treân baûn ñoà…) laøm cô sôû ñeå caùc em sinh seõ reøn luyeän ñöôïc kyõ naêng söû duïng baûn tieáp tuïc hoïc taäp vaø reøn luyeän kyõ naêng baûn ñoà khoâng chæ trong hoïc taäp, nghieân cöùu maø ñoà trong toaøn boä chöông trình THCS. caû trong cuoäc soáng, ñaëc bieät ñoái vôùi lónh vöïc Nhöõng kieán thöùc baûn ñoà coøn laïi chuû yeáu quaân söï vaø trong caùc ngaønh kinh teá. ñöôïc daïy trong quaù trình giaùo vieân söû duïng Khi phaân tích noäi dung caùc baûn ñoà roài baûn ñoà ñòa lyù giaùo khoa treo töôøng hoaëc ñoái chieáu so saùnh chuùng vôùi nhau, hoïc sinh höôùng daãn cho hoïc sinh söû duïng baûn ñoà seõ phaùt trieån ñöôïc tö duy logic, bieát thieát laäp trong saùch giaùo khoa vaø atlat. Vieäc reøn caùc moái lieân heä giöõa caùc ñoái töôïng ñòa lyù, luyeän kyõ naêng söû duïng baûn ñoà cho hoïc sinh nhaát laø caùc moái lieân heä nhaân quaû giöõa coøn ñöôïc tieán haønh qua hình thöùc caùc caâu chuùng. hoûi, baûn thöïc haønh treân lôùp, tham quan ñòa lyù vaø caùc baøi taäp ôû nhaø. 4. Cô sôû hình thaønh kyõ naêng laøm vieäc vôùi baûn ñoà cho hoïc sinh trung hoïc 5. Phöông phaùp höôùng daãn hoïc cô sôû sinh laøm vieäc vôùi baûn ñoà trong daïy hoïc ñòa lyù ôû baäc THCS Trong chöông trình Ñòa lyù ôû baäc trung hoïc cô sôû (THCS), nhöõng kieán thöùc, kyõ 5.1. Caùc kó naêng laøm vieäc vôùi baûn ñoà naêng veà baûn ñoà ñöôïc phaân boá raûi khaép, cuûa hoïc sinh trong chöông trình ñòa lyù ôû xuyeân suoát toaøn boä chöông trình. Tuy baäc THCS Lôùp Kó naêng baûn ñoà cuï theå ” Nhaän bieát baûn ñoà, caùch veõ baûn ñoà, tyû leä baûn ñoà, kí hieäu baûn ñoà. ” Xaùc ñònh phöông höôùng, kinh ñoä, vó ñoä vaø toïa ñoä ñòa lyù. ” Xaùc ñònh giôø khu vöïc treân baûn ñoà. 6 ” Tính khoaûng caùch treân thöïc teá döïa vaøo tyû leä baûn ñoà, xaùc ñònh ñoä cao döïa vaøo ñöôøng ñoàng möùc. ” Chæ ra moät soá ñoái töôïng ñòa lyù treân baûn ñoà. ” Nhaän xeùt ñôn giaûn söï phaân boá moät ñoái töôïng ñòa lyù treân baûn ñoà. ” Chæ ra moät ñoái töôïng ñòa lyù treân baûn ñoà. ” Tìm vaø ñoïc caùc ñòa danh treân löôïc ñoà. ” Neâu vaø nhaän xeùt söï phaân boá caùc ñoái töôïng ñòa lyù. 7 ” Xaùc ñònh vò trí cuûa ñoái töôïng ñòa lyù. ” Xaùc ñònh höôùng cuûa ñoái töôïng ñòa lyù. ” Giaûi thích moái quan heä nhaân quaû ñôn giaûn (höôùng gioù vaø löôïng möa theo muøa; ñieàu kieän veà möa vaø nhieät ñoä ñoái vôùi thaâm canh luùa nöôùc; vó ñoä ñòa lyù vaø ñaëc 75
