Xem mẫu
- TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 21 (46) - Thaùng 10/2016 Sex change in Vietnamese Medieval literature from cultural perspectives Nguyen Thanh Tung, Assoc.Prof.,Ph.D. Hanoi National University of Education Tóm tắt B v ết ớ tớ k ảo ứ ệ t ợ bế đổ ớ đ ợ é to á tá ẩ vă t đ V ệt (t ế kỉ X-XIX) Dự t ê á ó đ vă óa (t ết , í tị , xã c, vă , ô ữ,…), b v ết ố ắ á á ì ủ á tá ả vă t đ V ệt về ệ t ợ dị t Bằ v ệ l đó, b v ết ỗ lự ỉ ý t ứ về ớ , về tí v ữ tí , q ề v ữ q ề , về vă óa í t ị - đ o đứ ,… ủ ớ t o V ệt t t đ đ ợ t ể ệ to á t ớ t ật ủ Từ khóa: biến đổi giới, văn học trung đại Việt Nam, ý thức về giới, nữ quyền/nam quyền. Abstract This paper studies sex changes recorded in Vietnamese Medieval literary works. From the perspectives of different cultural aspects such as philosophy, politics, sociology, literature and linguistics, we try to sumarize the opinions of Vietnamese medieval writers regarding this unsual phenomenon. To reach such a summary, we firstly describe how Vietnamese medieval elites regarded sex and gender, masculinity and feminity, masculinism and feminism, political-ethical culture, etc., which were expressed in their writings. Keywords: sex-change, Vietnamse medieval literature, conception of sex/gender, ferminism/ masculinism. 1. Mở đầu t ậ í ò tậ dụ óv o ữ ụ B ế đổ ớ l t ệ t ợ ữ , đí í t ị - xã - vă óa ữ kì l t o đ số â lo , ất l ở ứ ả lẫ sự tậ dụ đó để l dấ ấ t kì t ề ệ đ , k t t ứ về ất đị t o t ết , sử , vă k o ô ệ át t ể đủ để á ớ t ê t ế ớ t o đó ó ơ lí ả t ậ í “l ủ” ệ ô v V ệt o vă t (1) nay ề đó t o ê ữ ứ ả đ V ệt , b ế đổ ớ đã x ất ệ v ủ o đ ơ t :k dị, sợ để l dấ ấ ất đị t o á d ô ã , lo lắ , ặ ả tò ò, á ả , về ệ t ợ Vậ ú đ ợ ậ 42
- t ứ v t ể ệ t ế oto á d trong sách Luận hành 論衡 ó v ết: “ ô đó? ả l â ỏ t ê sẽ ú ú bẩ đ ợ í k í ủ t đất, vì t ế t ể t ót ê ể b ết đố vớ q ệ về t k ô đổ oặ ó v ệ óa ữ, ớ to ề vă , vă óa dâ t ữ óa , ũ ú o óa thành ũ á vấ đề về vă oá lị sử ó ố , sâ óa t ò đồ vậ , l ê q , đặ b ệt l ậ t ứ về vấ đề tất l ề í sự ó b ế Vì í sự ó gớ bế o ê k ô t ể o l tí ất 2. Nội dung t đ ợ ” [9] ệ t ợ đó l t 2.1. Biến đổi giới trong văn học dấ ệ t ể ệ t á đ ậ dữ, ả áo trung đại Việt Nam dưới góc độ triết học - ủ đấ tố o - ất - đố vớ â chính trị học truyền thống , vớ ề í tị đ ơ t Có ữ sá ò ả ả kĩ ơ về đ ề Q ệ về b ế đổ ớ ủ báo, t ệ ủ ệ t ợ C ẳ V ệt t t đ ị ả ở , sá Bản thảo cương mục 本草綱目 ẽ từ q ệ ủ o ệ t ợ b ế đổ ớ ( óa ữ, ủ Lý â 李時珍 (1518 - 1593) ữ óa )đ ợ é ề to t t M o b ết: “ á Dịch chiêm ủ tị o : Hán thư 漢書, Tục K ò ó ó:‘ ó ữ, do ì tt ế q ál . ữ ó , vì Hán thư 續漢書, Tấn thư 晉書, Sưu thần kí ụ ữ t í ’ […] á Xuân thu 搜神記, Nam sử 南史, Đường thư 唐書, tiềm đàm ba ó : ‘ ó ữ, l đ ề Bản thảo cương mục 本草綱目, Hiền bác ề lì ô ữ ó , l đề biên 賢博編, v.v… ê , từ đầ , kẻ è lê l v Vệ t lấ ệ t ợ b ế đổ ớ đã k ô đ ợ vệ ó, á t v ủ sự ì ậ đú vớ bả ất ủ ó b ế đổ k , ủ t , k ô t ể đ ợ ì ậ t đ ề “t dị” đo l ết đ ợ vậ ” [8]. tí dự báo v ê á í tị ủ vậ , do t ế ể b ết về k o ớ tít ứ t o ề x ất át từ tự ê , do bị á ả bở ữ lí q ệ t ết , í tị ủ t ết s ê ì , d tâ , t ệ t ợ o eo đó, l bể ệ ủ tự ê ( , s lí ) đã bị b ế k íd ơ , ữl bể ệ ủ k í â Vũ t t ệ t ợ t ết , í t ị, t ụ v xã át t ể ò k â l đ o đứ ; t ệ t ợ á â đã bị b ế â , d ơ l d ơ to sự o ò , t t ệ t ợ tí xã , t ơ tá vớ t á òa M t t ậ í ệ t ợ vũ t ụ Vớ á k , t ật từ ò đó bị á vỡ ( ầ lớ v ết sử, á vă ó t ê ớ sử đ ợ o l do â l â , đ o đứ , í , đã tậ dụ ệ t ợ v o áo đảo l ), sẽ dẫ đế ữ ệ t ợ á v ết ủ ì o lố v ết sử t dị ệ t ợ ó ữ, ữ ó t ề t ố ủ “k vự vă oá ữ í l bể ệ ủ sự đảo l “lẽ á ”, t t đề o á l t ”, “ ơ t l â lí” v dẫ đế “bút á Xuân Thu”, tứ l ơ t ứ ữ bất ổ ủ tự ê v xã C ẳ k e ê (b o b ế ) t á kí đáo Ở ,V ơ 王充 (27 - 97) t á đâ , b ế đổ ớ l t ơ tệ d 43
- để “b ế ” ĩ l , ệ t ợ b ế đổ ơ 丹山 (~1735 - ?) trong Sơn cư tạp ớ đ ợ é t t ết để thuật 山居雜述: “Cứ t eo sử sách ghi chép “ ú t í ”, “ â b ế ” sự k ế t ì ệ t ó á, á ó t đ o k ết, b o ợ ủ ề í tịđ ơ ũ ó” (Nữ hóa nam) [4, t 382] ơ t ó ũ l t á ó ì t ợ ê , “sử sá ” ở đâ b o ả sử ủ vệ ụ ữ ắ q ề to t xã o , ẳ l ó ả sử sá q ề o lị sử, ú t V ệt V ặ d , í sử ớ t đã t ấ vệ á o ậ , , ệ bỏ sót oặ ố tì l ợ bỏ ề ệ ụ, â , ắ q ề lự oặ ó t ợ t ơ tự ( ẳ ó vệ A ả ở đế í sự ầ ết k ô V ơ â óbể ệ “l á ”; á o đ ợ t ệ ả ủ á sử o á ủ ú ú ê ũ ó ệ t ợ t o ê t t ề ữ bể ệ “l á” t ơ tự t ố lâ d t o vă ổ-t đ ở í sử đã t bỏ), á tá ẩ dã á ớ ị ả ở ủ vă ó á sử, vă đã l t đ ề đó t o t Ở V ệt , ệ t ợ b ế đổ ớ v t ợ ừ đâ , d ô về [b ế tí sớ ất đ ợ é l v o ă đổ ] ớ đã b ế t d ô í tị 1351 đ ầ Dụ ô to t tá v đ o đứ d ớ ã q t ết - chính ẩ t t ể t sử kí á Đại Việt sử tị C ẳ , t o t ệ Nữ hóa kí toàn thư 大越史記全書 (vt: Toàn thư) nam (Nữ hóa nam), tá ả ó ệ l é : “Tân Mão, [ ệ o ] ă t ứ ơ kể: “ o ê ệ Bảo á (1720 - 11[1351], (…) M x â , t á ê , 1729) ở ớ t , t đ b l ị á ê v L ơ tụ V ết ở xã M ậ , ệ ô ơ ,l l ặ ớ , đá lẫ á dẹ vợ b , đẻ đ ợ đứ o , ồ ố đ ợ b ú M , t á 5, l ệt ơ t ă Bỗ t ô , ồ t, ật