Xem mẫu
- vIÖN KHOA HäC l¢M NGHIÖP VIÖT NAM
H−íNG DÉN ¸P DôNG
TIÕN Bé Kü THUËT TRONG L¢M NGHIÖP
NHµ XUÊT B¶N N«NG NGHIÖP
Hµ NéI - 1995
- Môc lôc
Lêi nãi ®Çu ..........................................................................................................................3
Kü THUËT TRåNG TRE LUåNG......................................................................................4
KS. Lª Quang Liªn
NU¤I T¾C KÌ THEO PH−¬NG PH¸P D· SINH ............................................................9
KS. Vò Thanh TÞnh
Kü THUËT TRåNG RõNG §−íC KÕT HîP NU¤I T¤M BÒN V÷NG ...................14
KS. NguyÔn Ngäc B×nh
Kü THUËT TRåNG SA NH¢N..........................................................................................17
KS. §inh V¨n Tù
C¢Y MUåNG HOA PH¸O Vµ KH¶ N¡NG PH¸T TRIÓN ë VIÖT NAM.................19
PTS. Hoµng Xu©n Tý
Kü THUËT TRåNG C¢Y GI¢M BôT GIÊM .................................................................22
KS. §inh V¨n Tù
§ËU TriÒU ÊN §é - C¢Y THùC PHÈM TRåNG TRONG
m¤ H×NH N¤nG L©M KÕt HîP VïNG T¢Y B¾C.....................................................25
PTS. Hoµng Xu©n Tý
NU¤I H−¬U, NAI.................................................................................................................28
KS. Vò Thanh TÞnh
Kü THUËT CHäN LäC C¢Y TRéI §Ó X¢Y DùNG V−êN GIèNG ........................32
PTS. Lª §×nh Kh¶
2
- Lêi nãi ®Çu
''H−íng dÉn ¸p dông tiÕn bé kü thuËt trong s¶n xuÊt l©m nghiÖp'' lµ cuèn s¸ch nhá, do c¸n bé
khoa häc cña c¸c trung t©m nghiªn cøu - s¶n xuÊt thuéc ViÖn Khoa häc L©m nghiÖp biªn
so¹n (Trung t©m nghiªn cøu L©m sinh CÇu Hai, Trung t©m nghiªn cøu Rõng ngËp Minh H¶i,
Trung t©m nghiªn cøu Sinh th¸i m«i tr−êng rõng, Trung t©m nghiªn cøu Gièng c©y rõng vµ
Trung t©m nghiªn cøu L©m ®Æc s¶n).
Do sè trang in h¹n chÕ, khæ s¸ch nhá, nªn chóng t«i chØ chän giíi thiÖu kü thuËt nu«i - trång
mét sè loµi c©y vµ con chñ yÕu ®· ®−îc chuyÓn giao, tËp huÊn trong s¶n xuÊt; hoÆc nh÷ng
nghiªn cøu ®· hoµn thµnh cã kh¶ n¨ng ¸p dông tèt trong thùc tiÔn. C¸c tiÕn bé kü thuËt kh¸c,
khi cã dÞp chóng t«i sÏ tiÕp tôc giíi thiÖu tËp sau.
§−¬ng nhiªn, viÖc ¸p dông bÊt kú mét kü thuËt míi nµo, kh«ng chØ th«ng qua tµi liÖu h−íng
dÉn lµ cã thÓ lµm ngay ®−îc. NÕu c¸c c¬ së vµ hé gia ®×nh nµo cÇn biÕt th«ng tin cô thÓ h¬n,
hoÆc yªu cÇu h−íng dÉn trùc tiÕp, xin mêi liªn hÖ víi ViÖn Khoa häc l©m nghiÖp, chóng t«i sÏ
s½n sµng gióp ®ì.
Do thêi gian h¹n hÑp, trong qu¸ tr×nh biªn so¹n vµ xuÊt b¶n, ch¾c ch¾n kh«ng tr¸nh khái
nh÷ng thiÕu sãt rÊt mong nhËn ®−îc sù gãp ý phª b×nh cña b¹n ®äc gÇn xa.
ViÖn khoa häc l©m nghiÖp viÖt nam
3
- Kü THUËT TRåNG TRE LUåNG
(Dendrocalamus membranaceus Munro)
KS. Lª Quang Liªn
Trung t©m NCTNLN CÇu Hai, ViÖn KHLN
I. §Æt vÊn ®Ò
Luång lµ mét lo¹i tre cã tªn khoa häc lµ dendrocalamus membranaceus Mr. Lµ lo¹i tre mäc
côm (kiÓu hîp trôc, bói, khãm...) thuéc hä phô tre tróc (Bambusoideae), bé hoµ th¶o
(Graminaler).
Luång cã th©n th¼ng, trßn ®Òu, ®é thon nhá, nhiÒu cµnh. Cµnh kh«ng cã gai nªn tiÖn viÖc s¶n
xuÊt gièng b»ng cµnh. C©y cã ®−êng kÝnh tõ 10 - 12cm, dµi tõ 8-20m, th©n c©y cøng r¾n, tû
lÖ cellullose cña luång kh¸ cao (tõ 46,5% ë ®o¹n gèc vµ 57,7% ë ®o¹n gi÷a vµ ®o¹n ngän).
Gi¸ trÞ cña c©y luång kh«ng chØ dõng ë viÖc lµm vËt liÖu x©y dùng, ®an l¸t ®å dïng d©n dông
mµ cßn sö dông lµm nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp s¶n xuÊt giÊy, t¬ nh©n t¹o vµ v¸n l¹ng lµm
®å trang trÝ néi thÊt... M¨ng luång ¨n ngon cã thÓ sö dông mét phÇn lµm thùc phÈm.
Tre luång sinh tr−ëng nhanh, sau khi trång 5 n¨m lµ b¾t ®Çu cho thu ho¹ch; thêi gian thu
ho¹ch cã thÓ kÐo dµi 40-50 n¨m liÒn, chu kú khai th¸c l¹i ng¾n (1-2 n¨m/lÇn). L−îng khai
th¸c hµng n¨m tõ 1200-1400 c©y/ha theo ph−¬ng thøc khai th¸c chän, khai th¸c c¸c c©y tõ 3
n¨m tuæi trë lªn. Lµ loµi c©y trång mét lÇn nh−ng cho thu ho¹ch nhiÒu lÇn, ®¸p øng kÞp thêi
phôc vô ®êi sèng nh©n d©n.
Tr−íc ®©y trång c¸c lo¹i tre nãi chung vµ tre luång nãi riªng, th−êng trång b»ng gèc lµ chñ
yÕu, nh−ng nh÷ng n¨m gÇn ®©y (1986-1990) t¹i Trung t©m NCTN CÇu Hai ®· nghiªn cøu
thµnh c«ng vµ t¹o gièng luång b»ng ph−¬ng ph¸p chiÕt cµnh cã bäc nilon. §©y lµ ph−¬ng
ph¸p dÔ lµm, dÔ vËn dông, huy ®éng l−îng cµnh kh¸ lín ®Ó lµm gièng, ®¸p øng nhu cÇu vÒ
gièng ®Ó ph¸t triÓn g©y trång víi qui m« diÖn tÝch lín. Ph−¬ng ph¸p nµy ®· ®−îc héi ®ång
KHNN ®¸nh gi¸ lµ tèt vµ ®· ®−îc Trung t©m NCTNLN CÇu Hai øng dông ®Ó s¶n xuÊt gièng
luång b»ng cµnh cung cÊp gièng cho nh©n d©n khu vùc CÇu Hai vµ c¸c ®Þa ph−¬ng l©n cËn.
§Ó ph¸t triÓn g©y trång tre luång ®−îc nhanh trªn qui m« diÖn tÝch lín, th× viÖc phæ biÕn kÕt
qu¶ t¹o gièng luång b»ng cµnh tíi ®Þa ph−¬ng lµ cÇn thiÕt. Trong tµi liÖu nµy chóng t«i xin
giíi thiÖu “Kü thuËt t¹o gièng vµ trång tre luång” ®Ó b¹n ®äc ®−îc biÕt vµ vËn dông trång
luång ë ®¬n vÞ m×nh.