- Journal of Thu Dau Mot University, No 6 (13) – 2013 ñieåm nhieät ñoä…). ” So saùnh caùc ñoái töôïng ñòa lyù treân baûn ñoà. ” Xaùc ñònh toïa ñoää ñòa lyù. ” Xaùc ñònh vò trí ñòa lyù. ” Tính toaùn khoaûng caùch treân löôïc ñoà. ” Tìm vaø ñoïc caùc ñòa danh treân löôïc ñoà. ” Xaùc ñònh höôùng cuûa ñoái töôïng ñòa lyù. ” Keå teân vaø söï phaân boá caùc ñoái töôïng ñòa lí phaân boá theo ñieåm. 8 ” Giaûi thích moái quan heä nhaân quaû ñôn giaûn (vó ñoä ñòa lyù vaø caùc ñôùi khí haäu; söï phaân boá caùc thaønh phoá lôùn vôùi caùc yeáu toá veà taäp trung daân cö, giao löu, ñöôøng bieån; vò trí ñòa lyù vaø moâi tröôøng töï nhieân…) ” So saùnh caùc ñoái töôïng ñòa lyù treân baûn ñoà. ” Thoáng keâ treân baûn ñoà. ” Neâu vaø nhaän xeùt söï phaân boá caùc ñoái töôïng ñòa lyù. ” Neâu / xaùc ñònh / nhaän xeùt söï phaân boá moät ñoái töôïng ñòa lyù. ” Xaùc ñònh vò trí ñòa lyù cuûa söï vaät, hieän töôïng ñòa lyù. ” Phaân tích yù nghóa cuûa vò trí ñòa lyù. 9 ” Xaùc ñònh quan heä giöõa caùc ñoái töôïng ñòa lyù. ” Nhaän xeùt ñaëc ñieåm töï nhieân, kinh teá cuûa moät laõnh thoå. ” Giaûi thích söï phaân boá cuûa ñoái töôïng ñòa lyù. ” Tìm / chæ vaø keå teân ñoái töôïng ñòa lyù. ÔÛ moãi moät khoái lôùp, kyõ naêng laøm vieäc ” Ñoïc teân baûn ñoà ñeå xaùc ñònh noäi dung vôùi baûn ñoà cuûa hoïc sinh laø khaùc nhau, nhöng baûn ñoà. Coù theå höôùng daãn baèng caùch ñaët caâu coù theå khaùi quaùt chung goàm nhöõng daïng: hoûi ñeå hoïc sinh traû lôøi (baûn ñoà naøy coù teân laø gì?, baûn ñoà naøy theå hieän noäi dung gì vaäy?). Nhaän bieát, chæ vaø ñoïc caùc ñoái töôïng ñòa lyù treân baûn ñoà. ” Ñoïc baûng chuù giaûi ñeå naém caùc kí hieäu quy öôùc treân baûn ñoà. Xaùc ñònh phöông höôùng treân baûn ñoà. ” Duøng kí hieäu quy öôùc trong baûng Xaùc ñònh toïa ñoä ñòa lyù treân baûn ñoà. chuù giaûi ñeå tìm caùc ñoái töôïng caàn ñoïc Xaùc ñònh khoaûng caùch treân baûn ñoà. treân baûn ñoà. Phaùt hieän caùc moái quan heä ñòa lyù treân ” Giaùo vieân laøm maãu (ñoïc vaø chæ moät soá baûn ñoà. ñoái töôïng treân baûn ñoà). 5.2. Phöông phaùp höôùng daãn hoïc sinh ” Vöøa phaùt aâm moät caùch thong thaû, vöøa laøm vieäc vôùi baûn ñoà ñeå hình thaønh caùc kyõ vieát roõ raøng teân ñòa danh ñoù leân moät goùc naêng cuï theå cuûa baûng (thöôøng ghi ôû phaàn baûng nhaùp). Phöông phaùp höôùng daãn hoïc sinh laøm ” Yeâu caàu moät soá hoïc sinh leân baûng ñoïc vieäc vôùi baûn ñoà ñeå hình thaønh kyõ naêng vaø chæ nhöõng ñoái töôïng ñòa lyù coøn laïi. nhaän bieát, chæ vaø ñoïc caùc ñoái töôïng ñòa Nhöõng hoïc sinh khaùc ñoái chieáu tìm nhöõng lyù treân baûn ñoà ñoái töôïng ñòa lyù ñoù treân baûn ñoà trong saùch Giaùo vieân höôùng daãn caùc böôùc cuï theå giaùo khoa, ñoàng thôøi quan saùt phaàn ñoïc vaø nhö sau: chæ baûn ñoà cuûa baïn treân baûng vaø nhaän xeùt. 76
- Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 6 (13) – 2013 Ñoái vôùi hoïc sinh lôùp 6, yeâu caàu ñoïc baûn ” Xavan phaân boá chuû yeáu ôû rìa phía ñoà môùi chæ ôû möùc ñoä sô ñaúng, töùc laø môùi chæ Taây sôn nguyeân Mehico. caàn caùc em bieát ñoïc ñöôïc vò trí caùc ñoái ” Röøng nhieät ñôùi aåm phaân boá ôû phía töôïng ñòa lyù bieåu thò treân baûn ñoà. Do vaäy, Nam luïc ñòa Baéc Mó. vieäc höôùng daãn caùc em laøm vieäc vôùi baûn ñoà ñöôïc döøng laïi ôû ñaây. Ñoái vôùi hoïc sinh lôùp 7, lôùp 8, yeâu caàu ñoïc baûn ñoà ñoøi hoûi cao hôn, töùc laø ngoaøi ñoïc ñöôïc nhöõng ñoái töôïng ñöôïc bieåu thò roõ raøng, tröïc tieáp treân baûn ñoà, caùc em coøn phaûi giaùn tieáp tìm ra ñöôïc nhöõng ñaëc ñieåm cuûa ñoái töôïng ñòa lyù ñoù vaø böôùc ñaàu taäp giaûi thích chuùng. Vôùi yeâu caàu naøy, giaùo vieân coù theå tieáp tuïc höôùng daãn baèng nhöõng caâu hoûi gôïi môû: ‚Nhö vaäy, caùc em thaáy caùc ñoái töôïng ñòa lyù naøy coù chung ñaëc ñieåm gì veà söï phaân Ñoái vôùi lôùp 9, ngoaøi nhöõng yeâu caàu nhö boá? Vaø taïi sao chuùng laïi phaân boá nhö theá?‛. caùc lôùp 6, 7, 8, hoïc sinh coøn phaûi tìm ra Ví duï, höôùng daãn hoïc sinh laøm vieäc vôùi ñöôïc moái lieân heä giöõa caùc ñoái töôïng treân löôïc ñoà töï nhieân Baéc Mó ” Ñòa lyù 7. baûn ñoà vaø ruùt ra nhöõng keát luaän ñòa lyù. Ví duï, höôùng daãn hoïc sinh laøm vieäc vôùi löôïc ñoà Sau khi giuùp hoïc sinh ñoïc vaø chæ ñöôïc söï coâng nghieäp khai thaùc nhieân lieäu vaø coâng phaân boá caùc ñôùi caûnh quan röøng laù kim, röøng nghieäp ñieän cuûa Vieät Nam, naêm 2002 ” Ñòa laù roäng… treân baûn ñoà, giaùo vieân coù theå hoûi lyù 9: ‚Em nhaän xeùt gì veà söï phaân boá töøng loaïi caûnh quan naøy? Taïi sao chuùng laïi ñöôïc phaân boá nhö theá?‛. Luùc naøy, hoïc sinh phaûi vaän duïng nhöõng kyõ naêng ñaõ coù ñöôïc töø tröôùc, keát hôïp kieán thöùc ñòa lyù ñeå traû lôøi ñöôïc: ” Röøng laù kim phaân boá chuû yeáu ôû phía Baéc cuûa Baéc Mó ” nôi vó ñoä cao, khí haäu laïnh. ” Röøng laù roäng phaân boá chuû yeáu ôû ñoàng baèng Trung taâm vaø daõy Apalat ” nôi coù khí haäu aám aùp, möa nhieàu, do aûnh höôûng cuûa doøng bieån noùng Gônxtrim. ” Röøng caän nhieät ñôùi phaân boá chuû yeáu ôû ven bieån phía Taây cuûa luïc ñòa ” nôi naèm trong khoaûng vó ñoä 20 ” 400B, nhöng bò aûnh höôûng cuûa doøng bieån laïnh Caliphooclia, neân khoâng khí bò laïnh ñi. 77