t ự M t , t á 7, đ b s đ ởb ậ s dụ , ớ to Lấ ơ á ê l ồ ó t ì đ ô Vì t í sự Người con gái ở Thiên Cương, ẹ ịt s to o á, ê ịt x Nghệ An biến thành con trai. Trâu Canh có q o t ở về í ẹ để ố dõ t đá ết, đ ợ t …” [2] K ô ả tô đ Q tê s k k á ẫ ê , ệ t ợ b ế đổ ớ ở đâ ệ xá t ự đã ẩ l t ỉ ầ đ ợ xế vớ ữ ệ t ợ bất ủ ịt ợ ít lâ , ị t đ ợ ử l t ủ t ê ê v xã : ặ ổ t ở ” [4, t 382] ớ , ật t ự , ớ to, â C ắ Vậ , ụ đí é â ệ kì t , ầ Dụ ô ă ằ vớ ị á l ủ ơ l ì? K ô ấ dế ý t, C ú t o t t ệ t ố đồ sá tá ủ ì , ơ k ẳ đị ữ đ ề t ệ t ể ệ sự ẫ ủ to ầ s ủ t ệ q l t đất t ớ ề í t ị t ố át, đ o bì l ậ t ự t ế : “C ố ê ệ Vĩ đứ vô l â v báo ệ sự s t ủ ự (1735 - 1740), ặ ớ ổ lê k ắ v ơ t ề ầ , bắt đầ từ Dụ ô ố , o ũ tự x l v l đó, í sử k ô é t ú D ơ , đất ệ t ợ o t ơ tự t eo Yê L ế ứ v â ú 44
- ảo, tự x l ‘ ậ ê k ả vậ o t , sả ả t về tô ” ứ â ” L lậ á d t ự, đặt q o á ó : “Ô ơ l bố tô A l ứ ,q â ệ , ế á xe k ệ , ó đầ o t , ó ,s ol đủ t ớ , đị q t, đ ợ ế sả ơ ?” t á ó í l đề ứ ệ về kẻ đứ ứ t k ô ị Ô è lê l v L t á ủ ơ ũ k ô b ết ả q ết t ế o, ị ổ ( ị Do ) l ị l ề đe ệ ấ lê t ì q Q V ;t ê ủ á ổ( ị â ) o ơ lê t ì â tó b ơ, õ l ặ ị ệ, đề l ữ ở l t ô lão ơ kể l tì đầ ố sâ l q ề â lo , â ệ Q lề sả đó l ot ề í đ tớ ỗ đổ át ó l , ỗ đứ o đ ợ t ầ ” [3, ũ í l sự ứ ệ về đ ề ụ t 842] ế â ệ dừ l ở đâ t ì ữ t í , á ẳ ả do k í ó t ể ể , Vũ ố é t ị ớ ê t tớ ó t k á ệ t ợ kì l “t e ắt t ấ ” (k ế t đấ ?” [Nữ hóa nam] [4, tr.382- vă lụ ). đặt v o o ả đ 383] ơ ó á ả t í vậ ủ Lan Trì kiến văn lục (v ết k Vũ l v ệ ô đã ê ứ á t tị về ở ẩ t á q â â ơ , k oả từ Trung Hoa (các sách Dịch chiêm, Xuân thu 1790 - 1794), l ó t ể s ầ ý sâ tiềm đàm ba) ó về ệ t ợ đã x ủ Vũ k é l â ệ đề ậ ở t ê t ê l để ê á í sự, t ế ụ đ ơ t ó ũ ắ đế t ụ đí l Cũ vớ ụ đí ấ , ã q ấ , t ể ệ t á đ ủ á tá ảt ớ t d t t ở ủ Vũ v â tì t ế t á C í vì vậ , lẽ d đ ợ t ể ệ kí đáo ơ đó l t ệ t ợ ất “q á ” t ì á o t ệ Nữ biến thành nam (Nữ biến tá ảtê l o đấ l “t ” vì vi nam) (Lan Trì Kiến văn lục đã ó sẵ á lí ả k á t ô s ốt 蘭池見聞錄), Vũ 武貞 (1759 - t ế C ẳ , ầ D L bì l ậ 1828) kể l â ệ : “Ở tt ô Lan Trì kiến văn lục ó về ệ t ợ t xứ oá, ó o á v ết: “ ữ vò t đất, vũ t ụ b o l , vật ơ , tá t ổ , lấ ì ẳ ó ữ vệ t k ô đ ợ t ô l Mỗ V ă s , s e, ắt k ô đ ợ ì ứ k ă đ ợ t đứ o t Bỗ ê ô á k ă ã l ó oặ k ô t ì ó đ ợ bị bệ ặ , ó ừ ự , ê k ô ? ế sá ủ ầ l l ữ bất tỉ ế b bố t ì ó đề t ắt đ ợ e, đ ợ ả dầ , l t ấ ầ d ớ ơ t ể đ t ấ đ ể ,t ớ đầ đớ , k ô ị ổ, ê , ủt ế đ, đ , á q ỷt ê ,k ô ả l s t đê t ì t o t , bệ ũ lậ ảo M â ữ , t ê t ế ê tứ k ỏ ẳ ơ l ề lấ vợ k á o ề , ữbế t ,k ô ả l l ” ồ , t ở về , lấ o á [Tựa Lan Trì kiến văn lục] [3, tr.828-829]. ởt ô k á ,l s đ ợ o D ớ ã q t ơ tự, t ệ á ế k ơ về , t , lậ Người nửa âm nửa dương (Bán âm dương o t ở ứ o t ũ ó: “ ô l nhân) trong sách Thái bình quảng kí 45