II. §iÒu kiÖn khÝ hËu ®Êt ®ai ®èi víi c©y tre luång
1. §iÒu kiÖn khÝ hËu
Luång ph©n bè chñ yÕu ë Thanh Ho¸ vµ ®· ®−îc di thùc ra vïng S¬n D−¬ng (Tuyªn Quang) ;
CÇu Hai (VÜnh Phó) ; Ninh B×nh ; Hoµ B×nh..., luång ®Òu sinh tr−ëng ph¸t triÓn tèt. Qua kh¶o
s¸t chóng t«i thÊy r»ng luång sinh tr−ëng tèt ë c¸c vïng cã m−a mïa nhiÖt ®íi, trong n¨m thÓ
hiÖn hai mïa râ rÖt, mïa kh« thÓ hiÖn tiÕt trêi hanh kh«, giã l¹nh, nhiÖt ®é thÊp (11-240C), Ýt
m−a. Mïa nãng thÓ hiÖn tiÕt trêi nãng Êm, m−a nhiÒu, nhiÖt ®é cao (26-360C). Èm ®é hµng
n¨m trªn 80%, l−îng m−a hµng n¨m 1600-2000mm... ®Òu thÝch hîp cho luång ph¸t triÓn.
Luång lµ loµi c©y −a ¸nh s¸ng kh«ng thÓ sèng cím bãng d−íi c©y kh¸c.
4
- 2. §iÒu kiÖn ®Êt ®ai
Luång sinh tr−ëng ph¸t triÓn tèt ë nh÷ng n¬i cã tÝnh chÊt ®Êt rõng, tÇng ®Êt cßn dÇy trªn
60cm; ®Êt sèp mµu mì, nhÊt lµ ®Êt ven ®åi, ven suèi, lßng khe... nh÷ng n¬i ®Êt xÊu, b¹c mµu
luång ph¸t triÓn sinh tr−ëng kÐm. §èi víi ®Êt ngËp óng luång kh«ng thÓ sèng ®−îc.
III. Kü thuËt trång luång
1. T¹o gièng
C©y tre luång ®· ®−îc nghiªn cøu g©y trång tõ 1960. Gièng trång phæ biÕn ban ®Çu lµ gèc,
sau ®ã lµ trång b»ng chÐt, b»ng th©n, b»ng cµnh... Trong tµi liÖu nµy chóng t«i xin giíi thiÖu
c¸ch t¹o gièng luång b»ng ph−¬ng ph¸p chiÕt cµnh cã bäc nilon.
§©y lµ ph−¬ng ph¸p t¹o gièng luång b»ng cµnh tèt nhÊt, cã hiÖu qu¶ cao nhÊt, ph−¬ng ph¸p
nµy dÔ lµm, dÔ vËn dông trong s¶n xuÊt. Ph−¬ng ph¸p nµy ®· ®−îc H§KH Nhµ n−íc ®¸nh gi¸,
Trung t©m NCTNLS CÇu Hai vËn dông ®Ó s¶n xuÊt gièng, ®−îc phæ biÕn trong c¸c ®ît tËp
huÊn t¹i CÇu Hai, Yªn B×nh (Yªn B¸i), Yªn LËp (VÜnh Phó) ®−îc c¸c ®oµn kh¸ch ®Õn th¨m
quan ®¸nh gi¸ tèt. Xin tãm t¾t c¸ch t¹o gièng nµy nh− sau:
a. Rõng luång ®Ó lÊy gièng:
§Ó cã l−îng cµnh lÊy ®−îc nhiÒu, tËp trung x©y dùng lµm rõng gièng ph¶i th−êng xuyªn ®−îc
ch¨m sãc. Néi dung ch¨m sãc bao gåm : Luçng ph¸t d©y leo, c©y bôi, th¶m t−¬i, cá d¹i, cuèc
xung quanh bói theo h×nh vµnh khuyªn c¸ch khãm 1m, s©u 20-25cm, vµo th¸ng 2, 3 hµng
n¨m, chÆt bá c©y giµ trªn 3 tuæi, bãn ph©n chuång hoÆc NPK, N cho c©y, phßng trõ s©u h¹i.
Rõng luång lÊy cµnh lµm gièng ph¶i ®¹t tiªu chuÈn:
• C©y sinh tr−ëng tèt nhiÒu cµnh.
• C©y kh«ng bÞ s©u bÖnh h¹i.
• C©y kh«ng cã hiÖn t−îng khuy.
• MËt ®é: 200 bói/ha.
• Tuæi rõng lÊy gièng > 3 n¨m.
• Tuæi cµnh lµm gièng tõ 3-10 th¸ng tuæi, cµnh > 10 th¸ng, ph¶i trÎ ho¸ b»ng c¸ch chÆt bá
cµnh giµ, chõa l¹i mÊu cµnh cã m¾t cua. Khi m¾t cua mäc cµnh míi vµ ®· to¶ l¸ lµ cã thÓ
tËn dông lµm gièng ®−îc.
b. ChuÈn bÞ vËt t−, c«ng cô:
§Ó viÖc chiÕt cµnh ®−îc thuËn tiÖn dÔ dµng, n¨ng suÊt... th× ph¶i chuÈn bÞ ®Çy ®ñ c¸c vËt t−,
dông cô s¶n xuÊt nh−: C−a ®¬n (c−a c¾t cµnh, dao tay, giÊy PE cã kÝch th−íc dµi 60 cm, réng
12-14 cm, thïng hoÆc x« dïng ®Ó x¸ch bïn, r¬m). Sau ®ã míi tiÕn hµnh c«ng viÖc.
c. Ng¶ c©y ®Ó chiÕt cµnh:
Sau khi x¸c ®Þnh ®−îc c©y ®Ó lÊy cµnh lµm gièng th× tiÕn hµnh ng¶ c©y. VÞ trÝ ng¶ c©y c¸ch
gèc 0,5-0,7 m, c−a 2/3 ®−êng kÝnh c©y, c−a phÝa l−ng cña c©y. Sau khi c−a xong dïng tay vÝt
5
- c©y ®æ ra phÝa ngoµi bói, cè g¾ng ®Ó 2 hµng cµnh ra hai bªn ®Ó dÔ thao t¸c. TÊt c¶ c¸c cµnh
trong c©y ®Òu cã thÓ chiÕt ®−îc, trõ c¸c cµnh qu¸ bÐ (®−êng kÝnh < 0,8cm) ë gi¸p ngän lµ
kh«ng chiÕt. C¸c cµnh ®Þnh chiÕt ®Òu ph¶i dïng dao s¾c ph¹t bít phÇn ®Çu cµnh, phÇn cµnh
chõa l¹i dµi 35-40cm gi¸p c©y. PhÇn ngän c©y lÊy cµnh lµm gièng kh«ng ®−îc chÆt bá v× chÆt
bá sÏ lµm ¶nh h−ëng ®Õn cµnh chiÕt. Sau ®ã tiÕn hµnh c−a phÇn tiÕp gi¸p gi÷a mÊu vµ th©n
c©y, kh«ng c−a ®øt l×a cµnh ra khái th©n mµ chØ c−a 4/5 diÖn tÝch phÇn tiÕp gi¸p, c−a tõ trªn
xuèng, dïng hçn hîp bïn + r¬m bã vµo cñ cµnh (mÊu tre). Tû lÖ bïn r¬m: 2 bïn + 1 r¬m. Bïn
ruéng hoÆc bïn ao ®Òu ®−îc c¶, hçn hîp bïn r¬m kh«ng nªn −ít qu¸ hoÆc kh« qu¸. NÕu −ít
qu¸ dÔ lµm thèi m¾t cñ cµnh, nÕu kh« qu¸ th× cñ cµnh l©u ra rÔ. L−îng hçn hîp tõ 250-300
g/cµnh. Ngoµi cïng bäc mµng PE gi÷ Èm. Thêi gian cµnh ra rÔ tõ 10-30 ngµy (thêi tiÕt thuËn
lîi tõ 10-15 ngµy, thêi gian n¾ng h¹n kÐo dµi th× thêi gian ra rÔ cã thÓ kÐo dµi 25-30 ngµy).
§èi víi rõng s¶n xuÊt khi lÊy l−îng cµnh lµm gièng kh«ng ®−îc ng¶ c©y, chØ ®−îc tËn dông
1/3 l−îng cµnh trªn c©y lµm gièng, chñ yÕu lµ cµnh d−íi thÊp (kü thuËt chän cµnh, chiÕt nh−
trªn, dïng thang ®Ó trÌo).
d. Thêi vô chiÕt cµnh vµ nu«i d−ìng c©y con ë v−ên −¬m:
§èi víi luång cã thÓ chiÕt cµnh quanh n¨m nh−ng tèt nhÊt vÉn lµ th¸ng 1, 2, 3 vµ 7, 8, 9. §èi
víi cµnh giµ lín h¬n 10 th¸ng tuæi th× ph¶i trÎ ho¸ b»ng c¸ch: ChÆt bá cµnh giµ, chÆt s¸t mÊu
cµnh, chÆt chõa l¹i mÊu vµ kh«ng lµm s©y x¸t m¾t cua.