- Journal of Thu Dau Mot University, No 6 (13) – 2013 Sau khi hoïc sinh döïa vaøo baûng chuù Vôùi caùc baûn ñoà khoâng veõ kinh ” vó giaûi ñoïc ñöôïc vò trí caùc nhaø maùy nhieät tuyeán thì phaûi döïa vaøo muõi teân chæ höôùng ñieän, thuûy ñieän treân caû nöôùc, cuõng nhö Baéc treân baûn ñoà ñeå xaùc ñònh höôùng Baéc, caùc nôi khai thaùc nhieân lieäu, giaùo vieân sau ñoù tìm caùc höôùng coøn laïi. giuùp hoïc sinh tìm ra moái lieân heä giöõa ” Giaùo vieân laøm maãu xaùc ñònh phöông chuùng baèng caâu hoûi: ‚Söï phaân boá caùc nhaø höôùng cuûa moät ñoái töôïng naøo ñoù treân baûn maùy nhieät ñieän coù moái quan heä gì vôùi söï ñoà vaø yeâu caàu hoïc sinh quan saùt. phaân boá nôi khai thaùc nhieân lieäu khoâng? ” Yeâu caàu, chæ ñònh moät hoaëc moät soá Taïi sao?‛. Ñoïc löôïc ñoà naøy, ngoaøi tìm ra hoïc sinh leân baûng xaùc ñònh phöông höôùng moái lieân heä giöõa ngaønh saûn xuaát vôùi cuûa moät soá ñoái töôïng ñòa lyù khaùc. Giaùo vieân nguoàn nhieân lieäu, coøn yeâu caàu döï ñoaùn vaø caùc hoïc sinh khaùc quan saùt. ñöôïc tình hình phaùt trieån kinh teá ” xaõ ” Cho hoïc sinh vöøa quan saùt döôùi lôùp hoäi ôû nhöõng nôi ñoù. Ñeå hoïc sinh coù theå döï nhaän xeùt phaàn xaùc ñònh phöông höôùng cuûa ñoaùn ñöôïc, giaùo vieân phaûi gôïi yù baèng caâu baïn treân baûng. hoûi ‚Caùc nhaø maùy nhieät ñieän, thuûy ñieän taäp trung nhieàu ôû ñaâu? Vaäy thì ôû nhöõng ” Giaùo vieân nhaän xeùt, chænh lyù vaø boå nôi ñoù khaû naêng phaùt trieån coâng nghieäp sung (neáu caàn). nhö theá naøo? (laø nhaân toá thuùc ñaåy söï Ví duï: Xaùc ñònh phöông höôùng ñi töø phaùt trieån kinh teá)‛. ñieåm O ñeán caùc ñieåm A, B, C, D treân baûn Phöông phaùp höôùng daãn hoïc sinh laøm ñoà khu vöïc Ñoâng Baéc AÙ: vieäc vôùi baûn ñoà ñeå hình thaønh kyõ naêng xaùc ñònh phöông höôùng treân baûn ñoà ” Giaùo vieân nhaéc vaø nhaán maïnh cho hoïc sinh: muoán xaùc ñònh phöông höôùng treân baûn ñoà, caàn phaûi döïa vaøo heä thoáng caùc ñöôøng kinh ” vó tuyeán. Theo quy öôùc thì phaàn chính giöõa cuûa baûn ñoà laø trung taâm vaø boán höôùng chính nhö sau: ñaàu phía treân cuûa kinh tuyeán chæ höôùng Baéc, ñaàu phía döôùi chæ höôùng Nam, ñaàu beân phaûi cuûa vó tuyeán chæ höôùng Ñoâng, vaø ñaàu beân traùi cuûa vó tuyeán chæ höôùng Taây (nhö hình veõ). Taây Baéc Baéc Ñoâng Baéc Giaùo vieân höôùng daãn hoïc sinh xaùc ñònh Taây Ñoâng höôùng Baéc thoâng qua heä thoáng vó tuyeán baèng caùc caâu hoûi gôïi yù: “Em haõy xaùc ñònh ñaâu laø nhöõng ñöôøng Taây Nam Nam Ñoâng Nam vó tuyeán? 78
- Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 6 (13) – 2013 Treân baûn ñoà, nhöõng ñöôøng vó tuyeán naøo baûn ñoà vaø döïa vaøo ñoù tính soá hieäu cuûa hai ñöôïc bieåu thò? Ñoïc vó ñoä ñoù. ñöôøng kinh ” vó tuyeán ñi qua ñieåm A. Döïa vaøo nhöõng ñöôøng vó tuyeán, haõy xaùc Ví duï, xaùc ñònh toïa ñoä ñieåm A, H treân ñònh höôùng Baéc? Töø ñoù xaùc ñònh caùc höôùng baûn ñoà khu vöïc Ñoâng Nam AÙ ” Ñòa lyù 6. coøn laïi. Vôùi nhöõng caâu hoûi gôïi môû ñoù, hoïc sinh seõ döïa vaøo toïa ñoä ñòa lyù ñöôïc ghi treân baûn ñoà, xaùc ñònh ñöôïc vó ñoä ñöôïc bieåu thò laø vó ñoä 600B vaø 700B, töø ñoù deã daøng xaùc ñònh ñöôïc höôùng ñi töø O ñeán A laø höôùng Baéc; höôùng ngöôïc laïi OC laø höôùng Nam; höôùng OB laø höôùng Ñoâng, vaø cuoái cuøng OD laø höôùng Taây. Phöông phaùp höôùng daãn hoïc sinh laøm vieäc vôùi baûn ñoà ñeå hình thaønh kó naêng Vì ñieåm A naèm giao giöõa hai ñöôøng kinh xaùc ñònh toïa ñoä ñòa lyù treân baûn ñoà tuyeán vaø vó tuyeán cho saün neân höôùng daãn Vieäc ñaàu tieân laø giaùo vieân phaûi höôùng hoïc sinh chæ caàn ñoïc soá ghi ñoä cuûa hai ñöôøng daãn hoïc sinh tìm hieåu caùc ñöôøng kinh ” vó ñoù (ñoïc vaø ghi kinh ñoä tröôùc, vó ñoä sau). tuyeán ñöôïc bieåu hieän treân baûn ñoà caùch nhau bao nhieâu ñoä. Khoaûng caùch giöõa hai ñöôøng A kinh tuyeán hoaëc vó tuyeán ñöôïc chia laøm Ñieåm H khoâng naèm treân ñöôøng kinh maáy ñoaïn treân khung baûn ñoà vaø nhö vaäy tuyeán cho tröôùc, do vaäy hoïc sinh phaûi xaùc moãi ñoaïn laø bao nhieâu ñoä? ñònh khoaûng caùch töø H ñeán kinh tuyeán gaàn Sau khi hoïc sinh ñaõ naém vöõng caùch nhaát. Vì H naèm giöõa hai ñöôøng kinh tuyeán chia ñoä treân khung baûn ñoà, cho caùc em taäp coù soá ñoä laø 1200Ñ vaø 1300Ñ, neân suy ra H xaùc ñònh toïa ñoä ñòa lyù moät ñieåm naèm treân coù toïa ñoä laø: caû ñöôøng kinh tuyeán vaø vó tuyeán coù veõ treân H baûn ñoà (töùc laø ñieåm giao nhau giöõa ñöôøng kinh tuyeán vaø ñöôøng vó tuyeán). Hoïc sinh chæ Töø kyõ naêng xaùc ñònh toïa ñoä ñòa lyù cuûa caàn döïa vaøo khung baûn ñoà ñoïc soá ghi ñoä cuûa moät ñieåm treân baûn ñoà chuyeån sang