Xem mẫu
- Hát gh o
Hát gh o là m t hình th c hát giao duyên, đ i đáp nam n ph bi n
kh p nơi, t mi n xuôi đ n mi n ngư c m i khi xuân đ n, khi mùa màng
b i thu, khi nông nhàn hay nh ng đêm tr ng sáng.
M i vùng có m t cách hát gh o khác nhau: khác v cách hát, t
ch c hát, gi ng hát cũng như l l i, phong t c hát. S khác nhau đó cũng
tuỳ theo s giao lưu v n hoá và nh ng y u t xã h i c a t ng đ a phương.
Trong s giao lưu đa s c đó, hát gh o Phú Th mang trong mình m t
nét riêng duyên dáng, dư ng như đ t t nơi đây m i là ch n neo đ u và
th ng hoa c a lo i hình ngh thu t dân gian này
Hát gh o huy n Tam Nông (nay là Tam Thanh) và Thanh Sơn
cũng như hát xoan đã tr thành s n ph m riêng c a Phú Th . Nó mang
phong cách đ m đà màu s c đ a phương, phát tri n li n m ch theo th i
gian. C v y, hát gh o Phú Th không b l n v i hát gh o b tc nơi
nào. Ngu n g c hát gh o đư c g n v i câu chuy n d ng l i ngôi đình
làng Nam Cư ng th Xuân Nương công chúa.
Chuy n k r ng ngôi đình làng th n tư ng Xuân Nương b cháy,
trai tráng Nam Cư ng cùng nhau lên r ng đ i ngàn ki m g v d ng l i
đình. Đ n đ a ph n xã Th c Luy n, m t quá, trai tráng ng i ngh chân, trai
- gái Mư ng bi t v y li n đưa th t r ng rư u thơm ra đãi. L i cùng nhau lên
r ng ng g đóng bè cho trôi theo dòng sông xuôi v . Qua đ a ph n xã
Th c Luy n bè b m c c n, đ y mãi không qua, nh ng cô gái Mư ng
thôn Hùng Nhĩ đi hái m ng v bèn khuyên v a đ y bè v a hát thì th n
thác m i hài lòng đ cho bè xuôi. Qu th t, khi trai gái hai bên cùng nhau
đ y và hát đ i đáp v i nhau thì bè nhích d n r i ch y v xuôi. Thác th n
t đó đư c g i là thác "đôi ta", khúc hát đ y bè trên đư c g i là "hát gh o"
hay "gh o nư c nghĩa" (nghĩa là hát gi a các thôn làng k t nghĩa v i
nhau), "hát anh ch ". S dĩ có tên "hát anh ch " vì hai bên hát đ i đáp v i
nhau s g i nhau là anh, là ch . Hát gh o Nam Cư ng tr nên n i ti ng
và đư c g i là hát gh o Nam Cư ng đ phân bi t v i hát gh o c a các
vùng khác.
Các thôn làng hát gh o đ giao lưu tình c m cũng như ngh thu t
hay còn ý nghĩa thiêng liêng là t th n ch không đ mong c u v v t ch t
c a nhau. Các làng k t nghĩa này trai gái g i nhau là li n anh, li n cô hay
quan anh, quan cô. Trai gái nh ng làng k t nghĩa thì không đư c l y
nhau.
Nam Cư ng ngư i ta t ch c hát gh o vào ngày khánh thành
đình làng - ngày m ng 9, m ng 10 và 11 tháng 9 âm l ch. Hai ngày đ u thì
ti n hành vi c t l , ngày hôm sau thì t ch c hát gh o thành nh ng nhóm
t ng nhà dân. Vì th mà hát gh o không ph i là m t lo i hát t l hay
dân ca tín ngư ng hay "hát c a đình", cũng không ph i lo i hình hát t do
như hát tr ng quân, hát ví, hát đúm mà hoàn toàn ch là m t ki u sinh ho t
v n hoá c ng đ ng mang đ m tính dân gian, t do. Các thôn k t nghĩa và
- hát v i nhau, n m nay thôn này làm ch thì sang n m l i làm khách. Đ i
khách bao gi cũng ch n nam và đ i ch thì ngư c l i ch n n . Nam
Cư ng t ch c hát gh o vào tháng 9 âm l ch là ch , đ n lư t Th c Luy n,
Hùng Nhĩ hát gh o t ch c vào tháng 3 âm l ch thì Nam Cư ng l i là
khách.