2. Kü thuËt trång
Khi ®Êt trong hè ®ñ Èm míi ®−îc trång, dïng cuèc xíi ®Êt gi÷a hè lªn ®Æt bÇu vµo gi÷a hè vµ
thùc hiÖn 2 lÊp 1 nÖn.
LÊp lÇn 1: LÊp ®Êt võa kÝn bÇu, dïng ch©n lÌn xung quanh gèc thËt chÆt.
LÊp lÇn 2: LÊp tiÕp mét líp ®Êt dµy kho¶ng 15 - 20 cm ®Ó xèp kh«ng nÖn, môc ®Ých nh»m c¾t
mao qu¶n ®Êt, trªn cïng tñ mét líp r¸c ®Ó gi÷ Èm cho c©y, sau khi lÊp xong, hè ®Ó h¬i lâm
lßng ch¶o.
3. Ch¨m sãc rõng trång vµ chÆt vÖ sinh
a. Ch¨m sãc rõng trång:
Rõng luång sau khi trång xong lµ ph¶i tiÕn hµnh ch¨m sãc 3 n¨m liÒn.
• N¨m thø nhÊt: Ch¨m sãc 3 - 4 lÇn.
• N¨m thø hai: Ch¨m sãc 2 - 3 lÇn.
• N¨m thø 3: Ch¨m sãc 1 - 2 lÇn.
C¸c lÇn ch¨m sãc trong n¨m th−êng tiÕn hµnh vµo c¸c th¸ng: 3, 6, 7 hoÆc 10.
Néi dung ch¨m sãc:
• Th¸ng 3: Ph¸t s¹ch d©y leo, c©y bôi, th¶m t−¬i, cá d¹i, cuèc xung quanh gèc luång theo
h×nh vµnh khuyªn, c¸ch khãm 1 m s©u 20 - 25cm.
• Th¸ng 6, 7: Ph¸t d©y leo, c©y bôi, th¶m t−¬i, cá d¹i.
• Th¸ng 10: Ph¸t ch¨m sãc nh− th¸ng 6 ,7; tñ cá vµo gèc gi÷ Èm.
6
- Trong qu¸ tr×nh ch¨m sãc, nÕu cã ®iÒu kiÖn th× bãn thªm ph©n cho luång. Bãn víi l−îng 10
kg ph©n chuång hoai hoÆc 1kg NPK/bói. Thêi ®iÓm bãn vµo th¸ng 3 d−¬ng lÞch. Bãn c¸ch gèc
10 - 15 cm.
Chó ý: Qu¸ tr×nh ch¨m sãc kh«ng ®−îc vun ®Êt vµo bói luång, v× vun ®Êt sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho
bói bÞ nÆng gèc, giã b·o dÔ lµm ®æ c¶ bói.
b. ChÆt vÖ sinh:
Rõng luång sau khi trång 4 - 5 n¨m, ph¶i chÆt vÖ sinh. Môc tiªu chÆt vÖ sinh lµ ®Ó lo¹i bá c©y
qu¸ giµ, c©y s©u bÖnh. Chñ yÕu lµ c©y 4 -5 tuæi, c©y n¨m thø nhÊt, thø 2 sau khi trång. Sau khi
chÆt vÖ sinh xong ph¶i dän chµ nh¸nh, xÕp gän vµo tõng ®èng ®Ó tr¸nh löa rõng, cuèc xung
quanh bói theo h×nh vµnh khuyªn c¸ch 1 m, s©u 20 - 25 cm, tñ r¸c vµo gèc gi÷ Èm. Môc ®Ých
cña viÖc cuèc xung quanh bói lµ ®Ó c¾t ®øt bít l−îng rÔ giµ, ®Êt ®−îc xèp Èm, giÕt ®−îc s©u
vßi voi Èn nÊp d−íi ®Êt.
4. Phßng trõ s©u bÖnh
• BÖnh h¹i luång nguy hiÓm nhÊt lµ bÖnh chæi xÓ tre (Balansia Take). NÕu bói luång nµo bÞ
bÖnh chæi xÓ th× chÆt bá c¶ bói ®em c©y ra xa ®èt - dïng Boãc ®« víi nång ®é 1% phun
vµo gèc ®Ó trõ bÖnh.
• S©u h¹i luång cã rÊt nhiÒu lo¹i, cã lo¹i ¨n l¸, cã lo¹i h¹i m¨ng, nh−ng h¹i nhÊt lµ s©u vßi
voi h¹i m¨ng (Cyrtrachelus longimanus Fab.).
BiÖn ph¸p trõ lo¹i s©u nµy:
• Giai ®o¹n s©u non (s©u trong th©n m¨ng) dïng thuèc Bi58 nång ®é 1/120 víi liÒu l−îng
10 cc/1 m¨ng tiªm vµo c©y m¨ng - vÞ trÝ tiªm c¸ch ®Ønh sinh tr−ëng cña m¨ng 40 - 50
cm.
• Giai ®o¹n nhéng: Tæ nhéng ë d−íi ®Êt th× dïng cuèc ®Ó cuèc xung quanh bói, môc ®Ých
®Ó lµm ®¶o lén sinh th¸i cña s©u, t¹o ®iÒu kiÖn cho thiªn ®Þch giÕt hoÆc lµm s¸t th−¬ng
s©u.
• Giai ®o¹n s©u tr−ëng thµnh (s©u bay giao phèi ®Î trøng) th× lîi dông tÝnh gi¶ chÕt cña
s©u, dïng nh©n lùc b¾t giÕt.
5. HiÖn t−îng khuy (tre ra hoa)
Khi c©y luång ra hoa, ng−êi ta gäi lµ luång bÞ khuy, hiÖn t−îng nµy cã nhiÒu tranh luËn,
nh−ng tËp trung theo hai nguyªn nh©n.
* Nguyªn nh©n néi t¹i:
Trong qu¸ tr×nh sinh tr−ëng cña c©y luång ®Õn mét thêi gian nµo ®ã th× c©y luång ra hoa (hay
gäi lµ bÞ khuy) tøc lµ c©y luång ®· kÕt thóc mét chu kú sinh tr−ëng. Chu kú sinh tr−ëng lµ thêi
gian tÝnh tõ khi c©y luång mäc tõ h¹t ®Õn khi c©y luång ra hoa. Loµi tre kh¸c nhau th× chu kú
sinh tr−ëng dµi ng¾n kh¸c nhau vÝ dô b¶ng sau: (Theo Ahmed: L©m häc nhiÖt ®íi tËp II -
FAO 1957, V−¬ng TÊn NhÞ dÞch).
7
- Loµi tre Thêi gian ph¸t dôc (n¨m)
D. strictus 30 - 40
B. arundinaceae 32 - 34
B. tulda 35 - 40
B. polimorpha 60
B. stenosatachya 35 - 40
B. nigra var henonis 60 - 65
B. multiples 30 - 32
N. dulooa 30 - 35
D. patenlaris 30 - 35
* Nguyªn nh©n ngo¹i c¶nh:
Do t¸c ®éng cña ngo¹i c¶nh nh−: KhÝ hËu, ®Êt ®ai, ng−êi t¸c ®éng hoÆc gia sóc... luång còng
ra hoa sím (Theo ¤n Th¸i Huy, Trung Quèc).
§èi víi c©y luång ng−êi ta thÊy luång ra hoa tõ n¨m 1960. Tû lÖ c©y ra hoa kho¶ng 5% cña
rõng. Khi luång ra hoa th−êng chÕt c¶ bói. Tr−êng hîp luång ra hoa nh−ng bói ®ã vÉn ®Î
m¨ng, nh÷ng m¨ng nµy khi thµnh c©y kh«ng thÊy ra hoa, tr−êng hîp nµy tuy cã nh−ng rÊt Ýt
(®óng víi nhËn xÐt cña ¤n Th¸i Huy). Luång ra hoa nh−ng kh«ng kÕt h¹t, nÕu cã h¹t th× h¹t
còng kh«ng cã kh¶ n¨ng nÈy mÇm. V× vËy luång trång b»ng gièng v« tÝnh lµ chñ yÕu.
IV. Khai th¸c luång
- Khai th¸c lµ kh©u cuèi cïng cña môc ®Ých kinh doanh nghÒ rõng - v× vËy khai th¸c nh− thÕ
nµo ®Ó võa thu ®−îc s¶n phÈm l¹i võa t¹o ®iÒu kiÖn cho luång ph¸t triÓn.