- 太平廣記 ủ t tá ả k ết d t đ ò sử dụ ó t ơ (t về s ) kể ằ : “ ă t ứ ệ t ật, ĩ l tí ất ử t Lê Cả (1757), ở xã ấ ệ t ật v ằ ụ vụ t ý đồ ệ , ệ ủ , tấ ả ệ t ật o đó đằ s ú l D ơ , ó t o á đế t ổ ậ vấ đề xã về ớ Có ớ k kê, đ ợ ả o ở xã ở t á ệ t ợ b ế đổ ớ to vă C ỉ ơ ụ ă s , đã s đ ợ : một là, sử dụ t ơ tệ t t á ế ă 36 t ổ , ô t bè lấ ó ứ ă ụ ý, t o ú ; hai là, sử t ế o ồ , ồ dự t ă dụ t ơ tệ ó ứ ă k á ở, ặt ũ â , dầ t ở t ửt á ằ k ẳ đị , ấ Cả t t đ ô đẹ đẽ A t tự ớ đó đề đặt ữ â ỏ về lấ o á ủ xã â ảl vợ, vấ đề bì đẳ ớ d ố s đ ợ t t t á, ử k ô , d vô tì ý t ứ , á tá ả ó, t đế lụ t ầ ớ ất đứ o t đ đã đế t ủ t ở xã ở et C ứ ă ụ ý, t o ú đ ợ Vũ l ề đế đò sả vợ v o sử dụ k á ệ q ả t o t ệ á ở xã â ảk ô ị bê v Nữ biến thành nam. Sau k ê tả ệ k ố lẫ lê q [Q ] ất ất t ợ “ ữ bế t ”l l , kì dị, bắt xã dâ ủ ả xã â ảv Vũ lá â ệ s t ớ ệ đế tậ ắt t k á o õ Q k á , t o đó, t ể ệ tâ sự t ầ kí ừ á xử ằ : ở ở ủ bả t â ở ầ “vĩ t ” ủ t ệ : t ì tự ó sả ệ ở ở ; “Có người hỏi Lan Trì điếu tẩu rằng: ‘ á ở â ả, ệ t ì tự ó sả bế t t , ả l lắ s o! ẳ l ệ ở â ả, ệ , đứ o á ấ ả ó út k í ốt ủ o ở xã ở đế ị ậ [l bậ t tử’ L ì ả đá o ], đó l ó ế t ỗ bê đề ó ằ : ‘ ế đú l ô ,t ìb ý, ó lí ả, k ô đ ợ t tụ ữ ả â k ắ t ê đ ợ l ấ q sự á xét ủ q , bê ớ ẳ b ế ết ả t đ b ?’ K á đ ợ òa ả Bả á â xử ủ xã ũ ả ó: ‘ ế t ì ỉ ó t vẫ ò l ế , o á vẫ ò mì ô l tử ắ !’ L ì ã đầ ố dõ ” [7, t 18-19]. ế ế ă xả ó : ‘ ô ũ l đ b ” [Nữ biến thành v ệ óa vớ á sự k ệ lị sử nam] [3, tr.842]. Hóa , ụ đí é đ ơ t , t sẽ t ấ ý ĩ ê á ệ t ợ l ê tê k ô ỉ l b o í sự ủ ó bế í sự ò l t ì t ứ t o ú sâ sắ v tự t o k á ó ỉ 2.2. Biến đổi giới trong văn học “ á” “t ”, “ â ” “đ b ” ở trung đại Việt Nam dưới góc độ xã hội đâ l để ỉ ệ k í á , bả lĩ học và văn học nghệ thuật ứk ô ả ỉ để ỉ ệ s lí, K ô ỉ b ết ậ t ứ v ứ xử ớ tí vậ ở đâ , Vũ đã t ế vớ ệ t ợ b ế đổ ớ t ệ ậ vấ đề ể đổ ớ tí ở ó đ t ợ t ết - í tị ( tí â á , đ o đứ v vị t ế xã o t ầ bí, d tâ ), á tá ả V ệt đó, ô ũ t ể ệ õ t t ở 46