cho hoïc hai ñöôøng kinh ” vó tuyeán ñoù. sinh xaùc ñònh toïa ñoä ñòa lyù cuûa moät quoác Chuyeån sang taäp xaùc ñònh moät ñieåm A gia, moät khu vöïc, hoaëc moät chaâu luïc. naèm ngoaøi ñöôøng kinh ” vó tuyeán coù veõ treân Tröôùc heát, cho hoïc sinh hieåu xaùc ñònh baûn ñoà. Trong tröôøng hôïp naøy, höôùng daãn toïa ñoä ñòa lyù cuûa moät khu vöïc phaûi xaùc ñònh hoïc sinh keû qua ñieåm A moät ñöôøng kinh ñöôïc caùc ñieåm cöïc Baéc, cöïc Nam, cöïc Ñoâng, tuyeán vaø moät ñöôøng vó tuyeán song song vôùi cöïc Taây cuûa khu vöïc ñoù. caùc ñöôøng kinh tuyeán vaø vó tuyeán gaàn nhaát Ñeå laøm ñöôïc ñieàu treân, hoïc sinh phaûi ñaõ cho. Keùo daøi hai ñöôøng kinh ” vó tuyeán tìm ra ñöôïc 4 ñieåm giôùi haïn ngoaøi cuøng cuûa vöøa veõ cho ñeán khi gaëp khung chia ñoä cuûa khu vöïc ñoù. Sau ñoù döïa vaøo ñöôøng vó tuyeán 79
- Journal of Thu Dau Mot University, No 6 (13) – 2013 ñeå xaùc ñònh toïa ñoä ñieåm cöïc Baéc, cöïc Nam; kinh tuyeán 700Ñ, caùch ñöôøng kinh tuyeán döïa vaøo ñöôøng kinh tuyeán ñeå xaùc ñònh toïa 700Ñ khoaûng 30, neân toïa ñoä ñieåm cöïc Ñoâng ñoä ñieåm cöïc Ñoâng, cöïc Taây. cuûa chaâu AÂu laø khoaûng 670Ñ. Nhö vaäy, chaâu Ví duï: Xaùc ñònh toïa ñoä ñòa lyù cuûa Chaâu AÂu naèm giöõa caùc vó ñoä 360B ” 710B, vaø giöõa AÂu ” Ñòa lyù 7. caùc kinh ñoä 90T ” 670Ñ. Phöông phaùp höôùng daãn hoïc sinh laøm vieäc vôùi baûn ñoà ñeå hình thaønh kó naêng xaùc ñònh khoaûng caùch treân baûn ñoà Tröôùc heát caàn cho hoïc sinh hieåu: kó naêng ño tính khoaûng caùch treân baûn ñoà laø phaûi döïa vaøo tæ leä baûn ñoà. Kieán thöùc veà tæ leä baûn ñoà hoïc sinh ñaõ ñöôïc hoïc ngay töø nhöõng baøi ñaàu tieân trong chöông trình ñòa lyù lôùp 6. Nhöng giaùo vieân coù theå nhaéc laïi moät soá noäi dung quan troïng ñeå hoïc sinh nhôù laïi: tæ soá ñöôïc ghi treân baûn ñoà, ví duï: 1: 5.000.000, nghóa laø 1cm treân baûn ñoà töông öùng vôùi 5.000.000cm ngoaøi thöïc ñòa (maø 5.000. 000cm Giaùo vieân höôùng daãn hoïc sinh xaùc ñònh = 50km). Nhö vaäy, moät caùch raát ñôn giaûn laø 4 ñieåm giôùi haïn ngoaøi cuøng cuûa chaâu AÂu, sau khi ño moät ñoái töôïng ñòa lyù naøo ñoù treân baûn ñoù quan saùt xem caùc ñöôøng vó tuyeán naøo ñoà, ta seõ laáy con soá ño ñöôïc nhaân vôùi maãu ñöôïc bieåu thò treân baûn ñoà, töø ñoù öôùc löôïng soá cuûa tæ leä baûn ñoà roài boû ñi 5 chöõ soá 0 ôû giôùi haïn toïa ñoä ñieåm cöïc Baéc vaø cöïc Nam. ÔÛ cuoái ta seõ ñöôïc khoaûng caùch cuûa ñoái töôïng löôïc