TrÊn Nguyªn Gi¶ng (ViÖn KHLN - 1977) ®· nghiªn cøu 3 c−êng ®é khai th¸c luèng:
• C−êng ®é m¹nh: Chõa c©y 1 tuæi
• C−êng ®é võa: Chõa c©y 1, 2 tuæi
• C−êng ®é yÕu: Chõa c©y 1, 2, 3 tuæi.
T¸c gi¶ rót ra c−êng ®é chÆt võa lµ thÝch hîp vµ lu©n kú khai th¸c lµ 2 n¨m. Nh−ng chóng t«i
thÊy: rõng luång nªn ¸p dông c−êng ®é chÆt võa, l−îng chÆt kho¶ng 1/3 s¶n l−îng rõng vµ
nªn dïng lu©n kú khai th¸c mét n¨m.
- Mïa khai th¸c nªn thi c«ng vµo mïa c©y ngõng sinh tr−ëng lµ tèt nhÊt. Sau mçi lÇn khai
th¸c ®Òu ph¶i thu dän chµ nh¸nh xÕp thµnh ®èng. Cuèc xung quanh c¸ch bói réng 1 m, s©u 20
- 25cm. Tñ r¸c vµo gèc gi÷ Èm.
8
- NU¤I T¾C KÌ THEO PH−¬NG PH¸P D· SINH
KS. Vò Thanh TÞnh
Con t¾c kÌ cã tªn khoa häc lµ Gekko gekko, hä Gekkonidac, bé Lacertilia, líp Reptilia. Nã lµ
mét d−îc liÖu quÝ mµ nh©n d©n ta vÉn quen dïng tõ l©u.
Do viÖc khai th¸c qu¸ møc nªn sè l−îng t¾c kÌ ngoµi thiªn nhiªn gi¶m sót nhanh chãng, nªn
viÖc nu«i nã ®Ó chñ ®éng sö dông lµ ®iÒu cÇn thiÕt. D−íi ®©y lµ ph−¬ng ph¸p nu«i t¾c kÌ d·
sinh, lµ ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc vµ thùc nghiÖm ®· thµnh c«ng.
I. ChÕ t¹o bäng
Bäng lµm h×nh trô, b»ng mét khóc gç dµi 130 cm, ®−êng kÝnh tõ 22 cm trë lªn, gç g× còng
®−îc miÔn lµ ®¶m b¶o ®é bÒn, kh«ng thÊm n−íc, môc ¶i, mät, nøt nÎ, cong vªnh.
C¸ch lµm: C¾t mét m¹ch c−a ngang khóc gç, c¸ch ®¸y trªn 10 cm, s©u vµo th©n 2/5 ®−êng
kÝnh. Däc mét ®−êng c−a tõ ®¸y d−íi lªn, t¸ch 2 phÇn ra, m¶nh nguyªn cã bÒ dÇy 3/5 ®Ó lµm
th©n bäng; M¶nh phô cã bÒ dµy 2/5 ®Ó lµm cöa ®ãng më, m¶nh phô l¹i c¾t rêi mét ®o¹n phÝa
®¸y d−íi 20 cm cho dÔ chÕ t¹o, khi lµm xong sÏ ®ãng èp l¹i víi m¶nh nguyªn lµm th©n bäng.
M¶nh phô khoÐt cong h×nh lßng m¸ng. M¶nh nguyªn khoÐt rçng theo ®é trßn th©n c©y, cã ®é
dµi 100 cm vµ ®−êng kÝnh lµ 14 cm, lµm 2 gê ®Ó ng¨n khoang rçng lµm 4, mét gê ngang th©n
bäng, mét gê däc th©n bäng, bÒ dÇy cña gê 2 cm, bÒ cao 3 cm.
Lµm 2 cöa cho t¾c kÌ ra vµo. §¸y gi÷a khoÐt mét lç h×nh phÔu, miÖng phÔu ë phÝa chÝnh gi÷a
m¶nh cã chiÒu dµi 20 cm c¾t ra tõng m¶nh phô, cßn ®¸y phÔu xuyªn th¼ng vµo ruét bäng,
miÖng phÔu cã ®−êng kÝnh 10 cm, ®¸y phÔu cã ®−êng kÝnh 5 cm.
PhÝa ®¸y trªn cña bäng lµ mét cöa sæ cã kÝch th−íc: 5 x 10 cm, cã c¸nh cöa lïa ®Ó tuú ý më
to, nhá hay ®ãng l¹i. Hai cöa lµm hai phÝa ®èi diÖn nhau, cöa h×nh phÔu phÝa tr−íc, cöa sæ
phÝa sau, mïa hÌ më c¶ 2 cöa cho th«ng giã, tho¸ng m¸t, mïa ®«ng ®ãng cöa sæ cho Êm.
Dïng b¶n lÒ lo¹i 10 cm g¸ l¾p c¸nh cöa víi th©n bäng, ®ãng n¾p che m−a, ®ãng ®inh lµm d©y
treo bäng vµ ®inh buéc d©y c¸nh cöa (xem h×nh vÏ).
9
- 10
- H6 H7 H8 H9
Th©n bäng ®· lµm xong §· l¾p c¸nh cöa ®Ó më Th©n bäng ®· l¾p xong, Th©n bäng ®· l¾p xong, nh×n ®»ng
nh×n ®»ng tr−íc, ®ãng sau, cã c¸nh cöa lïa
11
- II. HuÊn luyÖn gièng
1. Chän gièng
Ph−¬ng ph¸p nu«i b¸n d· sinh cã thÓ ¸p dông víi bÊt cø con t¾c kÌ nµo, tuy nhiªn v× môc ®Ých
®Ó ph¸t triÓn nhanh th× cÇn chän gièng tèt, lo¹i I (kh«ng giµ qu¸), lo¹i II cã ®u«i nguyªn sinh
hoÆc t¸i sinh ®· dµi.
KÝch th−íc: Con lo¹i I cã chiÒu dµi th©n ®o tõ mâm ®Õn lç huyÖt tõ 14 cm trë lªn (®o phÝa
bông). Con lo¹i II cã chiÒu dµi tõ 11,5 cm ®Õn 13,5 cm.
2. C¸ch nhËn biÕt con dùc vµ con c¸i
CÇm con t¾c kÌ ngöa bông, gi÷ cho t− thÕ n»m yªn vµ th¼ng, xem c¸c dÊu hiÖu sau:
a. ë con ®ùc gèc ®u«i phång to, lç huyÖt låi cã gê cao, cßn con c¸i gèc ®u«i thon, lç huyÖt
lÐp h¬n.
b. D−íi lç huyÖt cã hai chÊm gäi lµ chÊm d−íi huyÖt. ë con ®ùc chÊm d−íi huyÖt to nh− h¹t
g¹o, låi vµ rÊt ®en, cßn con c¸i mê vµ lÐp.
c. Dïng ngãn tay trá vµ ngãn tay c¸i bãp vµo chç phång to cña gèc ®u«i, nÕu lµ con ®ùc th×
cã gai giao cÊu lßi ra mÇu ®á thÉm, con c¸i kh«ng cã.
3. Chuång huÊn luyÖn
Chuång lµ mét khung nhµ ®Æt d−íi bãng m¸t cña t¸n c©y, chuång bäc l−íi thÐp hay l−íi
nil«ng cã cì m¾t 3 x 4 mm, hoÆc lµ mét gian nhµ x©y cã trÇn, nhiÒu cöa sæ ®−îc th−ng b»ng
lo¹i l−íi kÓ trªn, chuång ®ñ ®é s¸ng vµ tho¸ng m¸t, trong chuång treo c¸c bäng nh©n t¹o ®Æt
c¸ch nhau tõ 30 cm trë lªn, ®¸y bäng c¸ch mÆt ®Êt tèi thiÓu lµ 1 m. Víi mét chuång cã kÝch
th−íc: 3 x 6 x 3 m cã thÓ treo 50 bäng vµ huÊn luyÖn 500 con mét lóc.
4. C¸ch huÊn luyÖn
Con gièng ®−îc th¶ vµo chuång, thøc ¨n nu«i nã lµ c¸c lo¹i c«n trïng nh−: ch©u chÊu, gi¸n,
dÕ mÌn, c¸nh cøng, chuån chuån, b−ím, s©u non v.v ... trong chuång cã m¸ng gç hoÆc m¸ng
tre ®ùng n−íc cho t¾c kÌ uèng, cho ¨n vµo qu·ng 17 giê hµng ngµy, mçi con kho¶ng 6 gam
thøc ¨n (t−¬ng ®−¬ng 4 con ch©u chÊu).