- q ề ủ ô v ả ủ t đ t ế, t ơ đố vớ â vật bất này mà dĩ ê , Vũ k tự ậ ì l đ l “đ ợ đ ” ổ vũ o ô t t lố số b v o “b â k ắ t ê tự do (“ ả ”), bất ầ ẽ đ ợ l ấ ẳ b ế ết t ớ (“t â ”, “ ặ ẹ”) bở đã t oát đ b ” l ặ ả v tâ lí đó đ ợ á tá ệ đì v xã â l tâ lí ổ b ế ở t t đ (“ ơ dâ ”) t ặ ủ ữ ớ: ớ đó, sử t ầ Lê Vă 黎文休 “Mười hai bà mụ ghét chi nhau,/ Ðem cái (1230-1322) trong Đại Việt sử kí 大越史記 xuân tình cắm ở đâu./ Rúc rích thây cha k bì l ậ về tấ ơ ắ , con chuột nhắt,/ Vo ve mặc mẹ cái ong ị đã v ết: “ ắ , ị bầu./ Nào ai biết được vông hay trốc, /Nọ l đ b , ô t tế á q ậ Cử kẻ chìa ra cuống với đầu./ Thôi thế thì thôi, C â , ật , ợ ố, 65 t thôi cũng rảnh,/ Trăm năm càng khỏi tiếng ở Lĩ o đề ở ứ , v ệ dự làm dâu” [Vịnh vô âm nữ](2). ế đú á ớ x v ơ d tở b t , ó b t ơtê l ủ ồX â ơ ,v ế t ể t ấ ì t ế đất V ệt t đủ dự đ ợ đú ồ X â ơ ỉ l t tá ả ệ bá v ơ ế ằ ố s d ất, t ì ú ot ấ ụ ữ ệ o đế t ớ ô, t o k oả số t o xã “ q ề ” dẫ á tí ơ ì ă ,b đ ô ỉ ú đầ bó đế đâ vẫ bị ố bở á d ô t ,l tô tớ o ơ Bắ , á sắ q ề ởd ẳ xấ ổ vớ ịe l d k á đ b s o? Ô ! Có t ể l tự vứt bỏ ê , ũ í ở đâ , t l ì vậ ” [2]. ử o t ế kỉ XIII t ấ ầ ố tề t ủ k này, số t o đo đ ơ lê ủ ớ ữ q ề , k ữ ớ đò ỏ sự ếđ q ề , ụ q ề đã ữ bì đẳ vớ ớ về ề ặt: s l á đó k ô b ết ằ , d ớ t lí, đị vị xã , q ề lự , t ế ó , v v… ủ b ắ , ị, t ật tự đó C ú t ã tở l â ệ ủ Vũ ẳ đã đú o to Trinh trong Lan Trì kiến văn lục v tá ả k ết d t t o Thái bình M tđ bể đã ị sự ố quảng kí ụ ữ oá đã l ì ủ t t ở q ề vậ , tđ s k oá ? đã đã bỏ ồ , lấ b ể ữ ũ k ô t oát k ỏ á lự đó vợ k á , s o ( ả t lẫ á ) Có t ể M t â vật bả lĩ , á tí “ ồ ó, đã l đ ợ ữ vệ ở vị t í X â ơ ” 胡春香 (1772?-1822?), ủ ữ ớ ôk ô l đ ợ ũng t o k “ ế đấ ” để k ẳ đị ớ ót ểs o t , o á t ỳ ý Bấ , ì , vẫ b l tâ lí tự t , á ả ủ t l “bố”, ê ệ s o ì, t t ở “ q ề ” k v ết: “Ví đây đổi á , k ô đặt vấ đề o lắ ! K ô phận làm trai đuợc/ Thì sự anh hùng há ả ẫ ê Vũ để o ô á bấy nhiêu” [Đề đền Sầm Nghi Đống]. bế t t ủ ô k ò l vợ Cũ á tâ lí ấ o ê , đố vớ k á , ôt s o t (lí t ở đố vớ t ợ “ ô á vô â ” (vô â ữ), tứ vệ t ự ệ ĩ vụ ủ vợ t ũ l ệ t ợ “ oá” ữ ớ , ồ o k ế ), ò k l ồ , ôt / X â ơ l k ô tỏ t á đ ả t l (k ế o vợ) s o á,v l tụ 47
- t/ ủ đì Vậ t ì, ở đâ ả ố o k ú t â k á Cô ật ì tỉ ă bả t â â ệ kì l ố dậ , t ì t ấ ì đã t o t ó lê t k át v bấ lâ bị kì én, ồ đe sự v ệ ủ vợ t ì lê ệ bị ấ đoá ủ ụ ữ: đ ợ bỏ V ơ t ớ q â ớ q â o ồ (vì ẳ đã á ét, k ô ứ ằ đó l do lò ế ,lề s b t ú) v đ ợ s o t eo ý ố ( o ô d ỡ ô á C đ ợ b o á , o t t ỳ ý) v đ ợ l “t ụ t” lâ t ì t Vă A bị đá há. Phiên đì (q ết đoá tất ả) K át v l v ơ bắt đ ợ ầ , lấ l l , bè ả “t ụ t” đì ò đ ợ t ể ệ to o á o ếl ầ l t ồ câu chu ệ ủ ơ ụ ữ k á ” [4, t 382] Sơn cư