ñoà töï nhieân chaâu AÂu, caùc vó tuyeán ñöôïc ñoù ôû ngoaøi thöïc ñòa (cuõng coù theå boû tröôùc 5 bieåu thò laø 300B, 400B..., 700B. Maø ñieåm giôùi chöõ soá 0 ôû cuoái trong soá cuûa maãu soá roài môùi haïn phía Baéc cuûa chaâu AÂu cao hôn vó tuyeán nhaân vôùi khoaûng caùch ño ñöôïc treân baûn ñoà) 700B khoaûng 10, neân toïa ñoä ñieåm cöïc Baéc laø Ví duï: yeâu caàu hoïc sinh xaùc ñònh chieàu khoaûng 710B; töông töï nhö vaäy cho ñieåm cöïc daøi thöïc teá cuûa moät daõy nuùi treân baûn ñoà coù Nam: ñieåm giôùi haïn phía Nam cuûa chaâu AÂu tæ leä 1: 25.000. Hoïc sinh ño ñöôïc chieàu daøi naèm phía döôùi vó tuyeán 400B, naèm treân vó daõy nuùi ñoù treân baûn ñoà laø 12cm. Vaäy chieàu tuyeán 300B, caùch vó tuyeán 300B khoaûng 60, daøi thöïc teá cuûa daõy nuùi laø: 12cm x 25 000 = neân toïa ñoä ñieåm cöïc Nam laø 360B. 300 000cm = 3km. (Löu yù, chæ neân cho hoïc Töông töï nhö vaäy cho vieäc xaùc ñònh toïa sinh taäp ño tính khoaûng caùch treân loaïi baûn ñoä ñieåm cöïc Ñoâng vaø ñieåm cöïc Taây. Caùc ñoà coù tæ leä lôùn, vì noù ít bò sai leäch hôn so vôùi kinh tuyeán bieåu thò treân baûn ñoà laø 100T, 00, baûn ñoà tæ leä nhoû; vaø neân cho taäp ño tính ôû 100Ñ, 200Ñ..., 900Ñ. Ñieåm giôùi haïn phía Taây phaàn trung taâm baûn ñoà, vì ñoä sai soá cuõng ít cuûa chaâu AÂu gaàn ñeán giôùi haïn ñöôøng kinh hôn so vôùi phaàn rìa baûn ñoà). tuyeán 100T, neân toïa ñoä ñieåm cöïc Taây cuûa Phöông phaùp höôùng daãn hoïc sinh laøm vieäc 0 chaâu AÂu laø khoaûng 9 T; ñieåm giôùi haïn phía vôùi baûn ñoà ñeå hình thaønh kó naêng phaùt Ñoâng cuûa chaâu AÂu gaàn ñeán giôùi haïn ñöôøng hieän caùc moái lieân heä ñòa lyù treân baûn ñoà 80
- Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 6 (13) – 2013 Caùc daïng moái lieân heä ñòa lyù coù theå coù ” Cuûng coá vaø phaùt trieån theâm voán hieåu treân baûn ñoà: bieát baûn ñoà hoïc cuûa hoïc sinh. ” Moái lieân heä tröïc tieáp laø moái lieân heä ” Cung caáp daàn caùc moái lieân heä ñòa lyù ñòa lyù veà vò trí trong khoâng gian giöõa caùc ñoái laøm cô sôû cho vieäc reøn luyeän kó naêng. töôïng ñòa lyù, hoïc sinh deã nhaän ra trong khi ” Treân cô sôû voán hieåu bieát tích luõy cuûa moâ taû caùc ñoái töôïng ñòa lyù treân baûn ñoà. Ví hoïc sinh, giaùo vieân giuùp caùc em töï phaân duï, khi moâ taû moät con soâng phaûi tìm ra nôi bieät caùc moái lieân heä ñòa lyù thoâng thöôøng vaø baét nguoàn vaø nôi keát thuùc, ñòa hình nôi noù caùc moái