Ban ngµy thÊy nh÷ng con kh«ng chÞu chui vµo bäng th× dïng que xua ®uæi hoÆc b¾t th¶ vµo
bäng, cã thÓ dïng c¸c thø gâ ®Ëp ph¸t ra tiÕng ®éng m¹nh hoÆc tÐ n−íc lµm cho chóng sî
ph¶i chui vµo. Khi nµo thÊy t¾c kÌ ban ngµy chui vµo bäng tró, ®ªm ra ngoµi r×nh måi hoÆc
ban ngµy b¸m ë ngoµi bäng khi thÊy ng−êi liÒn ch¹y thôt vµo bäng th× lóc ®ã cã dÊu hiÖu ®·
thuÇn thôc. Cã mét sè con kh«ng thÝch øng ®−îc biÓu hiÖn lµ biÕng ¨n, kh«ng vµo bäng, gÇy
vµ kÐm ho¹t ®éng th× cÇn lo¹i ra.
HuÊn luyÖn nh− c¸ch trªn lµ ¸p dông cho sè l−îng con gièng cã nhiÒu, cßn nÕu Ýt th× chØ cÇn
cho con gièng vµo bäng, lÊy m¹ng l−íi che cöa sæ vµ cöa h×nh phÔu. Khi g¾n kÕt nhí ®Ó mét
lç ®Ó hµng ngµy cã thÓ ®ót måi vµo ®−îc.
Bäng dùng h¬i nghiªng, hµng ngµy th¶ måi cho ¨n vµ déi n−íc vµo cöa h×nh phÔu cho t¾c kÌ
uèng. Thêi gian nu«i nh− vËy tèi thiÓu lµ 2 th¸ng, sau ®ã ®em treo ra rõng nh− tr−êng hîp
chung.
12
- ViÖc huÊn luyÖn gièng chØ ¸p dông ®èi víi nh÷ng con t¾c kÌ míi b¾t ë ngoµi rõng vÒ nu«i,
cßn ®èi víi nh÷ng con ®· nu«i theo ph−¬ng ph¸p b¸n d· sinh ®−îc chän ra ®Ó lµm gièng th×
kh«ng cÇn huÊn luyÖn n÷a, nh−ng vÉn ph¶i ¸p dông theo nguyªn t¾c vÒ thêi gian "chuyÓn
gièng ra rõng".
III. ChuyÓn gièng ra rõng
Chän nh÷ng con ®· thÝch øng víi bäng nh©n t¹o ghÐp 1 con ®ùc víi 2 con c¸i hoÆc 1 con ®ùc
vµ 1 con c¸i vµo bäng, dïng l−íi thÐp hoÆc l−íi nil«ng cì m¾t 3 x 3 mm bÞt cöa h×nh phÔu vµ
®ãng cöa sæ l¹i, ®em bäng ra rõng treo. Thêi gian tèt nhÊt lµ kho¶ng th¸ng 12 hoÆc th¸ng 1
d−¬ng lÞch, sau khi treo lªn c©y ®−îc 10 ®Õn 15 ngµy th× gì m¹ng che cöa h×nh phÔu vµ hÐ më
cöa sæ.
Rõng chän ®Ó nu«i t¾c kÌ lµ rõng c©y trªn nói ®Êt, Ýt cã hang bäng tù nhiªn, ®é t¸n che tõ
50% trë lªn; Chän nh÷ng c©y cã ®−êng kÝnh trªn 20 cm vµ cã cµnh l¸ xum xuª th©n cong
queo nhiÒu cµnh nh¸nh, cã d©y leo um tïm cµng tèt. Cù ly gi÷a c¸c c©y treo bäng tõ 5m trë
lªn, mçi ha treo kho¶ng 20 bäng, treo cao chõng 4 m c¸ch mÆt ®Êt vµ cÇn tr¸nh h−íng cã ¸nh
n¾ng chiÕu vµo bäng.
Ch¨m sãc vµ b¶o vÖ: Sau khi treo bäng ra rõng vµ ®· më cöa cho t¾c kÌ tù do ra vµo, kh«ng
cÇn quan t©m ®Õn viÖc ¨n uèng cña nã, nh−ng theo ®Þnh kú mçi th¸ng mét lÇn më cöa bäng
lµm vÖ sinh, xua ®uæi kiÕn vµ chuét hay vµo chiÕm chç. KÎ thï cña t¾c kÌ lµ: cÇy, mÌo (mÌo
rõng vµ mÌo nhµ), r¾n, b×m bÞp vµ ®Æc biÖt lµ có mÌo - kÎ thï nguy hiÓm nhÊt.
Nu«i t¾c kÌ kh«ng khã, Ýt tèn c«ng, Ýt vèn, l¹i lµ mét phÇn thu lîi, võa lµ mét thó vui trong gia
®×nh.
13
- Kü THUËT
TRåNG RõNG §−íC KÕT HîP NU¤I T¤M BÒN V÷NG
KS. NguyÔn Ngäc B×nh
I. Më ®Çu
Chóng ta cã c©u ca dao:
"C©y ®−íc r−íc con t«m,
con t«m «m c©y ®−íc."
C©u ca dao Êy nãi lªn mèi quan hÖ chÆt chÏ h÷u c¬ gi÷a hÖ sinh th¸i rõng ®−íc vµ con t«m.
Bëi lÏ, trong chu tr×nh sèng vµ ph¸t triÓn cña con t«m, v× nguån thøc ¨n, ®Æc ®iÓm sinh lý vµ
tr¸nh thiªn ®Þch, cã giai ®o¹n con t«m cÇn ph¶i dùa vµo hÖ sinh th¸i vïng ngËp mÆn ®Ó tån t¹i.
Nh−ng trong thùc tÕ nu«i t«m ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng vïng ven biÓn, ng− d©n l¹i kh«ng muèn
trång rõng ®−íc trong c¸c ®Çm nu«i t«m cña m×nh. C¸c lý gi¶i dùa trªn c¸c kÕt qu¶ nghiªn
cøu ®· x¸c nhËn r»ng: trång rõng ®−íc trong c¸c vu«ng ®Çm nu«i t«m chØ thuËn lîi ®−îc
trong 3 - 4 n¨m ®Çu, khi rõng trång ch−a khÐp t¸n. §Õn giai ®o¹n rõng ®−íc trång trong c¸c
vu«ng ®Çm nu«i t«m, khÐp t¸n ®· lµm gi¶m ®¸ng kÓ l−îng ¸nh s¸ng tíi mÆt n−íc trong c¸c
®Çm nu«i t«m, nªn lµm gi¶m c¸c nguån thøc ¨n cña t«m trong c¸c ®Çm nu«i. H¬n n÷a, l−îng
th¶m môc r¬i rông hµng n¨m cña rõng ®−íc trång trong c¸c ®Çm nu«i t«m, ngµy cµng nhiÒu
vµ l¹i bÞ ph©n gi¶i trong ®iÒu kiÖn ngËp n−íc thiÕu c©y, nªn ®· s¶n sinh ra nhiÒu ®éc tè H2S,
NH4+, lµm « nhiÔm nguån n−íc trong c¸c ®Çm nu«i t«m; ®ång thêi cßn lµm gi¶m qu¸ møc
hµm l−îng oxy hoµ tan trong n−íc; tíi ng−ìng kh«ng phï hîp cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña
t«m.
Rõng ®−íc trång trong c¸c vu«ng ®Çm nu«i t«m cµng ph¸t triÓn th× nh÷ng ¶nh h−ëng xÊu ®ã
cµng gia t¨ng; thËm chÝ cã n¬i cßn lµm chÕt c¶ rõng ®−íc trång trong c¸c ®Çm nu«i t«m.
Sau 3 n¨m nghiªn cøu (1992 - 1994), Trung t©m nghiªn cøu rõng ngËp Minh H¶i, ®· x©y
dùng ®−îc mét hÖ thèng c¸c biÖn ph¸p kü thuËt liªn hoµn ®Ó ®¶m b¶o nu«i t«m cã n¨ng suÊt
cao trong c¸c ®Çm nu«i t«m l©m ng− kÕt hîp; ®ång thêi rõng ®−íc trång trong c¸c ®Çm nu«i
t«m l¹i cã xu h−íng tèt h¬n so víi nh÷ng n¬i cã ®iÒu kiÖn t−¬ng tù nh−ng kh«ng kÕt hîp nu«i
t«m.
II. C¸c biÖn ph¸p kü thuËt trång rõng ®−íc - kÕt hîp nu«i t«m
1. DiÖn tÝch trång rõng ®−íc, trong ®Çm nu«i t«m chiÕm 70% tæng diÖn tÝch ®Çm nu«i t«m.
DiÖn tÝch ®µo c¸c hÖ thèng kªnh m−¬ng nu«i t«m (bao gåm c¶ diÖn tÝch bê bao, bê m−¬ng)
chiÕm 30% tæng diÖn tÝch ®Çm nu«i.