tạp thuật bế t , ở đâ , đ ợ o t ở về dẫ l K ất bì l ậ : “Kể ũ ê đì để “ ố dõ tô đ ”, t ự ệ t ật! vố k ô ó á ì l đố xử ữ ế , vì ẹ ôk ô ó o t k ô đầ đủ vớ o , so on ơ t ứ k ẳ đị , ấ từ đố xử k ô đầ đủ vớ o đ ợ ơ sử dụ q v ệ é l Ô ! ế đầ đủ vớ t , t ì dẫ á â ệ ủ t tá ả o ó ó t ũ ó t ể đ ợ Cá v ệ ầ l t ệ ủ K ất (tứ K ất ế ĩ í l t ế đó ô! á Quân 屈大均, 1630-1696, tá ả ủ b ó t vố ẳ ả đ ề l , so ở sá ổ tế Quảng Đông tân ngữ ầ l l l Vợ ó ồ vố 廣東新語) kể s : “Có o á ẳ ả đ ề tốt, so ở ầ ũ ầ ế ĩ , q ê ở t Vă A , l l tốt ế đã l tốt l t ì ó ìq á l q ậ Â Bì (tỉ Q ả ô ), k ô ữ đâ ” [4, t 382] ự b ế đổ ớ ủ õ tê t ật l ì Lú đế t ổ dậ t ì, ô t ô á ầ ũ ó t ể xe l tt ử o ằ ì èo, l k ô ó o t á để ứ , k ẳ đị tấ lò t , ê đị bắt ớ Bắ C A ế t ảo ủ ô, ố đ ợ l o t k ô đ lấ ồ để ô để b tỏ ề ế t ảo ề đó k ô bắt é ô ất đị ả đ lấ k á ì vệ t t t tử ồ Cô ơ ợ về ô ì ậ 吳時壬 (1746 - 1783) l o ă , dẫ bão, đ ú ó lú o ì l ữ để ở ă só ậ ề , beo ể , ô ũ ẹ: “ eo , ổ l đấ k ô l b ớ ê đ đ ó ế t â / ậ ằ b ổ đầ k ô l ậ Ô o đ v ơ , ôlề v o ầ k ấ á ” [Bát nguyệt kị cảm hoài] [1, tr.215]. Cầ k ấ xo l k ó , k ó đế k ả ả ất ê ,vệ ô ì ậ ớ ì l tế Cô đ đớ o tấ t â l á , ữ ò x ất át từ ý t ứ tự t ẹ vớ t k ô ắ đ ợ l t , đế ỗ á ủ ì (“Uổ l đấ già k ô ơ ơ tự M t ô , ô â ” to t b ổ ỗ lo đó), đ bò lê ủ ụ ở t ớ bệ t , bỗ sự o ố đó l t sự ả t ấ q ả ừ ơ x ố t ớ ặt Cô ặt đị ằ ấ lò ế t ảo ủ lấ ă đó, ô bị ố , ê lề ông. So đ ề đó o t ấ , t o bố ả ấ Cô t ấ ó ầ t đ đầ b ế lo , ế t ết d o ặt ă ử t â d ớ ủ ì ồ ó ô ì ậ t ả q , k số 48
- ệ đ ô l ất o , lí, o ả về ặt đ o đứ t ì l o to k ả ă ă lo đì ầ o bị ó t ể ấ ậ đ ợ v tở t “lẽ ế, t ì lú đó t l ó ầ đề o t ”, “k ô ả l l ”, “ ế đã tốt t â ậ ụ ữ Cò ô á l t ì ó ì q á l ữ đâ ”, v.v... Qua ầ t ì l k á , ô số t o t bì , ví dụ , t t ấ đ ợ t t ầ t ủ ữ đ ô , ô ó o t đ o đứ (đặ b ệt l á t đ o đ ợ t đ ô l lẽ đ ơ ê Ở đứ , l â lí ủ o áo), d tâ , d ý đâ , sự b ế đổ ớ k ô ả l đề í ủ t đ k ì ậ về q t , á í l ở ứ đ k ó vấ đề b ế đổ ớ ế để ý t l t ấ , k ă ủ ók ế ot tự đ t đ ợ tất ả ữ t ợ b ế đổ ớ (về lớ ệ t ợ b ế đổ ớ ở đâ ặt tâ -s lý) đ ợ é t o vă ũ k ô ò ầ t ết ả l t ệ t đ V ệt t ê đâ đề ỉở t ợ ót ự ữ , t á l , ầ ết ỉ t ề : ữ óa t ,k ô t ấ l ề t o , l sự t ở t ợ , ấ ó ề ợ l ( ế ót ì ỉở ữ sắ folklo e ó t ể ỉ l t ợ “ ả t ở ”, “ ả sử”; oặ t sự ả đị ệ t ợ “ ợ ” ữ để kí t á v ệ t ợ b ế đổ ớ t ê đâ k á e ắ d l ậ , t o k t ê t ự tế, ó ố vớ t ệ b ế đổ ớ é to lẽ ệ t ợ “ bế t ữ” ó k ả á “ ật t o ” o k để ật áo ă xả ề ơ ) Vì s o vậ ? eo ó 3 “ ật t o ” về ệ t ợ b ế đổ ú tô ó ấ ê â s đâ : ớ: t l , ề t o Lo ữ ó Thứ nhất, t eo q ệ ủ t ít ứ t t v đắ đ o [5]; l ề đ o ũ V ệt , ữ t o về t ở ả oe từ am hóa bế t (â ể t d ơ ) t ữ vì bị t ừ t, s đó đắ đ o d s o ũ tốt ơ l bế t ữ [5]; b l , ề t o về Q á ế Â Bồ (d ơ ể t â ); Thứ hai, ó lẽ át vố l (Bồ tát) s l t á á o V ệt ỉ ấ ậ ó s t ữ( ô ú Dệ ệ ) ồ ệ t ợ “ ữ óa ” (t ă ấ ) ứ ít đ oằ đ o v t í q ả, để l k ấ ậ “ óa ữ” ( ấ )( á ì t ợ ật b Q /Q á Â t o t ợ ó bể ệ “ ữ tí ” bị hìn t ụ ữx đẹ , ề ê á ất ặ ề t ợ A ậ ( b ế t ể ủ ó t o vă , vă V ơ â , á o ủ ú oá t đ V ệt l ì t ợ Q ê ,… v đ ể ì ất l ệ t ợ Â ị Kí ) Ở ả b ật t o , ệ o q t bị ê á ặ ề); t ợ ể đổ ớ oặ l để ứ Thứ ba, v ệ lấ l ẩ vẫ o tí ổ q át, tí ề dệ t d ,v ệ t ợ ũ t ể ủ đ o ật ( ữ ũ ó t ể đắ đ o t ệ t t ở “ tâ ”/ “dĩ v ật) oặ l t sự t ử t á ả v ợt t ” ủ á tá ả t đ ề đó q t ớ k đắ đ o, t í q ả ot ấ t t ở q ề ất đã vậ , đố vớ á tá ảt đ , ố đế á d ô về ớ t kì t ệ t ợ đ ợ xe l kì l , ẳ ụ ữk ô ó lự o l (l ê q đế t ế đ o, đế vậ ớ ), k á l ả “đổ ậ l t ” để l ê ế tì đ ợ o ó t lí do ợ “sự á bấ ê ” ả dị 49
- ơ l t vị t í xã t oát k ỏ ậ đừng! Không, đừng!) ủ L l B ett, tá ả “ ơ dâ ” ũ t ế ề đ ợ t ể đã “k tử” o to o ố tở ệ to â ệ ủ ơ t ớ (q v ệ t ể ệ sự ề ụ ữ bế t ô é toá , ự ì ủ vệ t ô á đ t ê s đó đã l đế ứ ổ t ở - t bị b ế t ớ ) để k ẳ đị á vị t í xã ế l ữ ôt k ô t ể t ị tự t â , tự đị ủ ữ ớ ựvệ “ ữ đ t tớ ó ũ t ơ tự vệ b L hóa ” to t ệ ũ l ơ để ịD ệ ố k ẳ đị t â vật ữ ì ậ l tất ả ữ v ệ ủ ì ũ ả ả t đ t ì đã l d ớ á bó ủ ớ (Công dư tiệp kí 公餘捷記 - Vũ ơ [6] ề đó ó ĩ l ớ k ô ề 武芳王+是); â vật ố ò l ẩ ự để ữ ớ ớ đế k ẳ đị t ă ủ ì ả ảt ữ , ó ữ ẩ ê (Nữ tú tài tân truyện 女秀才新傳 - K ết tí tự t ị, tự ủ để đ t đ ợ đế d ), ị Kí ố đ t lá đ t ậ t ứ ẽ vậ l ả tq á ô ũ ả ả (Quan Âm Thị tì át t ể ủ ề vă ơ â vố đã đ t ớ ơ ô ất x về Kính tân truyện 觀音氏敬新傳 - K ết vấ đề bì đẳ ớ , vấ đề ữ q ề v danh)(3); v.v... á tí ó ò l k oả á k áx ả ệ t ợ tê o t ấ , “ý t ứ ữ về đị vă óa ( ô - â ) lẫ t đ q ề ” ủ t số tá ả t t đ (kể (t đ - ệ đ ) V ơ ữ ,lệ vệ ả á tá ả l ữ) v ợt q k ỏ á đ x t ế ó t ự sự k ả t v ệ “vò k ô” “b q ệ ” ủ t q ả? ó l t vấ đề vẫ ò ả ê t ở q ề ó ất k á vớ t ứ v t ảo l ậ t ê t o t ơ l ợ k ẳ đị ữq ề ủ ữ tá ả 3. Kết luận ữ t eo k ớ ữ q ề đí t ự ó l , q v ệ k ảo sát ệ t ợ ở ơ â ( ủ ế ở á )t kì ệ b ế đổ ớ t o vă t đ V ệt đ : R lde (1860 - 1953), Colette d ớ ó ì vă ó, ú t ó t ể (1873 - 1954), Violette Leduc (1907 - út đ ợ t số ậ t ứ bổ í về 1970), Simone de Beauvoir (1908 - 