Đ t ch c ngày l hát gh o nư c nghĩa thì trư c ngày t l hàng
n m kho ng m t tháng, nh ng v ch c s c trong làng thư ng h p nhau l i
bàn b c v vi c t ch c cúng t cho phù h p v i kh n ng kinh t c a
làng. Tùy theo n m đư c mùa hay m t mùa mà t ch c t l m i khách
nhi u hay ít và t t nhiên phí t n đ u do dân làng đóng góp. Dân làng cũng
c ra s ngư i tương đương đ i khách mà t p luy n hát m ng đón ti p
anh em nư c nghĩa. Nh ng ch em đư c ch n hát gh o c a làng (đ i ch )
là nh ng ngư i không b n vi c gia đình, không có chuy n tang b i và
ch c ch n ph i có gi ng hát kho , ng t ngào, ph i nh đư c nhi u câu.
Nư c nghĩa đư c m i thì chu n b nh ng nam thanh tr c tu i tương
đương có tài n ng ca hát đ đáp l . T t c chu n b công phu đ ch ngày
t l . Và cũng đã thành truy n th ng, trong ngày h i hát gh o, ngư i ta
quy đ nh c th v cách ng x , n m c, gi ng hát, th l và nơi ch n s
đư c ti n hành.
V i cách xưng hô trang tr ng, nh ng ông già, bà già trong d p t l
đư c g i là, "quan trùm", "bà trùm", các anh, các ch đư c g i là "quan
anh", ''quan ch ''. Hai bên nư c nghĩa đ u dùng cách xưng hô trang tr ng
này không phân bi t ch khách. Nh ng b áo the, qu n tr ng, kh n x p
đ i đ u đ p nh t dành cho ngày h i là trang ph c c a các quan anh và áo
- n m thân, áo cánh tr ng, qu n l a s i, y m đi u, th t lưng bao các m u,
xà tích đeo, kh n m qu chít đ u là trang ph c c a các quan ch .
Ch hát thư ng đư c b t đ u t nhà c a m t ai đó trong làng. Nhà
đư c ch n đ hát ph i khá s ch s , mát m , r ng thoáng và đ c bi t gia
đình không có chuy n gì bu n. Các quan trùm, quan anh là khách thư ng
ng i trên s p, trên giư ng gi a nhà, còn các bà trùm, các quan ch thư ng
gi i chi u ng i trên dãy giư ng c a gian bên.
Cách hát là hình th c hát đ i đáp nam n , nên các anh cũng như
các ch m i l n thư ng hát hai ngư i, khi hát h nhìn th ng vào nhau v a
đ bi u l tình c m v a đ khi hát ra vào cho n kh p v i nhau.
Đ i v i gi ng hát trong ngày h i đư c quy đ nh b n lo i gi ng g n
li n v i t ng giai đo n c a ngày h i. M đ u là gi ng ví đãi tr u di n ra
cùng lúc v i vi c các ch m i quan khách dùng tr u. Tr u thư ng đư c đ
vào kh n tay, ho c đ t trên khay, trên đĩa và các ch hát m i các anh b ng
gi ng l phép ng t ngào: Em thưa v i các anh em, mi ng tr u đ đĩa bưng
ra, xin anh nh n l y đ mà th than, thưa anh. Sau khi k t thúc ví đãi tr u
thì gi ng hát chuy n sang gi ng s ng, đây là lúc mà câu chuy n đã vào đ
hai bên hát đ i đáp chuy n trò thân m t v i nhau. Gi ng th ba g i là
sang gi ng, đư c hát đ các li n anh, li n ch th hi n tài ngh đ i đáp
c a mình. Đây đư c coi là cao đi m c a ngày h i, theo các c ngày xưa
thì sang gi ng g m có 36 ch t gi ng khác nhau. Hát h t 36 gi ng này
cũng là lúc tr i v a sáng, dân làng d n cơn đ khách n và chu n b ra v .
- Ti n khách ra v hai bên cùng hát gi ng ví ti n chân, các câu ví lúc này
đư c th t lên t đáy lòng c a m i ngư i sau m t cu c chuy n trò ch a
chan tình c m. V y nên, l i ca ng tác đ y c m xúc, đ y sáng t o ngh
thu t, v a bay b ng v a th m đư m tình ngư i, đ n nay v n còn nguyên
v n t ng câu t ng ch :
Anh v có ch n th than
Em v ng i t a phòng loan m t mình
Anh v t bóng sao mai
Đêm khuya em bi t l y ai b n cùng
nguon tai.lieu . vn