2. D¹ng lËp ®Þa thÝch hîp cho m« h×nh s¶n xuÊt trång rõng ®−íc kÕt hîp nu«i t«m (rõng -
t«m) lµ d¹ng ®Êt sÐt mÒm (®i lón s©u tõ 10 - 20 cm) vµ ®Êt sÐt (®i lón s©u < 5 cm) cã ®é cao
trung b×nh, ®−îc ngËp n−íc triÒu tõ 6-15 ngµy trong mét th¸ng, víi ®é ngËp n−íc triÒu s©u
trung b×nh 20 - 30 cm.
3. DiÖn tÝch ®Çm nu«i t«m, L©m ng− kÕt hîp thÝch hîp cho mét hé ng− d©n lµ tõ 3 - 5 ha.
14
- Nh− vËy ®Ó qu¶n lý nguån n−íc, ch¨m sãc t«m, vµ rõng trång trong ®Çm n−íc phï hîp víi lao
®éng, tiÒn vèn ®Çu t− cña ®a sè hé ng− d©n vµ b¶o ®¶m møc thu nhËp vµo lo¹i trung b×nh kh¸
cho ng−êi lao ®éng ë ®Þa ph−¬ng.
4. C¸c hÖ thèng m−¬ng ®µo ®Ó nu«i t«m ph¶i lµ c¸c hÖ thèng m−¬ng ®«i (gi÷a 2 m−¬ng ®µo
réng 3 m, s©u tõ 0,9 - 1,0 m, cã mét bê m−¬ng chung réng 7 m) - nh»m:
• T¹o cho mÆt n−íc trong m−¬ng lu«n ®−îc th«ng tho¸ng vµ nhËn ®−îc nhiÒu ¸nh s¸ng
h¬n, kÓ c¶ giai ®o¹n rõng ®−íc trång trong c¸c ®Çm nu«i t«m ®· khÐp t¸n.
• §Êt ®µo c¶i t¹o ®¸y m−¬ng hµng n¨m ®−îc ®¾p lªn c¸c bê m−¬ng chung cña hÖ thèng
m−¬ng ®«i. C¸ch lµm nµy lu«n gi÷ ®−îc mÆt ®Êt tù nhiªn d−íi c¸c gi¶i rõng ®−íc trång
trong c¸c vu«ng ®Çm nu«i t«m kh«ng bÞ thay ®æi; do ®ã, ®· kh«ng g©y c¶n trë cho qu¸
tr×nh ngËp vµ trµn n−íc triÒu d−íi c¸c gi¶i rõng ®−íc.
• Kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c m−¬ng ®«i, m−¬ng nä c¸ch m−¬ng kia 37 m, nÕu bÒ réng cña
®Çm nu«i t«m l©m ng− kÕt hîp lµ 100 m vµ dµi 300 m.
M−¬ng ®µo theo h−íng §«ng B¾c - T©y Nam, nh»m t¹o ra sù th«ng tho¸ng mÆt n−íc trong
c¸c m−¬ng nu«i t«m; nhê t¸c dông cña giã lïa m¹nh nªn c©n b»ng cao ®−îc hµm l−îng oxy
hoµ tan trong n−íc.
C¸c hÖ thèng m−¬ng ®«i ph¶i ®−îc thiÕt kÕ vµ bè trÝ hîp lý sao cho cã kh¶ n¨ng t¹o ra dßng
ch¶y thÝch hîp thay n−íc ®−îc dÔ dµng vµ triÖt ®Ó, thu ho¹ch t«m ®−îc thuËn lîi.
C¸c hÖ thèng m−¬ng ®«i trong c¸c vu«ng ®Çm nu«i t«m ph¶i b¶o ®¶m tiªu hÕt n−íc khi n−íc
triÒu dßng thÊp nhÊt.
5. Mçi vu«ng ®Çm nu«i t«m l©m ng− kÕt hîp nhÊt thiÕt ph¶i ®Æt 2 cöa cæng:
• Mét cæng lÊy n−íc vµ sæ b¾p t«m (mÆt tr−íc).
• Mét cæng thay n−íc (mÆt sau vu«ng t«m).
C¸c cæng ph¶i ®Æt ë vÞ trÝ theo h−íng chÝnh cña c¸c m−¬ng nu«i t«m.
Cæng cã kÝch th−íc: ChiÒu dµi 2,2 m
ChiÒu réng 1,0 m
ChiÒu s©u 1,5 m.
ViÖc ®Æt vÞ trÝ c¸c cæng còng cÇn lîi dông ®−îc tèi ®a c¸c nguån t«m gièng vµ thøc ¨n tù
nhiªn lÊy vµo trong c¸c ®Çm nu«i t«m.
6. Kü thuËt trång vµ ®iÒu chÕ rõng ®−íc trong c¸c vu«ng ®Çm nu«i t«m l©m ng− kÕt hîp.
• Trång rõng ®−íc, b»ng c¸c tr¸i ®−íc chÝn.
• Thêi vô trång tõ th¸ng 7 ®Õn hÕt th¸ng 9 d−¬ng lÞch.
• Cù ly trång: 1 m x 1 m hoÆc 0,5 x 0,5 m.
• Tõ n¨m thø 4 ®Õn n¨m thø 7, cÇn tØa cµnh tÝch cùc.
Mét n¨m Ýt nhÊt ph¶i tØa cµnh mét lÇn. ChÆt bá c¸c cµnh thÊp d−íi t¸n ®Ó l¹i 2/3 t¸n l¸. ViÖc
tØa cµnh th−êng ®−îc kÕt hîp víi c¸c c«ng viÖc ch¨m sãc rõng ®−íc, nh−: chÆt bá c¸c c©y gç
t¹p, vµ thùc b× kh¸c mäc xen lÉn víi rõng ®−íc. ChÆt bá mét sè th©n phô, nÕu c©y ®−íc cã qu¸
nhiÒu th©n trªn cïng mét gèc...
Toµn bé c¸c cµnh l¸, thùc b×, sau khi tØa cµnh vµ ch¨m sãc rõng ®−íc kh«ng ®−îc bá v−¬ng
v·i trªn mÆt n−íc, mµ ph¶i thu gom ®Æt trªn c¸c trang rÔ ®−íc trong rõng, lu«n cao h¬n mÆt
n−íc; nh»m môc ®Ých kh«ng lµm « nhiÔm m«i tr−êng n−íc trong c¸c ®Çm nu«i t«m. Thêi vô
15
- tØa cµnh thÝch hîp lµ tõ th¸ng 12 ®Õn th¸ng 1 d−¬ng lÞch (n¨m sau), khíp víi thêi gian c¶i t¹o
vu«ng t«m hµng n¨m.
§Õn n¨m thø 8, cÇn tiÕn hµnh chÆt tØa th−a rõng ®−íc víi c−êng ®é m¹nh (40%). Sè l−îng c©y
tØa th−a kho¶ng 2200 c©y/ha, cho s¶n l−îng gç tØa th−a th−¬ng phÈm 24m3/ha, trong ®ã: 40%
lµ gç dãng; 25% gç tØa th−a lµ ®ßn tay vµ 35% lµ cñi.
Thêi vô tØa th−a vµo th¸ng 12 ®Õn th¸ng 1 n¨m sau.
- Lu©n kú chÆt rõng ®−íc thÝch hîp ë tuæi 15, ®Ó sím quay trë l¹i giai ®o¹n ®Çu khi rõng ®−íc
míi trång ch−a khÐp t¸n, nu«i t«m cho n¨ng suÊt cao nhÊt.
Nh− vËy kinh doanh rõng ®−íc trång trong ®Çm nu«i t«m chØ nh»m môc ®Ých s¶n xuÊt gç nhá.
- Sau vµi lu©n kú kinh doanh rõng ®−íc trong c¸c ®Çm nu«i t«m l©m ng− kÕt hîp, cè g¾ng t¹o
ra c¸c l©m phÇn rõng ®−íc kh«ng ®ång tuæi, chªnh lÖch nhau kho¶ng 5 tuæi. BiÖn ph¸p ®iÒu
chÕ nµy gióp cho ¸nh s¸ng lät qua t¸n rõng tíi mÆt n−íc tèt h¬n, vµ gióp cho c¸c hé ng− ®©n
cã thu nhËp vÒ l©m s¶n tõ rõng ®−íc ®−îc th−êng xuyªn h¬n.