1986), q ệ , tâ lí về ớ tí (sex/ e de ); Marguerite Duras (1914 - 1996), Monique q ệ về tí v ữ tí Wittg (1935 - 2003), Hélène Cixous (1937 - (masculinity - ferminity), nam q ề v ữ ), Lily Brett (1946 - ), v v… k ả q ề ( s l s - fe s ), vă óa ó ýt ứ ụ ữk ỏ ữ b í t ị - đ o đứ ( ol t l - ethical á tí , dụ tí v ả d l ậ xã để lt e) t o ề vă dâ t ó k ẳ đị “ ữ q ề ” t ệt đố C ẳ ê v vă ó dâ t ó ì , t o t ệ Monsieur Vénus (Ông Vệ tổ t ể, ú đề ả á tá đ ủ nữ) ủ R lde, tá ả b ế t â vật o áo (đặ b ệt l ố o) đế ãn t ởt ữ, v â vật tởt q ủ á tá ả vă V ệt t t ứ “đồ ơ tì dụ ” (sex-toy) cho t đ ó ê v ủ t đ t ụ ữ, vớ ý đồ “t ả t ớ ó o , ó ũ ả á tí ” ủ tá ả [6] ơ tự vậ , ầ o đó, sự x ất ệ tự ê ủ ý t o t ệ No Don’t, No Don’t (Không, t ứ â bả , ý t ứ bì q ề ữ, 50
- ý t ứ đấ t ớ…tê ơ sở sự át ặ ị M ,…) t ể ủ vă t ế tụ , vă ệ TÀI LIỆU THAM KHẢO t ật Dĩ ê , ố ậ t ứ sâ ơ Tiếng Việt ữ về ữ vấ đề t ê , t ết ĩ, ú t ầ ót ê ề t lệ v á ơ 1. Lâ ( ủ b ê ) (2003), Ngô Thì Nhậm toàn tập, tậ 1, xb K o xã , , á tế ậ lê to t ơ l / 2003. Chú thích 2. ô ĩ L ê v á sử t ầ Lê (1993), 1. Ở đâ , ú tô ủ ế q tâ đế ệ Đại Việt sử kí toàn thư, bả dị v ê t ợ b ế đổ ớ tí ất tự ê , bả ữ á , 4 tậ , V ệ K o xã bẩ s ứ q tâ đế ệ t ợ V ệt , xb K o xã , b ế đổ ớ tí ất “ â t o” 3. ầ ĩ ( ủ b ê , 1993) Tổng tập tiểu ệ t ợ “t ế o ” vố ất ổ b ế ở thuyết chữ Hán Việt Nam, tậ 1, xb ế t t đ â l đố t ợ ầ đ ợ ớ , , 1993 ê ứ ê Về ệ t ợ “t ế o ” ở V ệt t t đ , ót ểđ : C í 4. ầ ĩ ( ủ b ê , 1993) Tổng tập tiểu thuyết chữ Hán Việt Nam, tậ 2, xb ế , “ ex v á t ề đ ”, to ớ , , 1993 Chuyện phiếm sử học, xb t ứ , , 2016. 5. Piyadassi Mahathera (1995). Phật giáo nhìn 2. ớ đâ t t o đâ l b toàn diện (The Spectrum of Buddhism), “lỡ q t ị” ê á o q Kim Khánh dị , tâ d x ất bả , Seattle. ê , ă đã ứ t á t ết ụ ằ đâ l b t ơ “Vị vô 6. o ấ (1999), Dục tính trong văn â ữ”, tứ vị ụ ữ bị dị tật bẩ chương và vấn đề đạo đức, s về ớ tí X xe : ă , http://www.tienve.org/home/activities/viewTo “Lỡm quan thị vị Vô âm nữ”, trong Con pics.do?action=viewArtwork&artworkId=162 0t ậ : 9/9/2016 đường giải mã văn học trung đại Việt Nam, xb áo dụ , , 2006, t 324-326. Chữ Hán 3. ất ê ệ t ợ Q Â ị Kí 7. 闕名. 太平廣記, vệ Q ố , “ ả ” ò ó ữ ê â ứ kí ệ : R 1582 t ơ ( vấ đề ê ẫ ủ b l 8. 李時珍. 本草綱目, 人 部 第 五 十 二 卷, Q ế Â Bồ át vố l ; vì vấ 人之一, “人 傀”. đề ốt t ệ ầ ị Kí ả để ò 9. 王充. 論衡, 卷二, “無形”. ậ b : 26/9/2016 B ê tậ xo : 15/10/2016 D ệt đă : 20/10/2016 51
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học