lieân heä ñòa lyù nhaân quaû, mang tính chaûy qua, nhöõng phuï löu maø noù tieáp nhaän... quy luaät. ” Moái lieân heä giaùn tieáp laø nhöõng moái Baûn ñoà laø moät phöông tieän daïy hoïc lieân heä giöõa caùc hieän töôïng töï nhieân, giöõa khoâng theå thieáu trong daïy vaø hoïc ñòa lí. Do hieän töôïng kinh teá vôùi nhau; moái lieân heä vaäy ñeå khai thaùc toái ña nguoàn tri thöùc chöùa giöõa caùc hieän töôïng töï nhieân vaø kinh teá. ñöïng trong phöông tieän daïy hoïc naøy, cuõng Nhöõng moái lieân heä naøy thöôøng khoù phaùt nhö ñeå reøn luyeän coù hieäu quaû kó naêng baûn hieän. Ñeå phaùt hieän ra chuùng, hoïc sinh ñoà cho hoïc sinh, giaùo vieân phaûi coù phöông khoâng chæ döïa vaøo baûn ñoà maø coøn phaûi döïa phaùp höôùng daãn ñeå cho hoïc sinh ñöôïc vaøo voán kieán thöùc ñòa lyù cuûa mình, nhaát laø thöôøng xuyeân laøm vieäc vôùi baûn ñoà moät caùch nhöõng hieåu bieát veà caùc quy luaät ñòa lyù. ñuùng höôùng, ñuùng caùch. Ñoù cuõng laø moät Ñeå höôùng daãn hoïc sinh laøm vieäc vôùi caùch ñeå giaùo vieân thay ñoåi phöông phaùp baûn ñoà nhaèm hình thaønh kyõ naêng phaùt daïy hoïc, höôùng ñeán phöông phaùp daïy hoïc hieän caùc moái lieân heä ñòa lyù treân baûn ñoà, laáy hoïc sinh laøm trung taâm. giaùo vieân coù theå tieán haønh nhö sau: GUIDING STUDENTS TO WORK WITH MAPS IN THE GEOGRAPHY PROGRAM IN JUNIOR HIGH SCHOOLS Vu Hai Thien Nga Thu Dau Mot University ABSTRACT Using maps in teaching is subject to the visual teaching methods. In geography teaching in junior high schools, guiding students to work with maps is an essential requirement. Through the use of maps, teachers easily organize activities for students to exploit knowledge, forming geographical thinking. It also is a way for teachers renewing teaching methods towards encouraging learners to be more positive and proactive. This article presents methods to guide students to work with maps in geography teaching in junior high school. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO [1] Ñaëng Vaên Ñöùc (chuû bieân), Giaùo trình lyù luaän daïy hoïc ñòa lyù phaàn cuï theå, NXB Ñaïi hoïc Sö phaïm, 2007. [2] Mai Xuaân San, Reøn luyeän kyõ naêng ñòa lyù, NXB Giaùo duïc, 1999. [3] Nguyeãn Ñöùc Vuõ, Phaïm Thò Sen, Ñoåi môùi daïy hoïc ñòa lyù trung hoïc cô sôû, NXB Giaùo duïc, 2005. [4] Saùch giaùo khoa Ñòa lyù 6, Ñòa lyù 7, Ñòa lyù 8, Ñòa lyù 9. 81
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học