7. Kü thuËt lÊy n−íc vµ thay n−íc trong c¸c ®Çm nu«i t«m l©m ng− kÕt hîp.
Kü thuËt lÊy n−íc vµ thay n−íc trong c¸c ®Çm nu«i t«m l©m ng− kÕt hîp cÇn cè g¾ng thùc
hiÖn ë møc tèi ®a theo kh¶ n¨ng cã thÓ tuú tõng n¬i; phô thuéc vµo chÕ ®é ho¹t ®éng cña n−íc
triÒu lªn xuèng... nh×n chung cÇn thùc hiÖn viÖc lÊy n−íc vµ thay n−íc trong tÊt c¶ c¸c ngµy
triÒu c−êng trong th¸ng lµm cho qu¸ tr×nh ngËp n−íc d−íi rõng ®−íc vµ qu¸ tr×nh thay ®æi
n−íc trong c¸c m−¬ng nu«i t«m, t−¬ng tù nh− quy luËt ho¹t ®éng cña n−íc triÒu trong tù
nhiªn vïng ven biÓn. Nh»m:
• Chèng sù « nhiÔm c¸c nguån n−íc trong c¸c ®Çm nu«i t«m.
• T¹o ra chÕ ®é ngËp n−íc triÒu thÝch hîp d−íi rõng ®−íc gièng nh− quy luËt tù nhiªn.
• T¨ng thªm nguån t«m gièng vµ thøc ¨n tù nhiªn cho t«m trong c¸c ®Çm nu«i.
8. Trong thùc tÕ hiÖn nay, do nguån thøc ¨n vµ t«m gièng trong tù nhiªn gi¶m sót nhiÒu cÇn
ph¶i chuyÓn ph−¬ng thøc nu«i t«m qu¶ng canh phæ biÕn hiÖn nay sang ph−¬ng thøc nu«i t«m
qu¶ng canh c¶i tiÕn, hoÆc b¸n th©m canh (cã bæ sung thªm mét l−îng t«m gièng vµ thøc ¨n
cÇn thiÕt) ®Ó kh«ng ngõng n©ng cao n¨ng suÊt t«m trong c¸c ®Çm nu«i t«m l©m ng− kÕt hîp.
IV. KÕt luËn
Víi c¸c biÖn ph¸p kü thuËt trªn; chóng ta ®· n©ng cao ®¸ng kÓ n¨ng suÊt t«m trong c¸c ®Çm
nu«i l©m ng− kÕt hîp, kh«ng thua kÐm n¨ng suÊt t«m ë c¸c ®Çm nu«i t«m trèng tr¶i, kh«ng
thùc hiÖn l©m ng− kÕt hîp. Nh−ng ®iÒu quan träng lµ kh«i phôc ®−îc th¶m thùc vËt rõng ngËp
mÆn; nguån n−íc kh«ng bÞ « nhiÔm, n¨ng suÊt t«m ®−îc bÒn v÷ng h¬n. Vµ c¸c rõng ®−íc
trong c¸c ®Çm nu«i t«m do ®−îc ch¨m sãc chu ®¸o, nªn sinh tr−ëng tèt h¬n bªn ngoµi.
M« h×nh nu«i t«m l©m ng− kÕt hîp ®· t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn v÷ng ch¾c l©m nghiÖp x· héi
ë vïng rõng ngËp mÆn vïng ven biÓn; nh»m nhanh chãng kh«i phôc l¹i th¶m thùc vËt rõng
ngËp mÆn, phong phó vµ ®éc ®¸o, víi c¸c tµi nguyªn thuû s¶n giÇu cã cña chóng ta.
16
- Kü THUËT TRåNG SA NH¢N
(Amomum sp.)
KS. §inh V¨n Tù
Sa nh©n lµ vÞ thuèc quan träng trong y häc d©n téc cæ truyÒn. Nh÷ng ®¬n thuèc cã sa nh©n
chuyªn trÞ c¸c bÖnh ®−êng ruét, phong tª thÊp, sèt rÐt. Sa nh©n cßn ®−îc dïng trong kü nghÖ
h−¬ng liÖu.
ë n−íc ta, cã rÊt nhiÒu gièng sa nh©n ph©n bè trong rõng tù nhiªn. Tr−íc ®©y sa nh©n hoµn
toµn thu h¸i trong rõng, s¶n l−îng thÊt th−êng. GÇn ®©y nh©n d©n ®· tuyÓn chän g©y trång
mét sè loµi sa nh©n cã s¶n l−îng cao nh−: sa nh©n tÝm (Amomum longiligulore) ë c¸c tØnh
miÒn Trung, sa nh©n ®á (A. villosum) ë mét sè tØnh phÝa B¾c nh− Hoµ B×nh, B¾c Th¸i, Phó
Thä, S¬n La...
Sa nh©n sinh s¶n b»ng th©n ngÇm bß ngang d−íi mÆt ®Êt, tõ th©n ngÇm mäc lªn c¸c th©n ký
sinh, qu¶ mäc tõ gèc c©y mÑ. Sa nh©n ®−îc trång b»ng c¸c ®o¹n th©n ngÇm cã mang th©n ký
sinh b¸nh tÎ (1 - 2 tuæi). Sa nh©n cßn ®−îc gieo h¹t t¹o c©y con ®em trång nh−ng thêi gian dµi
h¬n.
a. Chän ®Êt trång:
Chän c¸c khu rõng th¸i sinh hoÆc n−¬ng trång c©y gÇn s«ng suèi, ®Êt s©u Èm cã ®é tµn che
0,5 - 0,6. Tèt nhÊt lµ ë ®é cao trªn 300 m.
b. Lµm ®Êt:
Ph¸t dän c©y bôi tÇng thÊp gi÷ ®é tµn che Ýt nhÊt 0,5. Cuèc hè kÝch th−íc 50 x 20, s©u 10 cm
theo ®−êng ®ång møc. Cuèc theo côm 3 hè quanh c©y trång ®· lªn cao hoÆc theo hµng, cù ly
2 - 3 m.
c. Trång c©y:
Sa nh©n ®−îc trång vµo ®Çu mïa m−a (th¸ng 6) trång n«ng, chÆt ®Êt ®Ó chãng bÐn rÔ.
d. Ch¨m sãc:
Lµm cá, vun gèc 2 - 3 lÇn trong n¨m kÕt hîp ch¨m sãc c©y trång xen trªn n−¬ng, nÕu c©y mäc
kÐm cã thÓ bãn thªm ph©n hoai hoÆc ph©n vi sinh.
e. Thu ho¹ch:
Sa nh©n trång sau 1 - 2 n¨m bãi qu¶, c¸c n¨m sau míi cho s¶n l−îng æn ®Þnh (tõ n¨m thø 4 trë
®i). Sa nh©n tÝm (cã qu¶ mÇu tÝm) cã thÓ thu ho¹ch mçi n¨m 2 vô (xu©n - hÌ). Sa nh©n ®á thu
ho¹ch th¸ng 8.
Thu h¸i qu¶ sa nh©n ph¶i ®óng thêi vô th× chÊt l−îng míi cao.
Sa nh©n thu ®óng tuæi gäi lµ sa nh©n h¹t cau, chÊt l−îng tèt nhÊt. Thu ho¹ch khi vá qu¶ mµu
vµng thÉm, kÏ gai th−a qu¶ cøng vá dãc. H¹t cã mÇu h¬i vµng, gi÷a cã chÊm ®en hay hung
hung, nhÊm cã vÞ chua vµ cay nång.
§Ó qu¸ 5 - 7 ngµy míi h¸i th× qu¶ mÒm, h¹t ngät hÕt cay, Ýt tinh dÇu, lµ sa nh©n ®−êng kÐm
gi¸ trÞ.
Sa nh©n non: thu h¸i lóc h¹t cßn tr¾ng hay h¬i vµng, cã vÞ cay nh−ng kh«ng chua, còng kÐm
gi¸ trÞ.
17
- f. ph¬i sÊy:
H¹t sa nh©n ph¶i ph¬i ®ñ 4 - 5 n¾ng míi kh« kiÖt, kh«ng mèc. CÇn dù tr÷ than cñi vµ lß sÊy
thñ c«ng phßng khi m−a, Ýt n¾ng kh«ng ph¬i ®−îc. Tèt nhÊt lµ sÊy ban ®ªm, ngµy ph¬i.
h. Ph©n lo¹i sa nh©n:
Trªn thÞ tr−êng cã 4 lo¹i sa nh©n:
• Lo¹i 1: Sa nh©n h¹t cau tèt nhÊt
• Lo¹i 2: Sa nh©n non, h¹t vµng Ýt cay, nh¨n
• Lo¹i 3: Qu¶ vì vôn khi ph¬i Ýt cay
• Lo¹i 4: Sa nh©n ®−êng ngät, dÝnh ®en.
Cø 10 kg qu¶ sa nh©n t−¬i sau khi ph¬i cho 1,5 ®Õn 1,8 kg qu¶ kh«, 1kg qu¶ kh« bãc ®−îc 0,7
- 0,8 kg h¹t.
18
- C¢Y MUåNG HOA PH¸O Vµ
KH¶ N¡NG PH¸T TRIÓN ë VIÖT NAM
PTS. Hoµng Xu©n Tý
C©y muång hoa ph¸o (caliandra) lµ loµi c©y bôi, hä Trinh n÷ cã nguån gèc tõ Trung Mü
(Costa Rica, Guatemala...) nh−ng ngµy nay ®· næi tiÕng hÇu kh¾p vïng nhiÖt ®íi ch©u ¸ Th¸i
B×nh D−¬ng. N¨m 1936, lÇn ®Çu tiªn Caliandra ®−îc nhËp néi vµ thö nghiÖm ë Indonexia ®Ó
che bãng cho cµ phª.
Tõ 1960, vµ ®Æc biÖt sau 1974 nã ®−îc g©y trång réng r·i ë Indonexia ®Ó lÊy cñi, trång xen
víi c©y ¨n qu¶ vµ hoa mµu.
ë viÖt Nam, tuy míi ®−îc trång kh¶o nghiÖm, nh−ng caliandra tá ra cã nhiÒu triÓn väng cho
mét sè vïng dïng ®Ó phñ ®Êt, trång trong n«ng l©m kÕt hîp vµ lµm thóc ¨n gia sóc.
1. §Æc ®iÓm sinh th¸i
C©y muång hoa ph¸o (Caliandra Calothyrsus)
C©y muång hoa ph¸o (Caliandra Calothyrsus), thuéc hä phô trinh n÷ (Mimosoidceae). Lµ loµi
c©y bôi nhiÒu th©n, cµnh, cao 4 - 6 m, n¬i phï hîp cã thÓ cao 12 m víi ®−êng kÝnh 33 cm. ë
19
- ViÖt Nam, hoa në tõ th¸ng 11 ®Õn hÕt th¸ng 1 n¨m sau hay muén h¬n. Hoa cã nhÞ ®ùc rÊt dµi,
mÇu ®á t−¬i nh− x¸c ph¸o (nªn gäi lµ muång hoa ph¸o).
Caliandra cã thÓ phï hîp víi nhiÒu lo¹i ®Êt, kÓ c¶ ®Êt chua (pH = 5), nh−ng rÊt sî óng. ë ViÖt
Nam qua trång thö ®· thÊy caliandra cã thÓ mäc tèt ë ®é cao 50 - 1000m ë (Hoµ B×nh, S¬n
La) vµ c¶ ë nh÷ng n¬i cã l−îng m−a 1800 - 2000 mm/n¨m. Víi mïa kh« dµi 5 - 6 th¸ng (S«ng
BÐ). T¹i ViÖt Nam, yÕu tè h¹n chÕ víi caliandra lµ ®Êt chua, pH = 4 - 4,5 ¶nh h−ëng xÊu ®Õn
sinh tr−ëng.
2. C«ng dông
Caliandra lµ c©y hä ®Ëu ®a t¸c dông vµ rÊt phï hîp víi canh t¸c n«ng l©m kÕt hîp hé gia ®×nh.
Lµm cñi: S¶n l−îng cñi cã thÓ ®¹t tõ 35 - 65 m3/ha/n¨m vµ cã thÓ chÆt chåi vµi chôc n¨m liÒn.
Gç cñi rÊt ch¾c, nhiÖt n¨ng ®¹t 4500 - 4750 Kcalo/kg. Do ra chåi nhiÒu lÇn, cµnh võa ®un bÕp,
kh«ng ph¶i chÎ nhá nªn rÊt ®−îc n«ng d©n −a thÝch. Sau khi chÆt mét n¨m, chåi cã thÓ ®¹t
kÝch th−íc ban ®Çu (®−êng kÝnh =3 - 5cm).
C¶i t¹o ®Êt: Caliandra cã kh¶ n¨ng céng sinh dÔ dµng víi vi khuÈn cè ®Þnh ®¹m nªn ®· gãp
phÇn c¶i t¹o ®Êt chèng xãi mßn tèt; l¸ caliandra lµ lo¹i ph©n xanh rÊt ®−îc −a chuéng. NÕu c¾t
l¸ theo chu kú 4 th¸ng 1 lÇn th× phÇn lín s¶n phÈm lµ l¸ xanh víi hµm l−îng ®¹m cao
(44,5%). V× vËy caliandra ®−îc dïng phæ biÕn ®Ó trång xen víi chÌ, cµ phª, hoa mµu vµ lu©n
canh ®Ó c¶i t¹o ®Êt trong thêi kú bá ho¸. T¹i Hßa B×nh vµ S¬n La, sau 1,5 - 2 n¨m, th¶m c©y
caliandra ®· khèng chÕ hoµn toµn cá d¹i vµ t¨ng ®é Èm ®Êt râ rÖt.
Vai trß cña c©y nµy ®−îc t¨ng lªn ®èi víi c¸c vïng l¹nh ë ®é cao lín mµ c©y keo dËu kh«ng
thÓ ph¸t triÓn.
Thøc ¨n gia sóc: RÊt nhiÒu kÕt qu¶ nghiªn cøu t¹i c¸c n−íc ®· cho thÊy hµm l−îng Protein
th« trong l¸ non ®¹t tíi 20 - 22%. S¶n l−îng l¸ xanh cã thÓ ®¹t 46,2 tÊn/ha/n¨m. Tuy nhiªn, do
hµm l−îng tanin trong l¸ kh¸ cao (10%) nªn phÇn nµo h¹n chÕ tû lÖ tiªu ho¸ cña gia sóc. C¸c
sóc vËt nh− cõu, bß, dª, thá ®Òu thÝch ¨n l¸ c©y nµy. Tuy nhiªn tèt h¬n lµ trén víi c¸c thøc ¨n
kh¸c vµ cÇn huÊn luyÖn ®Ó sóc vËt chãng thÝch øng. Mét nghiªn cøu ®· cho ta thÊy träng
l−îng t¨ng nhiÒu nhÊt khi trén 40 - 60% l¸ caliandra vµo thøc ¨n.
Caliandra cã rÊt nhiÒu h¹t víi 27% Protein vµ 7% chÊt bÐo còng lµ nguån dinh d−ìng cao cho
gia sóc.
C«ng dông kh¸c: Caliandra rÊt nhiÒu hoa vµ në gÇn quanh n¨m. S¶n l−îng mËt ong t¹i c¸c
®ån ®iÒn trång caliandra cã thÓ ®¹t 1 tÊn/ha/n¨m. Hoa caliandra rÊt ®Ñp vµ cã thÓ lµm c©y
c¶nh, ngoµi ra caliandra lµ c©y chñ tèt ®Ó th¶ c¸nh kiÕn ®á.
3. G©y trång vµ qu¶n lý
Trong 1 kg h¹t caliandra cã 14 - 19 ngµn h¹t vµ kh«ng cÇn xö lý tr−íc khi gieo. Ng−êi ta
trång b»ng gieo h¹t th¼ng hay b»ng c©y th©n côt. NÕu dïng th©n côt th× nªn chän c©y cao 1 m,
c¾t th©n chÝnh ®Ó l¹i 30 cm vµ 20 cm rÔ.
MËt ®é trång cã thÓ thay ®æi tõ 1 m x 1 m ®Õn 1 m x 5 m tuú môc ®Ých sö dông. Lóc nhá
caliandra mäc chËm vµ rÊt cÇn ch¨m sãc, chèng cá d¹i. Khi ®· cao 1,5 – 2 m nã hoµn toµn
chèng ®−îc cá vµ ph¸t triÓn l©u dµi. Lóc míi trång nªn bãn mét Ýt ph©n ®¹m + l©n (5 – 10
g/c©y). NÕu lµm cñi th× chu kú chÆt kho¶ng 6- 12 th¸ng lµ phï hîp. Gèc chÆt ph¶i cao kho¶ng
0,5 m ®Ó t¹o nhiÒu cµnh vµ chèng nÊm. NÕu lÊy l¸ cho gia sóc vµ ph©n xanh th× tõ 2 - 4 th¸ng
ph¶i c¾t mét lÇn.
20
nguon tai.lieu . vn
